LEBiB YALKIN YAYlMLARI VE BASlM işleri A.Ş. TEL: (0212) 279 67 50
ÖN SÖZ Odamız 1965 yılından beri özellikle ihracatçı üyelerimizin yararlanma amacıyla Ülke Profilleri Dizisi kapsamında çalışmalar hazırlamaktadır. Bu ları kez Türkiye'nin, Latin Amerika ülkeleriyle gelişmesi beklenen ticari ilişkileri gözönüne alınarak Meksika, Şili ve Arjantin ülke profilleri hazırlanmıştır. Masabaşı çalışma ve incelemeler sonucu hazırlanan bu profil Arjantin'in ekonomisi, dış ticareti ve piyasa yapısıyla ilgili temel ve güncel bilgileri kapsamaktadır. Latin Amerika 1990 yılından bu yana korumacı devlet politikalarının yerini serbest piyasa ekonomisine bıraktığı, dolayısıyla, dünya ile entegrasyonun hızla geliştiği bir bölgedir. Bölgede bulunan ülkelerin herbirinde "yapısal reform" programları gerçekleştirilmiştir. Ticarete getirilen sınırlamalar birçok ülkede ya kaldırılmış ya da en aza indirilmiştir. Bölgedeki birçok ülkenin ortak gelişimi olarak özelleştirme ve yabancı sermayenin teşviki politikaları önemini korumaktadır. 1 Ocak 1995'te yürürlüğe giren anlaşma ile Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay'ın meydana getirdikleri MERCOSUR adı altındaki gümrük birliği Latin Amerika'nın toplam nüfusunun % 45'ini oluşturmaktadır. Türkiye ve Arjantin arasında varolan ekonomik ilişkiler mevcut potansiyelin çok altında seyretmesine rağmen Arjantin'in ve bölgedeki diğer ülkelerin Orta Asya ile ilişkilerini artırmak istemeleri, liberalleşme politikalarının henüz etkilerini göstermeye başlaması gibi nedenlerle ilişkilerin önümüzdeki yıllarda yoğunlaşması beklenmektedir. Bu itibarla, Arjantin Ülke Profili'nin ihracatçılarımıza, işadamlarımızave diğer ilgililere yararlı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Etüt ve Araştırma Şubesi Araştırma Raportörü Can Umut Ceyhun'a teşekkür ederim. Prof.Dr.ismail Özaslan Genel Sekreter
içindekiler Sayfa 1. ÜLKE VE TOPLUM 1.1. Coğrafya ve iklim... 1 1.2. Nüfus ve Demografik Yapı... 1 1.3. Siyasal Yapı... 2 2. EKONOMIK YAPI 2.1. Genel Ekonomik Durum... 4 2.2. Ekonomik Reformlar... 9 2.2.1. Yabancı Sermaye Yatırımları... 11 2.2.2. Özelleştirme... 12 2.2.3. Vergiler... 14 2.3. Bütçe... 15 2.4. istihdam...;... 15 2.5. Sanayi... 15 2.6. Madencilik ve Enerji... 17 2.7. Tarım, Ormancılık ve Hayvancılık... 18 3. DIŞ TiCARET 3.1. ihracat... 25 3.2. ithalat... 27 3.2.1. ithalat Mevzuatı... 29 3.3. Türkiye-Arjantin Ekonomik ve Ticari ilişkileri.... 30 4. işadamlarlna ÖNERILER 4.1. Arjantin'le Ticaret Olanakları... 35 5. SONUÇ VE ÖNERiLER... 41 6. FAYDALI BILGiLER... 42 EK: ithalatçılar Yıllığında (International Directory Of lmporters 1995) Yer Alan Bazı ithalatçı Firmaların Listesi.... 46
1. ÜLKE VE TOPLUM 1.1. Coğrafya ve iklim Güneyi ve batısında Şili, kuzeyinde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğusunda Brezilya ve Uruguay yeralır. Güneydoğuda Atlas Okyanusu'na kıyısı 4.000 km'den fazladır. Batı ve güneybatısı And dağlarıyla çevrilidir. Ülkenin büyük bölümünü kaplayan ovalar ve platolar geniş ölçüde alçalmış Brezilya eyerleşmesinin üzerinde yayılır. Paraguay sınırından Golorada ırmağına kadar uzanan 1 milyon km2'1ik bir alanı kaplayan bölgenin topografyasının basıklığı ve hiçbir düzenli akarsu ağının bulunmaması şaşırtıcıdır. Yüzey şekilleri ayrıntıda çok çeşitlidir ve iklimsel özelliklere bağlıdır. iklimsel özellikler şu bölgelerin oluşmasına yolaçmıştır: Kurak ya da yağışlı, yer yer palmiye ağaçları görülen savanlı (dönem dönem su altında kalabilir) yarı tropikal iklimli Chaco, Doğu'da ve Güneyde daha ılıman iklim enlemlerinde yeralan, doğal çayırlarla örtülü Pampa, kurakçıl ağaçsılar ve ormanlarla örtülü Monte. Çeşitli türlerden oluşan çayırları, gevşek, derin ve verimli siyah ve kahverengi toprakları Pampa'ya bütün dünyaca ünlü verimliliğini kazandırır. Ülkenin okyanus cephesindeki güney bölgesi nemlidir ve sıcaklıklar hiçbir zaman yüksek değildir. Ülkenin geri kalan bütün bölgelerinde Kuzeyden Güneye doğru sıcaklıklar azalırken, ikiimin başlıca özelliği kuraklıktır. Arjantin'i Kuzeybatıdan Güneybatıya doğru geniş bir kurak kuşak boydan boya aşar. And dağlarındaki yüksek platolarda ve havzalarda başlayan bu "kurak köşegen" dağ eteğinde sürer (Mendoza'da yılda 193 mm. yağış) ve Patagonya kıyısında sona erer. Atlas Okyanusu'ndan iç kesime doğru yağışlı (1200 mm.) ve!~enellikle yumuşak olan iklim iç kesimde karasal ve kuraktır. Yağışlar yaz mevsimi boyunca yoğunlaşır. 1.2. Nüfus ve Demografik Yapı 1994 sayımına göre Arjantin'in nüfusu 40 milyon civarındadır ve nüfusunun % 96 gibi büyük bir oranı okur-yazardır. Nüfusun yaklaşık % 43'ü italyanlardan,% 38'i ispanyailardan oluşur.% 28.3'ü 0-14 yaşları arasındadır. Resmi dil ispanyolca olup; ingilizce, italyanca ve Almanca da konuşulmaktadır.
Arjantin dünyada, şehirleşmenin en fazla olduğu ülkelerdendir. Önemli şehirleri arasında Buenos Aires, Cardoba, Rasorio, Mendoza, La Plato sayılabilir. Arjantin'de yaşayan 450.000 Yahudi Latin Amerika'daki en büyük Yahudi cemaatini oluştururlar. 1.3. Siyasal Yap1 Arjantin 22 eyaletle başkent Buenos Aires'i de içine alan bir federal bölgeden oluşmuştur. Ayrıca Güney Atiantik adalarıyla Antartika kıtasının bir bölümü de bu ülkeye aittir. 1853'te federal hükümet ve eyaletlerde yasama, yürütme ve yargı yetkileri birbirinden ayrılmıştır. Federal hükümetler mali yönden, büyük ölçüde, toplanan federal vergilere bağlıdırlar. Bu vergiler de hazine ve eyaletler arasında paylaştırılmaktadır. Yürütme organı olarak iki aşamalı meclis vardır. 1825 yılında Güney Amerika'nın tümünün ispanyol egemenliğinden kurtulmasıyla birlikte Arjantin'de iç savaş dönemi başlamıştı. Zira her eyaletin ayrı bir hükümeti vardı. Sonuçta 1853 yılında çıkarılan anayasayla ülke, tüm eyaletleri içeren bir konfederasyon ile Bu13nos Aires özerk eyaleti arasında bölündü. 1880 yılında büyük toprakları ve ticareti elinde tutan Buenos Aires federal cumhuriyetin başkenti oldu. ' 1886-1916 arasında büyük toprak sahipleri ve dış satırncılar oligarşisi seçtirdikleri cumhurbaşkanlarıyla siyasal yaşamı katılmadığı başkan seçildi. ellerine geçirdiler. Arjantin'in 1. ve ll. Dünya Savaşları'ndan sonra 1946'da Juan Domingo Peron Partisinde toplanmış olan orta sınıflara, işçilere, sendikalara ve gençlik hareketlerine dayalı halkçı bir rejim oluşturdu ve bu destekiere bazı toplumsal yasalar çıkararak karşılık verdi. Ancak eşi Eva Peron'un ölümü, kilise muhalefetinin günden güne artışı, olumsuz tavırları Peron'dan sonra birbirini izleyen hükümetler güçlü askeri önderlerin desteğine Peron'un ordunun gözünden düşmesi ve ABD'nin rejimi çökertti ve Pe ro n 1953'te askeri bir darbeyle devrildi. dayanarak yönetimlerini sürdürdüler ve 1966'dan başlayarak Arjantin'i askeri cuntalar yönetmeye başladı. 1973'te başkan seçilen Compra, Peron'un 2
sürgünden dönebilmesi ve yeniden hükümeti kurabilmesi için istifa ettiyse de iktidara tekrar gelen Peron enflasyonu durdurmayı başaramadı ve ölümünden sonra 1976'da tekrar bir askeri hükümet kuruldu. 1982'de Falkland adaları yüzünden ingiltere ile çıkan anlaşmazlığın ardından 1983 seçimlerinde Arjantin, Altansin'in yönetiminde sivil bir hükümete kavuştu. Altansin'in Radikal Yurttaşlar Partisi yolsuzluklar düzeninin sona erdiğini, uluslararası güçlerin baskılarının kabul edilemeyeceğini, insan haklarına saygı gösterileceğini, kaybolan kişilerin durumlarının açıklığa kavuşturulacağını ve siviilere karşı işlenen suçların davalarına sivil mahkemelerin bakacağı belirtildi. Orduda yeniden düzenlemelere gidilerek general sayısı indirildi ve cuntanın çıkardığı özel af yasası kaldırıldı. 1976'dan sonra başa geçen üç cuntanın dokuz generali çeşitli suçlardan dolayı mahkemede yargılandılar. 1987 genel seçimlerinde ise Peroncu parti ağır bastı ve bu partinin adayı Carlos Menem seçimleri kazanarak günümüze kadar iktidarda kaldı. 3
2. EKONOMIK YAPI 2.1. Genel Ekonomik Durum 40 milyon nüfusla Arjantin, eğitimli nüfusunun yanısıra zengin doğal kaynaklara da sahiptir. Geniş ve verimli alanlar, zengin mineral yataklar, petrol üretiminde kendine yeterlilik, geniş doğalgaz rezervleriyle sergilediği zenginliğin yanısıra, Arjantin'in en fazla dikkat çeken ve sıklıkla üzerinde durulan özelliği ülkenin ll. Dünya Savaşı sonunda kişi başına gelir açısından dünyada 1 O. sıradaykan bugün düşük veya orta gelirli ülkeler arasında yeralmasıdır. iki dönem arasındaki zıtlığın nedenlerini üç başlık altında toplamak mümkündür: - Endüstrileşmeda içe dönük olmak. - Endüstriyel üretim faaliyetlerinde devletin güçlü varlığı. - Siyasi olarak ön planda yeralan işçi sendikaları. Diğer bazı Latin Amerika Ülkeleri (LAÜ)'nde de uygulanan bu politikaların tarihi 1940'1ara kadar uzanır (Sanayi işgücünü temsil eden Juan Peron'un yönetime geldiği döneme kadar). Bu dönemde tarım kesimi ağır bir şekilde vergilendirilmiştir. 1940'1ardan 1983'de askeri cuntanın düşmesine kadar olan süreyi ülke, askeri rejim ve Peron tarafından kurulan işçi merkezli siyasal partiler arasında değişen yönetimlerden zorlukla geçirmiştir. Ekonomi endüstriyel değ1- şim sürecine doğru bir gelişim göstermiş fakat 1965-80 arasında ortalama % 3 oranında olan düşük büyüme hızı ve makroekonomik dengesizlikler varlığını sürdürmüştür. Dr. Raul Alfonsin'in demokratik olarak 1983 yılında seçilen hükümeti dağınık bir ekonomi, politik istikrarsızlıkların yaşandığı, insan haklarının çiğnandiği ve Falkland Adaları yüzünden ingiltere tarafından yenilgiye uğramış bir ülkenin yönetimini devralmıştır. Ekonomik istikrarsızlığın temel kaynağı özellikle finans sektörünün kötü yönetiminden kaynaklanmış, vergi gelirleri düşük, devlet harcamaları yüksek oranlarda gerçekleşmiştir. 1981 'de cari gelirler GSYiH'nın % 17'sini oluştururken, cari harcamalar % 24 dolayında kalmış ve 1983 yılında kamu sektörü açığı GSYiH'nın % 16'sına ulaşmıştır. Arjantin'in bu durumu diğer Latin Amerika Ülkeleri'nden farklı olmamıştır. Arjantin'in farkı, gelir kaynaklarının daha zayıf olmasına karşın harcamaların geniş ve mevcut yapının uzun bir süre herhangi bir önlem alınmadan varlığını sürdürmesi olmuştur. 4
Geniş açıklar, sözkonusu dönem boyunca ağır borçlanmalar ve para basarak finanse edilmiş ve bu durum da hiperenflasyonla sonuçlanmıştır. Yeni yönetim mevcut durumu düzeltmek amacıyla 84-87 yılları arasında beş tane denge programı uygulamaya koymuş fakat her seferinde de başarısızlıkla sonuçlanmış, gerçekçi unsurlar içermeyen programlar sonucunda enflasyon artmaya devam etmiş ve dengesizlikler varlığını sürdürmüştür. 1989 yılında Başkan Carlos Menem 20 yıllık bir süre içinde ülkeyi yöneten bir parti dışından, gürültüsüz bir şekilde ve demokratik bir seçimle yönetime gelmiştir. Aynı yıl büyüme ve yatırımlar % 5 oranında düşmüş, üretim durgunlaşmış, enflasyon yıllık ortalama olarak% 3000'i aşmış, işsizlik% 8.4'e ulaşmış ve Arjantin'in dış borcu toplam GSYiH'sından fazla olmuştur. TABLO: 1 ARJANTiN'iN TEMEL EKONOMiK GÖSTERGELERi Ekonomik Göstergeler 1990 1991 1992 1993 1994 1995 GS Yi H (piyasa fiy.milyar Ps) 68.9 180.9 226.8 255.3 285.3 290 GSYiH (milyar $) 141.4 189.6 228.6 255.5 285.3 290 Reel GSYiH büyümesi (%) 0.1 8.9 8.7 6.0 7.4-1.6 Enflasyon% (tüketici fiyatlarıyla) 2.314 171.7 24.9 10.6 4.2 3.4 ihracat (fob milyon $) 12.354 11.978 12.235 13.117 15.831 21.000 ithalat (fob milyon $) 3.726 7.559 13.685 15.545 20.100 17.900 Cari hesap (milyon $) -4.552-647 - 6.546-7.452-10.243-3.200 Rezervler (altın hariç milyon$) 4.592 6.005 9.990 13.791 14.237 11.176 Toplam dış borç (milyar$) 60.9 63.7 65 68 75 84.4 Döviz kuru (Ps:$) 0.488 0.954 0.991 0.998 Kaynak: Economic Intelligence U nit World Outlock 1995/1996 Arjantin'in 1991-94 arasında hızlı büyümesi büyük ölçüde yabancı sermaye girişiyle sağlanmıştı. Arjantin'in yüksek oranlı ihracata dayalı olarak büyümesi gerekmektedir. Ancak üretimi ihraç pazarlarına ve yoğun rekabet ortamına yöneitmeyi devalüasyonsuz olarak başarmak zaman alacaktır. 5
1995'in ilk aylarında hükümet Meksika'daki krize benzer bir krizi önleme durumuyla karşı karşıya kaldı. Yabancı yatırımcıların ve Arjantiniiierin ülkedeki sermayelerini çekmeleri banka mevduatlarını ve uluslararası rezervleri hızla düşürerek bankacılık sisteminin yoğun baskı altına girmesine neden olmuştur. Bu durumda 1991 'den beri dolara endekse edilen pesonun yeniden devalüe edilme ihtiyacı belirdi. Ancak IMF'den, Dünya Bankası'ndan ve Uluslararası Amerikan Kalkınma Bankası'ndan Mart ayında alınan acil borçlar bunu önledi. Hükü ortadan kaldıra met kamu harcamalarını kesmek suretiyle borçlanma ihtiyacını cak düzeyde bütçe fazlası elde etmeyi başardı. 1995'in ikinci çeyreğinde kamu harcamalarının düşmesiyle birlikte talep ve güven kaybından dolayı özel sektör yatırımları da durma noktasına geldi. Maaşlardaki kesintiler sonucu tüketim de azaldı ve sene ortasında işsizlik oranı % 18.6'ya çıktı. 1996'da da sermaye akışındaki düşmeye bağlı olarak yurtiçi talepte (dolayısıyla vergi gelirlerinde) bir azalma olmuştur. Hükümetin planı reform yoluyla ilerlemektir. Ancak verimliliğin etkilenmemesi için hükümet harcamalarının kısılması düşünülmemektedir. Diğer bir proje de özelleştirmelerin artırılmasıdır. Paraguay'ın da ortak olduğu Yacyreta hidroelektrik barajının satılmasıyla hükümet 1.8 milyar $ elde edebilecektir. Ancak düşük büyüme hızı ve yüksek işsizlik yüzünden mali durum zayıf kalmaktadır. TABLO: 2 BAZI EKONOMiK GÖSTERGELER GSMH Kişi başına düşen milli gelir Büyüme hızı Enflasyon 285 milyar$ ('94) 8.235 $ ('94) %6 ('94) % 3.5 (Top.Eş.) Kaynak: Economic Intelligence Unit '94 6
TABLO: 3 GSMH'NIN SEKTÖRLERE GÖRE DAGILIMI VE TEMEL VERILER (%} Sosyal Tarım imalat inşaat Maden Elekt/su/gaz Ticaret Ulaşım Finans Hizmt. 16.7 20.7 1.9 2.9 5.4 13.0 12.2 8.4 18.8 Kamu Borcu Borç/GSMH Özelleştirme Gelirleri ('91-'94) Yabancı Sermaye Yatırımı Yatırım/GSMH KDV Oranı Banka Faiz Hadleri (Yıllık) -Tasarruf Hesapları - Ticari Krediler Bütçesi -Gelir -Gider Turizm Geliri ihracat ('94) Temel ihraç Ürünleri ihracat Yapılan Bölgeler ithalat Temel ithal Ürünleri ithalat Yapılan Bölgeler Ödemeler Dengesi : 72 milyar$ ('94) :%25.1 : 16.5 milyar $ : 1.505 milyon$ ('94) (Özelleştirme hariç) :%20 ('94) :% 18 ithalatta ilave% 8 ('94) :% 5.7 ($),% 8.0 (peso) :% 20-25 ($), % 35-40 (peso) : 33.1 milyar $ : 35.8 milyar $ : 2.3 milyar $ : 15.588 milyon $ : Tarımsal ürünler % 36 Sanayi ürünleri % 28 Hammadde % 27 Petrol ve gaz : MERCOSUR Avrupa NAFTA : 21.583 milyon $ % 9 % 28 (Brezilya % 21) %27.8 %12 :Makina, demir-çelik, otomobil aksamı, kereste, kimyasal maddeler : MERCOSUR % 25 Nafta %25 Avrupa % 24.7 Diğer %25.3 : 12.896 milyon $ (GSMH'nın % 3'ü) Kaynak: Third World Guide 1994 7
Enflasyonun Seyri : Enflasyon nedeniyle Arjantin'in 1970'ten bu yana para birimi 4 kez değiştirilmiştir. En son '92 yılında 1 peso= 10.000 Austral'e karşılık gelmek üzere ayarlanmış ve 10.000 Austral = 1 $ olarak konvertibl ilan edilmiştir. 1990'da Menem hükümetinin ortaya koyduğu ekonomik planla yapısal bir reforma gidilerek enflasyonu freniemek amacıyla uygulanan sıkı para politikası sonucunda çok sayıda memur ve işçi emekli edilmiş veya işten çıkarılmış, ücretler sınırlandırılmış, halkın alım gücü azalmış, kamu sektörü yatırımları tasarruf önlemleri çerçevesinde azaltılmış, özel sektör yatırımları da talep azlığı, faiz oranlarının yüksekliği, döviz kurlarının belirsizliği nedeniyle durmuştur. Bankacılıktaki liberalizasyonsa enflasyonun üç haneli olduğu ortamda reel faiz oranlarının uygulanmasını zorunlu kılmıştır. Bu arada peso değer kazanmış, döviz kurundan kazanç sağlanması amacıyla ülkeye sermaye akışı artmış ancak uzun vadede bu sermayenin çok az bir kısmı yatırıma dönüşmüştür. Bu politikadan en çok kaybı olan kesim sanayiciler olmuştur. Yeni faiz oranları, gümrük tarifelerindeki indirim sonucu ortaya çıkan ithal ürünlerinin rekabeti, pesonun aşırı değer kaybı ve kontrol altındaki ücretierin sonucu olarak ortaya çıkan talepteki durgunluk sanayiyi zor durumda bırakmıştır. Sanayinin yeni koşullar? uyum sağlayıp rekabet etmesi beklenirkan pek çoğu iflas etmiştir. Bu dönemin sonunda işsizlik artmış, üretim düşmüştür. Tüm bu olumsuzluklar, ülkeye gelen sıcak paranın tekrar ülke dışına çıkmasına neden olmuşsa da toptan eşya fiyatlarıyla yıllık enflasyon oranı Ocak'91 'de % 512 iken, uygulanan konvertibilite planı sonucunda '92'nin ilk yarısında bu oran ortalama % 4'e düşmüştür. Bu dönemin gündeminde yeralan önemli siyasi ve ekonomik konular şunlardır: - Demokratikleşme - Globalizasyon - Konvertibilite -Stabilite - Özelleştirme - Yabancı sermaye girişi - Yurtdışına bono ve tahvil satışı - ihracatın teşviki - Uluslararası rekabet - Sübvansiyonlara son verilmesi 8
- KDV uygulaması - Vergi gelirlerinin tahsili - Vergi kaçakçılığının önlenmesi - Herkese bir vergi numarası verilmesi - Borsanın teşviki - Kamu borçlarının azaltılması - IMF ve diğer mali kuruluşlarla işbirliğinin artırılması - Verimli olmayan kuruluşların kapatılması - Devletin küçültülmesi - Bürokrasinin azaltılması - Rüşvet ve suistimalle mücadele - Şeffaflık - Devlet yatırımlarının asgariye indirilmesi - Düşük ücret politikası ve gümrüklerin düşürülmesi. Bu konudaki reformlar 300'e yakın kanun hükmünde kararnameyle gerçekleştirilmiştir. Özelleştirmeler; askeri fabrika, tersane ve havaalanlarına varıncaya dek uygulanmış, herkes vergiye bağlanmış ve Arjantin'in ekonomisi dün- yadaki başarılı ekonomilerden biri haline gelmiştir. Ancak 1 $ = 1 peso uygulaması ihracatın tıkanmasına, ithalatın artmasına neden olmuş, Arjantin'i dünyanın en pahalı ikinci ülkesi konumuna çıkarmıştır. Bazı sektörlerde kriz ve iflaslar olmasına rağmen enflasyon % SOOO'Ierden 1994'te % S'e, 1995'de % 3.4'e düşmüştür. Sonuç olarak, Arjantin ekonomisinin genelde başanya ulaşmasının en önemli nedenlerinden biri ülkeye yapılan yabancı sermaye girişidir. Arjantin ekonomisinin en önemli hedefleri ekonomide verimlilik ve rekabet gücünün artırılması, halen tarıma ve sanayiye dayalı ihracat yapısının değiştirilmesi, ihracatın, yabancı sermaye yatırımlarının ve döviz gelirlerinin artırılması olmuştur. 2.2. Ekonomik Reformlar Arjantin, reform süreçlerinin başlangıcında güçlü ve tek yanlı liberalizasyon programlarını uygulamaya koymuştur. Kısıtlayıcı tarife dışı engeller, düşük ve daha homojen vergilerle değiştirilerak yerli kaynakların hareketi kolaylaştırılmış ve bu yolla maliyetler düşürülmüştür. Ekonominin kazandığı açıklık boyutu, kaynakların daha verimli alanlara yönelmesine yardım ederek, geleneksel olmayan ihracatın artışına ve yapısal düzenlemelere hız kazandırmıştır. 9
Ticaret Liberalizasyonu aşamalar halinde gerçekleştirilmiş, GATT ile uyuşmayan kuralların eliminasyonuyla devam etmiş ve ihracatı geliştirme önlemleriyle öngörüldüğü biçimde tamamlanmıştır. Öncelikle şu konulara ağırlık verilmiştir: - ithalat Lisanslarının kaldırılması - En yüksek vergi oranlarının kaldırılarak, vergiler arasında dengeli oranların sağlanması - Nihai aşamada % 15'ten daha az verginin uygulanması - Tek vergi sisteminin uygulanması Ticaretteki yeni eğitim paralelinde yurtiçi fiyat kontrolleri azaltılmış veya kaldırılmış, iş hayatına ilişkin düzenlemeler sektörlerin çoğunda değiştirilmiştir. Ticaret Liberalizasyonu alanında bugün için başarılarını ispatlamış olan Arjantin'in, konu hakkındaki deneyimleri incelenmeye değer gibi gözükmektedir: Arjantin'in ticari liberalizasyonla ilgili ilk kapsamlı deneyimi 1976-82 döneminde gerçekleştirilmiştir. Bu dönem boyunca askeri hükümet tarife dışı engeller ve ihracat vergilerini azaltmıştır. Fakat çelik, petrokimyasallar gibi bazı sektörlerde ticari reforma gidilmemesi ve tarife dışı engellerin uygulamada kalarak ticaret liberalizasyonunu bütünleyen makroekonomik denge programlarından uzak kalınması, mali açıklar, aşırı değerlenmiş para birimi gibi dengesizliklere neden olmuş ve ticaretle ilgili reformlar bu dönemde başarısızlığa uğramıştır. 1983'te askeri hükümetin düşmesinden sonra Başkan Alfonsin denge hedeflerini başarmak amacıyla yeni bir program uygulamaya koymuştur. ithalat Lisansı, ürünlerin % 4'ünden % 52'sine varacak şekilde yaygınlaştırılarak 7000'den fazla tarife kalemi lisansa tabi tutulmuş, tüketim ve sanayi mallarının ithalatı yasaklanmıştır. Ağırlıklı ortalama tarifeler% 30'dan % 40'a yükseltilmiş, ithalata yeni yükler ve vergiler getirilmiştir. Aynı zamanda, güçlü bir ihracat karşıtı eğilim. kötü tanımlanmış ve yüksek maliyetli ihracatı geliştirme teşvikleriyle dengelenmeye çalışılmıştır. Bu uygulamalar yanlış para politikalarıyla birleşince, Altansin döneminde enflasyon yüksek kalmış, para aşırı değerlenmiş ve uygulanan program başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Başkan Menem 1989'da iktidara gelince oldukça iddialı bir liberalizasyon programı başlatmıştır. 1989-91 arasında ortalama tarifeler % 40'tan % 20'ye in- 10
dirilmiştir. Sadece otomotiv ve elektronik sektörlerinde % 35'1ik ciddi koruma oranı sürdürülmüştür. Yapısal düzenlemelerle birlikte bazı denge önlemleri de uygulamaya konmuştur. 1989 yılı ortalarında Başbakanlığa gelen Carlos Menem uygulamaya çalıştığı programıyla belli başarılar elde etti. 1989 yılında% 4900 civarında seyreden enflasyon 1990 yılında% 1300'e geriledi. Ekonomik canlılık istikrara kavuşturulmasına rağmen yatırımlar azalmaya, dış cari hesaplar fazla vermeye devam etti. Hükümet uyguladığı politikalar doğrultusunda GSMH ile ilgili harcamaları kısarak mali seyri büyük ölçüde azalttı. 1991 'de başlatılan Konvertibilite Planı ile döviz kurları dolara sabitlenmiş, mali sınırlamaların yanısıra sendikalarla ücret artışlarının verimiilikle paralel olacağı konusunda anlaşmaya varılmıştır. 1991 'de KDV uygulaması genişletilerek ve oranları % 16'dan % 18'e çıkarılarak eş zamanlı olarak vergi yapısında da köklü değişiklikler yapılmıştır. 1991 yılında Konvertibilite Planı'nın başarılı sonuçlarının görülmesiyle Arjantin, IMF ile stand-by anlaşmaları ve Dünya Bankası kredi programları yoluyla dış ülkelerden güçlü bir destek görmüştür. Brady Planı çerçevesinde dış borç yükünü azaltmaktabaşarılı olan Arjantin'in ekonomik düzenlemeleri uluslararası destek ile paralel yürümüştür. 1992'de ortalama ağırlıklı vergiler % 12.2'ye getirilmiş ve bugüne kadar aynı düzeyde kalmıştır. ihracat rejimi liberalize edilerek ihracat vergi ve teşviklerinin önemli bir bölümü kaldırılmıştır. Ticaret liberalizasyonu ve para biriminin kazandığı değere rağmen, ticaret hacminde önemli artışlar olmuş, dış ticaret dengesinde oluşan farklılıklar da büyümüştür. 1991-95 yılları arasında hükümet, mali ve yapısal reformlara programları içinde daha fazla yer vermeye başladı. Konvertibl kanunlar altında peso ve dolar birbirine dönüştürülebilir hale getirildi. Kamu finansmanı politikaları çerçevesinde mali açığın azaltılması, vergi sisteminin yeniden belirlenmesi, hükümet harcamalarının plan dahilinde yapılması, özelleştirmeye hız verilmesi ve Arjantin'in kredibilitesinin yükseltilmesi benimsendi. 2.2.1. Yabancı Sermaye Yatırımları Yatırımcılar Arjantin pazarına şirket birleşmesi, şirket satınalma vb. yollar- 11
la girebilirler. Birçok yabancı yatırımcı Arjantin'deki özelleştirme programından yararlanmıştır. Balıkçılık ve sigorta hariç olmak üzere hemen hemen tüm alanlarda ticari faaliyet göstermek mümkündür. Balıkçılık ve sigorta sektörlerinde yeni lisans verilmemesine rağmen, yatırımcılar mevcut firmalardan hisse alabilmektedirler. Gıda sanayii de yabancı yatırımcılar için giderek cazip hale gelmektedir ve ünlü bazı bisküvi ve şekerleme firmaları yatırımlara başlamışlardır. Ayrıca hayvancılık ve et, un, makarna sektörleri de yabancı yatırımcıların içerisindedir. ilgi alanları Yabancı Sermaye Mevzuatı serbestleştirilmiş, birçok teşvik ve gizli vergiler durdurulmuş ve çalışma yaşamına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Yabancı firmalar aynı yerli firmalar gibi Arjantin'de yatırım yapabilirler. Arjantin ekonomisinin bütün ana sektörlerinde yabancı yatırımcıların (özellikle Amerikan) firmaları faaliyet göstermektedir. Madencilik sektöründe özel vergi indirimleri uygulanmaktadır. Sermaye Arjantin dışına serbestçe çıkarılabilmektedir. Sermayenin geri gönderilmesinde ya da herhangi bir döviz muamelesinde hiçbir engel sözkonusu değildir. Arjantin'de faaliyet gösteren yabancı firmalar sattıkları ürünün markasının kendi ülkelerinde sattıkları ürünün markasıyla aynı olduğunu merkez ofislerine en yakın olan Arjantin Konsolosluğu'na belgelemek zorundadırlar. Yabancı yatırımcılar da yerli firmalarla aynı vergi yükümlülüklerine tabidir. Vergilerin büyük bir çoğunluğunu tüketim, ithalat, gelir, ücretler ve menkul değerler oluşturmaktadır. 2.2.2. Özelleştirme Tüm Latin Amerika Ülkeleri içinde en kapsamlı özelleştirme programını Arjantin uygulamıştır. Devlete ait olan telefon şirketinin % 60'ı ve devlet havayollarının % 85'i özel ortaklara satılmıştır. Ayrıca özel girişimcilere radyo ve TV istasyonları, limanlar, paralı yollar ve demiryollarında faaliyette bulunmaları için ayrıcalıklar tanınmıştır. Bu satışlar yerli ticari banka ve birikmiş faiz borçlarının ödenmesinde ve ekonominin yeniden yapılanmasında kullanılmıştır. Program ülkenin mali pozisyonunu düzaltmiş ve ekonomiyi bir düzelma sürecine sokmuştur. 12
Petrol işletmeleri, karayolları, elektrik-telefon kuruluşları, ulusal havayolları, enerji kuruluşları, limanlar, su arıtma tesisleri ve devlete ait petrokimya tesisleri özelleştirildi. ihaleyi alan firmalara işletme hakkı verilirken, belirlenen ölçüde ve belirlenen bir süre içinde ilgili sektöre yatırırnda da getirildi. bulunma zorunluluğu 1990-95 yılları arasında özelleştirmeden elde edilen nakit para, ("16.5 milyar $) borç ödemek için yapılan hisse takası ve borç transferi yoluyla kamu borçlarının 16 milyar $'lık kısmı ödenmiş oldu. Özelleştirmeden elde edilen gelirlerin GSMH'ya oranı 1991-95 döneminde % 1 'in üzerine çıktı. Bu programın başarıyla uygulanması sonucu ve makro ekonomik koşullarda yaşanan değişikliklerle birlikte Arjantin hem resmi kreditörlerden hem de uluslararası kredi kuruluşlarından büyük destek gördü. Yabancı sermaye ülkeye girmeye başladı ve özelleştirme uygulamaları dış borçların azalmasını sağladı. Bunların yanıs-ıra, sermaye piyasalarının geleceğini güvence altına alacak bazı düzenlemelere gidildi. Bankaların rezerv gereksinimleri yeniden düzenlenerek düşük bir düzeye indirildi. SPK modernleştirildi, pesonun konvertibilitesi genişletildi. Sermaye kurumlarıyla ilgili alanların borçlanmaları konusunda sınırlamalar getirildi. Büyük oranda borçlanmalar sınırlandırıldı. Bu arada hükümet diğer yapısal reformları da hayata geçirmeye başladı. Sermaye piyasaları, işgücü pazarları, sosyal güvenlik sistemi ve yerel yönetimlerin hükümet tarafından nasıl finanse edileceği belirlendi. Daha önce de belirtildiği gibi, bu çabaların desteklenmesi amacıyla IMF, Arjantin ile 780 milyon $'lık "Özel çekme hakkı"nı içeren bir stand-by anlaşması imzaladı. Temmuz '91 yılında imzalanan bu anlaşmanın yerine "özel çekme hakkı"nı 2.5 milyar $'a çıkaran ve üç yıl uzatan bir anlaşma Mart'92'de tekrar imzaladı. Arjantin'de büyüme hassas bir nitelik göstermektedir. Fiyat dengeısi ve rekabet arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Paranın değer kazanması ticaret liberalizasyonu ve yüksek faiz oranlarıyla birlikte yatırım ve ihracat performansını olumsuz etkilemektedir. Latin Amerika ülkeleri içinde ticari liberalizasyon ve tüm ekonomik reformlar alanında en çok gelişen ülkelerden olan Arjantin'in ihracat alanında gösterdiği gelişim oldukça dikkat çekicidir. AB'nin bazı mallara, özellikle tarım ürünle- 13
ri ne uyguladığı korumacı önlemlere rağmen Arjantin bu pazarlardaki ihracat payını artırmıştır. Finans dışı kamu sektörü ve Merkez Bankası'nın net faizleri ödeyebilmesi için özelleştirme dışında kalan gelirler artırıldı. Ekonomideki bu iyileşme vergi gelirlerinin önemli ölçüde artmasıyla sağlandı. Faiz dışı harcamalar artarken borçların azalmasıyla birlikte net faiz harcamaları da geriledi. 2.2.3. Vergiler 1990'dan 1993'e kadar Arjantin'in vergi gelirleri GSMH içinde % 4 artış gösterdi. Yerli şirketler, yabancı şirketler ve bu şirketlerin acentaları toplam karları üzerinden % 30 oranındaı vergiye tabidirler. Faizlere % 12 oranında stopaj uygulanır. Teknik mühendislik ve danışmanlık hizmetleri için de % 18 oranında vergi sözkonusudur. Arjantin'de, Arjantin kaynaklı gelirlerin tamamı vergilendirilir. Gelir; çalışan verilen brüt maaşı, sermaye kazançlarını ve yatırım gelirlerini kapsar. Şahıslar % 11 ile % 30 arasında değişen oranlarda vergi verirler. Arjantin'deki yerli ve yabancılar 6 aydan sonra% 30'1uk bir vergi indiriminden yararlanırlar. Ayrıca, patent ve telif hakları da % 23 stopaja tabidir. Vergi tabanının genişletilmesi, KDV'nin% 15.6'dan % 18'e çıkarılması da kazançları olumlu yönde etkiledi. Nisan 1996'dan itibaren KDV oranı % 21 'den % 18'e indirilmiştir. Hükümet vergi kaçıranlara karşı sert tedbirler alırken hangi alanlardan ne kadar vergi alınacağına dair araştırmalar yapıldı. 2.3. Bütçe Arjantin'in mali yılı takvim yılıdır. 1970'ten beri Arjantin'in bütçeleri yüksek açık vermiştir. Denk bütçe prensibi birinci Peron yönetimi süresince yasaklanmıştır. Bütçe ayrıca devlet teşebbüslerinin ve belediyelerin açıklarının kapatılmasında da kullanılmaktadır. Hükümetin ana gelir kaynağı Sosyal Sigorta, tüketim ve genel satış vergileridir. Hepsi birlikte toplam gelirin yaklaşık% 60'ını oluştururlar. 14
TABLO: 4 BÜTÇE {milyon$) 1990 1991 1992 1993 1994 Açı k veya fazla -226.1-963.0-73.0-1574.0-1885.7 Gelirler 2741.2 8028.5 12889.0 1555.0 15591.8 Harcamalar 2967.3 8991.5 12962.0 17.129 17477.5 Bağışlar 260.7 1180.2 777.0 3023.0 2120.0 Borç Ödemeleri -34.6-217.1-704.0-1449.0 234.3 Kaynak : International Financial Statistics, March 1997 1988'de 4.242 milyon $ olan ticaret fazlası 1990'da 8.628 milyon $'a yükselmiştir. Ancak ithalatın iki misli artış göstermesi yüzünden bu rakam 1991 'de 4.423 milyan $'a düşmüş; 1993'de ise 2.428 milyon $ açık meydana gelmiştir. Faiz ödemeleri ile birlikte hizmet sektöründeki açıklar, cari hesaplardaki açığın 1993 yılında 7.452 milyon $'a çıkmasına neden olmuştur. 1995 yılında ise 931 milyon $ ticaret fazlası kaydedilmiştir. 2.4. istihdam 1994 yılında Arjantin'in ekonomik açıdan aktif nüfusu 12.8 milyon civarında idi ve bunun yaklaşık% 28'i kadındı. istihdam dağılımına bakıldığında tarımdan hizmet ve sanayi sektörlerine doğru gittikçe artan bir eğilim göze çarpmaktadır. Arjantin'de toplam işgücü içindeki vasıflı işçi oranı dünyadaki en yüksek oranlardan biridir. işsizlik oranı %12.8 (+%11 gizli işsiz) olup, işsizlik Buenos Aires civarından ziyade iç bölgelerde daha yüksektir ve genellikle % 1 O'un üzerindedir. 2.5. Sanayi Anahtar konumda olan sanayi sektörleri motor sanayii, beyaz eşya sanayii, elektronik malzemeler, kozmatik, fiber optik kablo, çimento, lastik, kağıt ve ahşap sanayiidir. 15