ORTAÖĞRETİM KURUMLARI TANITIMI KİTAPÇIK NO: 1 BURSA TEMEL EĞİTİM SONRASI KARİYER DANIŞMANLIĞI PROJESİ MODÜL 2 TEMEL EĞİTİM SONRASI ORTAÖĞRETİM EĞİTİM SEÇENEKLERİ Geleceğiniz, geleceğimizdir BURSA - 2015
T.C. BURSA VALİLİĞİ BURSA TEMEL EĞİTİM SONRASI KARİYER DANIŞMANLIĞI PROJESİ MODÜL 2 ORTAÖĞRETİM KURUMLARI TANITIM MODÜLÜ 2 KİTAPÇIK NO: 1 TEMEL EĞİTİM SONRASI ORTAÖĞRETİM EĞİTİM SEÇENEKLERİ BURSA, 2015
PROJE KOMİSYONU İçindekiler SAYFA VELİ SARIKAYA ARZU AYYILDIZ Bursa İl Milli Eğitim Müdürü Bursa İl Milli Eğitim Müdür Yardımcısı Giriş Bursa Temel Eğitim Sonrası Kariyer Danışmanlığı Proje Tanıtımı 4 ZAFER AĞAOĞLU Nilüfer Zekai Gümüşdiş Ortaokulu Müdürü A. Projenin Amacı 4 HÜSEYİN İCAL YUNUS FIRAT ERKEK İLHAN SARIGÜL ERHAN AĞBABA AYŞE AKDAĞ ENİSE CANTAŞ GÖKAY MUTLU İBRAHİM İBRAM GÜLŞAH ER SEVAL ULVİYE AKYOL SERAP ÖZÜDOĞRU Osmangazi Şehit Deniz Piyade Er Tahsin Şen Ortaokulu Müdürü Yıldırım Şehit Piyade Er Rahim Keskin Ortaokulu Müdürü Nilüfer Abdurrahman Vardar Ortaokulu Müdürü Osmangazi Hamitler Adnan Türkay Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Vahide Aktuğ Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Yıldırım Rehberlik Araştırma Merkezi Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Zekai Gümüşdiş Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Abdurrahman Vardar Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Karamehmet Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Dilek Özer Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı Nilüfer Süleyman Cura Ortaokulu Rehber Öğretmeni ve Psikolojik Danışmanı 1. Bölüm B. Proje İçeriği 5 C. Projenin Beklenen Sonuçları 6 Doğru Lise Tercihi Süreçleri Ve Yönetimi 8 2. Bölüm A. Giriş 8 B. Doğru Lise Tercihi Nedir? 9 C. Doğru Lise Tercihi Süreçleri Nelerdir? 9 Temel Eğitim Sonrası Ortaöğretim Eğitim Seçenekleri 13 A. Temel Eğitim Sonrası Ortaöğretim Eğitim Seçeneklerine Genel Bakış B. Özel Eğitim İhtiyacı Olan Bireylerin Temel Eğitim Sonrası Eğitim Seçenekleri C. Temel Eğitim Sonrası Tercih Edilebilecek Ortaöğretim nın Genel Tanıtımı 13 14 15 3 Bursa, 2015 İÇİNDEKİLER
GİRİŞ A. PROJENİN AMACI Bursa temel eğitim sonrası kariyer danışmanlığı projesi; Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından Geleceğiniz, geleceğimizdir fikrinden hareketle temel eğitimden ortaöğretime uzanan bu süreçlere ilişkin tanıtım, bilgilendirme, ilişkilendirme iş ve işlemlerine genişlik kazandırmak, birliktelik sağlamak, bilgi dağınıklığını ortadan kaldırmak, kılavuzluk ve kaynaklık etmek amacıyla geliştirilmiştir. Bu projeye neden ihtiyaç duyulmuştur? BURSA TEMEL EĞİTİM SONRASI KARİYER DANIŞMANLIĞI PROJE TANITIMI Ortaöğretim kurum türlerini tanıtıcı bilgilerin yetersizliği ve dağınıklığı. Bursa da bulunan tüm ortaöğretim eğitim kurumlarını tanıtıcı bir kaynağın olmaması. Tercih ve yerleştirme süreçlerinde yaşanan aksaklıklar. Bu süreçlere ilişkin il olarak ortak hareket planına, ortak anlayışa ve ortak bir dile duyulan ihtiyaç. Bu süreçlere ilişkin çalışmalarda kurumsal farklılıkların olması nedeniyle ortak bir forma duyulan ihtiyaç. Öğrenci ve velilerin okulları dışında ilk elden güvenle ulaşabileceği bir kaynağa ihtiyaç duyması. Zaman ve mekân kısıtı nedeniyle kurumları yerinde güçlendirmenin daha doğru bir yol olması. PDR Servisi dışında sürece sınıf rehber öğretmenleri ve yöneticileri ortak etme ihtiyacı. Bu bağlamda Bursa Temel Eğitim Sonrası Kariyer Danışmanlığı Projesinin hedef kitlesi ortaokullardır. 4
Proje yapı olarak dört temel modülden oluşmaktadır: TEOG temel bilgiler modülü, Ortaöğretim kurumları tanıtım modülü, Destek süreçleri modülü TEOG tercih danışmanlığı modülü Modüller içerik ve zamanlama olarak birbirini izleyen, tamamlayan ve kapsayan bir yapı içermektedir. Bu bağlamda her modül için içeriğine ve amacına ilişkin kaynaklar (Kitapçık, sunu, yazılım v.b.) geliştirilmiştir. Kısaca modülleri tanıyalım: B. PROJE İÇERİĞİ 1. TEOG Temel Bilgilendirme Modülü (Modül 1) Bu modülde, Bakanlığın yayınladığı merkezi ortak sınav kılavuzunda yer alan sınav kapsamı, içeriği, biçimi, takvimi, konuları ve değerlendirmesi gibi bilgiler soru cevaba dönüştürülerek anlaşılır bir forma kavuşturulmuştur. Bu modül için çeşitli okullardan 8. sınıf öğrencileri ile görüşmeler yapılarak TEOG ile ilgili en çok merak ettiği konuları sorulara dönüştürmeleri istenmiştir. Bu gelen sorular Bakanlığın yayınladığı merkezi ortak sınavlar kılavuzuna paralellik gösterecek şekilde soru ve cevap formunda bir kitaba dönüştürülmüştür. Bu modüle ilişkin Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş Sınavı Kılavuzu adında bir kaynak kitapçık yazılmıştır. Aynı zamanda kitapçığın içeriğine ilişkin öğretmen, öğrenci ve velilere sunulmak üzere üç Powerpoint sunu hazırlanmıştır. TEOG temel bilgilendirme modülüne ilişkin tanıtım ve kaynak paylaşımı zamanlama olarak Kasım 2015 in ikinci haftasında gerçekleşecektir. 2. Ortaöğretim Tanıtım Modülü (Modül 2) Bu modülde, ortaokul sonrası seçilebilecek tüm ortaöğretim kurum türleri ve bu kurum türlerine ilişkin Bursa da bulunan tüm ortaöğretim kurumları (Liseler) tek tek tanıtılmıştır. Bu modül kendi içinde 11 alt modülden oluşmaktadır. Bu 11 alt modülün her biri için kitapçık yazılmış ve Powerpoint sunusu hazırlanmıştır. Ortaöğretim kurumları tanıtım modülüne ilişkin tanıtım ve kaynak paylaşımı zamanlama olarak Kasım 2015 in ikinci haftasında gerçekleşecektir. Sırasıyla bu alt başlıklar ve içerikleri şöyledir: Kitapçık No 1: Temel Eğitim Sonrası Ortaöğretim Eğitim Seçenekleri: Bu alt modülde, ortaokul sonrası ortaöğretim seçenekleri ve süreçleri hakkında bilgiler verilmiştir. Kitapçık No 2: Bursa Fen ve Sosyal Bilimler Liseleri Tanıtımı: Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, işleyişi, tercih ederken dikkat edilmesi gereken noktalar başlıklarında bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 3: Bursa Anadolu Liseleri Tanıtımı: Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, işleyişi, tercih ederken dikkat edilmesi gereken noktalar başlıklarında bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 4: Bursa Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri Tanıtımı; Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, işleyişi, tercih ederken dikkat edilmesi gereken noktalar başlıklarında bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 5: Bursa Anadolu İmam Hatip Liseleri Tanıtımı: Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, işleyişi, tercih ederken dikkat edilmesi gereken noktalar başlıklarında bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. 5
Kitapçık No 6: Bursa Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Tanıtımı; Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, işleyişi, tercih ederken dikkat edilmesi gereken noktalar başlıklarında bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 7: Bursa Özel Liseler Tanıtımı; Bursa'da bulunan tüm özel liselerin listesini, adres ve telefonlarını içeren bilgilere yer verilmiştir. Kitapçık No 8: Bursa Özel Eğitim Okul ve Tanıtımı (Özel Eğitim) ; Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, okul türünün işleyişini içeren bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 9: Bursa Mesleki Eğitim Merkezleri Tanıtımı; Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, okul türünün işleyişini içeren bilgiler sunulmuş ve sonrasında Bursa'da bu okul türünde bulunan tüm liselerin tanıtımına yer verilmiştir. Kitapçık No 10: Açık Öğretim Tanıtımı; Bu okul türünün genel tanıtımı, amacı, okul türünün işleyişini içeren bilgiler sunulmuştur. Kitapçık No 11: Mesleki ve Teknik Eğitim Alanları Tanıtımı Kitapçığı: Bu kitapçıkta ise mesleki ve teknik Anadolu liseleri kapsamında Türkiye genelinde açılan tüm mesleki ve teknik eğitim alanlarının genel tanıtımına, eğitim ve kariyer seçeneklerine ve bu alanların Bursa da hangi liselerde açıldıklarını içeren bilgilere yer verilmiştir. 3. Destek Süreçler Modülü (Modül 3) Bu modülde, merkezi ortak sınav süreçleri ve tercih süreçlerine işlerlik kazandırabilecek destek süreçleri yer almaktadır. Başarıyı artırıcı proje ve iyi uygulama örneklerini ortaokullarla buluşturmak, sınav kaygısı, test çözme teknikleri gibi konularda ortaokullara yazılı ve görsel kaynak havuzu oluşturmak, ortaöğretim kurumlarının kendilerini tanıtıcı organizasyonlar yapmak gibi konular destek süreçler modülünün içinde yer almaktadır. Bu modüle ilişkin kitapçık yazımlarının yanı sıra bültenler, eğitim videoları, eğitim programları hazırlanarak paylaşılacaktır. Bu modüle ilişkin çıktılar, proje tanıtım toplantısından sonra Kasım 2015 ten itibaren başlayarak Nisan 2016 ya kadar sistematik bir şekilde Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü web sitesinden yayınlanarak paylaşılacaktır. 4. TEOG Tercih Danışmanlığı Modülü (Modül 4) Bu modülde, TEOG puanını doğru okuma ve anlamlandırma, TEOG puanını önceki yılın yerleştirme puanına ve yerleştirme yüzdesine göre yorumlama, TEOG puanı ile lise türleri arasındaki ilişkiyi kurma, TEOG puanının çerçevelendirdiği okul türleri ile öğrencinin ilgi ve yetenekleri arasında ilişkiyi kurmasına yardımcı olma, doğru tercih listesi oluşturma, tercih başvurusu adımlarını bilme, tercihi yaparak sonraki süreçleri takip etme gibi noktalara ilişkin bilgiler yer almaktadır. Bu modüle ilişkin TEOG Tercih Danışmanlığı Kılavuzu adında bir kaynak kitap yazılacaktır. Aynı zamanda tercih dönemi için Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü web sitesinden ulaşılabilecek web tabanlı bir tercih robotu geliştirilecektir. Bu modüle ilişkin çıktılar Bakanlığın tercih kılavuzunu yayınlayacağı tarih aralığında paylaşılacaktır. Projenin; C. PROJENİN BEKLENEN SONUÇLARI Merkezi ortak sınavlar kılavuzunun amacı, içeriği, takvimi, değerlendirmesi gibi açıklamalarını, öğrencilerin somutlaştırabileceği ve anlayabileceği bir yapıya kavuşturacağına, Ortaöğretim kurum türlerini tanıtıcı bilgilere ilişkin dağınıklığı ve yetersizliği ortadan kaldıracağına, Bursa da bulunan tüm ortaöğretim eğitim kurumlarını tanıtıcı bir kaynağın olmaması nedeniyle yaşanan ihtiyacı gidereceğine, 6
Tercih süreçlerine ilişkin aksaklık ve sorunları en aza indirgeyeceğine, Bu tanıtım ve bilgilendirme süreçlerinde yaşanan il olarak ortak hareket edememe ve ortak dil kullanamama sorununa çözüm olacağına, Sürece sistematik ve gelişimsel bir altyapı kazandıracağına, Bu süreçlere ilişkin bilgi kirliliğini ve dağınıklığını ortadan kaldıracağına inanıyoruz. Bursa temel eğitim sonrası kariyer danışmanlığı proje çıktılarının tamamı Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü web sitesinden yayınlanacak ve okullar buradan indirebileceklerdir. Özetle bu yıl ilki ve aslında altyapısını oluşturulan proje, sonraki yıllarda içerik olarak zenginleştirilerek devam edecektir. Bursa Temel Eğitim Sonrası Kariyer Danışmanlığı Proje çıktılarının temel eğitimden ortaöğretime geçiş sürecinde ortaokul kurum yöneticilerine, öğretmenlerine, öğrenci ve velilerine yol göstermesini umut ediyoruz. 7
1. BÖLÜM A. GİRİŞ Günümüzde doğru lise tercihi, üniversiteye yerleşebilmenin tek koşulu olmasa da en önemli basamaklarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ortaokul sonrası eğitim seçeneklerinin çeşitliliği, özellikleri ve koşulları tercih sürecinin önemini artırmaktadır. Artık öğrenciler kadar çocuklarına iyi bir gelecek hazırlamak isteyen velileri de ilgilendiren bu süreç, profesyonel bir şekilde yürütülmelidir. Öğrenci kadar velilerin de bu sürece dahil edilerek desteklenmesi gerekmektedir. Türk Milli Eğitimi, Türk Milletinin tüm fertlerini ilgi, istidat ve kabiliyetleri bağlamında geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. 8 DOĞRU LİSE TERCİHİ SÜREÇLERİ ve YÖNETİMİ Bu noktada temel eğitimden ortaöğretime uzanan tüm bu süreçler Türk Milli Eğitiminin en temel amaçlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu amacın gerçekleşmesinde ortaokullara ve kendi iç dinamiklerine önemli görevler düşmektedir. Bunu bir yardım süreci olarak kabul edersek bu yardım süreci öğrenci ve velilere; gelişimsel, sistematik ve bütüncül bir yapı ile sunulmalıdır. Bu yardım sürecinin sunulmasında okul rehberlik ve psikolojik danışmanlık servislerine önemli roller düşse de okul bütününü oluşturan tüm yönetim mekanizmalarının (Okul yönetimi, sınıf rehber öğretmenleri, okul ölçme ve değerlendirme birimleri, şube öğretmenler kurulu, okul rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri yürütme kurulu v.b. ) etkin rol alması gerekir.
Doğru lise tercihi, öğrencinin ilgilerine, yeteneklerine ve koşullarına (Sınav başarısı, ortaokul başarısı, bulunduğu şehir v.b.) göre yaptığı gelecek planına (Meslek ve üniversite eğitimi) ulaşması için en doğru ortaöğretim eğitim seçeneğinde karar kılmasıdır. Bu karar verme süreci doğru kariyer planlamasının ta kendisidir. O zaman ortaokuldan sonra bir gencin lise kararı; İlgi ve yeteneklerine en uygun eğitimi alabilmesine olanak sağlıyorsa, Kendisini tanımasına ve kabullenmesine olanak sunuyorsa, Amaçları doğrultusunda üst eğitim kurumuna hazırlıyorsa, Seçeceği mesleğe ulaşması için uygun eğitimi (Ders müfredatları, staj ve uygulamalar v.b.) almasına fırsat veriyorsa, Bir üst eğitim seçenekleri için uygun rehberlik ve danışmanlık hizmeti sunuyorsa kendisi için en doğru kararı vermiştir diyebiliriz. Doğru lise seçimi ile ilgili tanım ve açıklamalar dört aşamalı bir yardım sürecini karşımıza çıkarmaktadır. Bunları maddeler halinde sıralarsak: B. DOĞRU LİSE TERCİHİ NEDİR? Öğrencinin kendini (İlgi ve yetenekleri) tanımasına yardımcı olmak. Ortaöğretim eğitim seçenekleri ve koşulları hakkında bilgi vermek. Meslekler ve mesleklerin gerektirdiği özellikler hakkında bilgi vermek. Ortaöğretim seçim sürecinde (İlgi, yetenek, meslekler ve liseler arasında ki ilişkiyi kurarak) öğrenciye ve velisine rehberlik ve danışmanlık yapmak. C. DOĞRU LİSE TERCİHİ SÜREÇLERİ NELERDİR? Doğru lise seçimine ilişkin süreçleri bir tablo olarak özetlersek: 1. Öğrencinin Kendini Tanımasına Yardımcı Olma Süreçleri Öğrencinin kendisini sağlık açısından tanıması Öğrencinin kendisini yetenekleri açısından tanıması Öğrencinin kendisini ilgileri açısından tanıması Öğrencinin kendisini akademik başarı açısından tanıması Öğrencinin kendisini kişilik özellikleri açısından tanıması Öğrencinin kendisini benlik tasarımı açısından tanıması Öğrencinin içinde yaşadığı çevreyi ve özellikleri tanıması Sürece ilişkin aile bilgilendirmesinin yapılması ve sürece ortak edilmesi 2. Ortaöğretim Eğitim Seçenekleri Hakkında Bilgi Verme Süreçleri Öğrencinin ortaöğretim eğitim seçeneklerini tanıması Öğrencinin ortaöğretim kurum türlerini tanıması Öğrencinin kurum türlerine göre ortaöğretim kurumlarını tanıması Öğrencinin temel eğitimden ortaöğretime geçiş sınavları hakkında bilgi sahibi olması Öğrecinin sahip olduğu özellikleri (İlgi ve yetenekeri) ile liseler arasındaki ilişkiyi kurması Sürece ilişkin aile bilgilendirmesinin yapılması ve sürece ortak edilmesi 3. Meslekler Hakkında Bilgi Verme Süreçleri Öğrencinin meslek seçimi süreçleri hakkında bilgi sahibi olması Öğrencinin meslek alanlarını ve özelliklerini tanıması Öğrencinin sahip olduğu özellikler ile meslekler arasındaki ilişkiyi kurmasına yardımcı olmak Ortaöğretim kurumları ile meslekler arasındaki ilişkiyi kurmasına yardımcı olmak Sürece ilişkin aile bilgilendirmesinin yapılması ve sürece ortak edilmesi 4. İlişkilendirme ve Kariyer Planı Oluşturma Süreçleri Öğrencinin sahip oldukları özellikler, ortaöğretim seçenekleri ve meslekler arasında ki ilişkiyi kurmasına yardımcı olmak Öğrencinin bu ilişkilendirme çerçevesinde kariyer hedeflerini ve planını oluşturmasına yardımcı olarak bir karara varmasını sağlamak Öğrencinin bu süreçte ihtiyacı olan diğer hizmet tülerininin (Kişisel rehberlik, eğitsel rehberlik, bireysel ve gurup psikolojik danışman hizmetleri) sunulması Sürece ilişkin aile bilgilendirmesinin yapılması ve sürece ortak edilmesi 9
1. Öğrencinin Kendini Tanımasına Yardımcı Olma Süreçleri Kendini tanımak ne demektir? Bir insanın kendini tanıması hayata ilişkin tüm karar süreçlerini doğru yönetmesinin en önemli faktörüdür. Kendini tanımak kişinin bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel açıdan kendinde olanları bilmesi, kendinde olanların farkında olması ve bunları doğru değerlendirmesidir. Biraz açarsak; bir insanın fiziksel özelliklerini, duygularını, düşüncelerini, istek ve gereksinimlerini, güçlü ve zayıf yönlerini, amaç ve değerlerini, yeteneklerini ve becerilerini tanıması / bilmesi ve bunların farkında olmasıdır diyebiliriz. Kendini tanıma süreci bir ömür sürmektedir ve sınırı yoktur. Bu noktada gelişim aşamasında olan gençler için bu süreç daha da önem arz etmektedir. Doğru lise tercihi bir gencin hayatına büyük ölçüde yön vereceği için bu süreçte sunulacak hizmet önemlidir. Öğrenci bulunduğu yaş itibari ile ortaokulda bir noktaya kadar ilgi ve yeteneklerini tanımalı ve farkında olmalıdır. Lise seçim kararı da mümkün olduğu kadar bu ilgi ve yetenekler üzerine inşa edilmelidir. Okullarda öğrencilerin kendilerini tanımaları için verilen bu hizmetlerinin bütünü bireyi tanıma faaliyetleri olarak ifade edilmektedir. Bireyi tanımak ve bireyi tanıma faaliyetleri nedir? Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun eğitici programlara hazırlamak, uygun bir meslek seçmeleri için onları yönlendirmek, başarı ve başarısızlık durumlarını değerlendirmek, sosyal uyumsuzluk sorunlarını çözmek, zayıf ve güçlü yönlerini ortaya çıkarmak, ilgilerini, tutum ve değer yargılarını tanımak, yetiştikleri çevrelerinin ve çevrenin etkilerinin ayrıntılı olarak bilinmesi faaliyetlerin bütününü bireyi tanımak olarak tanımlayabiliriz. Okullarda verilen bireyi tanıma hizmetleri genel olarak aşağıda verdiğimiz başlıklar çerçevesinde gerçekleşmektedir. Bunlar: Öğrencinin kendisini sağlık açısından tanıması Öğrencilerin yakından bilinmesi gereken yönlerinden biri onun bedensel gelişimi ve beden sağlığıdır. Beden sağlığı okul başarısını etkileyen en önemli faktörlerden biri olduğu gibi kişilik gelişiminin de önemli belirleyicisidir. Bu sebeple öğrencilerin her yıl boy-kiloları ölçülmeli görme, işitme, konuşma bozukluğu, görünür beden sakatlıkları olup olmadığı vaktiyle geçirdiği hastalıklar tespit edilmeli, her yıl en az bir defa sağlık kontrolünden geçmesi sağlanmalıdır. Öğrencinin kendisini yetenekleri açısından tanıması Yetenek; kalıtımla gelen gizil güçlerin eğitim ve çevrenin etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. O halde yetenek bize bir kimsenin eğitimle neler kazanacağını, ilerideki yaşantısında neler yapacağını değil, neler yapabileceğini gösterir. Öğrencinin eğitimdeki başarısını önceden kestirmek için, eğitimin gerektirdiği yeteneklere ne ölçüde sahip olduğunu bilmemiz gerekir. Öğrenciye eğitim dalını ve mesleğini seçmesinde yardımcı olmak için, onun genel ve özel yetenekler yönünden durumunu, zayıf ve güçlü olduğu yönlerini bilmemiz gerekmektedir. Öğrencinin kendisini ilgileri açısından tanıması İlgi, günlük yaşantımızda yaptığımız iş veya aktiviteden aldığımız zevk ve o işi yapma isteğimizdir. Kişinin her hangi bir baskı altında kalmadan ya da kendisine ödül vaat edilmediği halde bir takım faaliyetlere girişiyor ve bundan doyum sağlıyorsa bu kimsenin o tür faaliyetlere karşı ilgisi var demektir. İlgilerimiz zamanla, yaşa bağlı olarak özellikle ergenlik döneminde değişir. Bir öğrencinin ilgi duyduğu ders, etkinlik, meslek vb. bakarak öğrenci hakkında bilgi elde edilebilir. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip yine ilgi ve yeteneklerine uygun bir mesleğe yönelmelerine yardımcı 10
olabilmek için öğrencilerin ilgilerinin bilinmesi gerekir. Bunun yanında kişinin ilgilerinin sürekli olabilmesi için yetenekle desteklenmesi gerekir. Yetenekle desteklenmeyen ilgi, belli bir süre sonra söner. Öğrencinin kendisini akademik başarı açısından tanıması Yapılan araştırmalar, geçmiş başarının gelecekteki başarıyı önceden kestirmede önemli bir etken olduğunu göstermektedir. Müfredat programlarında dersler aşamalı bir düzen içinde verildiğinden öğrencinin bir konu alanındaki başarısı, bir önceki konunun öğrenilmesinde gösterdiği başarıya bağlıdır. Bireyi tanımak için onun; bedensel ve psikolojik özellikleri yanı sıra sosyo-ekonomik durumunun ve okul dışı çevresinin, aile yapısının da tanınması gerekir. Ailenin ekonomik ve kültürel durumu bireyin yeteneğini, ilgilerini, okula ve eğitime karşı tutumunu, dolayısı ile okuldaki başarısını ve uyumunu etkileyen en önemli etkenlerden biridir. Kardeş sayısı, tek çocuk olma, evlatlık, üvey kardeş, üvey anne-baba, başkalarının yanında kalma vb. durumlar, çocuğun kişilik gelişimini etkileyen önemli faktörlerdir. O halde bireyin ailesi ve çevresi hakkında etraflıca bilgi edinilmesi gereklidir. Bu bilgiler bireyin davranışlarını anlamamıza ve onlara daha bilinçli olarak yardım etmemize imkân sağlayacaktır. Öğrencinin kendisini kişilik özellikleri açısından tanıması Bireyin kişiliği birçok özelliklerin bir araya gelmesiyle oluşur. Beden yapısı, mizacı, ilgileri, psikolojik ihtiyaçları, yetenekleri, alışkanlıkları, tutumları kişiliği oluşturan öğelerden bazılarıdır. Kişiyle ilgili bunların hepsinin bilinmesine imkan yoktur. Ancak; liderlik, bağımsız davranabilme, duygusal kararlılık, başkalarıyla işbirliği yapabilme gibi özellikler yönünden ne durumda olduğunu bilmek, öğrencinin okula uyumunu, öğretmen ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini anlamamız için gereklidir. Bireyi tanımamız, onu kendisine, ailesine çevresine öğretmenlerine tanıtmamız için bireyi tanıma teknikleri geliştirilmiştir. Öğrencinin doğru gelecek planı yapması için kendini tanıma süreçleri hayati öneme sahiptir. Bu hizmetler okullarda rehberlik ve psikolojik danışmanlık servisleri tarafından sunulmaktadır. Fakat bu süreç çok komplike olduğundan okulun bütün dinamikleri etkili olmalı ve sorumluluk almalıdır. Bu basamakta sunulacak hizmetin kalitesi sonraki tüm süreçlere önemli ölçüde etki eder. 11 Öğrencinin kendisini benlik tasarımı açısından tanıması Benlik; bireyin kendisini nasıl gördüğüdür. İnsan çevresine kendi algılama biçimine göre tepkide bulunur. Kişinin davranışları, onun kendi hakkındaki değerlendirmelerine göre yön alır. Bireyin tutum ve davranışlarını, uzun ve kısa vadeli planlarını, hayat hedeflerini anlamak ve değerlendirebilmek için onun kendisi hakkındaki değerlendirmelerini yakından bilmek gerekir. Öğrencinin içinde yaşadığı çevreyi ve özellikleri tanıması 2. Ortaöğretim Eğitim Seçenekleri Hakkında Bilgi Verme Süreçleri Bu noktadan sonra öğrenci önündeki ortaöğretim eğitim seçeneklerini ve koşullarını tanımalıdır. Ortaokuldan sonra öğrencilerin karşısına askeri liseler, fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, Anadolu liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, mesleki ve teknik Anadolu liseleri, güzel sanatlar ve spor liseleri, özel ortaöğretim kurumları, mesleki ve teknik eğitim merkezleri ve açık öğretim kurumları seçenek olarak çıkmaktadır. Tüm bu seçeneklerin özellikleri ve giriş koşulları dahil olmak üzere öğrencilerin detaylı bir şekilde tanımasına olanak sağlanmalıdır.
3. Meslekler Hakkında Bilgi Verme Süreçleri Meslek, insanın yaşamını sürdürebilmek için yaptığı ve genellikle yoğun bir eğitim, çalışmayı gerektiren sürecin sonunda kişilerin kazandığı ünvanın adıdır. Dünyada binlerce meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır. Bir mesleği tanımak demek o mesleğin tanımı, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilmek ve geleceği gibi bilgilere sahip olmaktır diyebiliriz. Meslek tanıtımları ortaöğretim eğitim seçeneklerinin tanıtımına paralel olarak yapılmalı ve meslek, lise türleri ve üniversiteler arasında ilişki öğrenciye iyi anlatılmalıdır. 4. İlişkilendirme ve Kariyer Planı Oluşturma Süreçleri 12 Ortaöğretim seçim sürecinde öğrenciye ve velisine rehberlik ve danışmanlık yapma sürecini, yukarıda bahsettiğimiz tüm tanıma, tanıtım ve ilişkilendirme süreçlerinin finali olarak nitelendirebiliriz. Öğrencinin ilgi ve yetenekleri ile lise türleri (koşulları ve özellikleri), üniversiteler ve meslekler arasındaki ilişkiyi kurmasına ve bu ilişkinin öğrenciyi karara götürmesine yardımcı olmak olarak adlandırabileceğimiz bu aşama profesyonel şekilde yapılmalıdır. Tam bu noktada başta okul rehberlik ve psikolojik danışmanlık servislerine olmak üzere okul bütününü oluşturan tüm mekanizmalara büyük işler düşmektedir.
2. BÖLÜM A. TEMEL EĞİTİM SONRASI ORTAÖĞRETİM EĞİTİM SEÇENEKLERİNE GENEL BAKIŞ Temel eğitimden ortaöğretime geçişte artık merkezi ortak sınavlar büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda geçiş sürecine genel olarak baktığımızda öğrencilerin önüne TEOG süreci ve Askeri Liseler (erkek öğrenciler için) olmak üzere iki seçenek çıkmaktadır. Aşağıda tablo olarak verdiğimiz bu süreci kendi içinde biraz açarsak: Erkek öğrenciler TEOG süreci dışında koşullarının uyması ve gerekli şartları sağlamaları durumunda askeri liseleri tercih edebilirler. Bunun dışında tüm öğrenciler TEOG sürecine girebilir ve TEOG süreci sonrasındaki eğitim seçeneklerini tercih edebilirler. Bu süreci biraz açarsak: TEMEL EĞİTİM SONRASI ORTAÖĞRETİM EĞİTİM SEÇENEKLERİ Öğrenci merkezi ortak sınavlar sonrası YEP puanına göre fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, Anadolu liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, mesleki ve teknik Anadolu liseleri, özel ortaöğretim kurumlarını tercih edebilir, şartlarının tutması halinde yerleşebilir ve eğitim hayatına buradan devam edebilir. Öğrencinin özel yetenekleri varsa merkezi ortak sınavlarla birlikte güzel sanatlar ve spor liseleri yetenek sınavlarına girerek şartlarının tutması halinde yerleşebilir ve eğitim hayatına buradan devam edebilir. Öğrenci, merkezi ortak sınavlar sonrasında tercih yapmaması ya da tercihlerinden birine yerleşememesi durumunda mesleki eğitim merkezilerine ve açık liselere yerleşebilir, eğitim hayatına buradan devam edebilir. Sınava girmeyen ya da tercihlerine yerleşemeyen öğrencinin kaydı otomatik olarak açık liseye yapılır. Nakil dönemlerinde şartları tutarsa örgün ortaöğretim kurumlarına nakille geçebilir. Öğrenci merkezi ortak sınavlar sonrasında istemesi durumunda özel ortaöğretim kurumlarına ön kayıt yolu ile kayıt olabilir ve TEOG tercih sürecine girmeden yerleştirmeye esas puanına göre bir özel ortaöğretim kurumuna yerleşebilir. 13
TEOG Yerleştirmeye Esas Puan İle Tercih Edilebilecek Ortaöğretim Fen Liseleri Sosyal Bilimler Lisesi Anadolu Liseleri Anadolu İmam Hatip Liseleri Mesleki Ve Teknik Anadolu Liseleri Özel Ortaöğretim (Özel Liseler) TEOG Yerleştirmeye Esas Puan İle Tercih Edilebilecek Yetenek Sınavı ve TEOG Yerleştirmeye Esas Puan İle Tercih Edilebilecek Ortaöğretim Ortaöğretim Güzel Sanatlar Ve Spor Liseleri 8. Sınıftan Mezun Olduktan Sonra Tercih Yapmama ya da Biryere Yerleşememe Durumunda Kayıt Yolu İle Tercih Edilebilecek Yaygın Ortaöğretim Mesleki Eğitim Merkezleri (Çıraklık Okulu) Açık Öğretim (Açık Lise) Askeri Liseler (ALS) (Yazılı Sınav + Bedeni Yeterlilik + Mülakat +Ön Sağlık Muayenesi + Sağlık Muayenesi) (Sadece Erkek Öğrenciler) Ön Kayıt ve TEOG Yerleştirmeye Esas Puanla Kayıt Yapılabilecek Özel Ortaöğretim Özel Ortaöğretim (Özel Liseler) Tabloda yer alan ortaöğretim kurum türlerinin ve kurumların tanıtımlarına her biri için ayrı ayrı hazırlanan kitapçıklarda ayrıntılı olarak yer verilmiştir. B. ÖZEL EĞİTİME İHTİYACI OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN TEMEL EĞİTİM SONRASI EĞİTİM SEÇENEKLERİ 1. Normal müfredatı takip eden özel eğitim sınıfı öğrecileri ve kaynaştırma öğrencileri, merkezi ortak sınavlara girmiş ve yerleştirme için gereken puanı almış ise yerleştirmeye esas puan ile ortaöğretim kurumlarını tercih edebilir. Örneğin herhangi bir ortaokulun 8. sınıfında kaynaştırma öğrencisi ya da özel eğitim sınıfı öğrencisi olan bir öğrenci, sınav tedbiri alarak ya da almayarak merkezi ortak sınava girdiğinde diğer öğrencilerde olduğu gibi yıl sonunda yerleştirmeye esas puan hesaplanacaktır. Öğrenci isterse RAM ya da ilçe milli eğitim müdürlüğüne başvurmadan yerleştirmeye esas puanı ile diğer tüm öğrenciler gibi tercih yapabilir ve bir okula yerleşebilir. Örneğin özel eğitim ihtiyacına rağmen % 60 lık dilime girebilen bir özel eğitim gereksinimli öğrenci kendisine bir tercih listesi oluşturabilir ve bu listeden bir okula yerleşme imkanı bulabilir. 2. Normal müfredatı takip eden özel eğitim sınıfı öğrecileri ve kaynaştırma öğrencileri merkezi ortak sınavlara girmiş fakat tercih yapmamışsa veya tercih yapmış fakat bir kuruma yerleşememişse RAM özel eğitim değerlendirme kurulu ve il/ilçe özel eğitim kuruluna başvurmasına gerek kalmadan doğrudan kayıt yolu ile yaygın ortaöğretim kurumlarına yerleşebilir. Öğrenci istemesi durumunda başvuru ile açık liseye kayıt olabilir. Ayrıca herhangi bir tercih yapmasazsa kaydı otomatik olarak açık liseye düşer. Öğrenci sağlık durumu elverişliliği uygunsa mesleki ve teknik eğitim merkezine başvurabilir ve yerleşebilir. 3. Normal müfredatı takip eden özel eğitim sınıfı öğrecileri ve kaynaştırma öğrencileri merkezi ortak sınavlara girmemişse ya da girmiş fakat bir kuruma yerleşememişse RAM özel eğitim değerlendirme kurulu ve il/ilçe özel eğitim kuruluna başvurarak kurul tarafından uygun olan örgün ve yaygın ortaöğretim kurumlarına yerleştirilir. Öğrenci merkezi ortak sınava girmemişse ya da girmiş ve hatta tercih yapmış bir yere yerleşememişse bu durumda kurula başvurması durumunda kendine en uygun ortaöğretim kurumuna yerleştirilir. 4. Normal müfredatı takip edemeyen orta ve ağır düzeyde yetersizliği olan öğrenciler merkezi ortak sınavlardan muaftır. Bu durumda RAM özel eğitim değerlendirme kurulu ve il/ilçe özel eğitim kurulu tarafından özel eğitim iş uygulama merkezine yerleştirilir. 14
8. Sınıftan Mezun Olan Özel Eğitim İhtiyacı Olan Öğrenciler C. TEMEL EĞİTİM SONRASI TERCİH EDİLEBİLECEK ORTAÖĞRETİM KURUMLARININ GENEL TANITIMI Normal Müfredatı Takip Eden Özel Eğitim Sınıfı Öğrecileri ve Kaynaştırma Öğrencileri (Merkezi ortak sınavlara girmiş ve yerleştirme için gereken puanı almış ise) Yerleştirmeye Esas Puan İle Ortaöğretim nı Tercih Edebilir Fen Liseleri Sosyal Bilimler Lisesi Anadolu Liseleri Normal Müfredatı Takip Eden Özel Eğitim Sınıfı Öğrecileri ve Kaynaştırma Öğrencileri Merkezi Ortak Sınavlara Girmiş Fakat Tercih Yapmamışsa veyatercih Yapmış Bir Kuruma Yerleşememişse RAM Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu ve İl/İlçe Özel Eğitim Kuruluna Başvurmadan Kayıt Yolu İle Yaygın Ortaöğretim na Yerleşebilir Mesleki Eğitim Merkezi (Çıraklık Okulu) Açık Öğretim (Açık Lise) Normal Müfredatı Takip Eden Özel Eğitim Sınıfı Öğrecileri ve Kaynaştırma Öğrencileri Merkezi Ortak Sınavlara Girmemişse ya da Girmiş Fakat Bir Kuruma Yerleşememişse RAM Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu ve İl/İlçe Özel Eğitim Kurulu Tarafından Uygun Olan Örgün ve Yaygın Ortaöğretim na Yerleştirilir Sosyal Bilimler Anadolu Liseleri Anadolu İmam Hatip Liseleri Normal Müfredatı Takip Edemeyen Orta ve Ağır Düzeyde Yetersizliği Olan Öğrenciler Merkezi Ortak Sınavlardan Muaftır. Bu durumda RAM Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu ve İl/İlçe Özel Eğitim Kurulu Tarafından Özel Eğitim İş Uygulama Merkezine Yerleştirilir Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi Özel Eğitim Meslek Eğitim Merkezi Temel eğitim sonrası tercih edilebilecek ortaöğretim kurumlarına ilişkin detaylı tanıtımlar her ortaöğretim kurum türü için hazırlanan tanıtım kitaplarında mevcuttur. Bu bölümde sadece kurumların genel tanıtımına yer verilmiştir. Fen Liseleri Fen Liseleri, 1964 yılında Ford Vakfı'nın desteğiyle ilk Ankara'da açılmıştır. Ortaokul veya imam-hatip ortaokulu üzerine öğrenim süresi dört yıl olan yatılı ve/veya gündüzlü olarak eğitim ve öğretim veren kurumlardır. Fen liseleri, fen ve matematik alanlarında; öğrencilerin bilim insanı olarak yetiştirilmelerine kaynaklık etmektedir. Sınıf mevcutları 30 olup, her yıl okula alınacak öğrenci sayısı 5 şubeyi geçemez. Bu okullara merkezi yerleştirme ile öğrenci alınmaktadır. Merkezi yerleştirmeye başvuru için öğrencilerin o yıl ortaokulun/imam-hatip ortaokulunun 8 inci sınıfında öğrenim görüyor olmaları gerekmektedir. Sosyal Bilimler Liseleri 15 Anadolu İmam Hatip Liseleri Mesleki Ve Teknik Anadolu Liseleri Özel Ortaöğretim (Özel Liseler) Mesleki Ve Teknik Anadolu Liseleri Özel Eğitim Mesleki Eğitim Merkezleri Mesleki Eğitim Merkezleri Açık Öğretim Sosyal bilimler liseleri, ilk defa 2003 yılında İstanbul da açılmıştır. Ortaokul veya imam-hatip ortaokulu üzerine öğrenim süresi beş yıl olan yatılı ve/veya gündüzlü olarak eğitim ve öğretim veren kurumlardır. Sosyal bilimler liselerinde hazırlık sınıfı açılır. (Bakanlıkça uygun görülen diğer ortaöğretim kurumlarında da hazırlık sınıfı açılabilir.) Bu nedenle bu okullarda öğretim süresi, bir yılı hazırlık olmak üzere 5 (beş) yıldır. Sosyal bilimler liseleri, edebiyat ve sosyal bilimler alanlarında öğrencilerin bilim insanı olarak yetiştirilmelerine kaynaklık etmektedir. Sınıf mevcutları 30 olup, hazırlık sınıfına her yıl alınacak öğrenci sayısı 5 şubeyi geçemez. Bu okullara merkezi yerleştirme ile öğrenci alınmaktadır. Merkezi yerleştirmeye başvuru için öğrencilerin o yıl ortaokulun/imam-hatip ortaokulunun 8 inci sınıfında
öğrenim görüyor olmaları gerekmektedir. İstanbul Prof. Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesinde IB Programı uygulanmaktadır. Bakalorya programını takip ederek uluslararası geçerliliği olan IB diploması alan öğrenciler, yurt dışındaki pek çok üniversiteye girişte avantajlı duruma gelmekte, hatta bazı üniversitelere sınavsız kabul edilmektedirler. IB Programı, halen 125 ülkede uygulanmaktadır. Anadolu Liseleri İlk olarak 1955 yılında İstanbul, İzmir, Eskişehir, Diyarbakır, Konya ve Samsun da Maarif Koleji adıyla eğitim-öğretime açılan bu okullar, 1975 yılında Anadolu lisesi adını almıştır. Ortaokul veya imam-hatip ortaokulu üzerine öğrenim süresi dört yıl olan yatılı ve/veya gündüzlü olarak eğitim ve öğretim veren kurumlardır. Ancak, önünde hazırlık sınıfı bulunması nedeniyle; İstanbul Galatasaray Lisesi, İstanbul Lisesi, İstanbul Kadıköy Anadolu Lisesi, İstanbul Vefa Lisesi, İstanbul Cağaloğlu Anadolu Lisesi, İstanbul Kabataş Lisesi, İstanbul Hüseyin Avni Sözen Anadolu Lisesi, Ankara Atatürk Lisesi, Balıkesir Sırrı Yırcalı Anadolu Lisesi ve İzmir Cihat Kora Anadolu Lisesi olmak üzere toplam 10 Anadolu lisesinde hazırlık+4 yıl eğitim verilmektedir. Tüm Anadolu liselerinde sınıf mevcutları 34 tür. Bu okullara merkezi yerleştirme ile öğrenci alınmaktadır. Merkezi yerleştirmeye başvuru için öğrencilerin o yıl ortaokulun/imam-hatip ortaokulunun 8 inci sınıfında öğrenim görüyor olmaları gerekmektedir. Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri Türkiye'de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan resmi meslek ve sanat okullarının tümüne verilen genel isim ve addır. Türk Milli Eğitimi'nin amaçları doğrultusunda, ortaokulu/imam hatip ortaokulunu bitiren öğrencilerin devam edebileceği 4 yıllık eğitim sonunda meslek kazandıran, ülke ekonomisine katkı sağlayacak ara eleman yetiştiren orta öğretim kurumlarıdır. Öğrenciler öğrenimleri süresince haftanın belli günlerinde mesleki eğitimlerine yönelik kurum ve kuruluşlarda staj yaparlar. Anadolu İmam Hatip Liseleri Türkiye de din görevlisi yetiştirmek amacı ile kurulmuş, zamanla düz lise ve Anadolu lisesi müfredatında eğitim vermeye de başlamış orta öğretim düzeyinde okul türüdür. Anadolu imam hatip liselerinde; imamlık, hatiplik ve kuran kursu öğreticiliği gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesine kaynaklık edecek gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması amaçlanmaktadır. Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Güzel sanatlar liseleri, ortaokul veya imam-hatip ortaokulu üzerine öğrenim süresi dört yıl olan yatılı ve/veya gündüzlü olarak eğitim ve öğretim veren kurumlardır. Bu okullar, öncelikle güzel sanatlarla ilgili yüksek öğretim kurumlarının bulunduğu yerlerde açılır. Güzel sanatlar alanında yeteneği olan, resim ve müzik alanında kendisini yetiştirmek isteyen öğrenciler için kurulmuştur. Spor liseleri ise spor alanında ilerlemek isteyen öğrenciler için kurulan bu okullardır. Ülkemizde ilk güzel sanatlar lisesi 1989-1990 eğitim yılında açılmıştır. Spor liseleri ortaokul veya imam-hatip ortaokulu üzerine 4 yıl öğrenim veren yatılı, gündüzlü ve karma okullardır. Bu okullar, öncelikle beden eğitimi ve sporla ilgili yükseköğretim kurumlarının bulunduğu yerlerde açılır. Birkaç yıl önce bu iki okul türü birleştirildi ve "Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri(GSSL)" olarak eğitim vermeye devam ediyor. Özel ve Temel Liseler Türkiye'de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan çeşitli ortaöğretim kurum türlerinde açılan ücretli ortaöğretim kurumlarıdır. Fen liselerinden mesleki ve teknik Anadolu liselerine kadar birçok ortaöğretim kurumlarında açılabilmektedir. Özel Eğitim Okul ve Özel Eğitim Meslek Eğitim Merkezi: İlköğretimlerini tamamlayan, genel ve mesleki ortaöğretim programlarına devam edemeyecek durumda olan ve 23 yaşından gün almamış özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin temel yaşam becerilerini 16
geliştirmek, topluma uyumlarını sağlamak, iş ve mesleğe yönelik bilgi ve beceriler kazandırmak amacıyla resmî ve özel, özel eğitim mesleki eğitim merkezi (okulu) açılır. Özel Eğitim İs Uygulama Merkezi: Genel ve mesleki ortaöğretim eğitim programlarından yararlanamayacak durumda ve 23 yaşından gün almamış olan özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin; temel yaşam becerilerini geliştirmek, topluma uyumlarını sağlamak ve iş ve mesleğe yönelik beceriler kazandırmak amacıyla resmî ve özel, özel eğitim iş uygulama merkezleri (okulları) açılır. Mesleki Eğitim Merkezleri Okul sistemi dışında bulunan 14-18 yaş grubunda gençlere temel meslek eğitimi vermek ve işe yerleştirmeyi amaçlayan kurumlardır. Açık Öğretim 17 Ortaokul mezunu olan, lise ve meslek liselerinden ayrılan, rehberlik ve araştırma merkezlerince düzenlenen Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporuyla Açık Öğretim Kurumu Programına yönlendirilerek il/ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunca yerleştirme kararı alınan özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilere yönelik açıktan eğitim veren yaygın ortaöğretim kurumlarıdır.