FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI?

Transkript

1 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN Yrd.Doç.Dr. Anadolu Üniversiesi, İ.İ.B.F, İkisa Bölümü, e-posa: Zekeriya YILDIRIM Arş.Gör.Dr. Anadolu Üniversiesi, İ.İ.B.F, İkisa Bölümü, e-posa: S. Faih KOSTAKOĞLU Arş.Gör. Anadolu Üniversiesi, İ.İ.B.F, İkisa Bölümü, e-posa: ÖZET: Cari işlemler açığı, günümüzde ülke ekonomilerinin karşı karşıya olduğu önemli sorunlardan biri haline gelmişir. Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası (TCMB) küresel krizden sonra cari işlemler açığında meydana gelen hızlı genişlemeyi finansal isikrar için bir risk olarak görmekedir. Bu nedenle TCMB, yeni bir para poliikası uygulamaya koymuşur. TCMB nin geleneksel para poliikası uygulamaları yanında başka araçları da kullanmasının ana nedeni, poliika faizindeki bir arışın kur kanalı ile cari işlemler açığını daha da arıracağı yönündeki algısından kaynaklanmakadır. Bu bağlamda bu çalışma, Türkiye Ekonomisi için poliika faiz oranında meydana gelecek bir arış cari işlemler açığını arırır mı? sorusuna yanı aramakadır. Çalışmada Türkiye Ekonomisi için, dör değişkenli SVAR modeli 1988: :04 dönemi için ahmin edilmişir. Elde edilen bulgular ışığında, söz konusu dönemde kredi kanalının kur kanalından daha baskın olduğu sonucuna ulaşılmışır. Bu bulgu, poliika faizindeki bir arışın kredi kanalı vasıasıyla cari işlem açığını azalacağını oraya koymakadır. Anahar Kelimeler: Cari İşlemler Açığı, SVAR, Faiz Oranı DOES AN INCREASE IN INTEREST RATE INCREASE CURRENT ACCOUNT DEFICIT IN TURKEY? ABSTRACT: The curren accoun defici now has become one of he major problems facing he naional economies. Following he global crises, Cenral Bank of he Republic of Turkey (CBRT) has been considering he rapid widening of he curren accoun defici as a risk for financial sabiliy. Therefore, CBRT has implemened a new moneary policy. The major reason beyond using radiional moneary policy along wih he oher ools is he percepion of which an increase in he policy ineres rae leads o an increase in he curren accoun defici. This paper seeks o answer he quesion: Does an increase in he policy ineres rae increase curren accoun defici in Turkey. Four-variable SVAR model is esimaed for he period 1988: :04 in Turkish economy. In his sudy, i is found ha he credi channel is more dominan han he exchange rae channel for menioned period. This finding pus forward ha an increase in he policy ineres rae decreases he curren accoun defici hrough he credi channel. Key Words: Curren Accoun Defici, SVAR, Ineres Rae GİRİŞ 2008 de oraya çıkan küresel kriz, Türkiye dahil büün dünya ekonomilerini önemli ölçüde ekilemişir. Türkiye Ekonomisi, küresel kriz sonrasında dikkae değer bir oparlanma gösermişir. Bu dönemde ekonominin oparlanmasına kakı sağlayan üç önemli fakör ön plana çıkmışır. Bunlardan ilki, küresel krizin ekilerini sınırlamak için TCMB arafından alınan önlemlerdir. TCMB, küresel krizin ahribaını azalmak için likidie deseğini arırmış ve 2008 yılı Kasım ayından iibaren bir yıllık süre içerisinde poliika faizlerini 1025 baz puan azalmışır (Başcı ve Kara, 2011, s.10). Bu önlemle birlike kredi faizlerinin azalması, kredilerde ve iç alepe önemli bir arışa yol açmışır. Türkiye Ekonomisi nin oparlanmasına kakı sağlayan ikinci fakör gevşek maliye poliikasıdır (Üçer, 2011, s.47). TCMB gibi hüküme de, küresel krizin olumsuz ekilerini azalmak için çeşili önlemler almışır. Bu önlemlerin büyük kısmı maliye poliikası ile ilgilidir. Oomoiv firmalarının elindeki mevcu araçlardan alınan Özel Tükeim Vergisi nin (ÖTV) üç ay süreyle indirilmesi, beyaz eşya ve elekronik eşyada uygulanan ÖTV nin üç ay süreyle indirilmesi bu önlemlerden bazılarıdır (Çolak, 2009, s.1). Hüküme arafından 215

2 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 alınan bu önlemler de, ükeimi arırarak iç alebin canlanmasını sağlamışır. Toparlanmaya kakı sağlayan son fakör ise yoğun dış kaynak girişidir. TCMB nin faiz oranını düşük uuğu bu dönemde dış kaynak girişinin armasının nedeni, gelişmiş ülkelerin para arzlarını arırmaları ve faiz hadlerini çok düşük düzeylerde umalarıdır (Özaay, 2011: s.29). Bu süreçe yoğun dış kaynak girişi de kredi erişimini kolaylaşırarak, ükeimin dolayısıyla da iç alebin canlanmasına kakı sağlamışır. Sonuça, küresel kriz sonrasında Türkiye Ekonomisi, her üç faköre bağlı olarak iç alep önderliğinde güçlü bir büyüme performansı sergilemişir. İç alebin bu denli canlı olduğu ekonominin oparlanma döneminde enflasyonun düşük düzeylerde kalması, Balcılar ve Tuna (2009), Yıldırım (2011) ve Üçer (2011) de de belirildiği gibi, Türkiye Ekonomisi nde iç alepeki arışların büyük bir kısmının ihalala karşılanmasının bir sonucudur. Söz konusu dönemde, yoğun dış kaynak girişine bağlı olarak Türk Lirası nın (TL) değerli olması, iç alepeki arışın ihalala karşılanmasını kolaylaşırmışır. Niekim küresel kriz sonrasında, ihalaaki keskin arış, iç alepeki palamanın bir sonucu olarak oraya çıkmışır. Bu dönemde gerek ara malı gerekse de ükeim malı ihalaı önemli ölçüde armışır. Buna karşın ihracaaki arış ihalaa ayak uyduramamış ve cari işlemler açığı önemli ölçüde genişlemişir. Aslında, Türkiye Ekonomisi nin küresel kriz sonrasındaki oparlanma dönemi, yılları arasındaki dönemle büyük benzerlikler gösermekedir: Yoğun dış kaynak girişi, değerli TL, kredilerdeki genişleme, canlı iç alep, güçlü ekonomik büyüme ve genişleyen cari işlemler açığı. Bu benzerliklerin yanında, iki dönem arasında çok önemli bir farklılık vardır: TCMB nin para poliikası yılları arasındaki kredi genişlemesini ve cari işlemler açığındaki genişlemeyi, makro ekonomik ve finansal isikrar için bir risk olarak görmeyen ve doğrudan fiya isikrarına odaklanan TCMB, küresel kriz sonrasındaki kredi genişlemesini ve cari işlemler açığındaki genişlemeyi makro finansal dengesizlik olarak görerek, alernaif bir poliika yaklaşımını ercih emişir. Başçı ve Kara (2011, s.11), bu alernaif poliika yaklaşımının benimsenmesinin ana nedeninin, ora ve uzun vadede meydana gelebilecek finansal isikrarsızlıkların fiya isikrarı hedefini olumsuz ekilemesini önlemek olduğunu ileri sürmekedirler. Başçı ve Kara nın bu ifadeleri, TCMB nin fiya isikrarı hedefinin yanına finansal isikrar hedefini de eklediğini ima emekedir. Dahası TCMB nin son dönemdeki yayınları 1 ve duyuruları 2, finansal isikrar hedefinin daha ön planda olduğunu oraya koymakadır (Özaay, 2011, s.28). Bu yayınlarda ve duyurularda TCMB, açık bir şekilde küresel kriz sonrasındaki dönemde, makroekonomik ve finansal isikrarı ehdi eden emel unsur olarak cari işlemler açığındaki genişlemeyi gördüğünü ifade emekedir. Bu bağlamda özellikle cari işlemler açığının finansmanındaki bozulma üzerine vurgu yapılmakadır. TCMB cari işlemler açığının finansmanında kısa vadeli sermaye girişlerinin ve porföy yaırımlarının payının giderek armasının, küresel risk işahındaki ani değişmelere karşı ekonominin kırılganlığını arıracağını ifade emekedir (Başcı ve Kara, 2011, s.10). Özaay ın (2011) da beliriği gibi, TCMB nin cari işlemler açığını azalmak için önünde iki seçenek vardır. Bunlardan ilki, poliika faizini yükselmekir. Diğeri ise, poliika faizinin yanı sıra başka para poliikası araçlarını da kullanmakır. İlk seçenek, cari işlem açığını iki farklı kanaldan ekilemekedir. Bu kanallar Şekil 1 de göserilmekedir. Şeklin üs bölümünde kur kanalı ve al bölümünde ise kredi kanalı yer almakadır. Poliika faizindeki bir arış, kur kanalından cari işlemler açığını şu şekilde ekilemekedir: Poliika faizinin yükselilmesi, dış kaynak girişini arırarak TL nin değerlenmesine ve cari işlemler açığının daha da genişlemesine neden olur. Diğer arafan, poliika faizindeki arış kredi kanalından cari işlemler açığını şöyle ekilemekedir: Poliika faizindeki arış, kredi alebini ve iç alebi daralır. Türkiye de iç alep ağırlıklı olarak ihalaa dayalı olduğu için, ihala azalır ve böylece cari işlemler açığı daralır. TCMB, ilk seçenek kullanıldığında cari işlemler açığının azalmayacağını, aksine genişleyeceğini düşünmekedir. Çünkü ilk seçenekeki kur kanalının cari işlemler üzerinde kredi kanalından daha büyük eki yaraığını öngörmekedir. Bu nedenle TCMB, ikinci seçenek olan poliika faizinin yanında başka 1 TCMB nin Enflasyon Raporu 2011-I ve 2011-II. 2 TCMB nin , , , duyuruları. 216

3 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU poliika araçlarını da kullanmayı ercih emişir (Özaay, 2011, s.30). TCMB nin uygulamaya koyduğu alernaif poliikanın üç saç ayağı Şekil 2 de göserilmekedir. Şekil-1: Poliika Faizinin Cari İşlemler Açığını Ekileme Kanalları(Kur ve Kredi Kanalı) Dış Kaynak Girişi Arar TL Değerlenir İhala Arar Cari İşlemler Açığı Arar Poliika Faiz Oranı Arar Kredi Talebi ve İç Talep Azalır İhala Azalır Cari İşlem Açığı Azalır Şekil 2 incelendiğinde, alernaif poliikanın ilk ayağının poliika faizi olduğu görülmekedir. Bu poliika aracı, sermaye harekelerini konrol alına almak için kullanılmakadır. İkinci ayak olan zorunlu karşılık oranı ise, kredi hacmini azalma amacına hizme emekedir. Üçüncü ve son ayak ise, faiz koridorudur. Bu ayağın amacı ise, kısa vadeli sermaye girişlerini ve kredi genişlemesini azalmakır. Şekil-2: TCMB nin Alernaif Para Poliikası Yaklaşımı Faiz Koridoru Poliika Faizi Zorunlu Karşılık Oranları Fiya İsikrarı ve Finansal İsikrar 217

4 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 Bu çalışma, faiz oranındaki arışın cari işlemler açığı üzerindeki ekisinin, TCMB nin düşündüğü gibi olup olmadığını cevaplamayı amaçlamakadır. Başka bir ifadeyle, bu çalışmanın emel amacı, Türkiye de faiz oranındaki değişimin cari işlemler açığı üzerindeki yukarıda ifade edilen iki ür ekisinden hangisinin daha baskın olduğunu incelemekir. Bu amaca ulaşmak için çalışmada dör değişkenli Yapısal Vekör Ooregresyon (SVAR) yönemi kullanılacakır. Çalışmanın ikinci kısmında yapısal şokların ayır edilmesi için yapılan varsayımlar ve SVAR modeli ele alınacak, üçüncü kısımda ise, ampirik bulgular incelenecekir. YAPISAL ŞOKLARIN AYIRTEDİLMESİ VE SVAR MODEL Bu çalışmada faiz oranındaki değişmenin cari işlemler açığı üzerindeki ekileri; cari işlemler açığının GSYİH ye (Gayrisafi Yuriçi Hasıla) oranı, faiz oranı, reel efekif döviz kuru ve yuriçi TL krediler serileri kullanılarak, indirgenmiş form VAR modelinin arıklarının kovaryans marisi üzerine kısa dönem sıfır kısıları konularak ele alınmakadır. Bu bağlamda şu SVAR modeli benimsenmekedir: u = Bε Burada u indirgenmiş form VAR modeli arıklarını ve ε de yapısal şokları emsil emekedir. İndirgenmiş form VAR modelinin arıkları ve yapısal şoklar vekörü 1x4 boyuunda bir süun vekör iken B marsisi 4x4 boyuunda bir kare marisir. Bu vekörler ve B marisi şu şekildedir: u u ε b b b b i i reer reer u ε b21 b 22 b23 b24, ε, B cred cre u b ε 31 b32 b33 b 34 cad cad u b ε 41 b42 b43 b44 = = = Burada u i, u cad, u cred, u reer sırasıyla indirgenmiş form VAR modelinin faiz denkleminin arıklarını, cari işlemler açığı denkleminin arıklarını, krediler denkleminin arıklarını ve reel efekif döviz kuru denkleminin arıklarını emsil emekedir. Bununla birlike, ε i, ε cad, ε cre ve ε reer sırasıyla faiz şokunu, cari işlemler açığı şokunu, kredi şokunu ve kur şokunu ifade emekedir. Bu yapısal şokları ayır emek için şu varsayımlar yapılmışır: İlk olarak, faiz oranının yalnızca kendi şoku arafından ekilendiği, diğer şokların faiz oranı üzerinde eş anlı ekisinin olmadığı varsayılmakadır. Reel döviz kuru, eş anlı olarak faiz şoku ve kendi şokundan ekilenmekedir; bunun dışında, diğer şokların (kredi şoku, cari açık şoku) reel döviz kuru üzerinde eş anlı ekisi yokur. Kredileri eş anlı olarak ekileyen şoklar; faiz şoku, kur şoku ve kredi şokudur. Cari işlemler şoku ise kredileri eş anlı olarak ekilememekedir. Son olarak faiz, kur, kredi ve cari işlemler şoklarının cari işlem açığını eş anlı olarak ekilediği varsayılmakadır. Bu varsayımlar B marisi üzerine sıfır kısıları konularak aşağıdaki gibi uygulanabilir: u b ε i i 11 reer reer u b b ε. = cred cre u b31 b32 b33 0 ε cad cad u b 41 b42 b43 b 44 ε Çalışmanın izleyen bölümünde yukarıdaki kısa dönem kısılarla yapısal VAR modeli ahmini ve şokların cari işlemler açığı üzerindeki ekileri ele alınacakır. 218

5 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU VERİ VE AMPİRİK SONUÇLAR Çalışmada, Türkiye Ekonomisi nin 1988: :04 dönemini kapsayan çeyrek dönemlik; cari işlemler açığının GSYH ye oranı, faiz oranı, reel efekif döviz kuru, ABD kısa vadeli faiz oranı ve yuriçi TL krediler serileri kullanılmışır. Cari işlemler açığının GSYH ye oranı ve ABD faiz oranı, OECD veri abanından, diğer seriler TCMB Elekronik Veri Dağıım Sisemi nden (EVDS) elde edilmişir. Ayrıca, yuriçi TL krediler, GSYİH deflaörü ile deflae edilmişir. Son olarak çalışmada, yuriçi TL krediler ve reel efekif döviz kuru serilerinin logarimaları alınarak, diğer seriler ise düzey değerleriyle kullanılmışır döneminde Türkiye Ekonomisi nde önemli finansal krizler yaşanmışır. Bu krizlerin çalışmada ele alınan, cari işlemler açığı, faiz, krediler ve kur arasındaki karşılıklı ekileşimler üzerindeki olası ekilerini dikkae almak için eki kuklaları (impulse dummy) kullanılmışır. Türkiye Ekonomisi ni ekileyen krizleri göz önünde bulundurmak için, 1994:2, 2001:1 ve 2008:4 dönemlerinde bir, diğer dönemlerde ise sıfır değerleri alan üç ane kukla değişken oluşurulmuşur. Bu kukla değişkenler VAR modeli ahmininde dışsal değişkenler olarak yer almışır. Faiz oranındaki değişmelerin cari işlemler açığı üzerindeki ekilerinin ele alındığı bu çalışmada, Türkiye de faiz oranında meydana gelen değişmelerin uluslararası faiz oranındaki farklılaşmayla birlike, yabancı sermaye girişi ya da çıkışı ve yuriçi krediler yoluyla cari işlemler açığını ekileyebileceği vurgulanmakadır. Faiz oranındaki değişmenin cari işlemler açığını ekileme kanallarından ilkinin doğru bir şekilde analiz edilebilmesi için, ahmin edilecek olan VAR modeline uluslararası faiz oranını emsilen ABD kısa vadeli faiz oranı da dışsal bir değişken olarak dahil edilmişir. Böylece ek başına yuriçi faiz oranındaki değişmeler değil, aynı zamanda dünya faiz oranı ve yuriçi faiz oranı arasındaki fark da ele alınmakadır. Türkiye de reel kur düzeyini ve cari işlemler açığını ekileyen yabancı sermaye girişleri ve çıkışlarında, yuriçi faiz oranı ve dünya faiz oranı arasındaki fark önemli bir rol oynadığı için, ampirik analizde dünya faiz oranı olarak ABD kısa vadeli faiz oranına da yer verilmişir. 219

6 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 Tablo 1: ADF ve PP Teslerinin Sonuçları Seriler ADF PP I II I II Cad_gdp -2.37[0] -3.78**[3] -2.43[1] -4.04***[3] In [2] [1] -2.09[8] [6] Lnreer [0] [0] [3] [0] Lncred [5] [5] 0.64 [4] [4] Lnreer -9.74*[0] -9.69*[0] *[7] *[7] In -7.72* [1] * [1] * [55] * [55] lncred -2.69[3] -2.80[3] -6.93[1] -7.47[1] lncred *[2] *[2] *[62] *[61] abdin -1.88[1] -2.76[1] -1.42[5] -2.37[5] abdin -5.11*[0] -5.08*[0] -5.07*[1] -5.03[1] I: SABİT TERİMLİ MODEL, II: SABİTLİ VE TRENDLİ MODEL, ADF esi için ahmin edilen kasayıların yanındaki ayraçlar Schwarz krierine göre belirlenmiş gecikme uzunluklarını ifade emekedir. PP esi için ahmin edilen kasayıların yanındaki ayraçlar Newy-Wes Bandwih e göre belirlenmiş gecikme uzunluklarıdır. *,**,*** Bu isaisikler sırasıyla %1, %5ve %10 anlam düzeyinde anlamlıdır. Serilerin durağanlığı Genişleilmiş Dikey-Fuller (ADF) ve Phillips-Perron (PP) esleri kullanılarak incelenmişir. Teslerin sonuçları Tablo 1 de sunulmakadır. Tablo 1 deki her iki ese ilişkin sonuçlar cad_gdp serisinin durağan olduğunu ve faiz serisinin fark durağan olduğunu gösermekedir. Ayrıca ablo, reel efekif döviz kurunun logarimasının fark durağan olduğunu ve yur içi kredilerin logarimasının düzey değerinde ve birinci farkında durağan olmadığını, ikinci farkı alındığında durağan olduğunu gösermekedir. Bu bağlamda ahmin edilecek olan VAR modelinde, cad_gdp serisinin düzey değeri, faiz serisinin farkı, reel efekif döviz kuru serisinin logarimik farkı ve yuriçi TL krediler serisinin logarimik değerinin ikinci farkı kullanılmışır. VAR modelinin gecikme uzunluğu, arıklarda ookorelasyon kalmayacak şekilde 1 olarak belirlenmiş ve 1 gecikmeyle VAR modeli ahmin edilmişir. VAR(1) modeli için anısal esler yapılmışır. Bu esler eke sunulmakadır. Tanısal eslerden geçen VAR(1) modeli kullanılarak eki epki ve varyans ayrışırması analizleri yapılmışır. Eki epkilerin güven aralıkları 1000 boosrap yinelemesiyle elde edilmişir. 220

7 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU Şekil-3: Eki-Tepki Fonksiyonları (a) (b) (c) 221

8 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 (d) Cari işlemler açığının; faiz, cari açık, kur ve kredi şoklarına epkileri Şekil 3 de göserilmekedir. Şeklin a paneli, poziif bir faiz şokuna cari işlemler açığının epkisini gösermekedir. Bu panele bakıldığında, poziif bir faiz şokunun cari işlem açığı üzerindeki ekisinin azalıcı yönde olduğu ve bu ekinin isaiksel olarak anlamlı olduğu görülmekedir. Buradan harekele Türkiye de faiz oranındaki bir arış, kur kanalından ziyade, kredi kanalı yoluyla cari işlemler üzerinde daha ekili olmakadır. Faiz oranındaki arış, kredi alebini daralarak iç alebin düşmesine ve böylece cari işlemler açığının azalmasına yol açmışır. Niekim kur ve kredi şoklarının cari işlemler açığı üzerindeki ekileri bu bulguyu deseklemekedir. Şekil 1 in üçüncü paneli incelendiğinde, kredi şokunun cari işlemler açığını anlamlı bir şekilde arırdığı görülmekedir. Balcılar ve Tuna (2009) ve Yıldırım (2011) in Türkiye de alepeki arışların önemli bir kısmının ihalala karşılandığı yönündeki bulguları, kredi şokunun cari işlemler açığını arıracağı bulgusunu desekler nielikedir. Benzer şekilde TCMB (2010) un kredilerdeki 5 puanlık bir arışın cari işlemler açığını 2.1 puan arıracağı yönündeki öngörüsü de, kredi genişlemesinin cari işlemler açığını arıracağı bulgusunu deseklemekedir. Diğer arafan kur şokunun cari işlemler açığı üzerindeki ekisi Şekil 222

9 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU 1 in ikinci paneli yardımıyla değerlendirilebilir. Bu panel kur şokunun cari işlemler açığını arırdığını, ancak cari işlemler açığının bu şoka epkisinin isaiksel olarak anlamlı olmadığını gösermekedir. Kur şoku ve kredi şokunun cari işlemler açığı üzerindeki ekisi birlike değerlendirildiğinde, kredi şokunun kur şokuna göre cari işlemler açığı üzerinde daha büyük bir ekisinin olduğu görülmekedir. Ayrıca kur şokunun cari işlemler açığı üzerindeki ekisi isaiksel olarak anlamlı değilken, kredi şokunun ekisi isaiksel olarak anlamlıdır. Sonuç olarak büün bu bulgular, faizin cari işlemler açığını ekileme kanallarından, kredi kanalının daha baskın olduğuna işare emekedir. Şekil-4: Cari işlemler açığının poziif kur ve kredi şokuna kümülaif epkileri (a) (b) 223

10 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 Şekil 4 ün a ve b panelleri cari işlemler açığı üzerinde ekili olan iki kanaldan (kur ve kredi kanalı) hangisinin daha büyük olduğunu açık bir şekilde oraya koymakadır. Bu şeklin her iki paneli incelendiğinde, poziif kredi şokunun cari işlemler açığı üzerindeki kümülaif ekisinin daha büyük olduğu görülmekedir. Buradan harekele Türkiye Ekonomisinde kredi kanalının kur kanalından daha baskın olduğu ifade edilebilir. Türkiye Ekonomisinde kur kanalının cari işlemler açığını azalıcı ekisinin sınırlı olmasının ana nedeni olarak, ihal alebinin fiya esnekliğinin düşük olması göserilebilir. Türkiye de cari işlemler açığı ve faiz arasındaki ilişkiyi inceleyen lieraürdeki benzer çalışmalarda, bu çalışmanın yukarıda ifade edilen sonuçlarından oldukça farklı bir sonuca ulaşılmışır. Peker ve Hounoğlu (2009), Özmen (2004) ve Baydur (2007), faiz arışının cari işlemler açığını arıracağını vurgulamakadırlar. Bu çalışmalarda faiz arışının kur kanalı aracılığıyla cari işlemler açığını arıracağı oraya konulmakadır. Buna karşın söz konusu çalışmalarda, faiz arışının kredi kanalı yoluyla cari işlemler açığını ekileme mekanizması dikkae alınmamakadır. Bu noka, bu çalışma ve lieraürdeki diğer çalışmaları bir birinden ayırmakadır. Bu çalışmada, faiz arışının cari işlemler açığını ekileme kanallarından her ikisi de göz önünde bulundurulmuş, kur kanalının mı yoksa kredi kanalının mı daha baskın olduğu sorusu cevaplanmaya çalışılmışır. Çalışmanın bulguları daha önceki çalışmalarda dikkae alınmayan kredi kanalının daha baskın olduğunu gösermekedir. Başka bir ifadeyle, genel kanının aksine, faizdeki arışın cari işlemler açığını azalacağını oraya koymakadır. Niekim Özaay (2006, s.46), Türkiye için yüksek reel faizin her zaman cari açığın sebebi olmadığını vurgulamakadır. Çalışmasında Özaay, AB ye yeni üye ve aday ülkeler bazında yapığı değerlendirmede, düşük reel faiz haddine yüksek cari açık değerlerinin karşılık geldiğini gösermişir. 3 Benzer şekilde, Calderon, Chong ve Loayza (2002) cari işlemler açığının birçok fakör arafından ekilendiğini belirmişlerdir. Gelişmeke olan 48 ülke için yapılan bu çalışmada, uluslararası reel faiz oranlarında meydana gelen düşüşün cari işlemler açığını arıracağı sonucuna ulaşılmışır. 3 Aguiar ve Gopinah (2006) da, gelişmeke olan ülke ekonomileri için cari işlemler açığı ile faiz oranları arasında negaif bir ilişki olduğunu vurgulamışlardır. 224

11 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU Tablo 3: Cari işlem açığının varyans ayrışırması Dönem i ε reer ε cred ε cad ε Tablo 3 de cari işlemler açığının varyans ayrışırması verilmekedir. Bu ablodaki sonuçlar eki epki analizini deseklemekedir. Cari işlemler açığının ön görü haa varyansının büyük bir kısmı, kendi şoku dışındaki, faiz şoku arafından açıklanmakadır. Bu bulgu, Peker ve Hounoğlu nun (2009) Türkiye de cari işlemler açığının en fazla duyarlı olduğu değişkenin faiz olduğu yönündeki bulgusuyla uarlıdır. Tablo 3, kredi şokunun kur şokuna göre cari açığın öngörü haa varyansının daha büyük bir kısmını açıkladığını gösermekedir. Bu, faizin cari açığı ekileme kanallarından, kredi kanalının daha baskın olduğunu oraya koymakadır. Gerek eki epki gerekse de varyans ayrışırması analizleri sonucu elde edilen bulgular, cari açığın azalılmasında faizin önemli bir değişken olduğunu gösermekedir. SONUÇ Türkiye Ekonomisi, küresel kriz sonrasında gevşek para ve maliye poliikaları, yoğun dış kaynak girişine bağlı olarak iç alep önderliğinde güçlü bir ekonomik büyüme performansı sergilemişir. İç alebin oldukça canlı olduğu bu süreçe enflasyon düşük düzeyini korumuşur. Bu dönemde enflasyonda herhangi bir arışın olmaması, Türkiye de iç alepeki arışların büyük bir kısmının ihalala karşılandığının önemli bir gösergesidir. Niekim küresel kriz sonrasında ihalaaki keskin arış, Türkiye Ekonomisi nde iç alepeki arışların önemli bir kısmının ihalala karşılandığı savını doğrulamakadır. Bununla birlike, Balcılar ve Tuna nın (2009) ve Yıldırım ın (2011) bulguları da bu savı desekler nielikedir. Dolayısıyla küresel kriz sonrasında iç alepeki palama ihalaa dikkae değer bir arışa yol açmışır. Buna karşın bu süreçe ihracaaki arış ihalaa ayak uyduramamış ve cari işlemler açığı hızlı bir şekilde genişlemişir. Cari işlemler açığındaki hızlı genişlemeyi makro finansal risk olarak gören TCMB, bu genişlemeyi dizginlemek için çeşili arayışlar içerisine girmişir. Bu dönemde cari işlemler açığını azalmak için TCMB nin önüne iki seçenek çıkmışır. Bunlardan ilki poliika faizinin yükselilmesi, ikincisi ise poliika faizinin yanında alernaif poliika araçlarının kullanılmasıdır. Poliika faizinin arırılması seçeneği, cari işlemler açığını kur ve kredi kanalından ekilemekedir. Poliika faizinin arırılması kur kanalından cari işlemler açığını daha da genişleirken, kredi kanalından cari işlemler açığını daralmakadır. TCMB, Türkiye Ekonomisi nde kur kanalının kredi kanalından 225

12 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL 2012 daha baskın olduğunu düşünmekedir. Başka bir ifadeyle TCMB, poliika faizindeki bir arışın baskın olan kur kanalı vasıasıyla cari işlemler açığının daha da genişlemesine yol açacağını öngörmekedir. Bu çalışmada, Türkiye de faiz arışının cari işlemler açığı üzerindeki ekisinin TCMB nin öngördüğü gibi olup olmadığı sorusu cevaplanmaya çalışılmışır. Bu doğruluda dör değişkenli SVAR modeli ahmin edilmişir. SVAR modelinden elde edilen eki-epkiler ve varyans ayrışırmalarının sonuçları, Türkiye de kredi kanalının kur kanalından daha baskın olduğuna işare emekedir. Kur kanalının daha az ekili olmasının nedeni olarak, Türkiye de ihal mallarının alep esnekliğinin düşük olması göserilebilir. Yuriçi üreim için gerekli olan girdilerin önemli ölçüde yurdışından ihal edilmesi bunun emel nedenidir. Bu durumda ihalaın kur düzeyine duyarlılığını azalmaka ve dolayısıyla esnekliğin düşük olmasına yol açmakadır. Bununla birlike kredi kanalının daha baskın olmasının nedeni ise, iç alebin ihalaa bağlı olması göserilebilir. Bu bulgu poliika faizindeki arışın kredi kanalı vasıasıyla cari işlemler açığını azalacağını oraya koymakadır. Sonuç olarak, çalışmada elde edilen bulgular genel kanının aksine, Türkiye de faiz arışının kredi kanalı vasıasıyla cari işlemler açığını azalacağını oraya koymakadır. Özele, bu çalışmada ulaşılan bulgular TCMB nin poliika faiz arırımına giderek cari işlemler açığındaki genişlemeyi dizginleyebileceğini gösermekedir. TCMB nin böyle bir poliika uygulaması durumunda, bunun diğer makroekonomik değişkenler üzerindeki ekilerinin ne olacağı başka bir çalışma konusudur. TCMB arafından yapılan faiz arırımının diğer ekonomik değişkenler üzerindeki ekilerinin oraya konulması, poliika yapıcıların faize ilişkin kararlarına ışık uacakır. KAYNAKÇA Aguiar, M. and Gopinah, G. (2006). Defaulable Deb, Ineres Raes and he Curren Accoun, Journal of Inernaional Economics, (69)1, Balcılar, M. and Tuna, G. (2009). Source of Macroeconomic Flucuaions in a Volaile Small Open Economy. Turkish Sudy, 10(4), Başçı, E. ve Kara,H. (2011). Finansal İsikrar ve Para Poliikası. İkisa İşleme ve Finans, 26 (302), Baydur, C. M. (2007). Yükselen Reel Faizler Türkiye de Toplam Talebi Arırır. Finans Poliik& Ekonomik Yorumlar, 44(508), Calderon, C.A., Chong, A. ve Loayza, N.V.(2002), Deerminans of Curren Accoun Deficis in Developing Counries, Conribuions o Macroeconomics, Volume 2, Issue1, Çolak, Ö.F. (2009). Krizi Çözmede Maliye Poliikası Nasıl Kullanılmalı?. Tisk İşveren Dergisi, hp:// Erişim Tarihi: Özaay, F. (2006). Cari İşlemler Dengesine İlişkin İki Yapısal Sorun ve Mikro Reform Gereği. Uluslararası Ekonomi ve Dış Ticare Poliikaları, 1(1), Özaay, F. (2011). Merkez Bankası nın yeni para poliikası: İki hedef- üç ara hedef-üç araç. İkisa İşleme ve Finans, 26 (302), Özmen, E. (2004). Cari Açık Ve Ekonomi Poliikaları Üzerine. İkisa, İşleme ve Finans, 19(223), Peker, O. ve Hounoğlu, H. (2009). Türkiye de Cari Açığın Nedenlerinin Ekonomerik Analiz. Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), TCMB(2010). Başkan Yılmaz'ın Banka Genel Müdürlerinin Kaılımıyla Gerçekleşen Toplanıda Yapığı Sunum, 22 Aralık 2010, hp:// den konuşma ve sunumlar. TCMB(2011), Duyurular, , hp:// Erişim Tarihi: TCMB(2011), Duyurular, , hp:// Erişim Tarihi: TCMB(2011), Duyurular, , hp:// Erişim Tarihi: TCMB(2011), Duyurular, , hp:// Erişim Tarihi: TCMB(2011), Raporlar, Enflasyon Raporları, 2011-I ve 2011-II, hp:// Erişim Tarihi:

13 FAİZ ORANINDAKİ BİR ARTIŞ CARİ İŞLEMLER AÇIĞINI ARTIRIR MI? Ehem ESEN, Zekeriya YILDIRIM, S. Faih KOSTAKOĞLU Üçer, M(2011). Son para poliikası uygulamaları üzerine gözlemler. İkisa İşleme ve Finans, 26 (302), Yıldırım, Z. (2011). Türkiye de Toplam Talep ve Arz Şoklarının Çıkı ve Enflasyon Üzerindeki Ekileri, , Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), Ek-1: Ookorelasyon Tesi LM Sa Prob LM(1) LM(4) LM(8) LM(12) LM(16) EKLER Ek-2: VARCHLM Tesi Gecikme Tes Prob Uzunluğu isaisiği

14 DPUJSS NUMBER 32, VOL. II, APRIL