Tarım Ekonomisi Dergisi Turkish Journal of Agriculural Economics ISSN 1303-0183 hp://journal.arekoder.org ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması Ergün ŞİMŞEK1 1 Amasya Üniversiesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu - Amasya Makale Künyesi Öze Araşırma Makalesi / Bu çalışmada amaç, 13-2016 döneminde ve AB ülkelerinde kırmızı e üreiminde işgücü verimliliğini karşılaşırmalı olarak incelemekir. Bu amaçla 'de ve AB ülkelerindeki hayvan sayıları, kırmızı e üreim durumları karşılaşırıldıkan sonra, işgücü verimliliği oran analiz yönemi kullanılarak espi edilmişir. Dönem başı ve dönem sonu değişim oranı karşılaşırılmalarında 13 yılının emel alındığı endksleme yönemi kullanılırken, yıllık oralama değişim oranlarının espiinde logarimik regresyon denklemi kullanılmışır. Elde edilen sonuçlara göre gerek 'de ve gerekse AB ülkelerinde hayvan sayısında bir azalmanın olduğu, kırmızı e üreiminin ise verimlilik nedeniyle arığı espi edilmişir. İşgücü verimliliği 'de yıllık oralama olarak %3.9 oranında armışır. AB ülkelerinde ise arış oranı %1.7 olmuşur. 2016 yılında 'de arımda isihdam edilen kişi başına e üreimi 221 kg iken, AB oralaması 929 kg olarak gerçekleşmişir. 'de kırmızı e üreiminde iş gücü verimliliğinin her geçen yıl armasına rağmen, isihdam edilen kişi başına e üreiminin AB ülkelerinin çok gerisinde olduğu oraya çıkmışır. Bu nedenle kırmızı e üreimi üzerine eki eden fakörlerin deaylı bir şekilde incelenmesi gerekmekedir. Anahar kelimeler: Kırmızı E Üreimi, Tarımda Verimlilik, Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliği. Research Aricle SorumluYazar / Corresponding Auhor Ergün ŞİMŞEK ergun.simsek@amasya.edu.r Geliş Tarihi / Received: 20.04.2018 Kabul Tarihi / Acceped: 26.06.2018 Tarım Ekonomisi Dergisi Cil:24 Sayı:1 Sayfa:85-97 Turkish Journal of Agriculural Economics Volume: 24 Issue: 1 Page: 85-97 DOI 10.24181/arekoder.450045 Comparison of Labor Produciviy in Red Mea Producion in Turkey And EU Counries Absrac The purpose of his sudy is o examine he labor produciviy in he red mea producion in Turkey and EU counries comparaively beween he years 13 and 2016. For his purpose, afer he number of animals and he red mea producion sae in he EU counries and Turkey were compared, labor produciviy was deermined using he mehod of raio analysis. While he indexing mehod was used in he comparison of exchange rae of he begining period and he end period of he year 13 as i was based, he logarihmic regression equaion was used in deermining he annual average change raes. According o he resuls obained i was found ou ha he number of he animals was decreased bu he producion of red mea was increased because of efficiency boh in Turkey and in EU counries. The labour produciviy was increased 3,9% as annual average in Turkey. Bu he increase rae was 1,7% in EU counries. In 2016, while he mea producion for per person employed in agriculure in Turkey was 221 kg, he EU average was 929 kg. Alhough he labour produciviy in red mea producion in Turkey is increased every year, he mea producion for per person employed is sill far behind he EU counries. For his reason, he facors ha affec he producion of red mea should be examined in deail. Key words: Red Mea Producion, Produciviy in Agriculure, Labour Produciviy in Red Mea Producion 1.GİRİŞ Tarım sekörü, ülke ekonomisine yapmış olduğu kakı yanında, insanoğlunun beslenme ihiyacını karşılaması nedeniyle son derece önemli bir sekör olarak görülmekedir. Çünkü insanoğlunun varlığını sürdürebilmesi ancak yeerli, devamlı ve güvenli bir şekilde gıda mallarının karşılanmasına bağlıdır. Tarım seköründe zaman içinde bir akım değişim ve dönüşümler yaşanmakadır. Bunlar kırdan kene göç olgusu ile kırsal nüfusun azalması, yaşlanması, arımsal arazilerin arım dışı amaçlarla kullanılması ve bunun sonucunda arımsal arazilerin azalması, küreselleşmenin geirdiği çevresel ekiler, arım seköründeki eknolojik gelişmelerin yaraığı makineleşme, arımsal işleme ölçeklerinin küçülmesi olarak sıralanabilir. Büün bu olgular karşısında arımda işgücü verimliliği değişebilecekir. Bir ekonominin ya da ekonomi içindeki sekörlerden herhangi birisinin başarılı ya da başarısızlığını oraya koyan ölçülerden bir anesi de verimlilikir. Verimlilik, sermaye verimliliği, hammadde verimliliği, malzememe verimliliği, ve işgücü verimliliği şeklinde incelenebilir. Dünyada globalleşme ile birlike işlemeler ve dolayısıyla da ülkeler, her geçen gün aran oranda rekabeçi orama maruz kalmakadır. Rekabee avanajlı konuma geçmenin emel dayanağı da verimlilikir. Tarım seköründe verimlilik denildiğinde yine üreim fakörlerinin verimliliği aklımıza gelmekedir. Tarım seköründe verimlilik üreim fakörlerinin yanında, devlein uygulamış olduğu arımsal poliikalar, ürün fiyaları, eşvikler, sübvansiyonlar, üreicilerin eğiimi, Ar-ge faaliyeleri gibi değişkenlerden de ekilenmekedir. Özellikle e, sü, yumura gibi ürünlerin insanların sağlıklı beslenmesi üzerindeki ekileri nedeniyle gelişmişlik düzeyleri
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 ile bu ürünlerin ükeimleri arasında poziif bir ilişkinin varlığı bilinmekedir. İnsanın günlük proein gereksiniminin %50'sinin hayvansal kökenli olması gerekmekedir. Bu nedenle günümüzde gelişmiş ülke olmanın ölçüsü hayvansal proein ükeimi ile doğru olarak arığı ve hayvansal proein ükeimi %40-70 arasında bulunan ülkelerin gelişmiş ülke olarak kabul edildiği bilinmekedir (Ovalı, 2002). Ancak dünyanın pek çok bölgesinde bu oran yeerince sağlanamamışır. Düşük gelire sahip ülkelerde kişi başına düşen hayvansal ürünler ve özellikle kırmızı e ükeimi son derece düşükür. Bu olgu aynı zamanda bu ülkelerde kırmızı ein alebinin gelir esnekliğinin de büyük olmasına neden olmakadır. 'de beyaz e alebi kırmızı e alebinin neredeyse iki kaıdır, bu durum ancak ikame malları arasındaki ilişki şeklinde ifade edilebilir. 'de kırmızı e fiyaları yüksek olduğu için hane halkı e ihiyacını beyaz e ükeerek karşılamakadır. Buna rağmen kırmızı e fiyalarının düşmemesinin nedeni ise ancak gelir dağılımı ile açıklanabilir. 'de gelir düzeyi yüksek olan insanlar kırmızı e alep ederken düşük gelirlilerin beyaz e alep eiği anlaşılmakadır (Karacan, 2017). Uluslar arası Gıda Poliikası Araşırma Ensiüsünün raporunda özellikle sığır ya da kırmızı e alebi 'de dahil olmak üzere bazı ülkelerde (Özellikle azgelişmiş ve gelişmeke olan ülkeler) çok fazla gelire bağımlı olduğu ifade emekedir. (Sarma, 16). Aynı raporda örneğin gelirdeki bir birim arışın bu ülkelerin bir çoğunda kırmızı e alebini 1 kaan fazla arırdığını bunun nedeninin de ein pahalı olduğunu belirmekedir. Yine yapılan bir çalışmada arımsal ürünler içerisinde gelir esnekliği en yüksek olan ürünler keçi ei (0.53), koyun ei (0.48) ve sığır ei (0.32) olduğu hanehalkı gelirinde meydana gelen %10'luk bir arışın keçi ei ükeimini %5.3, koyun ei ükeimini ise %4.8 ve sığır ei ükeimini %3.2 oranında arırdığı ifade edilmekedir (Akbay ve ark., 2008). Aynı çalışmada avuk ei gelir esnekliği 0.08, balık ei gelir esnekliği ise 0.11 olarak ahmin edilmişir Ülkelerin gelişmeye başlaması, ve kişi başına düşen gelirlerinin arması sonucunda aran e alebi şaye e arzının arışı ile giderilemez ise ilgili ürünün fiyaında isikrarsızlıklar meydana gelecekir. 'de son yıllarda yaşanan kırmızı e fiyaındaki isikrarsızlığın nedeninin de bu olduğunu söylememiz mümkündür. 'de Analya, Ispara ve Burdur il merkezlerinde ikame eden 490 hanehalkı ile yapılan anke uygulamasından elde edilen veriler araşırma bölgesindeki hanehalklarının gelir düzeyleri arıkça oralama e, ükeiminin arığı espi edilmişir. Araşırma bölgesinde birinci ve beşinci %20'lik gelir grubunda bulunan hanehalklarının oralama e harcamaları arasında %30'luk bir farkın olduğu gözlenmişir (Akaş, 2008). Kırmızı e fiyalarındaki dalgalanmaların önlenebilmesi ve fiya isikrarının sağlanabilmesi için, uygun arımsal poliikaların yürürlüğe konulması gerekmekedir. Bunun için sorunun kaynağının iyi espi edilmesi gerekir. Kımızı e fiyalarının isikrarsızlığı, girdi maliyelerinin arması olabileceği gibi, ilgili alanda yeerli işgücünün olmaması, işgücü verimliliğinin düşük olması gibi bir çok faköre bağlı olabilir. Konu ile ilgili yapılan lieraür aramasında, çalışmaların genelde arımsal verimlilik üzerine eki eden fakörlerin belirlenmesi ve bunların eki derecelerini sapamak yönünde olup doğrudan araşırmanın konusunu oluşuran bir çalışmaya raslanmamışır. Güreşçi (2009), kırdan kene göç ve arım poliikaları arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmasında özellikle gelişmeke olan gibi ülkelerde göç olgusunun bir çok olumsuzluk yaraabileceği ve dolayısıyla arım poliikalarının belirleyicilerinin de bu olumsuzlukları giderebilecek poliikalara yönelmeleri gerekiği sonucuna varmışır. Saygın ve Demirbaş (2017), 'de kırmızı e ve sorunları ile ilgili yapmış oldukları çalışmada 'de hayvancılık ile ilgili kısa vadeli çözümler yerine uzun vadeli ve yapısal önlemlerin alınmasının ve e işleme sanayinin kendi sorunlarını çözmeleri yanında hayvancılık sekörü ile enegrasyonu sağlamalarının önemli olduğu sonucuna ulaşılmışır. Balkan ve Suiçmez (2015), ile dünya ülkeleri arasındaki işgücü verimliliği düzeyini ve değişim oranını belirlemek amacıyla yapıkları çalışmada imala sanayiinde işgücü verimliliğini ve Avrupa Ülkelerinde karşılaşırmalı olarak incelenmişir. 2005-2014 döneminde 24 OECD ülkesi içinde verimlilik değişiminde 17. sırada yer almakadır. Söz konusu dönemde 'nin yıllık oralama işgücü verimliliği arışı % 1.64 olarak hesaplanmışır. 24 ülkenin oralaması ise % 3.20 olarak bulunmuşur. 2012 yılında 121 ülkenin işgücü verimliliği düzeyi üzerinden yapılan analize göre 28.490 dolarlık seviye ile 43. sırada bulunmakadır. Bu sonuçlar 'nin verimlilik alanında yeni bir yaklaşım oluşurması gerekiğini gösermekedir. Polyzos and Arabazis (2005), Yunanisan'da arım seköründe işgücü verimliliğini şekillendiren fakörleri sınıflandırmak amacıyla yapmış oldukları çalışmada, yaay kesi isaisiksel veriler kullanılarak her bir fakörün verimliliği ampirik olarak hesaplanmışır. Yapılan hesaplamalar sonucunda arımsal verimlilik üzerine sulamanın, eğiimin, arımsal arazilerin parçalanmasının önemli ölçüde ekili olduğu sonucuna ulaşılmışır. Bu çalışmanın amacı, 13-2016 döneminde AB ülkeleri ve 'de kırsal nüfusa meydana gelen değişimi, kırmızı e üreim ve kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliğini ve arımda isihdam edilen kişi başına kırmızı e üreimini karşılaşırmakır. Böylece günümüzdeki kırmızı e fiyalarında meydana gelen değişimin kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliğinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı oraya çıkmış olup, elde edilecek sonuçlar 'de hayvancılık poliikalarının oluşurulmasında poliika yapıcıları için yol göserici olabilecekir. 2. MATERYAL ve YÖNTEM Bu çalışmada kullanılan nüfus ile ilgili veriler TÜİK, FAO ve Worldbank veri abanlarından, (TÜİK 2018a, 2018b, 2018c, 2018d, 2018e, FAO 2018a, Worldbank, 2018a, 2018b), hayvan sayıları ile ilgili veriler TÜİK ve FAO veri abanından (TÜİK 86
ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması 2018e, TÜİK 2012, FAO 2018b), e üreim isaisikleri TÜİK ve FAO veri abanından (TÜİK 2018f, 212, FAO, 2018d), arımsal isihdam isaisikleri TÜİK, FAO ve ILO (TÜİK,2012, FAO 2018c, ILO 2018) veri abanlarından alınmışır. Kırmızı e üreimi verileri içerisinde sığır ei, manda ei, koyun ei ve keçi ei bulunmakadır. AB ülkelerinde gerek üreim ve gerekse ükeim içerisinde önemli bir payı olmasına rağmen 'de üreim ve ükeiminin olmaması nedeniyle daha doğru bir karşılaşırma yapabilmek açısından domuz ei ile ilgili veriler değerlendirmeye dahil edilmemişir. Bu verilere ai endekslerin hesaplanmasında emel yıl olarak çalışmanın veri başlangıcını oluşuran 13 yılı alınmışır. Bazı verilerin karşılaşırılmasında veriler 2017'ye kadar elde edilebilmişir. Verilere ai yıllık oralama değişimlerin (arış-azalış) hesaplanmasında, verilerin önce on abanına göre logarimaları alınmış ve böylece aşağıdaki regresyon denklemi kullanılmışır. Y= a.b bu denklemde; Y : Bağımlı değişkeni (Çalışmada yerine göre Nüfus, Hayvan Sayısı, Kırmızı E Üreimi, Tarımsal İsihdam). a: Sabii, b: Yıllık Oralama Arış Oranını ve : Zaman değişkenini gösermekedir. Daha sonra ilgili verilerin ani logarimaları alınmışır. Logarimik değerlerle çalışılmasının nedeni sonuçların doğrudan oransal olarak elde edilmesi olmuşur. Çalışmada üsel rend denkleminin kullanılmasının nedeni e üreim ve arımdaki isihdam verileri için en iyi ahmin modelinin seçiminde Oralama mulak yüzde haa (MAPE), Oralama mulak sapma (MAD) ve Oralama Mulak Kare (MSD)'yı en küçükleyen model olmasından kaynaklanmakadır. Uygulanan farklı zaman serileri sonucunda e üreimi ve arımda isihdam verileri için elde edilen MAPE, MAD ve MSD değerleri Çizelge 1'de ve Üsel rend denklemleri ile ilgili eğriler Şekil 1 ve 2'de verilmişir. Çizelge 1. Uygun Modelin Belirlenmesindeki Hesaplanan MAPE, MAD ve MSD Değerleri TREND DENKLEMİ TÜRKİYE'DE AB'DE ET ÜRETİMİNDE ET ÜRETİMİNDE MAPE MAD MSD MAPE MAD MSD Doğru Denklemi 1.633 0.0 0.012 0.167 0.011 0.001 İkinci Dereceden Eğri 1.641 0.0 0.012 0.168 0.011 0.001 Üsel Eğri 1.028 0.058 0.006 0.167 0.011 0.000 TARIMSAL İSTİHDAMDA TARIMSAL İSTİHDAMDA Doğru Denklemi 0.5 0.047 0.003 0.143 0.01 0.001 İkinci Dereceden Eğri 0.6 0.047 0.003 0.144 0.010 0.001 Üsel Eğri 0.5 0.047 0.003 0.143 0.010 0.001 Kırmızı e üreiminde İşgücü verimliliğinin hesaplanmasında öncelikle 13-2016 döneminde 13= alınmak sureiyle hem kırmızı e hem de arımda isihdam değerleri endekslenmiş ve bu endeksler aşağıdaki formül kullanılarak kırmızı e üreiminde işgücü verimliliğine dönüşürülmüşür. İşgücü Verimliliği = Kırmızı E Üreim Endeksi Tarımda İsihdam Edilenlerin Endeksi AB üyesi 28 ülke olmasına rağmen araşırma kapsamına 21 ülke dahil edilmişir. Bunun nedeni araşırma 13-2015 periyodunda yapılmış olmasına rağmen bazı ülkelerin bağımsız ayrı bir devle olmaları 13 yılındaki bir zamana denk gelmekedir. Bu nedenle bu ülkenin verisine ulaşmak mümkün olmamışır. Örneğin Çekoslavakya 1992 yılında Çek Cumhuriyei ve Slovakya olarak iki bağımsız devle olmuşur. Bu nedenle araşırmanın başlangıcı olan 13 yılına ai veriler iki ülke için ayrı ayrı bulanamamışır. Benzer şekilde Hırvaisan, Esonya, Livanya, Slovenya, Leonya gibi ülkelere ai veriler de ancak bu ülkelerin bağımsızlıklarına kavuşukları yıldan iibaren mevcu olduğundan 13-2004 dönemindeki verilerine ulaşılamamış olması nedeniyle araşırma kapsamına dahil edilmemişlerdir. 87
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 7,4 AB DE TARIMSAL İSTİHDAM LOG AB DE KIRMIZI ET ÜRETİMİ LOG 7,10 7,05 7,00 6,95 6,90 7,3 7,2 7,1 7,0 6,9 13 18 19 19 Year 2003 2008 2013 13 18 19 19 Year 2003 2008 2013 2003 2008 2013 Şekil 1. AB'de Kırmızı E Üreim ve Tarımsal İsihdam Trendi 7,00 TÜRKİYEDE TARIMSAL İSTİHDAM LOG TÜRKİYEDE KIRMIZI ET ÜRETİMİ LOG 6,1 6,0 5,9 5,8 5,7 5,6 6,95 6,90 6,85 6,80 6,75 6,70 5,5 13 18 19 19 Year 2003 2008 2013 13 18 19 19 Year Şekil 2. 'de Kırmızı E Üreim ve Tarımsal İsihdam Trend 3. BULGULAR 3.1. ve AB'de Kırsal Nüfusun Değişimi Dünyada iser gelişmiş, iser az gelişmiş ve gelişmeke olan ülke olsun üm ülkelerde nüfus harekeleri başlangıça kırdan kene göç şeklinde gerçekleşmişir. Bunun nedeni kenlerin çekici gücünden kaynaklanmakadır. Kenlerdeki eğiim imkanları, yaşam koşullarının daha raha olması, isihdam imkanlarının mevcu olması, gelirin daha yüksek olması kenlerin cazibesini arırmakadır. Ancak belirli bir süre sonra kenlerdeki nüfus yoğunluğu kırsal kesimlere nazaran daha fazla olmasına rağmen kırdan kene göç olgusunun devam emesi, kırın iici gücünden kaynaklanmakadır. Kırsal kesimdeki gelirin kensel kesime nazaran daha düşük olması, arım arazilerinin arık daha fazla nüfusu besleyememesi ve izlenen arımsal poliikaların eksiklikleri, kenlerde isihdam olanaklarına uymayan, ancak kırsal kesimin iiciliğinden kırdan kene göçün devam emesini sağlamakadır. Birleşmiş Milleler Gıda ve Tarım Örgüü (FAO,2018) verilerine göre, dünya hızla kenleşmeke ve buna paralel olarak kırsal nüfus azalırken, şehir nüfusu armakadır. 2007 yılında dünya nüfusunun %49.88'i kırsal kesimde yaşarken, bu oranın 2017 yılında %45.07'ye düşüğü, oysa ken nüfusunun %59.12'den %54.'e yükseldiği ifade edilmekedir. 'de 1950'lerden iibaren kırdan kene göç olgusu hızla sürmüş ve 15 yılında ilk defa kırsal nüfus ken nüfusunun alına inmişir. Benzer şekilde AB ülkelerine bakıldığında burada da kırsal nüfusun oplam nüfus içindeki payının 'deki kadar hızlı olmamakla birlike azaldığı oraya çıkmakadır. Bunun emel nedeni kırdan kene göç olgusu ve sanayileşme olarak ifade edilebilir. Başlangıça 'deki kırdan kene göç olgusu sanayileşmenin isediği ve onu desekleyen bir yapıda gerçekleşmiş olabilir. Ancak belirli bir süreden sonra her geçen gün hızla aran göç olgusu, kırsal kesimdeki sorunların kenlere aşınması şeklinde gerçekleşmişir. Sonuç olarak düzensiz göç hem kırsal kesimde ve hem de kenlerde bir akım sorunlar 88
ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması yaramakadır. Özellikle genç nüfusun göç eme eğilimi göz önünde bulundurulduğunda göçün arım seköründe arımsal üreimi ve çalışmada ele alınan kırmızı e üreimindeki iş gücü verimliliğini azalıp azalmadığının incelenmesi önemli bir arışma konusu yaraabilmekedir. 'nin 13 yılı iibarı ile oplam nüfus içinde kırsal nüfusun payı %51.19 iken 2017 yılında %25.64'e düşmüşür. AB için durum incelendiğinde aynı dönemde kırsal nüfusun oplam nüfus içindeki payı %30.15'den %24.40'a düşmüşür. 'nin kırsal nüfus oranı 2017 yılı iibarı ile AB ülkeleri oralamasına rağmen daha yüksekir. 13-2017 döneminde kırsal nüfusaki değişim, yıllık oralama arış yada azalış iibarı ile incelendiğinde, 'de yıllık oralama % 0.33 oranında azalırken. AB oralaması %0.32 oranında azalma gösermişir (Çizelge 2). Çizelge 2. ve AB'de Kırsal Nüfusun Değişimi (13-2017) Ülke AB Or. Yıllık Kırsal Nüfusun Toplam Değişim (%) Nüfus İçindeki Payı (13) Regresyon Denklemi Y= 23311327. (0.97) Y= 1344030. (0.98) -0.33-0.32 Kırsal Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Payı (2017) 51.19 30.15 25.64 24.4 Kaynak: TÜİK, FAO ve Worldbank kaynaklarından alınan veriler ile arafımızca hesaplanmışır. Bu sonuçlar gösermekedir ki, 'de kırsal nüfusun oplam nüfus içindeki oranı ve kırsal nüfusun yıllık oralama değişimi AB oralamasına yakın olup farklı bir sonuç oraya çıkmamışır. 3.2. ve AB'de Hayvan Sayısı ve E Üreimi Hayvancılık sekörü, arımsal üreim içinde en yüksek kama değer yaraan üreim biçiminin yanında, oplumun dengeli beslenmesi açısından da son derece önemli bir yere sahipir. Özellikle gibi gelişmeke olan ülkelerde dengeli beslenme büyük bir öneme sahipir. Çünkü bu ülkelerde gelir yeerli mikarda hayvansal ürünlerin ükeimine imkan vermediğinden ve hayvansal ürünler arzının yeersiz olması, bu ürünlerin fiyalarının armasına neden olmakadır. Diğer yandan, arımda uygulanan yanlış arımsal sraejiler ve yoğun şekilde yaşanan kırdan kene göç olgusunun düzensiz seyri, kırsal kesimde mevcu olan hayvan sayısının da azalmasına neden olabilmekedir. Bu nedenle çalışmada AB ülkeleri ve 'de 13-2016 döneminde hayvan sayısında meydana gelen değişimler hayvan cinslerine göre incelenmişir (Çizelge 3). Çizelge 3. ve AB'de Hayvan Sayılarında (Baş) Meydana Gelen Değişim (13-2016) Manda Sayısı Ülke AB Oralaması Regresyon Denklemi Yıllık Değişim (%) Endeks 2016 (13=) -6.08 18.74 4.17 274.24 Y= 589708. (0.918) Y= 97390. (1.04172) Sığır Sayısı Y=122072. (0.925) -0.17.62 AB Oralaması Y=117237622. (0.868) -1.13 73.41 Y=137495. (0.97638) -2.36 57.19-0.02 102.48-1.86 63.61-1.22 80.57 Keçi Sayısı AB Oralaması Y=135946. (0.99977) Koyun Sayısı AB Oralaması Y=44215750. (0.138) Y=144772142. (0.782) Kaynak: TÜİK 2018e, TÜİK 2012, FAO 2018b den elde edilen veriler kullanılarak arafımızca hesaplanmışır. 13-2016 Döneminde ve AB ülkelerinde büyük baş hayvanlardan manda sayısındaki gelişmeler incelendiğinde şöyle bir sonuç görünmekedir. 13 yılında 'de 758000 baş manda mevcu iken, 2016 yılında %81.26 oranında azalarak 142073 baş'a düşmüşür. 'de 13-2016 döneminde manda sayısı yılda oralama olarak %6.08 oranında azalmışır. Aynı dönemde AB ülkelerinde manda sayısı 1472 baş'an 405830'a çıkarak %174.24 oranında arış gösermişir. AB ülkelerinde yıllık oralama değişim ise 'nin aksine %4.17 arış şeklinde olmuşur (Çizelge 3). 89
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 'de 13 yılında sığır sayısı 14484000 baş olup 2016 yılında 139071 başa düşmüşür. Dolayısıyla sığır sayısı 13 yılına nazaran 2016 yılında %3.38 oranında azalma gösermişir. Dönem boyunca yıllık oralama azalma %0.17 oranında gerçekleşmişir. 'deki sığır sayısı özellikle 13-2005 döneminde kademeli olarak azalmış, 2005 yılından sonra ise yavaş da olsa bir arış rendine girmişir. Ancak buna rağmen 2016 yılında bile sığır sayısı 13 yılındaki sayıya ulaşamamışır. AB'de sığır sayısı 13-2016 döneminde önemli bir azalma rendi gösermişir. 13 yılında 1162733 baş olan sığır sayısı 2016 yılında 85845720 baş'a düşmüş olup %26.59 oranında azalma gösermişir. Dönem boyunca yıllık oralama değişim ise %1.13 oranında azalma şeklinde olmuşur. Büün bu sonuçlara göre gerek 'de ve gerekse AB ülkeleri oralaması olarak sığır sayısında azalmanın olduğu, azalışın ise AB'de 'den daha fazla olduğu belirlenmişir. 'de 13 yılında 18213008 baş keçi mevcu iken 2016 yılında 10416166 baş'a düşmüşür. 13 yılı emel alındığında 2016 yılında keçi sayısı %42.81 oranında azalmışır. Yıllık oralama azalış ise %2.36 olarak gerçekleşmişir. AB ülkeleri için keçi sayısı incelendiğinde 13-2016 döneminde %2.48 oranında arış gösermişir. Ancak üm yıllar dikkae alındığında keçi sayısı AB ülkelerinde yılda oralama olarak %0.02 oranında azalmışır. Bu sonuçlara göre AB ülkelerinde keçi sayısında çok önemli bir değişikliğin görülmediği söylenebilir. Diğer bir küçük baş olan koyun sayısı gerek AB ve gerekse 'de 13 yılından iibaren kademeli olarak azalmışır. Bu azalış 2009 yılına kadar devam emiş ve 2009 yılından sonra yavaş yavaş arış eğilimi gösermişir. 13 yılında AB 21'deki koyun sayısı 'deki koyun sayısının 2.44 kaı iken 2016 yılında 3.12 kaına çıkmışır. 'de koyun sayısında 13-2016 döneminde yıllık oralama olarak %1.86 oranında azalış gerçekleşmiş, aynı dönemde AB ülkelerinde ise azalış %1.22 olmuşur. 'de 13 yılına göre 2016 yılında koyun sayısı %36.39 oranında azalırken AB ülkelerinde %19.43 oranında azalma olmuşur. ve AB'de büyük baş ve küçük baş hayvanların sayısının karşılaşırılması ile ilgili veriler Çizelge 4'de verilmişir. Çizelge 4. AB ve 'de Büyük ve Küçük Baş Hayvan Sayısındaki Değişim (13-2016) Toplam Büyük Baş Hayvan Sayısı Ülke AB Oralaması AB Oralaması Regresyon Denklemi Yıllık Değişim (%) Y=12721344. (0.99705) -0.29 Y= 117262190. (0.880) -1.11 Toplam Küçük Baş Hayvan Sayısı Y= 58041683. (0.023) -1. Y=158182342. (0.905) -1.09 Endeks 2016 (13=) 92.74 73.66 61.87 82.60 Kaynak: TÜİK ve FAO'dan alınan verilerden yararlanılarak arafımızca hesaplanmışır. 13 yılına nazaran 2016 yılında 'de oplam büyük baş hayvan sayısı %7.26 ve küçük baş hayvan sayısı da %38.13 oranında azalırken yıllık oralama azalış büyük baş da %0.29 ve küçük baş da %1. oranında gerçekleşmişir. AB de ise aynı dönemde büyük baş hayvanlarda %26.34 ve küçük baş hayvanlarda %17.40 oranında azalma olurken yıllık oralama azalış büyük baş hayvanlarda %1.11 ve küçük baş hayvanlarda %1.09 oranında gerçekleşmişir. Özellikle 10'li yıllarda dünyanın gelişmiş ülkelerin kendileri için yeni pazar arayışları ve mevcu pazarların genişleilmesi amacıyla arımda kendi kendine yeerli ülkelerin iç üreimlerini desekleme adı alında çeşili müdahalelerde bulundukları bir gerçekir. Özellikle ABD ve AB ülkeleri büyük soklar oluşan bikisel ve hayvansal ürünleri için benzeri ülkelere bu ürünleri samak için yur içinde bu ürünlerin fiyalarını arırıcı ekiler yaramışlardır. Bunun sonucunda yur dışından bikisel ve hayvansal ürünlerin ihalaı söz konusu olmuşur. Özellikle, 13 yılından sonra, hayvansal üreimdeki yeersizliğin giderilmesinde ihala önemli bir seçenek olarak görülmeye başlamışır Dünya gıda üreim ve icareindeki dalgalanmalar, başı boş ihalaın hayvansal üreime olumsuz ekilerinin büyümesine neden olmuşur (Ovalı, 2002). Bu uygulamalar yur içindeki üreicilerin rekabe edememesine ve dolayısıyla sekörden uzaklaşmalarına neden olmuşur. TÜİK'in verilerine göre 'de 13 yılı baz alındığında sığır sayısı indeksi 19 da 86'ya, 1999'da 76'ya düşerken aynı değerler koyunda 89 ve 62 olarak gerçekleşmişir., 10-14 yılları arasında, Oradoğu ülkelerine yılda 300-400 milyon dolarlık kırmızı e ihracaı gerçekleşirir iken 10 yılı içerisinde yapılan damızlık ihalaı, 1990 yılında başlayan kasaplık hayvan ve e ihalaları, küçükbaş hayvan sayılarımızda çok daha fazla olmak üzere hayvan sayılarında hızlı bir düşüş yaşanmasına neden olmuşur (Karakuş, 2011). Diğer yandan yur dışından geirilen canlı hayvanlar için uygun barınma ve beslenme koşullarının sağlanamaması bu hayvanlar için eknik ve ekonomik deseklerin verilmemesi sonucu çoğunluğu elef olmuş veya kasaplarda kesilmişir. Uygulanan bu poliikalar bir yandan yur içindeki hayvan sayısını azalırken diğer yandan 'nin başka ülkelerin gerek canlı hayvan ve gerekse hayvansal ürünleri için önemli bir pazar haline gelmesine neden olmuşur. 'de hayvancılık poliikaları denilince ilk akla gelen sığır ile ilgili poliikalar olmakadır. Bu olgu 'de koyun ve keçi sayısının azalmasında büyük bir ekiye sahipir. Böylece koyun ve keçi üreimi ihmal edilmiş ve büyük ölçüde küçük baş hayvan sayısı yok olmuşur. 'de 13 yılında oplam hayvan varlığının yaklaşık olarak %17'sini sığır ve %59'unu koyun oluşurur iken, 2016 yılında sığır'ın payı %25'e çıkarken, koyunun payı %55'e düşmüşür. Yine arımsal desekler içinde 90
ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması hayvansal desekler son yıllarda iyileşirilmeye çalışılsa da AB ülkeleri ile karşılaşırıldığında son derece düşük düzeyde kalmakadır. 'de havan sayısının sürekli azaldığı bir gerçekir. Hayvan sayısındaki değişiklikler ve mevcu durum hayvancılık sekörünün gelişmişliği konusunda bir fikir verse de hayvansal ürünlerin mevcu durumunun değerlendirilmesi açısından ek başına yeerli değildir. (Saygın ve Demirbaş, 2017). Hayvan sayısının azalmasına nazaran hayvansal ürünlerin verimlerindeki arış sonucu daha az hayvanla daha fazla hayvansal ürün elde ememiz mümkündür. Bu nedenle hayvansal ürünlerin üreiminin de dikkae alınması gerekmeke olup çalışmada hayvansal ürünlerden kırmızı e ele alınmışır. 'de 13 yılında kırmızı e üreimi içerisinde manda einin payı %3.31 iken 2016 yılında %0.03'e düşmüşür. Bu olgu Çizelge 3'deki manda sayısındaki azalmanın bir sonucu olarak oraya çıkmışır. 13 yılında 11195 on olan manda ei üreimi, 2016 yılında 351 ona düşerek %.86 oranında azalmış ve yıllık oralama azalış %10.51 oranında gerçekleşmişir (Çizelge 5). AB ülkelerinde ise manda ei, 13 yılına nazaran 2016 yılında %450 oranında armış olup yıllık oralama arış oranı %5.4 olmuşur. Çizelge 5. ve AB'de Hayvan Cinslerine Göre Kırmızı E Üreimindeki Değişim (13-2016) Manda Ei Ülke AB Oralaması Regresyon Denklemi Y=23648. (0.891) Y=1541. (1.051429) Yıllık Değişim (%) E Endeksi 2016 (13=) -10,51 3,14 5.14 550.09 Sığır Ei Y=219268. (1.03362) 3.36 717.14 AB Oralaması Y=103264. (0.921) -1.08 80. -0.48 84.17-0.60 72.28-1.86 57.75-1.23 72.04 Keçi Ei AB Oralaması Y=21212. (0.99515) Y=106506. (0.900) Koyun Ei AB Oralaması Y=153911. (0.138) Y=1353490. (0.773) Toplam Kırmızı E Üreimi AB Oralaması Y=384490. (1.01975) Y=11795599. (0,99) 1.97 346.54-0.06 80.9 Kaynak: FAO (2018d), TÜİK (2018f, 2012)'den alınan veriler ile arafımızca hesaplanmışır. 'de 13 yılında oplam kırmızı e üreimi içerisinde sığır einin payı % 43.61 iken, 2016 yılında bu oran %90.29'a çıkmışır. Bu yüzden 'de hayvancılık denildiğinde ilk akla gelen sığır, hayvansal üreim denildiğinde de sığır ei olmakadır. 13 yılında sığır ei üreimi 147635 on iken 2016 yılında yaklaşık olarak 7.17 ka ararak 1059195 on'a ulaşmışır. Yıllık oralama arış hızı %3.36 olmuşur (Çizelge 5). Sığır ei üreimi ile sığır sayısı karşılaşırıldığında farklı bir sonuç oraya çıkmakadır. Çünkü 13-2016 döneminde sığır sayısı yıllık oralama %0.17 ve dönem başı ve dönem sonu iibarı ile de %3.38 oranında azalırken, aynı dönemde sığır ei yıllık oralama %3.36 ve dönem başı ve dönem sonu iibarı ile %617 oranında arış gösermişir.. Bunun emel nedeni özellikle 10'li yıllardan iibaren yerli sığır sayısının 'de azalması bunun yerine melez ve külür ırklarının gelmesidir denilebilir. TÜİK verilerine göre 1991 yılında kesilen sığır içerisinde yerli sığırın payı %62, külür ve melez sığırın payı %38 iken, 2006 yılında yerli sığırın payı %33'e düşerken, melez ve külür sığırın payı %67'ye çıkmışır (TÜİK,2018f). Yine 1991 yılında sığırdan elde edilen ein %53'ü yerli, %43'ü külür ve melez ırk sığırlardan elde edilmişir. 2006 yılında ise elde edilen sığır einin %27'si yerli ırka ai olup, %73'ü külür ve melez sığıra aiir. 2006 yılında 1 baş yerli ırk sığırdan elde edilen e mikarı 155 kg iken, külür ırkı sığır başına düşen e mikarı 232 kg ve melez sığır başına düşen e mikarı ise 203 kg olmuşur. Bu sonuçlar da gösermekedir ki, özellikle 10 sonrası izlenen hayvancılık poliikaları ile yur dışından ihal edilen hayvanlar, yerli sığırın yerini almışır. Toplam sığır sayısındaki azalmaya rağmen e üreimindeki arış verimli olan sığır ırklarının yerli sığırlarımızın yerine geçmesinden kaynaklanmakadır. AB'de 13 yılında oplam sığır ei üreimi 43538 on iken, 2016 yılında %19.06 oranında azalarak 7643653 ona 91
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 düşmüş ve yıllık oralama azalış da %1.08 olmuşur.. AB ülkelerinde sığır ei üreimindeki azalma sığır sayısındaki azalma (%1.13) ile paralel bir şekilde seyremişir. (Çizelge 5). 'de 13 yılında küçük baş hayvanlardan keçi einin oplam kırmızı e içerisindeki payı %10.83 ve küçük baş hayvan ei içerisindeki payı %20.51 iken, 2016 yılında keçi einin oplam kırmızı e içerisindeki oranı %2.64'e düşerken, küçük baş hayvan ei içerisindeki oranı da %27.32'ye yükselmişir. Büün bu veriler 'de küçük baş hayvancılığının ihmal edildiğini gösermekedir. Keçi ei üreimi 13 yılı baz alındığında 2016 yılında %15.83 oranında azalırken yıllık oralama azalış oranı da %0.48 olarak gerçekleşmişir. AB ülkeleri için keçi ei üreimindeki değişiklikler incelendiğinde 13 yılına nazaran 2016 yılında %27.72 oranında azalış söz konusu olmuşur. Yıllık oralama azalış oranı da 'den daha yüksek olup %0.60 olmuşur (Çizelge 5). 'de 13 yılında küçük baş hayvanlardan koyun einin oplam kırmızı e içerisindeki payı %42.19 ve küçük baş hayvan ei içerisindeki payı %79.49 iken, 2016 yılında koyun einin oplam kırmızı e içerisindeki oranı %7.03'e düşerken, küçük baş hayvan ei içerisindeki oranı da %72.67'ye düşmüşür. Burada dikkai çeken önemli bir husus 13-2016 döneminde 'deki koyun sayısındaki oralama yıllık azalma oranı ile koyun eindeki azalmanın aynı (%1.86) olmasıdır. Dolayısıyla koyun einin azalması bir anlamda koyun sayısının azalmasına bağlı bir sonuç olarak oraya çıkmakadır. Koyun ei üreimi 13 yılı baz alındığında 2016 yılında %42.25 oranında azalmış ve yıllık oralama azalma oranı yaklaşık olarak %1.86 olarak gerçekleşmişir. AB ülkeleri için koyun ei üreimindeki değişiklikler incelendiğinde burada, koyun ei üreimindeki yıllık oralama azalmanın 'den daha az olduğu (%1.23) ve dönem başı ve dönem sonu dikkae alındığında koyun ei üreiminin %27. oranında azaldığı oraya çıkmakadır (Çizelge 5). ve AB'de hayvan ürlerine göre ayrım yapmadan oplam kırmızı e üreimi iibarı ile konu incelendiğinde şöyle bir sonuç oraya çıkmakadır. 'de 13 yılında 338505 on kırmızı e üreimi gerçekleşirilmiş olup 2009 yılına kadar çok büyük arış gösermemişir. E üreiminde asıl arış 2010 yılından sonra başlamış olup 2016 yılında kırmızı e üreimi 1173042 ona ulaşmışır. 13-2016 döneminde oplam kırmızı e üreimi yılda oralama %1.97 oranında arış gösermiş olup, 13 yılına nazaran 2016 yılında %246.54 oranında arış gösermişir. AB'de oplam kırmızı e üreimi yıllık oralama olarak %0.06 oranında azalırken, dönem başına nazaran dönem sonundaki azalış %19.91 olmuşur. Kırmızı e üreimindeki arış 'de özellikle son 9 yılda gerçekleşmişir. AB'de ise kırmızı e üreimindeki azalış büün periyo boyunca kademeli olarak devam emişir. 3.3. ve AB'de Tarımsal İsihdam 'de oplam isihdam ararken arımsal isihdam her yıl azalmakadır. 13-2000 döneminde arımsal isihdam, küçük çaplı dalgalı bir seyir gösermiş, ancak önemli bir değişiklik söz konusu olmamışır. 2001-2007 döneminde ise arımsal isihdamda azalma süreci başlamış ve özellikle 2009 yılından sonra azalış daha şiddeli şekilde devam emişir. Dönem başı ve dönem sonu dikkae alındığında arımsal isihdam %36.08 oranında azalmış olup, yıllık oralama azalış oranı da %1.9 olarak gerçekleşmişir (Çizelge 6). AB ülkelerinde arımsal isihdamdaki yıllık oralama azalış oralamasından daha fazla olmuş (%2.77) ve dönem başı ile dönem sonu dikkae alındığında arımsal isihdamdaki azalma %59.29 olmuşur. Çizelge 6. AB ve 'de Tarımsal İsihdamın Değişimi (13-2016) Ülke AB Oralaması Regresyon Denklemi Yıllık değişim (%) Y=47886. (0.102)) Y=23332217. (0.97234) -1.90-2.77 Tarımsal İsihdam Endeksi 2016 (13=) 63.92 40.71 Kaynak: TÜİK (2012), FAO (2018c), ILO (2018)'den elde edilen veriler ile arafımızca hesaplanmışır. 3.4. ve AB'de Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliği Verimlilik ekonomik gelişmenin emel ölçülerinden birisi olduğu gibi aynı zamanda kalkınmanın iici gücüdür. Küresel bir güç olabilmenin ve küresel ölçeke rekabe edebilmenin emel şarlarından birisi üreim fakörlerinin verimliliğinin arırılması ve sürekli olarak gelişirilmesidir. Çalışmada, kırmızı e üreimindeki emek fakörünün yani işgücünün verimliliğinde yıllar iibarı ile nasıl bir değişim meydana geldiği AB ve için karşılaşırmalı olarak ele alınmışır. Bu amaçla sadece arımsal ürünlerden kırmızı e üreimi ile arımsal isihdam dikkae alınmışır. 13-2016 dönemindeki kırmızı e üreim endeksi ve arımsal isihdam endeksi (Çizelge 7)'den yararlanmak surei ile hesaplanan arımsal işgücü verimliliği ve yıllar iibarı ile değişimi Çizelge 8'de verilmişir. 92
147 150 123 145 121 231 340 347 99 105 109 62 68 66 64 YILLAR 15 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2016 13 15 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2016 AVUSTURYA 59 61 67 63 71 86 86 114 114 113 102 102 111 109 BULGARİSTAN 21 21 21 27 38 48 77 95 14 15 18 26 58 53 89 111 KIBRIS 52 58 41 46 44 84 119 125 112 133 179 154 146 122 DANİMARKA 41 39 37 50 56 65 83 55 51 56 57 65 76 85 99 FİNLANDİYA 31 34 36 38 49 52 74 74 73 70 73 77 82 107 FRANSA 48 45 45 55 58 65 76 79 78 83 85 84 92 105 104 ALMANYA 36 38 42 58 64 76 73 91 63 61 66 64 71 76 114 107 İRLANDA MACARİSTAN 22 21 21 25 53 44 89 115 165 159 154 158 168 145 153 126 66 65 89 92 99 99 79 72 95 106 108 105 89 46 47 52 51 68 74 84 19 18 15 16 21 26 79 59 58 44 59 68 77 89 90 35 33 35 38 44 53 78 92 71 70 75 85 88 92 108 86 87 89 106 129 117 113 75 55 78 75 HOLLANDA TARIMSAL İSTİHDAM ENDEKESİ 54 54 101 101 YUNANİSTAN TÜİK TÜİK (2018f, 2012) FAO (2018c, 2018d) ve ILO (2018)'den elde edilen veriler ile arafımızca hesaplanmışır. TÜRKİYE 13 MALTA KIRMIZI ET ÜRETİM ENDEKSİ İTALYA Çizelge 7. ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreim ve Tarımsal İsihdam Endeksi (13=) POLONYA 34 37 38 46 51 62 81 78 74 61 47 53 59 114 114 ROMANYA 64 71 88 161 147 103 72 71 80 86 77 99 151 112 İSPANYA 38 36 38 49 50 54 72 120 120 120 153 144 120 120 İSVEÇ 40 42 41 44 52 62 67 90 82 90 86 84 88 90 İNGİLTERE 62 62 60 67 71 91 91 90 90 82 82 105 104 112 PORTEKİZ 31 34 54 59 61 50 83 99 75 73 83 105 97 106 91 BEL-LÜKSEM 50 47 52 74 68 88 102 110 97 97 121 111 112 AB 41 42 46 54 67 72 83 95 80 79 84 85 88 110 107 ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 Çizelge 7'de görüleceği üzere 'de kırmızı e üreim endeksi 13 yılından 2009 yılına kadar küçük arışlar gösermiş olup, asıl arışlar 2010 yılından sonra olmuşur. Dönem içerisinde kırmızı e üreimi yıllık oralama %1.97 oranında ararken, arımsal isihdam ise %1.90 oranında azalış gösermişir. 'de kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliğindeki asıl arışın 2010 yılından sonra başladığı da bir gerçekir. 13-2016 döneminde işgücü verimliliği yaklaşık olarak yıllık oralama %3.9 civarında arış gösermişir (Çizelge 8). AB Bel-lüksem Porekiz İngilere İsveç İspanya Romanya Polonya Hollanda Mala İalya İrlanda Macarisan Yunanisan Almanya Fransa Finlandiya Danimarka Kıbrıs Bulgarisan Avusurya Yıllar Çizelge 8. Tarım Seköründe İşgücü Verimliliği ve Yıllık Değişimi (13-2016) 13 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 15 1.5 1.2 1.2 1.2 1.0 1.1 1.1 1.2 1.0 1.2 1.4 1.1 0.9 1.2 1.2 1.1 1.0 1.1 1.2 0.9 1.0 1.1 1990 1.4 1.3 1.2 1.5 1.0 1.3 1.4 1.6 1.2 1.1 1.7 1.3 1.0 1.1 1.4 1.5 1.7 1.4 1.1 1.3 1.1 1.3 1995 1.1 1.1 1.1 1.8 1.2 1.6 1.4 1.0 1.3 1.7 1.9 1.9 1.1 1.4 1.0 0.7 2.2 1.4 1.2 1.9 1.4 1.3 2000 1.5 1.4 1.5 4.1 1.2 1.6 1.5 1.1 1.5 2.5 2.5 2.2 1.4 1.2 1.0 0.5 2.9 1.8 1.2 1.5 1.4 1.3 2005 2.0 1.6 1.0 2.9 1.1 1.9 1.5 1.1 2.0 1.5 2.7 2.4 1.2 0.9 1.0 0.9 3.1 1.9 1.2 1.8 1.3 1.6 2010 3.4 1.7 0.8 2.7 1.5 1.9 1.8 1.6 1.9 1.4 3.5 2.5 1.7 1.0 1.6 0.9 3.2 2.1 1.5 1.5 1.9 1.8 2015 5.2 1.9 0.7 2.2 1.3 2.2 1.7 1.6 1.2 1.2 2.7 2.0 1.0 1.2 2.0 1.0 3.3 2.1 1.4 2.2 2.0 1.9 2016 5.4 1.9 0.7 2.3 1.3 2.4 1.6 1.7 1.2 1.2 2.8 1.9 1.1 1.3 2.3 1.1 3.2 2.1 1.5 2.4 1.9 2.0 Yıllık Oralama İşgücü Verimliliği Değişimi (%) 3.9 1.6-1.8 3.2 0.9 2.1 1.4 0.9 2.0 0.3 2.8 2.6 1.3-0.2 1.4-0.8 3.7 2.3 1.4 1.7 1.9 1.7 Kaynak: Çizelge 7'den yararlanılarak arafımızca hazırlanmışır. Kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliğinin armasındaki en önemli fakör, bir yandan arımsal isihdam azalırken, diğer yandan özellikle 2009 yılından sonra e üreimindeki önemli arışlardır denilebilir. AB ülkelerinde kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliği yılda oralama %1.7 oranında arış gösermişir. Kırmızı e üreimindeki en yüksek arış %3.7erilere göre 'de kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliği AB ülkelerine nazaran daha yüksekir. Diğer yandan AB ülkelerinden yandan AB ülkelerinden Bulgarisan, Hollanda ve Romanya'da kırmızı e üreiminde işgücü verimliliği azalış gösermişir. İşgücü verimliliği her ülkenin kendi iç dinamikleri iibarı ile hesaplanmışır. Dolayısıyla da arış veya azalışı, ülkenin iç dinamiklerini gösermeke, karşılaşırma açısından eksik olmakadır. AB ülkeleri ile 'deki karşılaşırmayı arımda isihdam eden kişi başına kırmızı e üreimini inceleyerek yapabiliriz. Bu amaçla gerek AB ülkelerinde ve gerekse 'de arımda isihdam edenler esas alınmak sureiyle kişi başına e üreimi incelenmiş olup sonuçlar Çizelge 9'da verilmişir. Buna göre 'de 13 yılında arımda isihdam eden kişi başına e üreimi yaklaşık olarak 41 kg iken 2016 yılında özellikle son beş yıldaki arışlarla 5.42 ka ararak 221 kg'a ulaşmışır. AB ülkeleri oralamasına göre 13 yılında arımda isihdam eden kişi başına e üreimi 472 kg iken, 2016 yılında 1.97 ka ararak 929 kg'a ulaşmışır. Dolayısıyla AB'de arımda isihdam edilen bir kişinin üreiği kırmızı e mikarı 'nin 4.20 kaı dır. Ülkeler iibarı ile incelendiğinde Bulgarisan, Romanya ve Macarisan'da 2016 yılı iibarı ile arımda isihdam edilen kişi başına e üreimi 'den daha az iken diğer ülkelerde 'den daha fazla e üreimi gerçekleşirilmekedir. AB ülkelerinde arımda isihdam edilen kişi başına kırmızı e üreiminin en yüksek olduğu beş ülke sırası ile İrlanda (5647 kg), Belçika-Lüksemburg (5017 kg), İngilere (3330 kg), Hollanda (2242) ve Almanya (2199 kg) olmuşur.
ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması Çizelge 8. ve AB ülkelerinde Tarımda İsihdam Edilen ve Toplam Nüfus İibarı ile Kişi başına E Üreimi (Kg) 13 15 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2016 41 60 58 46 63 79 137 210 221 AB-Oralaması 472 529 626 618 623 746 854 882 929 İrlanda 2012 2841 3476 3764 45 5371 7122 5510 5647 Belçika-Lüksemburg 2597 2630 2776 3559 3665 3247 4840 5182 5017 İngilere 2258 2634 2377 2628 2607 2770 33 3288 3330 Hollanda 1689 13 1816 2367 2025 1590 1733 2036 2242 Almanya 1272 1509 2000 1278 1411 1409 15 2047 2199 Fransa 1218 1360 1687 1722 1759 1880 2228 2117 2019 Danimarka 1357 1397 1384 1606 1564 1573 2049 1772 1819 İsveç 722 784 976 1035 1283 13 1506 1537 1497 Avusurya 660 773 854 751 950 1071 1115 1238 1272 İalya 516 565 654 957 1117 1243 1330 3 0 İspanya 302 313 503 668 872 6 952 1015 3 Finlandiya 3 456 537 619 629 755 775 852 927 Kıbrıs 230 280 351 421 2 674 621 495 521 Mala 411 364 431 444 581 491 711 392 433 Porekiz 133 122 171 260 203 234 206 289 315 Polonya 123 145 173 118 129 127 199 247 279 Yunanisan 208 205 248 276 307 410 405 241 246 Bulgarisan 209 244 244 231 321 202 175 146 144 Macarisan 116 142 132 202 287 176 169 137 135 Romanya 92 103 135 62 44 82 83 91 104 Kaynak: TÜİK ( 212, 2018a, 2018b, 2018c, 2018d, 2018e, 2018f), FAO, (2018a, 2018d), Worldbank, (2018a, 2018b TÜİK, FAO ve ILO (2018)'de elde edilen veriler ile arafımızca hesaplanmışır. 4. SONUÇ ve TARTIŞMALAR 'de dünyadaki genel eğilimde olduğu gibi özellikle 1950'li yıllarla birlike bazen kenlerin çekiciliği, bazen köylerin iiciliği dediğimiz bir akım fakörlerin ekisi ile köyden kene, yani oprakan fabrikaya misali göç olgusu yaşanmaya başlamış ve günümüzde de devam emekedir. Sonuça, dünya nüfusunun önemli bir çoğunluğu kenlerde yaşarken, kırsal kesimde nüfus gerek nispi ve gerekse mulak olarak azalmaya başlamışır. Dünyadaki bu göç olgusu öyle bir boyua gelmiş ki, geçmişe arım sekörünün en önemli üreim fakörü olarak kabul eiğimiz oprak, bu gün arım dışı sekörlerin en önemli üreim aracıdır denilmeye başlanmışır. Ülkelerin ya da yöneimlerin müdahale emeke en çok sıkını çekikleri alan demografik yapıdır. Ancak bu olgu, demografik yapıdaki değişimin oluşuracağı sorunları gidermek mümkün değildir, şeklinde algılanmamalıdır. Bu çalışmanın önemli başlıklarından birisi de kırdan kene göçün üreim üzerinde yaraabileceği ürün azalması gibi sorunların üreimdeki verim arırıcı fakörler aracılığı ile ne ölçüde giderilebildiğini kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliğini inceleyerek ele almak ve olayı AB ülkeleri ile karşılaşırmak olmuşur. Çalışmanın kapsamını oluşuran 13-2016 döneminde AB ülkeleri oralamasına rağmen 'de nüfus daha hızlı bir arış ve kırsal nüfusun oplam nüfus içindeki payı da daha hızlı bir azalış gösermişir. Aynı dönem içerisinde hayvan varlıkları incelendiğinde, 'de özellikle manda ve keçi başa olmak üzere, üm hayvan çeşilerinde azalmanın yaşandığı, AB ülkelerinde de manda (Buffalo) dışında hayvan sayısının azaldığı ancak azalış oranının 'den daha az olduğu oraya çıkmışır. Hayvan sayısındaki azalmanın kırmızı e üreimine ne ölçüde eki eiği incelendiğinde 'de manda einde azalış olurken, AB ülkelerinde arış yaşanmış, sığır einde ise 'de arış yaşanırken, AB ülkelerinde azalış söz konusu olmuşur. Koyun ve keçi ei üreiminde gerek 'de ve gerekse AB ülkelerinde azalış söz konusu olmuşur. Ancak burada dikkai çeken 95
Şimşek / Tarım Ekonomisi Dergisi 24 (1), 2018 önemli bir husus 'deki arışların aslında 2007 ve haa 2010 yılından sonra meydana gelmesidir. AB ülkelerinde ise arış veya azalışlar zaman içerisinde yavaş yavaş oluşmuşur. 'de özellikle kriz dönemlerinde arım seköründeki deseklerin azalılması hayvancılık sekörünü, dolayısıyla da e üreimini önemli ölçüde ekilemekedir. Örneğin 24 Ocak 10 isikrar edbirleri ile başa kasaplık hayvan ve e olmak üzere bazı hayvansal ürünlerin desekleme kapsamından çıkarılması, mevcu hayvan sayısının önemli ölçüde azalması ile sonuçlanmışır. Bu uygulamanın sonucu olarak 'de başa küçük baş hayvancılık olmak üzere hayvancılık sekörü zarar görmüşür. 'de ve AB'de arımsal isihdam sürekli olarak azalma eğilimi gösermiş olup 'de yıllık azalış %1.90 iken, AB oralaması %2.77 olmuşur. Tarım seköründe isihdam edilenlerin kırmızı e üreimindeki işgücü verimliliği 'de 13 yılından 2016 yılına kadar 5.4 ka ararken, yıllık oralama arış da %3.90 olmuşur. AB'de ise işgücü verimliliği 2.0 ka ararken yıllık oralama arış %1.70 olmuşur. AB ve 'de hayvan sayısındaki azalışa rağmen e üreiminin arması ve dolayısıyla da kırmızı e üreiminde işgücü verimliliğinin armasının iki nedeni olabilir. Bunlardan birincisi arımda isihdam edilenlerin sayısının azalması ki bu olgu gerçekleşmişir. İkincisi de hayvancılıka verim arışlarıdır. İkinci olgunun da 'de gerçekleşiği doğrudur. Her ülkenin kendi içindeki işgücü verimliliğinin incelenmesi zaman periyodu içerisinde o ülkedeki değişimi verecekir. Diğer ülkelerle orak bir birim ölçüsü ele alınarak değerlendirme yapmak için arımda isihdam edilen kişi başına e üreiminin incelenmesi gerekmekedir. Bu amaçla yapılan hesaplamalar sonucunda işgücü verimliliği bakımından AB ülkeleri içerisinde ilk sırada yer alırken, isihdam edilen kişi başına kırmızı e üreiminde 221 kg ile 18'inci sırada yer almakadır. AB oralaması ise 929 kg olup 'nin 4.2 kaı olmuşur. 'de kırmızı e üreimi 13-2010 döneminde önemli bir değişiklik yaşamamış olmasına rağmen, 2010 yılından sonra üreim arışları meydana gelmişir. Kırmızı e konusunda kendi kendine yeerli bir ülke haline gelebilmesi için alınması gereken önlemler şöyle özelenebilir. Hayvancılıkaki küçük ölçekli işlemelerin opimal ölçekli işlemelere dönüşürülmesi. Genç girişimcileri hayvancılık sekörüne yönelecek ve kırsalda kalmalarını sağlayacak uzun vadeli projelerin devreye sokulması. 'de hayvancılık sekörünün yoğun olarak yapıldığı bölgelerde, işlemelerin uzmanlaşmasını sağlamak ve daha verimli hale geirebilmek için arıma dayalı sanayilerin kurulması ve bu amaçla kurulacak esislerin deseklenmesi. Özellikle nielikli damızlık emininde dışa bağımlılığın azalılması. Maliyelerin düşürülebilmesi için özellikle yem bikilerinin eşvik edilmesi, hayvan yemi ile ilgili her ürlü girdinin yur içinde üreiminin sağlanması. Pazarlama kanallarının sayısını azalarak maliyeleri düşürmek için arımsal örgülenmenin ve kooperaifleşmenin eşvik edilmesi. Kırmızı e de %8 olan KDV' nin mümkün olduğunca ve haa %1' lere kadar düşürülmesi KAYNAKLAR Akbay, C., Bilgiç, A., Miran, B., 2008. 'de Önemli Gıda Ürünlerinin Talep Esneklikleri, Tarım Ekonomisi dergisi, 14(2):55-95. Akaş, A. R., 2008. Kensel Alanda E Talep Analizi: Baı Akdeniz Bölgesi Örneği, Dokora Tezi, Süleyman Demirel Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü İkisa Anabilim Dalı. Balkan, D. ve Suiçmez, H. 2015. ve Dünya'da İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırmalı Analizi, Maliye, İkisadi ve Sosyal Araşırmalar Merkezi, Araşırma Raporu/13, 01.12.2015. FAO 2018 a. Annual Populaaion hp://www.fao.org/faosa/-erişim Tarihi 28.03. 2018. FAO 2018b. Live animals hp://www.fao.org/faosa/-erişim Tarihi 28.03. 2018. FAO 2018c. Employmen İndicaors, hp://www.fao.org/faosa/-erişim Tarihi 28.03. 2018. FAO 2018d. Livesock Primary hp://www.fao.org/faosa/-erişim Tarihi 28 03. 2018. Güreşçi, E. 2009. Kırsal Göç ve Tarım Poliikası Arasındaki İlişki, Muğla Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergisi (İLKE), Bahar 2009, Sayı 22, s.51-67. ILO, 2018. [hp://www,ilo,org/ilosa/faces/oracle/webcener/poralapp/pagehierarchy/ Page 3, Erişim Tarihi 10.03. 2018]. Karacan, R., 2017. 'de Kırmızı E Talebinin, Beyaz E Tükeimi ve Gelir Dağılımı Açısından Değerlendirilmesi, Finans Poliik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cil:54 Sayı:630, s.67-73. Karakuş, K., 2011. 'nin Canlı Hayvan ve Kırmızı E İhaline Genel Bir Bakış, Iğdır Üni. Fen Bilimleri Dergisi, 1(1): 7579. Ovalı, B.B., 2002. de E ve E Ürünleri Sanayinin durumu ve Sorunları, Gıda ve Yem Bilimleri Teknolojisi, Sayı:1, s.3642. Polyzos, S., Arabazis, G., 2005. Labor Produciviy of he Agriculural Secor in Greece: Deerminan Facors and Inerregional Differences Analysis, Universiy of Thessaly, Deparmen of Planning and Regional Developmen Discussion Paper Series, 11(12): 209-226
ve AB Ülkelerinde Kırmızı E Üreiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaşırılması Sarma, J. S., 16. Inernaional Food Policy Rcsearch Insiue, Research Repor.57, Washıngon D. C. Saygın, Ö. ve Demirbaş, N., 2017. 'de Kırmızı E Sekörünün Mevcu Durumu ve Çözüm Önerileri, Hayvansal Üreim, 58 (1): 74-80. TÜİK, 2012. İsaisik Gösergeler 1923-2011, ISSN 1300-0535. TÜİK 2018a. Şehir ve Köy Nüfusu [Erişim Tarihi 02.02.2018]. TÜİK 2018b. Şehir ve Köy Nüfusu, 1927-2000, (Erişim Tarihi 02.02.2018) TÜİK 2018 c. [hp://www.uik.gov.r/preisaisiktablo. Erişim Tarihi 02.02.2018] TÜİK 2018d. İl ve Cinsiyee göre il/ilçe merkezi, belde/köy nüfusu ve nüfus yoğunluğu, TÜİK 2018e. ADNKS,[ hp://www.uik.gov.r/usmenu. Erişim Tarihi, 05.02.2018]. TÜİK, 2018f. Hayvansal Üreim İsaisikleri [hp://www.uik.gov.r/usmenu.erişim Tarihi 26.03.2018]. Worldbank, 2018a. [hps://daa.worldbank.org/indicaor/ Erişim Tarihi 26.03.2018]. Worldbank, 2018b. [hp://daabank.worldbank.org/daa/repors Erişim Tarihi 26.03.2018] 97