T.C. ŞIRNAK VALİLİĞİ 990 CİZRE
Cizre Kalesi...77 Cizre İç Kale...79 Cizre Ulu...8 Abdaliye Medresesi...99 Kırmızı Medrese...0 Şeyh Muhammed Türbesi...07 Nuh Peygamber Türbesi...0 Kul Mustafa Türbesi... Cizre Tarihi Mezarlığı... Eski Belediye Binası... Hamidiye Kışla Binası... Mehmet Ağa Kasrı...8 Katip Yusuf Evi... Yafes Köprüsü...7 Telkabin (Küçük) Köprüsü... Saklan Köprüsü... Bürücek Köprüsü... Sıttı Nefis Pınarı (Çeşme)... Ciddeyt Değirmenleri...
AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE İL ŞIRNAK PAFTA ADRES DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADA ENV. NO ANIT ADI Cizre Kalesi İLÇE Çizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Merkez HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE İYİ ORTA KÖTÜ PARSEL YAPAN KİTABE YAPTIRAN YAPIM TARİHİ GENEL TANIM Kale Cizre şehir merkezinde Dicle Nehri kenarında kurulmuş olan kale, dış kale ve iç kaleden oluşmaktadır. KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI YOK SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET İZİ VAR ÖNEMLİ 9 8 Murat Akan Cay Polis Karakolu Ark KIR MIZ IM EDR Hz. Nuh Sok. Adak Sok. Mir G l Sok. d. Sit Sok. Sok. n Sok. Erol Sur Sok. RN. Sok. AYRINTILI TANIM EKLER SU 8 7 9 ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIMI TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON TEKNİK BİLGİLER 9 Dış kale surları, iç kaleden başlayarak bunun güney tarafında şehri tamamen kuşatmasına rağmen, sadece mezarlık kenarındaki güney kesimi izlenebilmektedir. Doğu taraftaki Deşt Kapısı ndan itibaren batıdaki Abdaliye Medresesine kadar kavisli bir şekilde devam etmektedir. Burası 800 m. lik bir sur duvarına tekabül etmektedir. Üzerinde dört adet yarım daire planlı burç yer almaktadır. Burası mezarlıkla birlikte koruma alanı içine alınmalıdır. Bunun dışında dış sur bağlamında Kırmızı Medrese kesiminde de sur kalıntıları mevcuttur. İç kale, askeri bölge içerisinde kalmaktadır. Hudut Tabur Komutanlığı nın kullanımındadır. Burada doğu batı doğrultusunda birbirine paralel iki sur duvarları uzanmaktadır. YAYIN DİZİNİ: Site. Sok Sok. k. Cizre Belediyesi Hali So. Sok IŸ k O u S Akaryak t stasyonu Akaryak t stasyonu e Sok Sok. YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ. n Sok ne Civan Ert en ak Erte Akaryak t stasyonu Terminal s Sok Akaryak t stasyonu i Nefi Sitt. O u Nisan Vatan lk retim Okulu SUR DUVARLARI. Civan l Sok. Kana R BUGÜNKÜ SAHİBİ Cizre Otogar n Sok Akaryak t stasyonu AN. Cizre Otogar G ke Esir n Sok. Diva P Yafes AN. bnu Park Ca Akaryak t stasyonu e Sok. Cezer t El Ahme O DIŞ SUR, TARİHİ MEZARLIK VE ABDALİYE MEDERSESİ N Vustani Ulu BKKRK.9 Sok. El Cezere Mescid Sur Mah. Kuran Kursu Hac Arap l Cad. Abda Bu day Pazar ABDELİYE MEDRESESİ Futbol Sahas Spor Alan Mescidi Ulya Cad. M eyh HaŸimi Ensari Cizre Kapal Ceza Evi Sa l k Oca r Sok. Kade Kasaplar K z Meslek Lisesi Vali Kamil Alan lk retim Okulu Mir Abdal fis Sok. Budak Alt n Hasan Basri L Abidin Kumru Hac Zakir eyh Hesad Veysel Karani Bayrama a Ne sim. i Cad K Cizre Kapal Ceza Evi Su Deposu Z beyde Han m Ana Okulu Hayatan RN. Vistani Sokak Spor Alan K z Teknik Meslek Lisesi BKKRK.0 AŸevi J Hal Saha K z Teknik Meslek Lisesi Sa l k Oca Meydan Ogretmen Evi Öğretmen Evi Atm i ESE K rik Seyidan hat eyh Nas r Vak f Anaokulu Ala Ebu Sinan I Sokak Haceruh H Ilce Emniyet Mud, eyh Mehmet Nuri Adalet Saray Seyit Nusret Meyden BaŸ des ler Sok. Sok. Hac Haf z Ekinci Sersur TRAFO 7 7 7 7 G Ekinciler tin eyh Sevda Askeri Bolge Belediye Cad P.t.t. F i Ne H k met Kona Lojman M nip Heybet lk retim Okulu E İÇ KALE ÖNERİ I.DERECE ARKEOLOJIK SİT ALANI Halk E itim Merkezi Atat rk lk retim Okulu Rİ Cizre Lisesi EH D Kad n Do um Poliklini i Sok. ankarÿa Hizmet G t rme Birli i EN CL Acil Servis G ke n Sok. Lojman Cizre Meslek Y ksekokulu Dİ Sa l k Oca Hal c l k Kursu C B S E O N A..98
ŞIRNAK VALİLİĞİ
AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADI İLÇE İL ADA PAFTA PARSEL ADRES MAH. KÖY VE MEVKİİ ENV. NO HARİTA NO ANITSAL ÇEVRESEL AYKIRI KORUMA DERECESİ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YAPAN KİTABE YAPTIRAN YAPIM TARİHİ GENEL TANIM BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIMI TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON EKLER İYİ ORTA KÖTÜ ŞIRNAK KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET YOK İZİ VAR ÖNEMLİ YAYIN DİZİNİ: SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON TEKNİK BİLGİLER Kale ANIT Cizre İç Kale Çizre - Orta Çağ - Cizre şehir merkezi Dicle Nehri kenarında kurulmuştur. Askeri bölge içerisinde kalmaktadır. Hudut Tabur Komutanlığı nın kullanımındadır. Burada doğu batı doğrultusunda birbirine paralel iki sur duvarları uzanmaktadır. Kuzeyde kalan ilk duvar nehre yakın olup, doğudan dış surlarla birleşmektedir. Aslanlı kapı ve iki katlı karargâh binasının alt katı korunmaktadır. Bu binanın alt katı ile aslanlı kapının planları çıkartılmıştır. Batı ucunda Burcu Belek bulunmaktadır. Duvarda birçok kaplama taşı sökülmüştür. Kalan izlerden bazalt taşı ile yapıldığı anlaşılmaktadır. Kale Askeri alan Ören yeri ve müze..98 9 8 9 Ensari RN. eyh Hesad eyh HaŸimi Mescidi Ulya Bu day Pazar Sersur Ekinciler Sok. Kader Sok. Mir Abdal Cad. Bayrama a Kumru Ekinciler Sok. K rik Ebu Sinan eyh Nas r Vak f Anaokulu Veysel Karani Abidin Seyidan Haceruh Atm Ilce Emniyet Mud, Meslek Lisesi Hal Saha Meyden BaŸ Sokak Vistani Sokak BKKRK.9 Vustani Su Deposu Spor Alan Spor Alan Kasaplar Basri Hasan Hayatan Hac Zakir Ulu BKKRK.0 Z beyde Han m Ana Okulu Vali Kamil Alan lk retim Okulu K z Meslek Lisesi Sa l k Oca Cizre Kapal Ceza Evi Futbol Sahas 7 Cizre Meslek Y ksekokulu Sa l k Oca Lojman Acil Servis Ark Cizre Lisesi Poliklini i Kad n Do um Hac Haf z eyh Mehmet Nuri Meydan Adalet Saray eyh Sevda Cizre Kapal Ceza Evi Öğretmen Evi Ogretmen Evi K z Teknik Meslek Lisesi K z Teknik Askeri Bolge TRAFO DİCLE NEHRİ RESE İÇ KALE ÖNERİ I.DERECE ARKEOLOJIK SİT ALANI N E S O
ŞIRNAK VALİLİĞİ CİZRE İÇ KALE Cizre şehir merkezinde Dicle Nehri kenarında kurulmuş olan İç Kale, Askeri bölge içerisinde kalmaktadır. Hudut Tabur Komutanlığı nın kullanımındadır. Burada doğu batı doğrultusunda birbirine paralel iki sur duvarları uzanmaktadır. Kuzeyde kalan ilk duvar nehre yakın olup, doğudan dış surlarla birleşmektedir. Aslanlı kapı ve iki katlı karargâh binasının alt katı korunmaktadır. Bu binanın alt katı ile aslanlı kapının planları çıkartılmıştır. Batı ucunda Burcu Belek bulunmaktadır. Duvarda birçok kaplama taşı sökülmüştür. Kalan izlerden bazalt taşı ile yapıldığı anlaşılmaktadır. İkinci sur duvarı ortaya yakın bir yerde daire planlı bir burçla son bulmaktadır. Üzerinde bir mihrap nişi tespit edilmiştir. Duvarın kuzey tarafına açılmıştır. Muhtemelen kale mescidine aittir. Bunun ölçüleri alınarak plan ve görünüşü çizilmiştir. Ayrıca duvarın güney batısında bugün askeri yemekhane olarak kullanılan tek katlı bina vardır Güney cephenin ortasından bir kapı ile girilmekte ve içerisi boydan boya iki bölümden oluşmaktadır. Sadece fotoğrafla belgelenmiş ölçüleri alınamamıştır. Bunun dışında batı tarafta kuzey güney yönünde dikdörtgen planlı ve beş bölümlü yıkık vaziyette kalıntılar mevcuttur. Genelde bazalt taşı kullanılmıştır. Burada kufi yazılı Arapça kitabe yazılıdır. Kale büyük ölçüde tahrip görmüştür.
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE
ŞIRNAK VALİLİĞİ
7 AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADI İLÇE İL ADA PAFTA PARSEL ADRES MAH. KÖY VE MEVKİİ ENV. NO HARİTA NO ANITSAL ÇEVRESEL AYKIRI KORUMA DERECESİ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YAPAN KİTABE YAPTIRAN YAPIM TARİHİ GENEL TANIM BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIMI TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON EKLER İYİ ORTA KÖTÜ ŞIRNAK KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET YOK İZİ VAR ÖNEMLİ YAYIN DİZİNİ: SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON TEKNİK BİLGİLER Cami ANIT Cizre Ulu Cizre Dağ Kapı Mahallesi 9 7.0.0(0)A0 Ebu l Kasım Mahmud Sencer Şah -0 Var Selçuklu - Cizre şehir merkezinde, Dağ Kapı Mahallesi nde bulunan yapı, değişik zamanlarda yapılan ilave ve onarımlarla günümüze gelebilmiştir. Cami dört yönden yol ile sınırlandırılmıştır. İlk yapısı hakkında kesin bilgi yoktur. Ancak üzerindeki 8 adet kitabeye göre, Musul atabekleri döneminde 0 - (-0) yıllarında yapıldığı, 0 ve 8 yıllarında ise tamir edildiği belirlenmektedir En son onarım 970 yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü nce yapılmıştır. Günümüzde cami ibadete açık olmakla birlikte tamir edilmesi gerekmektedir. Cami Cami Cami 0 L-IVc Taşıyıcı sistemde onarım yapılmış, kolonlar ile kubbe ile diğer örtü sistemi yenilenmiştir...98 A-9 Vatan lk retim Okulu Mescid Cizre Otogar Cizre Otogar Sa l k Oca Mescidi Ulya Bu Paz Ca Budak Sok. Ekinciler Sok. Kader Sok. Mir Abdal Cad. l Cad. Bayrama a Kumru Ekinciler Sok. K rik Veysel Karani Abidin Alahattin Caddesi Kasaplar Basri Hasan Hayatan Hac Zakir Ulu BKKRK.0 Hz. Nuh AŸevi SUR DUVARLARI KIRMIZI MEDRESE EZARLIK VE SESİ
ŞIRNAK VALİLİĞİ CİZRE ULU CAMİ Cizre şehir merkezinde, Dağ Kapı Mahallesi nde bulunan yapı, değişik zamanlarda yapılan ilave ve onarımlarla günümüze gelebilmiştir. Cami dört yönden yol ile sınırlandırılmıştır. İlk yapısı hakkında kesin bilgi yoktur. Ancak üzerindeki 8 adet kitabeye göre, Musul atabekleri döneminde 0 - (-0) yıllarında yapıldığı, 0 ve 8 yıllarında ise tamir edildiği belirlenmektedir En son onarım 970 yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü nce yapılmıştır. Günümüzde cami ibadete açık olmakla birlikte tamir edilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda yine Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından röleve restitüsyon ve restorasyon projeleri yaptırılmıştır. Yapı düzgün olmayan dörtgene oturmaktadır. Doğudan.00 m batıdan 7.8 m kuzeyden.00 m güneyden ise,. m dır. Cami doğu-batı doğrultusunda uzanan enine dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbelidir. Kuzeyinde avlu ve buna bağlı medrese kalıntıları ile minare yer almaktadır. Avluya ikisi kuzeyde, birisi doğuda diğeri batıda olmak üzere dört giriş kapısından ulaşılmaktadır. Günümüzde batıdaki kapının izleri mevcuttur. Caminin dört cephesi de düzgün kesme taş malzemeden yapılmış olup, cephelerdeki hareketliliği pencere ve kapılar sağlamaktadır. Bunlardan en hareketlisi giriş kapılarının bulunduğu kuzey cephedir. Caminin doğu ve batı cephelerinde dikdörtgen açıklıklı dört pencere yer almaktadır. Güney cephesinde ise sekiz pencereye yer verilmiştir Saçakta bir sıra süsleme bulunur. Kubbe sekizgen kasnağa oturmaktadır. Kubbeye geçiş unsuru olan tromplar dışarıya yansıtılmıştır. Kasnakta da dört pencereye yer verilmiştir. Cephenin kesme taş kaplamaları 98 deki onarıma aittir. Kuzey cephede, avluya açılan yedi kapı bulunmaktadır. Ortada ana kapı ve bunun iki yanında üçer kapı yer almaktadır. Bunlardan ortadaki ana giriş kapısı sivri kemerli bir 8
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE girinti içerisinde dikdörtgen açıklıklı olarak düzenlenmiştir. Kapı lentosu üzerinde geometrik ve bitkisel süslemeler yer almaktadır. Bunun da üstünde bir sıra kufi hatlı kitabe uzanmaktadır. Ana giriş kapısının sağında ve solunda kalan diğer kapılar yuvarlak kemerli bir girinti içerisinde dikdörtgen açıklıklıdır. Alınlık kısımlarına birer kitabe yerleştirilmiştir. Kaynaklardan ve eski resimlerden kuzey cephenin önünde bugün mevcut olmayan bir revağın varlığı belirlenebilmektedir. İç mekan enine dikdörtgen planlı ve doğudan 8.70 m batıdan 9. m kuzeyden 7.0 m güneyden ise,.8 m ölçülerindedir. Mihraba paralel dört sahın, köşeleri pahlı kare kaidelere oturan silindirik payelerle birbirinden ayrılmıştır. Kemerlerle birbirine bağlanan toplam adet paye bulunmaktadır. Bunlar aslında halka şeklinde bazalt taşları ile yapılmış olmasına rağmen 98 onarımında betonla yenilenmiştir. Sahınlarda bölümlerin üzeri çapraz tonozlarla örtülmüştür. Mihrap önünde ise, tromp geçişli kubbe vardır. 9
ŞIRNAK VALİLİĞİ Mihrap önü kubbesi, 9.0X 8.0 m. ölçülerindeki bir kare alana oturmaktadır. Güneyden beden duvarına, doğu-batı ve kuzeyden birbirine bitişik ikişer payeye, kuzeybatı ve kuzeydoğudan ise, birbirine bitişik üçer payeye oturmaktadır. Trompların dış köşelerinde beş sıra mukarnas dizisi bulunmaktadır. Mihrap, enlemesine planlı caminin kıble duvarı ortasında ve giriş ekseninde yer alır. Duvarın dış yüzeyinde çıkıntı yapmamaktadır. Hücrenin derinliği duvar kalınlığı içinde kalır. Sıva ve boyalarla mihrap asli özelliklerini yitirmiştir. Caminin kuzeyinde düzgün bir dikdörtgene oturmayan medrese yer almaktadır. Ortası avlu olan medreseye doğu ve kuzeydeki iki kapıyla girilmektedir. Avlu kuzeyden. m., güneyden. m., doğudan 0. m. ve batıdan.0 m. ölçülerindedir. Avlunun ortasında bir şadırvan ve baldaken bir yapı görülmektedir. Ancak günümüzde sadece şadırvanın sütunlarından bir kaçının kalıntısı mevcuttur. Avluya kuzeyden iki, doğudan ve batıdan birer kapı ile girilmektedir. Kapılar avluya eyvan biçiminde açılmaktadır. Dışarıya taşıntı yapan kapı toprak seviyesinden aşağıda kaldığı için birkaç basamakla inilmektedir Kuzey cephenin doğusundaki giriş kapısı da zeminden aşağıda olduğu için birkaç basamakla inilmektedir. Kapı eyvan biçiminde olup, sivri kemerli açıklığa sahiptir. Kuzey-güney yönünde uzanan eyvanın üzeri aynı yönde sivri beşik tonozla örtülüdür. Burada da düzgün kesme taş ve moloz taş bir arada kullanılmıştır. Zeminden alçak olan ve birkaç basamakla ulaşılan doğudaki giriş kapısı ise, cepheden dışarı sivri kemerli eyvan biçiminde taşma yapmaktadır. Doğu-batı yönünde uzanan bu eyvanın üzeri de aynı yönde sivri beşik tonoz örtülmüştür. Tonozda balık sırtı biçiminde istiflenmiş tuğla örgüler görülmektedir. 0
-.0-0.8-0. -. -. -. -. -. -. -. -. -. -. A -.70 -. -. ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE Harimin kuzeyindeki medrese, avluyu U biçiminde doğu-batı ve kuzey yönlerden kuşatmaktadır. Oldukça harap olan medresenin batı kanadı temel seviyesine kadar yıkıktır. Dışına sonradan ihata duvarı yapılmıştır. Doğu kanadın çoğu harap olup, güneye doğru eyvan ve kubbeli iki mekan kalmıştır. Kuzey kanatta iki katlı mekan ve üzerindeki minare ile doğusundaki tek katlı kısımlar gelebilmiştir. Minaresi avlunun kuzey batısında yer almaktadır. Minare tuğladan kare kaide üzerinde silindirik gövdeli olarak yapılmıştır. Kaidesi yerden.0 m ye kadar kare prizma olup, dört yüzeyinde çini süslemeli panolara yer verilmiştir. Gövdesi yükseldikçe incelen silindirik bir yapı özelliği göstermektedir. Şerefe için bir çıkıntı yapılmamıştır. Peteğin çapı ufak tutularak gezinti yeri meydana getirilmiştir. Petek, üstten basit ve sonradan sıvandığı anlaşılan konik bir külahla REVAK sonlanmaktadır. Eski fotoğraflardan harim mekanının tamamen yıkık olduğu ve Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 98 yılında esaslı bir biçimde onarıldığı ve avlu mekanları için kazı yapıldığı anlaşılmaktadır. Ancak bu onarımın aslına uygun yapılıp yapılmadığı tartışmalıdır. Selçuklu sanatında ejder figürlü kapı tokmakları ile dikkat çeken cami literatürde hak ettiği değeri bulamamıştır. Günümüzde ibadete açık ve bakımsızdır. ODA REVAK REVAK ODA ODA MİNARET AVLU REVAK ŞADIRVAN SU KUYUSU ANA GİRİŞ REVAK SON CEMAAT YERİ ANA GİRİŞ SON CEMAAT YERİ KURAN KURSU BÖLÜMÜ CAMİİ ŞERİF CAMİİ VE MEDRESE ALT KAT PLANI ÖLÇEK : / 00
ŞIRNAK VALİLİĞİ CİZRE ULU CAMİİ KİTABE VE SÜSLEMELERİ 00 yılında plan ve mimari özellikleri ele alınan Ulu Camide kitabeler ile süslemeleri üzerinde durulmuştur. tarihli caminin giriş kapıları üzerindeki 7 kitabe ile biri kuzey doğudaki odada diğeri minarede bulunan toplam 9 kitabe incelenmiş, ölçü ve fotoğrafları alınmıştır. Ayrıca kitabeler epigrafik ve metni açısından değerlendirmeye alınacaktır. Süslemeler, giriş kapısı ile minarede yoğunlaşmıştır. Bunlar da ayrı ayrı incelemeye tabi tutulmuştur..kitabeler.. KİTABE Medresenin camiye bitişik güney doğu köşesindeki odada bulunmaktadır. Bugün odanın kuzey duvarındaki üç nişten batıdakinin içerisine yerleştirilmiştir. 0.X.0m ölçülerinde boyuna görünüşlü ve ortasından kırıktır. Kırık olan bir parçası kaybolmuştur. İki kısım halinde ele alınmıştır. Alt kısmı asıl kitabelik olarak değerlendirilmiştir. Burası iki yandan sütunce şeklinde silme ile sınırlandırılmış hafif içe girintilidir. Üstten üç dilimli kemerle sonlandırılmıştır. İçerisine Allah lafzı kufi hatla yazılmıştır. Bunun altına da satır halinde asıl kitabe kazıma tekniğinde yazılmıştır. Yazılar sanatsal bir karakter içermemektedir. Üst kısmı alınlık olarak yekpare bir kemer köşeliği özelliği taşımaktadır. Kufi hatla iki satır halinde kelime-i tevhit yazılmıştır. Alt iki köşesine ise Rumilerden oluşan bitkisel süsleme yapılmıştır. Kitabe Arapça olup, kelime-i tevhit, Allah lafzı ile Kuran dan ihlas suresi ile tarih ibareleri yazılmıştır. Kitabenin metni; La ilahe illallah Muhammed in Resülullah Allah Bismillahirrahmanirrahim Kulhuve llahu ahed Allahu s samed lem yelid Ve lem yuled velem yekun Lehu kufuven ahad matatevva A biamilihi livechillahi Azze ve celle Gazi bin (?) (..) rahimehullah Ve rahime valideyhi ve rahime Cemiil müslimin Sene hamse ve hamsine ve hamse mie (, M.0)
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE.. KİTABE Caminin kuzey cephesinde doğudan birinci kapının üzerinde yer almaktadır. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.x0.97m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabelik iki kısma ayrılmıştır. Alt kısımdaki kitabe üç dilimli kemerle sonlanan iki yanı sütunce şeklinde silmelerle sınırlandırılan bir panodur. Yanlardaki sütuncelerin lale şeklinde başlıkları vardır. İçerisindeki yazılar, Arapça olarak sanatsal ifadeden uzak kazıma takniğinde yapılmıştır. Ayrıca üst ortadaki kemer boşluğuna Allah lafzı kufi hatla kabartma olarak işlenmiştir. Kitabenin üst kısmına kufi hatla kelim-i tevhit, köşelerine de bitkisel süslemeler yapılmıştır. Kitabenin metni; La ilahe illallah Muhammed ün Resulillah Allah Bismillahirahmanirrahim Kulhuve llahu ahed Allahu s samed lem yelid Ve lem yuled velem yekun Lehu kufuven ahad Matetevvaa bi emelihi liveahillahi azzevecelle Gazi.. Rahimullahu ve rahime valideyhi ve rahime Cemiel muslimin senete hamsen ve hamsine ve hamse mietin ( H., M.0)
ŞIRNAK VALİLİĞİ..KİTABE Caminin kuzey cephesinde doğudan ikinci kapının üzerinde yer almaktadır. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.0x.00m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabeliğin üst kısmına beş satır halinde celi sülüs hatla Arapça kitabe yazılmıştır. Kabartma yazıların üzeri yeşil yağlıboya ile boyanmıştır. Kitabenin alt tarafı boş bırakılmıştır. Kitabenin metni; Bismillahirahmanirrahim Emere bi- amareti haze l- mekan el- mubareki Mevlana es- sultan El- Mevla el- maliki el- alimi El -adil. El- melik ül.. Seyfeddin.. Sitte mietin (00 -? ) 0..KİTABE Caminin kuzey cephesinde doğudan üçüncü kapının üzerinde yer almaktadır. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.x.07m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabelik iki kısma ayrılmıştır. Alt kısımdaki kitabe üç dilimli kemerle sonlanan iki yanı sütunce şeklinde silmelerle sınırlandırılan bir panodur. Yanlardaki sütuncelerin lale şeklinde başlıkları vardır. İçerisindeki yazıların ilk satırından sonrası silinmiştir. Yazılar sanatsal ifadeden uzak kazıma tekniğinde yapılmıştır. Ayrıca üst ortadaki kemer boşluğuna Allah lafzı kufi hatla kabartma olarak işlenmiştir. Kitabenin üst kısmına kufi hatla kelim-i tevhit, köşelerine de bitkisel süslemeler yapılmıştır. Kitabenin alt kısmı çatlamıştır. Kitabenin metni; La İlahe İllalah Muhammedün Resulillah Allah Bismillahirahmanirrahim
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE..KİTABE Caminin kuzey cephesinde ortadaki ana giriş kapısının üzerinde yer almaktadır. Tek satır halinde, 0x.8m ölçülerinde boydan boya uzanmaktadır. Bazalt taşına kabartma celi sülüs hatla Arapça olarak yazılmıştır. Harflerin boşlukları rumi, palmet ve hatayilerden oluşan bitki bezemeleri ile süslenmiştir. Kitabenin metni; Allahümme bicelali echike l-kerim ve kelamike l-kadim ve burhanike l-azim ihram abdeke l- zaif Abdürrahim..KİTABE Caminin kuzey cephesinde ana giriş kapısının batısındaki birinci kapının üzerinde yer almaktadır. 8m. tarihli onarım kitabesidir. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.x0.9m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabelik iki kısma ayrılmıştır. Alt kısımdaki kitabe, üç dilimli kemerle sonlanan iki yanı sütunce şeklinde silmelerle sınırlandırılmıştır. Yanlardaki sütuncelerin lale şeklinde başlıkları vardır. İçerisindeki yazılar, Arapça olarak kazıma tekniğinde sülüs hatla yazılmıştır. Yazılar düzgün satırlar halinde ince şeritlerle birbirinden ayrılmıştır. Ayrıca üst ortadaki kemer boşluğuna Allah lafzı kufi hatla kabartma olarak işlenmiştir. Kitabenin üst kısmına kabartma kufi hatla kelim-i tevhit, köşelerine de bitkisel süslemeler yapılmıştır. Bitkisel süslemeler helozonik biçimde dıştan içe doğru dolanan ve çatallı olarak nihayetlenen bir motiftir. Kitabe üst ortadan kırıktır.
ŞIRNAK VALİLİĞİ Kitabenin metni; La ilahe illallah Muhammedun Resulillah Bismillahirahmanirrahim İnneme valiyü kebbırullahe ve Resulillah Vellezine amenu ellerine yukimune Es-selate ve yu tune zekat ve nuammiru rakiune Cuddide fi vekaleti l Hayri Bin Ali Abzabaz (İbni de olabilir şah Fi sene selase ve semanin ve sittemine ( 8, M.8 ).7. KİTABE Caminin kuzey cephesinde ana giriş kapısının batısındaki ikinci kapının üzerinde yer almaktadır. Üzerinde tarih olmamasına rağmen 0m. tarihli olmalıdır. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.x.0m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabelik iki kısma ayrılmıştır. Alt kısımdaki kitabe, üç dilimli kemerle sonlanan iki yanı sütunce şeklinde silmelerle sınırlandırılmıştır. Yanlardaki sütuncelerin lale şeklinde başlıkları vardır. İçerisindeki yazılar, Arapça olarak kazıma tekniğinde düzensiz bir hatla yazılmıştır. Kitabe alt kısmı ortadan kırıktır. Ayrıca üst ortadaki kemer boşluğuna Allah lafzı kufi hatla kabartma olarak işlenmiştir. Kitabenin üst kısmına kabartma kufi hatla kelim-i tevhit, köşelerine de birer gülbezek yapılmıştır. Kitabenin metni; La İlahe İllalah Muhammedün Resulillah Allah Bismillahirahmanirrahim İhlas Suresi Matetevvaa bi amelihi livealillahi azzevecelle Gazi ( ) Rahimehullahu ve rahime valiheyli ve rahime Cemiel muslimin amin amin rabbelalemin
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE.8. KİTABE Caminin kuzey cephesinde ana giriş kapısının batısındaki üçüncü kapının üzerinde yer almaktadır. Üzerindeki kitabe okunamamıştır. Kapı lentosu üstünde sonradan oluşturulan kemerli girinti içerisindedir. 0.0x0.0m ölçülerinde boyuna dikdörtgen şekilli kitabelik, on satır halinde aşağıya doğru sıralanan yazılardan oluşmaktadır. Arapça olarak kabartma tekniğinde sülüs bir hatla yazılmıştır. Satırlar birbirinden ince şeritlerle ayrılmıştır..9. KİTABE Yapının minare kaidesinde yola bakan yüzde yer almaktadır. 00 x0.m ölçülerinde enine dikdörtgen bir kitabedir. Kitabe sekiz satırlık sülüs yazılarla oluşturulmuştur. Kitabenin dili Arapçadır. Bu bir m tarihli kitabesi olmalıdır Kitabenin metni; Yevme tecidu kulli nefesin maamilet min hayrin mazharan yevm Yekülü licehenneme Helim teleti veftekelu helmin mezid yevme ya abdu ez zalimu Ala yedıyhi yevme. İzil kulubu ledelhenaciri hazimin Satır vakfa dua ediliyor Allahu taala ve meha zumibehu ve zalike fi hamisete aşere cumadil el Ahar senete hamsine ve hamse mietin 0, M. 7
ŞIRNAK VALİLİĞİ. SÜSLEMELER Ulu Cami de yer alan Selçuklu dönemini süslemelerinden çok azı günümüze ulaşmıştır. Ulu Cami yi meşhur kılan ahşap kapı kanatları ve üzerindeki ejder motifli kapı tokmaklarından biri İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi ndedir. Diğeri ise yurt dışında bulunmaktadır. Camide mevcut süslemeler ana giriş kapısı lentosu üzerindeki taş süsleme ile minare üzerindeki çini süslemelerdir...taş SÜSLEME Caminin ortadaki ana giriş kapısının lentosunu süslemektedir. 0.x9m ölçülerindeki dört parça ve bazalt taşı lentonun üzerini oyma tekniğinde geometrik ve bitkisel süslemeler doldurmaktadır. Yüzey ortada tam yanlarda yarım on iki altıgene bölünmüştür. Yarım olan altıgenlerden alt sıranın içerisi palmetlerle, üst sıra ise, lotuslarla değerlendirilmiştir. Ortada tam olan altıgenlerin soldan birincisi simetrik iki rumi motifinin birleştirilip üstte üçgen şeklinde nihayetlenme- 8
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE siyle oluşturulmuş vazo şeklidir. İkincisi göbeği gülbezek olan altı köşeli bir yıldız ve yıldız uçları palmetlerle sonlanmış motiftir. Üçüncüsü simetrik rumi eksenli bir motiftir. Dördüncüsü de ortadaki palmetten gelişen simetrik rumidir. Beşincisi ortada altı köşeli bir yıldız ve yıldız uçları ile araları dışa dönük lotus ile içe dönük palmetler şeklindedir. Altıncısı beş köşeli bir yıldızla doldurulmuştur. Yedinci altı köşeli bir yıldız ve bunu kuşatan lotus palmet bileşenleridir. Dairesel biçimde dolanan dışa dönük lotusların uçları içe dönük palmetlerin saplarıdır. Sekizincisi rumi ve palmetle oluşturulmuştur. Dokuzuncusu uçları yukarı doğru kıvrık boynuz şeklinin ortasından gelişen bir lotustur. On, onbir ve onikinci altıgenlerin üçünün içi de değişik kompozisyonlu palmet ve rumi motifleri ile elde edilmiştir... TUĞLA VE ÇİNİ SÜSLEME Tuğla ve çini süslemeler caminin minaresinde karşımıza çıkmaktadır. Minare kaidesinin kuzeye bakan yüzünde dıştaki bordür tuğla süslemeli olup, meander ve gamalı haçlardan oluşan geometrik süslemedir. Diğer içteki çini olup, ortadaki nişin etrafını dolduran on iki kollu yıldızlarla değerlendirilen kompozisyonudur. Bunların büyük kısmı tahrip görmüştür. 9
ŞIRNAK VALİLİĞİ 0
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE
ŞIRNAK VALİLİĞİ
AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADI İLÇE İL ADA PAFTA PARSEL ADRES MAH. KÖY VE MEVKİİ ENV. NO HARİTA NO ANITSAL ÇEVRESEL AYKIRI KORUMA DERECESİ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YAPAN KİTABE YAPTIRAN YAPIM TARİHİ GENEL TANIM BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIMI TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON EKLER İYİ ORTA KÖTÜ ŞIRNAK KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET YOK İZİ VAR ÖNEMLİ YAYIN DİZİNİ: SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON TEKNİK BİLGİLER Medrese ANIT Abdaliye Medresesi Cizre Dağkapı Mahallesi Emir Abdal (Abdullah) ibn Abdillah Seyfettin Bohti 7 Var Beylikler Dönemi - Cizre Mezarlığının kuzeybatı köşesine, surlara bitişik olarak yapılmıştır. Büyük ölçüde yıkılmış olan yapıdan günümüze mescit, türbe, bir medrese hücresi, avluya geçişi sağlayan giriş ünitesi ve bir eyvan gelebilmiştir. Mescidin doğu tarafında Mem-u Zin Türbesi bulunmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıflar Genel Müdürlüğü Yapıdan günümüze mescit, türbe, bir medrese hücresi, avluya geçişi sağlayan giriş ünitesi ve bir eyvan gelebilmiştir. Medresenin doğu ve batı kanadındaki hücrelerin sadece temel kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir. Kuzey kanadında hücre olup, olmadığı belli değildir. Günümüzde bu tarafa sonradan namazgâh, cami ve şadırvan eklenmiştir. Medrese ve Cami Cami Cami Bilinmiyor 007 yılında restorasyonu yapılmıştır..0.999 P O N M L K J I H Terminal Mescid AN. Cizre Otogar Cizre Otogar Nesimi Cad. Sa l k Oca Alt n Sok. Adak Sok. Sur Mah. Kuran Kursu Hac Arap El Cezere Sok. bnu Esir Sok. Ahmet El Cezere Sok. Akaryak t stasyonu Divan Sok. Civan Sok. Akaryak t stasyonu Kanal Sok. O un Sok. Akaryak t stasyonu Akaryak t stasyonu Budak Sok. Ekinciler Sok. Kader Sok. Mir Abdal Cad. Mir Abdal Cad. Bayrama a Kumru Ekinciler Sok. K rik Ebu Sinan eyh Nas r Vak f Anaokulu Veysel Karani Abidin Seyidan Alahatti Hayatan Ulu Hz. Nuh AŸevi SUR DU ABDELİYE MEDRESESİ KIRMIZI MEDRESE DIŞ SUR, TARİHİ MEZARLIK VE ABDALİYE MEDERSESİ
ŞIRNAK VALİLİĞİ ABDALİYE MEDRESESİ Cizre nin güneyinde Dağkapı Mahallesi nde, mezarlık içerisinde yer almaktadır. Medrese 80/7 yılında Emir Abdal (Abdullah) ibn Abdillah Seyfettin Bohti tarafından yaptırılmıştır. Yapıdan günümüze mescit, türbe, bir medrese hücresi, avluya geçişi sağlayan giriş ünitesi ve bir eyvan gelebilmiştir. Medresenin doğu ve batı kanadındaki hücrelerin sadece temel kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir. Kuzey kanadında hücre olup, olmadığı belli değildir. Günümüzde bu tarafa sonradan namazgâh, cami ve şadırvan eklenmiştir. Medresenin, Nusaybin Caddesi ve Emir Abdal Sokak yönünden iki girişi bulunmaktadır. Esas girişi Nusaybin Caddesi üzerindedir. Ön bahçe ile yapıların oturduğu düzlem arasında yaklaşık olarak.0 m lik bir kot farkı bulunmaktadır. Türbede düzgün kesme taş görülürken mescit kısmında kırma ve moloz taş kullanılmıştır. Medresenin batı cephesi şehir surları üzerine oturmaktadır. Tamamı bazalt taşından örülmüş olan cepheler, 90 larda yıkıldıktan sonra moloz taşlarla onarılmıştır. Moloz taşlarla kaplı olan kuzey cephesinin kapı sövesinde mermer, pencere sövelerinde ise cas kullanılmıştır. Medrese hücrelerinin cephesi, mescidin cephesinden daha geride olup, bazalt taşı ile örülüdür. Avlunun doğusunda yer alan giriş ünitesi medresenin doğu beden duvarıyla bağlantılı olup, oldukça harap bir haldedir. Mezarlığa açılan giriş ünitesi, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve aynı yönde beşik tonozlu bir eyvan ile bunun arkasında yer alan kare planlı ve tromp geçişli kubbeli bir mekandan oluşmaktadır. Günümüzde yapılan ilavelerle avlunun asli şeklini tespit etmek oldukça zordur. Ancak avlu, kalan izlerden anlaşıldığı kadarıyla kuzey-güney yönünde dikdörtgen bir plana sahip olmalıdır. Avlunun güney batısında mescit bulunmaktadır. Yapı doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planı olup bölümden oluşmaktadır. Cepheler genelde sade olup, kapı ve pencerelerle hareketlendirilmiştir. Mescide kuzey cephenin ortasındaki profilli kaval ve oluk silmeli birer konsolla taşınan düz lentolu bir kapıyla girilmektedir. Kapı, mermerden yapılmış olup her iki yanında geometrik bezemeli birer bordür yer almakta-
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE dır. Kapının her iki yanında düz silmeli birer pencere bulunmaktadır. Batı taraftaki pencere dıştan dikdörtgen bir niş içine alınmıştır. İç mekan, mihraba paralel olarak üç mekandan oluşmaktadır. Mekanlar birbirine yuvarlak kemerlerle bağlanmaktadır. Her bir mekan kuzey-güney doğrultusunda uzanan beşik tonozla örtülüdür. Mihrabın olduğu duvar sağır tutulmuştur. Giriş kapısı ekseninde, kıble duvarındaki mihrap, taş malzeme ile iç içe düzenlenmiş iki nişten ibarettir. Dıştaki niş, üç sıra mukarnas başlıklı ve kare kaideli iki sütunceye oturan sivri kemerlidir. İçteki niş duvara oturan sivri kemerle kuşatılmıştır. Mihrap yarım daire planlı olup iç duvar yüzeyi dokuz tane yivle hareketlendirilmiştir. Yivler sivri kemer biçiminde sonlanmış olup kemer içlerinde yelpaze biçiminde bezeme görülmektedir. Kavsara, altı sıra mukarnastan oluşmaktadır. Mukarnas dizilerinin içinde yelpaze biçiminde yivler, palmet, kıvrık dal ve rumilerden oluşan süslemeler dikkati çekmektedir. Mihrabın yüzeyi, taştaki kırılmalar ve kirlenmeler nedeniyle tahrip olmuştur.
ŞIRNAK VALİLİĞİ Medrese odaları ile mescit arasında yer alan eyvan, her iki birimi birbirine bağlamaktadır. Eyvanın batısında mescit, doğusunda ise, medrese hücresi bulunmaktadır. Kuzeygüney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, üzeri yine aynı doğrultuda sivri beşik tonozla örtülüdür.. Eyvanın doğu duvarındaki iki sıra mukarnaslı konsolla taşınan düz lentolu bir kapı açıklığıyla medrese hücresine girilmektedir. Medrese odalarından günümüze sadece mescidin güneydoğusunda ve ona bitişik eyvanla bağlantılı bir hücre gelebilmiştir. Eyvanın doğu duvarındaki kapı vasıtasıyla hücreye geçilmektedir Oda doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, iç içe iki mekandan meydana gelmektedir. Her iki bölümün üzerleri aynı doğrultuda beşik tonozla örtülüdür. Hücrenin kuzey duvarında iki, güney duvarında ise bir tane düz lentolu pencere açılmıştır. Doğu duvarında yuvarlak kemerli bir niş bulunmaktadır. Eyvan ve hücrenin birleştiği kısmın güney cephesinde hafif dışa taşıntılı bir payanda yer almaktadır. Bu hücrelerin altında girişi avludan sağlanan Mem-u Zin Türbesi bulunmaktadır. Türbeye avludan dokuz basamakla türbeye inilmektedir. Türbe, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, üzeri aynı doğrultuda uzanan sivri beşik tonozlu örtülüdür. İçerisi kuzeyinde yer alan bir pencere açıklığı ile aydınlatılmıştır. Türbenin içinde üç tane mezar vardır. Bunlar Mem (Memo), Zin (Zinet) ve Bekir (beko) ya aittir. Mezar taşlarının birinin üzerinde ölümü 8 te Allah onu ve tüm müslümanlara rahmet etsin ibaresi bulunmaktadır. Günümüzde avlunun kuzeyine yapılmış olan betonarme cami, namazgah, şadırvan ve helalar kötü bir görüntü sergilemektedir. İnanç turizmi açısından önemli olan yapı harap ve bakımsızdır. Özellikle Mem-u Zin Türbesi yörede önemli bir aşk efsanesini canlı tutmaktadır.
DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE ADI Kırmızı Medrese ANIT İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Dağ Kapı Mahallesi PAFTA ADA 08 PARSEL ADRES YAPTIRAN YAPAN Medrese Cizre Emiri II. Şerefhan Bilinmiyor YAPIM TARİHİ 08 KİTABE Yok GENEL TANIM Kırmızı Medrese Dağ Kapı Mahallesi nde, şehrin KORUMA DURUMU batısındaki sur kalıntılarının üzerine inşa edilmiştir. Kuzeygüney doğrultusunda düzgün dikdörtgen bir planlı ve TAŞIYICI YAPI DIŞ YAPI 8.00X 8.00m. ölçülerinde tutulmuştur. Medresenin güney ÜST YAPI cephesinin ortasında, beş kenarlı taşıntı yapan Şeyh Ahmed El-Cezeri nin türbesi bulunmaktadır. SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET ENV. NO HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI MİMARİ ÇAĞI Beylikler Dönemi VAKFİYE İYİ ORTA KÖTÜ YOK İZİ VAR ÖNEMLİ Vakıf YAPILAN ONARIMLAR BUGÜNKÜ SAHİBİ BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ Vakıflar Genel Müdürlüğü AYRINTILI TANIM Medrese avlulu, iki eyvanlı ve tek katlıdır. Avlu. x 8.9 m ölçülerinde, kuzeygüney TEKNİK SU yönünde dikdörtgen planlı ve dört yönden revak ve medrese hücreleri ile ORİJİNAL KULLANIMI kuşatılmıştır. Doğu, batı ve kuzeyde medrese hücreleri sıralanmaktadır. Günümüze Medrese kuzey ve kuzeydoğudaki revak ve hücreler temel seviyesine kadar yıkıktır. Avluya doğu BUGÜNKÜ KULLANIMI kanadın ortasındaki sokağa eyvan biçiminde açılan bir kapıyla girilmektedir. Güney Cami kanadı mescit olarak değerlendirilmiş iki köşesine birer oda bırakılmıştır. Sonradan ÖNERİLEN KULLANIMI doğudaki mescide, batıdaki türbeye dönüştürülmüştür. Cami TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ A-70 0.09.977 YAYIN DİZİNİ: EKLER REVİZYON ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON 7
ŞIRNAK VALİLİĞİ KIRMIZI MEDRESE Kırmızı Medrese Dağ Kapı Mahallesi nde, şehrin batısındaki sur kalıntılarının üzerine inşa edilmiştir. Kuzey-güney doğrultusunda düzgün dikdörtgen bir planlı ve 8.00x8.00 m ölçülerinde tutulmuştur. Medresenin güney cephesinin ortasında, beş kenarlı taşıntı yapan Şeyh Ahmed El-Cezeri nin türbesi bulunmaktadır. Medrese avlulu, iki eyvanlı ve tek katlıdır. Avlu. x 8.9 m ölçülerinde, kuzeygüney yönünde dikdörtgen planlı ve dört yönden revak ve medrese hücreleri ile kuşatılmıştır. Doğu, batı ve kuzeyde medrese hücreleri sıralanmaktadır. Günümüze kuzey ve kuzeydoğudaki revak ve hücreler temel seviyesine kadar yıkıktır. Avluya doğu kanadın ortasındaki sokağa eyvan biçiminde açılan bir kapıyla girilmektedir. Güney kanadı mescit olarak değerlendirilmiş iki köşesine birer oda bırakılmıştır. Sonradan doğudaki mescide, batıdaki türbeye dönüştürülmüştür. Doğu kanat, ortada dışa açılan giriş eyvanı ve bunun iki yanında ikişer medrese odası yer almaktadır. Odalardan kuzey doğudakiler yıkıktır. Buraya sonradan hela yerleştirilmiştir. Medresenin batı kanadı simetrik düzende, ortada üzeri beşik tonozla örtülü bir eyvan ile bunun her iki yanında yer alan ikişer hücreden oluşmaktadır. Bu kanat, dıştan yarım daire şeklindeki üç kuleyle desteklenmiştir. Eyvanın güney batısındaki bir kapıyla bu payandalardan ortadakinin içine geçilmektedir Diğer kulelere de hücrelerin iki yanındaki küçük mekanlardan girilmektedir. Hücrelerin ve yan mekanların önünde sivri kemerli revak şeklinde açıklıklar yer almaktadır. Bu mekanlarda üst örtü olarak beşik tonoz kullanılmıştır. Ayrıca hücrelerin içlerine ocak ve dolap nişleri açılmıştır. 8
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE Kuzey kanat tamamen yıkık olup, sadece kalan temel izlerinden mekanlar belirlenebilmektedir. Bunlar avluya eyvan şeklinde açılan ön kısımları olan dört hücredir. Köşelerde doğudaki dikine, batıdaki enine dikdörtgen iki mekan daha yer almaktadır. Güney kanadın ortası üç bölümlü ve enine mekanlı mescit olarak düzenlenmiştir.. Önünde üç bölümlü eyvan şeklinde revak sıralanmaktadır. Ortadaki büyük olan enine dikdörtgen, diğerleri de yaklaşık kareye yakındır. Birbirlerine sivri kemerli açıklıklarla bağlanmıştır. Bunlardan ortadakine açılan bir kapıdan mescide girilmektedir. Mescit. x.8 m ölçülerinde enine mekanlı ve üzeri üç kubbe ile örtülmüştür. Kıble duvarının ortasında taş mihrap yer almaktadır. Mihrabın sağında dolap nişi, solunda türbe üst katına geçiş kapısı vardır. Örtü sonradan yapılan onarımlar sonucu bingileri tahrip olmuş ortadaki daha büyük üç basık kubbe şeklindedir Ortadaki büyük kubbeli mekanın güney duvarının tam ortasında yer alan mihrap, tamamen taş malzemeden yapılmıştır. Dikdörtgen görünüşlü dıştan mukarnas çerçevelidir. İç içe iki sütuncenin sınırlandırdığı niş, yarım daire planlıdır. Üstten bu sütuncelerin taşıdığı içteki sade dıştaki yivli iki sivri kemerle kuşatılmıştır. Mescidin içerisi sıvalı ve boyalıdır. Duvarlara yer yer dolap nişleri ve pencereler açılmıştır. İbadete açıktır. Bunun doğusundaki mekan gerisinde yer alan bölümle birlikte sonradan mescide çevrilmiştir. Birbirine büyük bir sivri kemerle bağlanan iki kare mekandan ibarettir. Mekanların üzeri beşik tonozla örtülüdür. İlk mekanın güney duvarında yarım daire planlı ve sade bir mihrap nişi, doğusunda bir pencere batısında da mescitle bağlantılı bir kapı yer almaktadır. İkinci mekanın kuzeyine iki tane niş, batısına bir kapı, doğu duvarına da bir pencere açılmıştır. 9
ŞIRNAK VALİLİĞİ Mescidin batısındaki medrese dershane odası, Şeyh İbrahim Sori nin ölümünden sonra türbeye çevrilmiştir. Kare planlı ve kubbeli olan mekan, tamamen tuğla malzemeden yapılmıştır. Buraya kare planlı ve çapraz tonoz örtülü küçük mekan aracılığı ile geçilmektedir. Üzeri kaburgalı ve basık bir kubbe ile örtülmüştür. Batısındaki bir pencere iç mekanı aydınlatmaktadır. Doğu duvarı ortasındaki mescide açılan kapı sonradan kapatılmıştır. Medresenin güney cephe ortasındaki türbe Ahmet el-cezeriye aittir. Dıştan beş kenarlı, içten sekizgen planlı düzenleme gösteren iki katlı bir yapıdır. Alt kat gömü odası olup, doğudan bir kapıyla girilmektedir. Üzeri basık ve kaburgalı bir kubbeyle örtülüdür. İçerisinde 7 adet şahideli sandukalı mezar bulunmaktadır. Üst katın içerisi de sekizgen planlı düzenlemeye sahiptir. Her bir yüzeyi fazla derin olmayan sivri kemerli nişlerle hareketlendirilmiştir. Sonradan yüzeyleri sıvanmış ve boyanmıştır. Üzeri kubbe ile örtülüdür. Medresede ağırlıklı olarak tuğla malzeme kullanılmıştır. Dış cephelerin alt kesimlerinde düzgün kesme taş, yapının muhtelif yererinde moloz taş görülmektedir. Yapının mescit ve türbe bölümleri sağlam, medrese kısmı harap vaziyettedir. Projeleri yapılmış olup, onarım kapsamındadır. Günümüzde mescit kısmı ile bağlantılı cami olarak kullanılmaktadır. Türbe de ziyarete açıktır. Etrafı binalarla dolmuş vaziyettedir. Restore edilmesi kültürel bir kazanım olacaktır. 0
AVRUPA KONSEYİ DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ANIT TÜRKİYE ADI Şeyh Muhammed Türbesi İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Ulaş Köyü PAFTA ADA PARSEL ADRES YAPTIRAN YAPAN Türbe YAPIM TARİHİ XIX. yy. KİTABE - GENEL TANIM Taş yığınlarıyla kaplı alanda herhangi bir yapı kalıntısına KORUMA DURUMU rastlanmamıştır. DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET ENV. NO HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI Osmanlı - İYİ ORTA KÖTÜ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YOK İZİ VAR ÖNEMLİ BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM Yüzey incelemesinde bol miktarda çakmaktaşına ve taştan yapılma kesici aletlere rastlanmıştır. Bunun yanısıra II. Bin, I. Bin, Geç Osmanlı Dönemlerine ait sırlı (yeşil) sırsız seramik parçaları görülmüştür. YAYIN DİZİNİ: EKLER TEKNİK SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON BİLGİLER ORİJİNAL KULLANIMI Türbe BUGÜNKÜ KULLANIMI Türbe ÖNERİLEN KULLANIMI Türbe TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ 88 0.0.990 REVİZYON
DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA KONSEYİ ENV. NO ÇEVRESEL TÜRKİYE ADI Ensari Evi HARİTA NO İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Alibey Mah. ANITSAL KORUMA PAFTA ADA 0 PARSEL ÇEVRESEL DERECESİ ADRES Yardımcılar Sok. AYKIRI YAPTIRAN YAPAN Konut MİMARİ ÇAĞI Osmanlı YAPIM TARİHİ XIX. yüzyıl KİTABE VAKFİYE GENEL TANIM İYİ ORTA KÖTÜ Cizre Merkez Alibey Mahallesinde bulunan Ensari Evi KORUMA DURUMU kuzey-güney doğrultusunda düz bir arazi üzerinde DIŞ YAPI dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiştir. Yapı, avlulu, eyvanlı TAŞIYICI YAPI ve iki katlı olarak yapılmıştır. Dıştan düz dam örtülüdür. ÜST YAPI Düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Zemin ve YOK İZİ VAR ÖNEMLİ üst kat revaklı, yapı ortada avlulu U şeklinde bir plana SÜSLEME ELEMANLARI sahiptir. RUTUBET BUGÜNKÜ SAHİBİ Edip halil, Kemal, Yusuf, Nadir ve Abdulvahap YARDIMCI YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM TEKNİK SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON Yapıya ana giriş batı cepheden tonozlu bir koridor ile sağlanmaktadır. Revaklar BİLGİLER dört kare ayağa oturan beş yuvarlak kemerle avluya açılmaktadır. Üst kattaki ORİJİNAL KULLANIMI revaklar yıkılarak betonarme kolonlar eklenmiştir. Pencereler yuvarlak kemerli Konut içe kademeli girinti yapacak şekilde cephelerde hareketlilik sağlamıştır. Üst kata BUGÜNKÜ KULLANIMI doğu ve batı köşede bulunan iki merdivenle çıkılmaktadır. Avlu orijinal kesme taş Konut döşelidir. ÖNERİLEN KULLANIMI Cizre merkezinde yer alan, sivil mimarlık açısından önemli olan ve tescilli Konut Mehmet Ağa Kasrı nın plan ve mimari özelliklerini taşıması açısından benzerlik TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ göstermektedir. Yapı üzerinde gerekli incelemeler ve rölöve çalışmaları yapılmıştır...008 YAYIN DİZİNİ: EKLER REVİZYON
ŞIRNAK KÜLTÜR ENVANTERİ - CİZRE
DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE ADI Nuh Peygamber Türbesi ANIT İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Dağ Kapı Mahallesi PAFTA ADA PARSEL,,,,, ADRES YAPTIRAN YAPAN Türbe YAPIM TARİHİ 99 KİTABE - GENEL TANIM Yeni yapılan caminin avlusunda Nuh Peygamber in Mezarı olduğu tahmin edilen yere kare planlı üzeri kubbe ile örtülü modern bir türbe yapılmıştır. İçi ve dışarısı çinilerle kaplıdır. KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET ENV. NO HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI Cumhuriyet - İYİ ORTA KÖTÜ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YOK İZİ VAR ÖNEMLİ BUGÜNKÜ SAHİBİ Şırnak İli ve İlçelerini geliştirme (ŞIRGE) Vakfı YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ Vakıflar Genel Müdürlüğü denetiminde aynı vakıf Nuh Peygamber yatırının bulunduğu yapı tamamiyle yıkılmış yatırın yeri değiştirilmeden mescit binası yapılmıştır. Mescidin bulunduğu çevrede yapılan düzenlemeler camii, şadırvan, satış yerleri ve diğer yatırların mezarlarının da bulunduğu bir külliye şeklini almıştır. AYRINTILI TANIM TEKNİK SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON Türbenin eski yapısından herhangi bir iz ve kalıntı mevcut değildir. Yani yapıldığı şekliyle BİLGİLER tanımlamak mümkündür. Bu da modern mimarinin özelliklerini göstermektedir. İçerisine ahşap bir ORİJİNAL KULLANIMI sanduka bırakılmıştır. Ziyaretçilere açıktır. Türbe BUGÜNKÜ KULLANIMI Türbe ÖNERİLEN KULLANIMI Türbe TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ 89..99 YAYIN DİZİNİ: Bütün Yönleriyle Cizre - Abdullah YAŞİN EKLER REVİZYON
DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE ADI Kul Mustafa Türbesi ANIT İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ Dağ Kapı Mahallesi PAFTA ADA PARSEL ADRES YAPTIRAN YAPAN Türbe YAPIM TARİHİ XIX. yy. sonu KİTABE - GENEL TANIM Türbe, Cizre nin güneyindeki mezarlığın doğusunda KORUMA DURUMU yer almaktadır. Kısmen sağlam olan yapının üzeri DIŞ YAPI sonradan betonarme düz damla örtülmüştür. Türbe beden TAŞIYICI YAPI duvarlarında ve içinde yer yer betonarme tamir izleri ÜST YAPI görülmektedir. SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET ENV. NO HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI Osmanlı - İYİ ORTA KÖTÜ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YOK İZİ VAR ÖNEMLİ BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM Moloz taş malzemeden inşa edilen yapı kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı düz damlıdır. Türbe dıştan.0 X.0 m ölçülerindedir. Üst örtüsü ve girişi sonradan betonarmeden yapılmıştır. Cepheleri tamamen sadedir. Tek hareketlilik kuzeydoğu cephedeki pencere ile güneydoğu cephesindeki düz lentolu kapı açıklığıdır. Düz lentolu giriş açıklığından türbenin içine girilmektedir. Duvarlardaki hareketliliği nişler ve bir mazgal pencere sağlamaktadır. Doğu duvarında bir mazgal pencere ile bir niş, kuzeybatı duvarında ise sadece bir niş görülmektedir. İç mekanda dört tane kabir görülmektedir. YAYIN DİZİNİ: EKLER TEKNİK BİLGİLER SU ORİJİNAL KULLANIMI Türbe BUGÜNKÜ KULLANIMI Türbe ÖNERİLEN KULLANIMI Türbe TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON
AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADI İLÇE İL ADA PAFTA PARSEL ADRES MAH. KÖY VE MEVKİİ ENV. NO HARİTA NO ANITSAL ÇEVRESEL AYKIRI KORUMA DERECESİ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YAPAN KİTABE YAPTIRAN YAPIM TARİHİ GENEL TANIM BUGÜNKÜ SAHİBİ YAPILAN ONARIMLAR BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ AYRINTILI TANIM SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIMI TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ REVİZYON EKLER İYİ ORTA KÖTÜ ŞIRNAK KORUMA DURUMU DIŞ YAPI TAŞIYICI YAPI ÜST YAPI SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET YOK İZİ VAR ÖNEMLİ YAYIN DİZİNİ: TEKNİK BİLGİLER Mezarlık ANIT Cizre Tarihi Mezarlığı Cizre Dağ Kapı Mahallesi XIX. yy. - Osmanlı - Cizre Tarihi Mezarlığı şehrin güney kesiminde, güneyinden kavisli bir şekilde Cizre dış kale surlarıyla çevrelenmiştir. Mezarlıkta yeni gömü devam ettiği için eski mezarlar ve mezar taşları günden güne kaybolmaktadır. Daha çok Osmanlı son dönemine ait kumtaşından yapılmış baş ve ayaktaşı şeklinde şahideli mezarlar bulunmaktadır. Bunların tam olarak envanteri yapılmadığı için kesin sayısı belli değildir. Daha çok orta ve batı kesiminde eski doku yoğunlaşmaktadır. Cizre Belediyesi Cizre Belediyesi Kumtaşından imal edilmiş olmaları nedeniyle dayanıksız olan bu şahideler 9.yy sonu 0.yy başlarına ait olup, üzerlerinde çeşitli süslemeler ile kitabeler yer almaktadır. Bu nedenle koruma altına alınması için çalışma yapılmalıdır. Yeni gömüler devam ettiği için eski mezar ve mezar taşları günden güne tahrip görmektedir. Mezarlık tescilsizdir. Mezarlık Mezarlık Mezarlık P O N M L K J I 7 H G F E D C B S R AN. Vatan lk retim Okulu Terminal Cizre Belediyesi Hali Mescid AN. Cizre Otogar Cizre Otogar Siti Nefis Cad. Sitti Nefis Sokak Ertene Sok. Ertene Sok. G l Sok. Nesimi Cad. Sa l k Oca Ensari RN. eyh Hesad eyh HaŸimi Mescidi Ulya Bu day Pazar Sersur Alt n Sok. Adak Sok. Sur Mah. Kuran Kursu Hac Arap El Cezere Sok. bnu Esir Sok. Ahmet El Cezere Sok. Akaryak t stasyonu Divan Sok. Civan Sok. Akaryak t stasyonu Kanal Sok. Civan Sok. O un Sok. Sur Sok. IŸ k Sok. O un Sok. Akaryak t stasyonu Akaryak t stasyonu Site Sok. RN. Erol Sok. Akaryak t stasyonu Akaryak t stasyonu Budak Sok. Ekinciler Sok. Kader Sok. Mir Abdal Cad. Mir Abdal Cad. Bayrama a Kumru Ekinciler Sok. K rik Ebu Sinan eyh Nas r Vak f Anaokulu Veysel Karani Halk E itim Merkezi Atat rk lk retim Okulu M nip Heybet lk retim Okulu ankarÿa P.t.t. Murat Akan Cay Polis Karakolu H k met Kona Belediye Lojman Seyit Nusret Abidin Seyidan Haceruh Atm Ilce Emniyet Mud, Meslek Lisesi Hal Saha Meyden BaŸ Sokak Vistani Sokak Vustani Alahattin Caddesi Kasaplar Basri Hasan Hayatan Hac Zakir Ulu BKKRK.0 Z beyde Han m Ana Okulu Vali Kamil Alan lk retim Okulu K z Meslek Lisesi Sa l k Oca Cizre K Fut 7 7 7 7 Hizmet G t rme Birli i Cizre Meslek Y ksekokulu Sa l k Oca Lojman Acil Servis Hal c l k Kursu Ark Cizre Lisesi Poliklini i Kad n Do um Hac Haf z eyh Mehmet Nuri Meydan Adalet Saray eyh Sevda Hz. Nuh AŸevi Öğretmen Evi Ogretmen Evi K z Teknik Meslek Lisesi K z Teknik Askeri Bolge SUR DUVARLARI TRAFO DİC ABDELİYE MEDRESESİ KIRMIZI MEDRESE DIŞ SUR, TARİHİ MEZARLIK VE ABDALİYE MEDERSESİ İÇ KALE ÖNERİ I.DERECE ARKEOLOJIK SİT ALANI 8
DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI KORUMA ENVANTERİ KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA KONSEYİ TÜRKİYE ADI Eski Belediye Binası ANIT İL ŞIRNAK İLÇE Cizre MAH. KÖY VE MEVKİİ PAFTA ADA 0 PARSEL 7 ADRES Belediye Caddesi YAPTIRAN YAPAN Konut Bilinmiyor YAPIM TARİHİ XIX. yy. sonları KİTABE - GENEL TANIM Osmanlı son döneminde Belediye binası olarak inşa KORUMA DURUMU edilmiştir. Cadde üzerindeki diğer evlerin arasında sıkışıp DIŞ YAPI kalmıştır. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı ve TAŞIYICI YAPI iki katlıdır. Ortası hol şeklinde düzenlemeye gösteren ÜST YAPI yanlardaki birer odadan oluşan plana sahiptir. SÜSLEME ELEMANLARI RUTUBET ENV. NO HARİTA NO ANITSAL KORUMA ÇEVRESEL DERECESİ AYKIRI Osmanlı - İYİ ORTA KÖTÜ MİMARİ ÇAĞI VAKFİYE YOK İZİ VAR ÖNEMLİ Cizre Belediyesi YAPILAN ONARIMLAR BUGÜNKÜ SAHİBİ BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ Cizre Belediyesi AYRINTILI TANIM Sokağa bakan batı cephe pencere, kapı ve balkonla hareketlendirilmiştir. Ayrıca her iki kat birbirinden bir kaval silmeyle ayrılmıştır Diğer cepheler ise, tamamen sağır tutulmuştur. Yapıda düzgün kesme taş malzeme kullanılmıştır. Alt katın cephesi ortada ana giriş kapısı ile bunun iki yanında simetrik kapı ve pencerelerden oluşan üçlü açıklıktan oluşmaktadır. Ayrıca kapıların üzerinde kuzeydeki dikdörtgen, güneydeki damla biçiminde birer üst pencere bulunmaktadır. Asıl kapı sivri kemerli hafif bir girinti yapan iki silme silme ile sınırlandırılmıştır. Basık kemerli kapı açıklığının üzerine üç dilimli şekilde bir üst pencere bırakılmıştır. YAYIN DİZİNİ: EKLER TEKNİK BİLGİLER SU ELEKTRİK ISITMA KANALİSASYON ORİJİNAL KULLANIMI Belediye Binası BUGÜNKÜ KULLANIMI Müze ÖNERİLEN KULLANIMI Müze TESCİL KARARI TESCİL TARİHİ A-9..98 REVİZYON 7