MANGALA Hedef-1: Mangala oyunu tanıyorum. : 1. Mangala oyunu tarihçesini merak eder. 2. Anlatılanları dikkatle dinler. 3. Dinlediklerinden çıkarımlarda bulunur. 4. Oyunun karşılıklı yenmeye dayalı olduğunu bilir. 5. Oyun tahtasında bulunan ocak ve hazne sayılarını belirtir. 6. Haznesine en çok taşı toplayanın kazandığını belirtir. 7. Kutunun içinden taşları çıkarıp dörder dörder tahtaya dizer. Hedef-2: Mangala oyununda taşların hareketleri ve oyun kuralları 1. Oyun başlangıç kurallarını söyler. 2. Oyun tahtası üzerinde hazne ve ocakların özelliklerini anlatır. 3. Oyuna nasıl başlanacağını belirtir. 4. Oyunda hangi ocaktan başlaması gerektiğini bilir. İstediği ocaktan başlar. 5. İlk taşı başladığı ocağa bırakarak taşları sağdaki ocaklara doğru sırasıyla bırakır. 6. Son taş kendi haznesine geldiğinde tekrar oynaması gerektiğini bilir. 7. Son taş kendi haznesine gelmediğinde sıranın rakibe geçtiğini belirtir/bilir. 8. Son taşın rakibin ocağındaki taşları çift yaptığını fark eder. 9. Rakibin ocağında çift yaptığı taşların hepsini alır kendi haznesine kor. 10. Kendi önünde boş olan ocağa son taşı düşürerek karşı rakip ocağındaki taşlarla birlikte alabileceğini bilir/alır. 11. Boş ocağa son taşını düşür. Rakibin taşlarını ve son taşını alır. 12. Eline aldığı taşları sırayla dolaşırken rakibin haznesine taş koymayacağını bilir/belirtir. 13. Kendi ocağını önce bitirince rakibin ocaklarında kalan taşlarını alması gerektiğini bilir/alır. Hedef -3 Mangala oyununda son taş kurallarını uygular 1. Oyunda dağıtılan taşlardan son taşın çok önemli olduğunu belirtir. 2. Her ocaktaki taşların nereye kadar gideceğini bilir. 3. Son taşın kendi haznesine düştüğünde tekrar oynaması gerektiğini bilir. 4. Son taşın kendi haznesine düşmesi için hesap yapar. 5. Son taşın rakibin ocaklarından birini çift yaptığında ocaktaki taşları alması gerektiğini bilir. 6. Son taşı rakibin ocağını çift yaptığında taşları alır. 7. Kendi tarafından son taşı boş ocağa düşerse karşı ocaktaki taşları ele geçireceğini bilir. 8. Kendi bölgesindeki boş olan ocağı belirtir. 9. Kendi bölgesindeki boş ocağa düşebilecek son taşı bulur. 10. Kendi bölgesindeki boş ocağa son taşı düşürür. Hedef -4 Mangala oyununda mantık yürütme 1. Oyuna hangi ocaktan başlayacağına karar verir. 2. Başladığı ocağın bir taktik olduğunu belirtir. 3. Rakibin açılışına uygun açılış yapar. 4. Uygulamaya geçmeden önce plan yapar. 5. Son taşı hazneye düşürerek en çok hamle yapması gerektiğini bilir. 6. Oyunun durumuna göre strateji geliştirir. 7. Rakibinin oyununu engelleyecek hamleyi görür/uygular Hedef-5 Basit turnuva ve yarışmalara katılır. 1. Turnuvaya katılabilmek için istekli olur. 2. Turnuva kurallarını dinler. 3. Turnuva kurallarına uyar. 4. Kazanmak için gerekli çalışmaları yapar. 5. Yenilgiyi kabullenir. 6. Maç sonucunda istenen davranışları sergiler. 7. Kazananı alkışlar. 1
MANGALA OYUNU UYGULAMA ALANI Mangala, özellikle ilkokul çağının sonuna doğru oynanması tavsiye edilen bir strateji oyunudur. Her çocuğun sayısal olarak gelişimlerine önemli katkıları vardır. Özellikle ritmik sayma, tek-çift kuralı, son taş kuralları daha fazla stratejik düşünmelerine yardımcı olur. Oyunun mantığı tam olarak kavranıldığı zaman çocukların düşünme becerilerinde gelişmelere yardımcı olmak gerekir. Oyunun kuralları iyi öğretilmeden sınıf içi turnuva sağlıklı olmaz. Her çocuğun oynama ve kuralları bilme seviyeleri gözlenebilmelidir. Bu konuda tecrübeli çocukların zayıf olanları sürekli yenilme duygusu yaşamalarına fırsat vermeyelim. İlk maçlar bilenler bilmeyenlere öğreterek geçmelidir. Daha sonra yakın seviyedeki çocuklar oynatılarak öğrenmeleri pekiştirilmelidir. İlk 3 ders tamamen kuralların ve oyun mantığının öğretimiyle geçmelidir. İyi bilen çocukları belirledikten sonra zayıf çocuklarla eşleştirerek öğretime katılmaları sağlanabilir. Oyun mantık olarak hemen kavranamaz. Kuralların öğrenilmesinden sonra 2-3. ders olabilir. Belirli aralıklarla taktikler anlatılabilir. En azından başlangıç ocaklarının seçimi konusunda çocuklara ipuçları verilmelidir. UYGULAMA SINIFI DERS SAATİ UYGULAMA PLANI SÜRE DAKİKA 5. SINIF 6 DERS DERS PLANI 1-2-3-4-5 40 DK X 6 DERS 6. SINIF 5 DERS DERS PLANI 1-2-5 40 DK X 5 DERS 7. SINIF 4 DERS DERS PLANI 1-2-5 40 DK X 4 DERS 8. SINIF HEDEF BECERİLER HAZİNE : Taşları biriktirmeleri gereken bölmenin adıdır. OCAK : Taşların bulunduğu çukura denir. Kuyu ve çukur dendiği de vardır. ÇİFT YAPMA: Son taşı geldiği rakip ocaktaki taşlar çift sayı olunca alınır. SON TAŞ : Ellerine alıp dağıttıkları taşların en sonuncusudur. Oyunun ana işlevinde son taş çok önemlidir. KUR A : Kur a nedir nasıl çekilir? Gösterilerek anlatılır. FİNAL : Şampiyona nedir? Nasıl eleme yapılır? ETKİLİ DİNLEME PLANLAMA HEDEF KURALLAR TURNUVA KURALLARINA UYMA PARÇA VE KUTU TOPLAMA TURNUVA KURALLARI 1. Oyun iki kişi ile karşılıklı yenmeye dayalı oynanır 2. Oyuna kur a ile başlanır. 3. Dokunduğu taşın ocağından başlamak zorundadır. 4. Ocaktaki taşları eline alıp sayamaz. 5. Oyun sonu taşlar 24-24 berabere kalırsa (0) sıfır puan alırlar. 6. Oyun üç defa oynanır. 2 olan kazanır. 7. Kazanan çocuk bir üst tura çıkar. Üst turdaki arkadaşlarıyla karşılaşır. 2
ÖLÇME DEĞERLENDİRME ALANI 1- OYUN KURALLARINI BİLİR/ANLATIR: Mangala oyununa ait oyun düzeneğini kendi başına oluşturabilir. Başlangıç ve oyuna ait kuralları doğru uygular. Arkadaşının yanlış hamlesinde onu uyarır. Kural-1: Başladığı ocakta bir taş bırakarak sırayla kendi hazinesine doğru ilerler. Kural-2: Son taşı kendi hazinesine gelirse, tekrar sıranın kendine geldiğini bilir/oynar. Kural-3: Rakibin tarafına geçtiğinde elindeki son taş rakibin ocağını çift sayı yaparsa ocaktaki taşları alır. Kural-4: Kendi bölgesinde boş ocak varsa, karşı rakip ocağında da taş varsa, son taşı kendi boş ocağa düşerse son taşla birlikte rakip ocaktaki taşları da alır. Kural-5: Ocaklarındaki taşları ilk bitiren rakibin ocaklarında kalan taşları da alır. Bunların dışında elindeki taşlar, rakibin hazinesine bırakmadan kendi ocağına atlar. Bu kuralları rahatlıkla uygulayan öğrencilere 5 puan verilir. Kuralları tam uygulayamayan, arkadaşının uyarılarına göre oynayan çocuklar 1 puan alır. 2- OYUN ESNASINDA KURALLAR UYAR: Yenmeli oyunlarda, hile yapmadan devam eder. Arkadaşının iyi bir hamlesini kabul eder. Kurallara uyarak mantıkla oyunu kazanır. Bunun için kuralları kendine göre değiştirmez. 3- HAMLE YAPMADAN ÖNCE DÜŞÜNÜR/AKIL YÜRÜTÜR: Oyun esnasında acele etmeden hamle yapar. Ocaklardaki taşların sayılarını bilir. Her ocaktaki taşların nereye kadar geldiklerini bilir. Hamle yapmadan önce son taşın geldiği yeri gösterir. Sonraki hamlede neler yapılabileceğini kestirir. Düşünerek oynuyor, son taşını sürekli kendi hazinesine düşürerek çok taş toplayabiliyorsa 5 puan alır. Oyunu bilinçsizce oynuyor. En basit tehlikeleri görmüyorsa 1 puan alır. 4-RAKİBİN HAMLESİNE GÖRE YENİ TAKTİK ÜRETİR: Mangala oyunu standart hamlelerle oynanmaz. Rakibin hamlesini iyi takip etmek gerekir. Yapılan hamle karşısında yeniden oyunu kurgulayıp oynamalıdır. Özellikle son taşı kendi hazinesine düşürme taktikleri iyi uygulanırsa daha çok taş alır. Kural-2 yi uygulamasını iyi bilmelidir. Yine rakibin başlangıç ocağına göre kendi başlangıcını doğru yapmalıdır. 5- YENİLGİYİ KABUL EDER: Bunun bir oyun olduğunu kabul eder. Turnuva sonunda arkadaşlarının oyunu kazanmasından çıkarımlarda bulunur. Hatalarını görür. Her hangi bir taşkınlıkta bulunmaz. ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU ADI SOYADI ETKİNLİK UYGULAMA DURUMU Yukarıdaki tabloyu ilk dersten itibaren doldurmaya başlayınız. Uygulamayı yapamayan sıkıntılı çocukların isimlerini ve çok iyi performans gösteren öğrencileri alınız. Her çocuğun isminin karşısına gözlemlerinizi kısaca belirtiniz. Gerekirse tarihte atabilirsiniz. Bu tabloyu saklayınız. Çocuklarla paylaşmayınız. 3
DERS: ZEKA OYUNLARI SINIF : 5-6-7 ÖĞRENME ALANI: MANGALA (DÜŞÜNME BECERİLERİ) ALT ÖĞRENME ALANI: OYUN KURALLARINI KAVRAMA BECERİLER: OYUN KURMA, PLANLAMA, ÜRETKEN DÜŞÜNME, ÖZGÜN DÜŞÜNME, GÖRSEL ALGI- LAMA, GÖZLEM VE DEĞERLENDİRME SÜRE: 40 DAKİKA Hedef-1: Mangala oyunu tanıyorum. : 1.1. Mangala oyunu tarihçesini merak eder. 1.2. Anlatılanları dikkatle dinler. 1.3. Dinlediklerinden çıkarımlarda bulunur. 1.4. Oyunun karşılıklı yenmeye dayalı olduğunu bilir. 1.5. Oyun tahtasında bulunan ocak ve hazne sayılarını belirtir. 1-6. Kutunun içinden taşları çıkarıp dörder dörder tahtaya dizer. Hedef-2: Mangala oyununda taşların hareketleri ve oyun kuralları 2-1. Oyun başlangıç kurallarını söyler. 2-2. Oyun tahtası üzerinde hazne ve ocakların özelliklerini anlatır. 2-3. Oyuna nasıl başlanacağını belirtir. 2-4. Oyunda hangi ocaktan başlaması gerektiğini bilir. İstediği ocaktan başlar. 2-5. İlk taşı başladığı ocağa bırakarak taşları sağdaki ocaklara doğru sırasıyla bırakır DERSE HAZIRLIK Öğretmen derse başlamadan önce öğrencileri sıralarına düzgün şekilde oturmalarını sağlar. Dikkatlerini topladıktan sonra oyunun kutusunu eline alarak Mangala" oyununu tanıtır. Çok sevecekleri eğlenceli bir oyun oynayacaklarını belirtir. Mangalanın tarihçesi hakkında bilgi verir. Oyun kuralları ve oynama şekli hakkında bilgi verir. Daha sonra sınıfı ikiye ayırarak karşılıklı oturmaları gerektiğini belirtir. Oyunları dağıtır. MANGALA OYUNU'NUN TARİHÇESİ Mangala Türk zeka ve strateji oyunu ile ilgili tarihi araştırmalar oyunun Sakalar, Hunlar ve Göktürkler döneminde oynandığını göstermektedir. Günümüzde pek çok Türk halkında unutulan bu oyun, konargöçer bozkır hayatını son yüzyıllara kadar devam ettiren Kazak, Kırgız, Türkmen ve Altay gibi bazı Türk halkları arasında günümüze kadar gelmiştir. Türkler yerleşik hayata geçip şehirlerde yaşamaya başladıktan sonra da bu oyunu oynamaya devam etmişlerdir. Nitekim Karahanlılar, Selçuklular ve nihayet Osmanlıların da Mangala adıyla oyunu devam ettirdiğini görüyoruz. Bunu XVI. yüzyıla ait Osmanlı minyatürlerinden de izlemek mümkündür. Araştırmacı Philip Townshend e göre bir toplumda, insanlarda en çok beğenilen ve örnek alınan niteliklerden şu yedisi Mangala oyunuyla ilgilidir: 1- Kurnazlık: Oyunun stratejisini planlamak ve oyun kurallarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanabilmek. 2- Uyanıklık: Karşısındakinin kurnazlığına karşı savunma ve önlem. 3- Önceden görme: Hazırladığı oyun manevrasına karşı rakibinin tepkisini kestirebilme yeteneği. 4- Esneklik: Beklenmedik durumlarda hemen tepki gösterebilme yeteneği. 5- Direnme: Tüm şaşırtmalara karşın, kendi planını sonuna dek sürdürebilme yeteneği. 6- Sağgörü: Oyunda rakibinden plan ve gücünü gizleyebilme yeteneği. 7- Bellek: Hasmının sağgörüsüne karşın, onun durumunu ve gücünü ne denli saklarsa saklasın kestirebilme yeteneği. Mangala nın çağdaşı olduğu diğer oyunlardan farkı, dağdaki çobandan, 70 yaşında ki bilgine, İstanbul da sarayda ki hanım sultandan 6 yaşında ki çocuğa kadar her yaştan ve kültürden insanın oynayabilmesidir. 4
İŞLENİŞ: Öğretmen oyunları dağıttıktan sonra öğrencilerin kutuları açmalarına yardımcı olur. Tüm öğrencilerin taşları dörder tane ocaklara dizmelerini belirtilir. Sayıların doğru olması gerektiği belirtilir. Kur a çekme işlemini gösterir. Bütün gruplara kur a çektirir. Daha sonra oyunun nasıl oynanacağı konusunda eline aldığı bir oyun tahtası üzerinde kuralları anlatır. İlk olarak nereden başlaması gerektiği ve sonraki sürecini anlatır. (Hazine nedir? Ocak nedir? Ve hangi yönde ilerlenecek?) Oyun başlangıcını göstererek anlatır. Sınıfın oyuna başlamasını ve sonra tekrar kendisini dinlemelerini belirtir. Sınıfı dolaşarak kontrol eder. Dersin son beş dakikası uygulamaların toplanmasına ayrılır. Bu ders acele etmeden oyunu normal uygulamalarına izin verelim. Bilenlerle bilmeyenleri eşleştirmekte oyunun öğrenilmesinde etkili oluyor. Her kuralı anlatıp sonra öğretelim. 5
Kural-3 Rakip ocağı çift yapma DERS: ZEKA OYUNLARI SINIF: 5-6-7 ÖĞRENME ALANI: MANGALA (DÜŞÜNME BECERİLERİ)-2 ALT ÖĞRENME ALANI: OYUN KURALLARINI KAVRAMA BECERİLER: OYUN KURMA, PLANLAMA, ÜRETKEN DÜŞÜN- ME, ÖZGÜN DÜŞÜNME, GÖRSEL ALGILAMA, GÖZLEM VE DEĞERLENDİRME, PLANLI VE DÜZENLİ ÇALIŞMA, SÜRE: 40 + 40 dakika Hedef-2: Mangala oyununda taşların hareketleri ve oyun kuralları 1. Oyun başlangıç kurallarını söyler. 2. Oyun tahtası üzerinde hazne ve ocakların özelliklerini anlatır. 3. Oyuna nasıl başlanacağını belirtir. 4. Oyunda hangi ocaktan başlaması gerektiğini bilir. İstediği ocaktan başlar. 5. İlk taşı başladığı ocağa bırakarak taşları sağdaki ocaklara doğru sırasıyla bırakır. 6. Son taş kendi haznesine geldiğinde tekrar oynaması gerektiğini bilir. 7. Son taş kendi haznesine gelmediğinde sıranın rakibe geçtiğini belirtir/bilir. 8. Son taşın rakibin ocağındaki taşları çift yaptığını fark eder. 9. Rakibin ocağında çift yaptığı taşların hepsini alır kendi haznesine kor. Taşları dağıtırken son taşımız, rakibin ocağına gelince ocağı çift sayıya ulaştırırsa ocaktaki taşlar bizim olur. DERSE HAZIRLIK Öğretmen, öğrencilere oyunları dağıtmadan önce bir önceki derste mangala ilgili neler anlattığını sorar. Bu derste de herkes istediği arkadaşıyla eşleşerek oturabilir. Kuralların tamamının öğrenilmesinden sonra artık seçerek oturacaklarını belirtir. Şimdi dikkatlerini iyi toplamaları gerektiğini bu derste oyun kurallarını anlatacağını belirtir. Oyunları dağıtarak normal dizmelerini ister. İkinci defa oynadığında son taş rakibin ocağına düşüyor. 5 tane oldu. Tek sayı, eğer 2,4,6 olsaydı çift olacaktı ve taşları biz alacaktık. İŞLENİŞ: Öğretmen oyunları dağıttıktan sonra öğrencilerin kutuları açmalarına yardımcı olur. Tüm öğrencilerin taşları doğru şekilde dizmelerini belirtilir. Gerekli kontroller yapılarak dikkatleri çekilir. Öncelikle oyuna başlanabilmesi için kur a çekmelerini ister. Bu ders maç yapmayacaklarını uygulama yapacaklarını belirtir. Kural 1 anlatır. (anlatımdan sonra birinci oyuncuların aynı şekilde uygulamalarını belirtir. KURAL-2 Taşları dağıtırken son taşımız rakibin haznesini çift sayı yaparsa ocaktaki taşları alıp haznemize koyarız. KURAL-3 Rakip ocağı çift yapma Taşları dağıtırken son taşımız, rakibin ocağına gelince ocağı çift sayıya ulaştırırsa ocaktaki taşlar bizim olur. Kural-4 Boş ocağa düşen son taş Eğer bir ocaktaki son taşımızı boş olan ocağa düşürebilirsek, hem karşı ocaktaki taşları hem de son taşımızı haznemize koyarız. Sıra rakibe geçer. Kural-5 Bölgesindeki taşları ilk bitiren kalanları alır. *** Bu plan iki ders uygulanarak, öğrencilerin oyun kurallarını anlamaları sağlanacak 6
Kural-4 Boş ocağa düşen son taş Eğer bir ocaktaki son taşımızı boş olan ocağımıza düşürebilirsek, hem karşı ocaktaki taşları hem de son taşımızı haznemize koyarız. Sıra rakibe geçer. Kural-5 Ocakları ilk bitiren kalanları alır. 7