İSTANBUL İLİ İÇİN 2000 YILLIK AFET VERİTABANI HAZIRLANMASI ÇALIŞMASI M.N. Özeyranlı Ergenç 1 ve Ş. Barış 2 1 Doktor, Afet Koordinasyon Merkezi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul ÖZET: 2 Profesör, Jeofizik Müh. Bölümü, Kocaeli Üniversitesi, İzmit Email: nozeyranli@yahoo.com Türkiye de, özellikle 8000 yıldan fazla bir tarihi geçmişi olan İstanbul da, geçmiş tarihli afet verisine talep artmaktadır. Fakat tarihsel dönemi kapsayan ve sistematik olarak yayınlanan veritabanları bulunmamaktadır. Bu çalışma, İstanbul ilinde 2000 yıl (0-2015) ve 3 dönem (Bizans, Osmanlı, Cumhuriyet) boyunca yaşanan, doğa ve teknoloji kaynaklı afetleri kapsayan, internet üzerinden erişilebilir bir veritabanının ve tehlike profili analiz modelinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Bu amaçla, yönetim sistemi olarak, MySQL ve phpmyadmin olan bir veritabanı geliştirilmiştir. Veritabanı kullanılarak İstanbul da meydana gelen afetler; dönem, ilçe, tür, kategori ve alt kategorilerine göre analiz edilmiştir. Veritabanına ait deprem kataloğunda ki büyüklüklerin, tek bir büyüklük (Mw) değeri ile ifade edilebilmesi için, şiddet-büyüklük dönüşüm bağıntıları kullanılmıştır. Çalışmada, iki farklı Tehlike Profili Analiz Modeli geliştirilmiştir. Birinci modelde; afetlerin oluşum sıklığı, can kaybı, etki alanı, ikincil etki, yapısal hasar ve süre kriterleri için, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemiyle afet kategorilerinin önem derecesi belirlenmiştir. İkinci modelde ise, aynı kriterlere nümerik değerler verilerek tehlikeler puanlanmıştır. Sonuç olarak; her iki model, İstanbul u etkileyen en önemli tehlikenin deprem ve sel olduğunu bunları kuraklık, çevre kirliliği, aşırı kış koşulları ve fırtınaların izlediğini ortaya koymuştur. ANAHTAR KELİMELER: Afet Veritabanı, Analitik Hiyerarşi Süreci, Doğa Kaynaklı Afet, İstanbul, Teknolojik Afet. A STUDY ON DEVELOPMENT OF 2000 YEARS OF DISASTER DATABASE FOR ISTANBUL ABSTRACT: The data requirements for researchers are increasing in Turkey, especially in Istanbul, which has 8000 years of history. But disaster databases do not cover the historical period. The study aims to develop; web based database on natural and technological disasters of Istanbul for 2000 (0-2015) of years and 3 periods (Byzantium, Ottoman and Republic) and hazard profile identification model. For this purpose, Istanbul Disaster Database is established. MySQL and phpmyadmin are used as the management system. Disasters are analyzed according to period, year, district, disaster type, category and subcategory bu using the database. In order to express historical earthquake magnitudes of database with unique value (Mw), intensity-magnitude formulas are used. Two different Hazard Profile Analysis Models are developed. At first model, pair wise comparisons of disaster categories on the criterias (frequency, life loss, impact area, triggering affect, structural loss and duration) are processed by Analytic Hierarchy Process method and priorities are derived for each category. At the second model, all hazards are ranked by numerical ranking system defined for the same criterias. As a result, both of the
models has figured out that, city is due to respectively earthquakes, floods, drought, environmental pollution, extreme winter conditions and storms. KEYWORDS: Disaster Database, Analytical Hierarchy Process, Natural Disaster, Istanbul, Technological Disaster. 1. GİRİŞ Tehlike analizi, afet risk yönetiminde zarar azaltma çalışmaları ile afet ve acil durum planlarının temelidir. Bir yerleşim biriminde afet zararlarını önleme çalışmalarına veya çevre düzeni planları gibi planlara başlanırken ilk yapılması gereken iş, doğa veya teknolojik kaynaklı tehlikelerin belirlenmesi işlemidir. Tehlike analizi plancıya, hangi tehlikeleri göz önüne alması ve hangi senaryoları geliştirerek afet müdahale planını hazırlaması gerektiği konusunda rehber bir doküman özelliği taşımaktadır. Tehlike profili çalışmalarında, her tehlike için oluşum sıklığı, büyüklüğü, oluşum hızı ve etkisini kapsayan konular ayrıntılı olarak belirlenmektedir (Okay, 2012). Türkiye de, özellikle de çalışma alanı olarak seçilen İstanbul İlinde, tüm tehlikeleri kapsayan bir tehlike profili belirleme çalışması bugüne kadar yapılmamıştır. Gerçi, AFAD tarafından hazırlanan İstanbul İli Afet ve Acil Durum Müdahale Planın doğa ve teknoloji kaynaklı afetleri kapsamaktadır. Ancak bu tehlikelerin kendi içinde önem derecesini, oluşum sıklığı, büyüklüğü, oluşum hızı ve etkisi ayrıntılı olarak ele alınmamıştır. Bu yüzden İstanbul İli için tehlike profilinin belirlenmesine yönelik bir çalışmaya ve uygulanabilir bir modele ihtiyaç vardır. Çalışmamızın amacı; İstanbul İlinde 2000 yıl (0-2015) ve 3 dönem (Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet) boyunca yaşanan doğa ve teknoloji kaynaklı afetleri kapsayan sorgulanabilir bir veritabanı geliştirilmesi, veritabanı ile afetlerin analiz edilmesi ve İstanbul İli için tehlike profilinin farklı yöntemlerle belirlenmesidir. Çalışmamızda, uluslararası standartlara göre afetlerin nasıl kategorize edilmesi gerektiği, İstanbul İlini yüzyıllar boyunca etkileyen afetler hangileri olduğu, hangi dönemlerde (yıllar) ve nerelerde meydana geldikleri, afetlere karşı ne tür önlemler alındığı ve nasıl müdahale edildiği, İstanbul İlini bekleyen tehlikelerin neler olduğu ve tehlike profilinin nasıl olduğu sorularına yanıtlar aranmıştır. 2. YÖNTEM İlk aşamasında, uluslararası literatüre göre afet türleri, veritabanları, afet kodları ve kriterleri kategorize edilmiştir. İkinci aşamada, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerini kapsayan kaynaklardan İstanbul İli afetler tarihi araştırılmıştır. Üçüncü aşamada, afet veritabanı tasarlanarak geliştirilmiştir. Dördüncü aşamada, afetler ilçe, dönem ve türlerine göre analiz edilmiştir. Beşinci aşamada ise, tehlike analizi modeli geliştirilerek İstanbul için tehlikeler belirlenmiştir. 2.1. Afet Türlerinin Belirlenmesi ve Veritabanları Araştırmada; ulusal veritabanlarından Türkiye Afet Bilgi Sistemi-TABB (AFAD), AKOMAS (İBB), Teknolojik Kazalar Bilgi Sistemi, uluslararası veritabanlarından ise EMDAT, NATCAT, SIGMA, GLIDE, HAVARIA, DESINVANTER, SHELDUS veritabanları incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre TABB veritabanı 1937 yılından sonrasını kapsamakta ve her il (özellikle de İstanbul) için detaylı afet verisi bulunmamaktadır. AKOMAS ise İstanbul İli için geliştirilen bir veritabanı olmasına rağmen 2008 yılı öncesini kapsamamaktadır. Küresel veritabanları, Türkiye için sadece deprem ve sel gibi hasar yapıcı afetleri kapsamakta, NATCAT ve SIGMA sigortacılar için geliştirilmiş ve çok kapsamlı veritabanları olmakla birlikte ücretlidir. Afet türlerinin sınıflandırılması için ise EMDAT ve DESINVANTER veritabanları temel alınmıştır. Buna göre afetlerin sınıflandırılması Şekil 1 de gösterilmektedir. Çalışmada uluslararası literatürde jeolojik afet olarak tanımlanan afet türü için ise yer kaynaklı afetler terminolojisi geliştirilmiştir.
Afet olarak bir olayın değerlendirilmesinde ise; 10 veya daha fazla ölü, 20 yaralı, 100 veya daha fazla etkilenen kişi, acil durum ilan edilmesi ve genel hayatı etkilemesi ölçütleri belirlenmiştir. Her tehlike için ayrıca detaylı ölçütlerde belirlenmiştir. (a) (b) Şekil 1. Doğa kaynaklı (a) ve teknolojik afetlerin (b) sınıflandırılması 2.2. Afet Kayıtlarının Araştırılması Afet kayıtları, İstanbul un Bizans, Osmanlı, Cumhuriyet dönemlerini kapsayan yaklaşık 2000 yıllık tarihi araştırılarak oluşturulmuştur. Kaynaklardan ölçütlere uygun olanlar veritabanına eklenmiştir. Şekil 2. Afet kayıtlarının araştırılması Tarihsel ve aletsel dönemde oluşan depremlerinin maksimum şiddet değerlerini araştırmak, şiddetleri bilinen depremleri aletsel büyüklük ile ifade edebilmek ve dönüştürebilmek için, İstanbul ve çevresi için hazırlanan, tarihsel dönem ve aletsel dönemi kapsayan deprem katalogları taranmıştır. Tarihsel döneme ait depremlerin, koordinat, şiddet (Io) ve tarih verisine sahip olan kataloglar taranmıştır. Soysal ve diğerleri (1981) tarafından hazırlanan Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu, AFAD tarafından yayınlanan Tarihsel Depremler Kataloğu, Tan ve diğ. (2008) tarafından hazırlanan Türkiye Deprem Kataloğu, Ambrasseys ve Finkel (2003) tarafından hazırlanan Türkiye ve Komşu Bölgelerde Sismik Etkinlikler çalışması ile SHARE projesi kapsamında Avrupa için Stucchi ve diğ. (2012) yılında hazırlanan
SHEEC (SHARE Avrupa Deprem Kataloğu) kataloğu kullanılmıştır. SHEEC tarafından hazırlanan katalog, AHEAD (Avrupa Tarihsel Deprem Verisi Arşivi) veritabanı üzerinden yayınlanmaktadır (AHEAD, 2016). Aletsel dönem için ise, depremlerin koordinat, büyüklük (Mw) ve şiddet (Io) verisine sahip olan kataloglar taranmıştır. Tan ve diğ. (2008) tarafından hazırlanan Türkiye Deprem Kataloğu, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan Deprem Sorgulama Sistemi ile AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 1900-2016 Deprem Kataloğu kullanılmıştır. Çalışmada tarihsel dönem için hazırlanan kataloglarda yer alan depremlerden, veritabanı kriterlerine uyanların (Io 5 ve Mw 5) verileri kullanılarak, 0-2015 yılları arasını kapsayan bir deprem katalogu hazırlanmıştır. Bu katalogda yer alan depremlerin büyüklüğünü belirlemek için, farklı dönüşüm bağıntıları kullanılmıştır (Özeyranlı Ergenç, 2016). Dönüşüm formüllerinden en iyi sonuç, Kalafat ve diğ. (2007) tarafından geliştirilen bağıntı kullanılarak elde edilmiştir. Bu bağıntı kullanılarak dış merkezde ölçülen şiddet verisi, yüzey dalgası aletsel büyüklüğüne (Ms) çevrilmiştir; Ms = 1,39 + 0,60 Io (1) Katalogdaki tüm verilerin tek bir büyüklük ile ifade edilebilmesi için hesaplanan Ms değerleri moment büyüklüğe (Mw), Erdik ve diğ. (2012) tarafından EMME (Orta Doğu Deprem Modeli) projesi kapsamında geliştirilen bağıntı kullanılarak dönüştürülmüştür. Mw = 2,1117 + 0,633 Ms (2,8 Ms 6,1) (2) Mw = 0,4491 + 0,9307 Ms (6,2 Ms 8,2) (3) 2.3. Veritabanının Tasarlanması ve Yazılımı Veritabanı yönetim sistemi olarak, MySQL ve phpmyadmin kullanılmıştır. Kodlar, HTML 5 standartlarında, PHP ve Javascript programlama dilleri ve jquery kütüphanesi kullanılarak geliştirilmiştir. Kod altyapısının basit ve anlaşılır olması için, gereğinden fazla kütüphane ve çerçeve (framework) kullanımından kaçınılmıştır. Sistem, çoklu platform yapısında, Windows, Linux, Mac OS X ve benzeri işletim sistemlerini destekleyen teknolojiler kullanılarak geliştirilmiştir. İstanbul İli Afet Veri Tabanı na başlamak için tarayıcıda aşağıdaki URL yazılır: www.istanbulafetler.info. URL ile erişilen internet ana sayfası ekranı Şekil 3 te gösterilmektedir. Veritabanında sorgulama Kategoriye ve Tehlikeye göre olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.
Şekil Hata! Belgede belirtilen stilde metne rastlanmadı.. İnternet sayfası ana ekran Şekil 4 te gösterildiği gibi, Doğa kaynaklı afet, Yer Kaynaklı afet kategorisi, Deprem alt kategorisi seçildiğinde Şiddet-Io kutucuğu aktif olmaktadır. Bu kutucuk sadece, Deprem alt kategorisi ile aktif olmakta, diğer alt kategoriler seçildiğinde ise pasif olmaktadır. Bu kutucuk, kullanıcıların tarihsel depremlerin şiddetine göre sorgulama yapabilmesi için eklenmiştir. Şekil 4. Deprem şiddetine göre sorgulama ekranı 2.4. İstanbul İli için 2000 Yıllık Afet Veritabanı Şekil 5 te kentin yıllara ve dönemlere göre gelişiminin günümüz ilçe sınırlarıyla çakıştırılmış olduğu harita gösterilmektedir. Dönemlerin ve yılların belirlenmesinde kenti etkileyen önemli gelişmeler dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bu dönüm noktaları özellikle Cumhuriyet Dönemi nde daha da belirginleşmektedir. 1950 yılı 2. Dünya Savaşı sonrası kırsal bölgelerden İstanbul da göç ve gecekonduların yaygınlaşması, 1970 yılı sanayileşmenin kentin gelişiminde etkili olması, 1990 yılı yaşanan nüfus artışına bağlı, kentin hızlı bir şekilde saçaklanması olmuştur. 1999 depremleri afet risk yönetimi sürecinde bir dönüm noktası olmasına rağmen, mekansal gelişimde etkisi kentsel yenileme ve kentsel dönüşüm ağırlıklı olmuştur. Bu yüzden Cumhuriyet dönemi, 4 alt dönemde incelenmektedir. 1923-1949, 1950-1970, 1971-1990, 1991-2015 yıllarına göre afetlerin istatistiksel dağılımı çalışması yapılmıştır. İstanbul İli Afet Veritabanı kullanılarak yapılan analiz çalışmaları sonucuna göre Bizans İmparatorluğu döneminde; İstanbul da toplam 255 afet meydana gelmiştir. Bu afetlerden 216 sı doğa kaynaklı, 39 u ise teknolojik afettir. Bizans döneminde Io 5 ve Mw 5 olan 85 adet deprem meydana gelmiştir. En fazla meydana
gelen deprem büyüklüğü 6 Mw < 7 arasında yığılmıştır. Bu dağılım, tarihsel kayıtlarda çok tahribat yapan depremlerin kayda girmesinden de kaynaklanmaktadır. Şekil 5. İstanbul İlinin dönem ve yıllara göre mekansal gelişimi İstanbul un fethinden Cumhuriyetin ilan edilmesine kadar olan dönemde, İstanbul da toplam 892 afet meydana gelmiştir. Bunların 412 si doğa kaynaklı, 470 i ise teknolojik afettir. Bu dönemde en çok yaşanan olaylar yangın, salgın hastalıklar (146 adet) ve kuraklıklar olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu boyunca İstanbul da alınan önlemlerde özellikle 18. yüzyıl sonrasında yangın ve salgın hastalıklar üzerine yoğunlaşmıştır. Toplam 63 deprem meydana gelmiştir. Bu depremler arasında, en fazla meydana gelen deprem büyüklüğü 5,0 Mw < 6,0 dır. Cumhuriyet Dönemi (1923-2015), boyunca 420 teknolojik afet, 630 doğa kaynaklı afetler meydana gelmiştir. Fatih, Beyoğlu, Eyüp, Sarıyer, Kadıköy, Beşiktaş, Şişli, Üsküdar, Beykoz ve Bakırköy en fazla afetin meydana geldiği ilçelerdir. Afetin sayısı, mekansal gelişimle de doğru orantılı olarak artmaktadır. Sayının en fazla olduğu ilçeler, Osmanlı Dönemi ile Cumhuriyetin ilk döneminden bu yana yerleşik alan sahip olanlardır. Dolayısıyla da, yeni gelişen ilçelerde, meydana gelen afetlerin sayısı diğer ilçelere oranla düşük çıkmaktadır. Hidrolojik afetler kapsamında taşkın ve seller, en çok Kadıköy, Beşiktaş, Beyoğlu, Fatih ve Eyüp ilçelerinde etkili olmuştur. Orman yangınları ormanlık alana sahip Eyüp, Şile, Sarıyer, Çatalca da meydana gelirken, teknolojik kazalar kapsamında ise; Fatih yangınlar, Beyoğlu kitlesel eylemler ve terörist saldırılar nedeniyle en fazla olayın yaşandığı ilçeler olmuştur. Cumhuriyet Döneminde meydana gelen toplam 12 depremin çoğunun büyüklüğü 5,00 Mw < 6,00 arasında değişmektedir. 2.5. Tehlike Profili Analiz Modeli Çalışmamızda, İstanbul İlinin tehlike profilinin belirlenmesi için Analitik Hiyerarşi Süreci (İng; Analytical Hierarchy Process - AHP) kullanılmıştır. İstanbul ili için iki farklı tehlike profili analiz modeli geliştirilerek farklı yöntemlerin sonuçları karşılaştırılmıştır. Kullanılan yöntemlerden AHP, karar vericiye temel matematik kullanılarak belirlenen kriterlerin ne kadar önem taşıdığını belirlemeye yarayan bir yöntemdir. Bu yöntemin uygulanmasında kriterler belirlenmiştir. Bu kriterler,
tehlike profilinin belirlenmesi için kullanılan; oluşum sıklığı, can kaybı, etki alanı, ikincil etki, yapısal hasar ve süredir. Doğa kaynaklı ve teknolojik afetlerin bu kriterlere göre önem puanı hesaplanmış ve İstanbul u etkileyen/etkileyebilecek tehlikeler belirlenmiştir. AHP, bir kenti etkileyen veya etkileyebilecek tehlikelerin profilinin belirlenmesinde ilk kez, bu çalışma kapsamında kullanılmıştır. Tehlike profilinin belirlenmesi için kullanılan diğer bir yöntem ise, ABD de New York şehri için geliştirilen puanlama yönteminin İstanbul için (HAZIST) uygulamasıdır. Bu yöntem ile her tehlike, kriterlere ve belirlenen değerlere göre puanlanarak hesaplanmıştır. Her iki yöntemin sonuçlarına göre tehlikeler önem derecesine göre sıralanmıştır. Yöntemlerin sonuçları benzerdir. İstanbul ilini etkileyen/ etkileyebilecek afetlerin; yer kaynaklı afetler kategorisi (0,51) ve bunun altındaki alt kategori olan depremler, ikincisinin hidrolojik afetler (0,14) kategorisi ve bunun altındaki alt kategori olan sel/taşkın olduğu sonucuna varılmıştır. Bundan sonraki sıralama AHP yöntemi ve HAZIST arasında farklılık göstermektedir. AHP yöntemine göre; meteorolojik (0,11), klimatolojik (0,10), biyolojik (0,07) ve teknolojik afetlerdir (0,067). HAZIST yöntemi için ise, klimatolojik afetler kategorisi altındaki kuraklık, teknolojik afetler kategorisi altındaki çevre kirliliğidir. Bu tehlikeleri klimatolojik afetler kategorisi altındaki aşırı kış koşulları ile meteorolojik afetler alt kategorisi olan fırtınalar izlemektedir. AHP yöntemi kullanılarak elde edilen afet türü ağırlık puanları İstanbul geneli için elde edilmiş bir sonuçtur. İlçelerin afet türleri ağırlık puanlarını hesaplamak için ise o ilçede yaşayan sayısı baz alınmıştır. Yani il ağırlık puanı ilçelerin nüfusuna göre hesaplanmıştır. Bu hesaba göre afet türlerinden en fazla etkilenecek olan ilçeler, Bağcılar, Küçükçekmece ve Esenyurt vb. yüksek nüfusa sahip olanlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 3. SONUÇ VE TARTIŞMA Bu çalışma, İstanbul İlinde 2000 yıl (0-2015) ve 3 dönem (Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet) boyunca yaşanan doğa ve teknoloji kaynaklı afetleri kapsayan sorgulanabilir bir veritabanı geliştirilmesi, afetlerin ilçe bazında analiz edilmesi ve İstanbul İli için tehlike profilinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada; İstanbul da meydana gelen doğa kaynaklı ve teknolojik afetlerin web tabanlı, erişime açık, kullanıcı dostu ara yüz ile arşivlenmesi, ilçelere göre yaşanan afetlerin istatistiksel ve mekansal analizi, geçmişte afetler karşısında alınan önlemlerin belirlenmesi, İstanbul İlinin tehlike profilinin çıkarılması çalışmaları yapılarak, Türkiye için uygulanabilir iki farklı tehlike profili analiz modeli önerilmiştir. Bundan sonra yapılacak Yerel ve Kurumsal Afet Müdahale / Operasyon Planlarında öncelikle o ili/ilçeyi etkileyen tehlikelerin belirlenmesi yöntemine başvurulmalıdır. Çalışma kapsamında kullanılan yöntemler, her ilçeye uyarlanabilir. İl/İlçe Afet Müdahale Planları her yıl güncellenmeden önce, ili etkileyebilecek tehlikeler yeniden puanlanmalı ve planlar bölgeyi etkileyebilecek yeni tehditlere göre revize edilmelidir. Etkili bir planlama ancak, geçmiş bilgilerin analizi ve geleceğe dönük değerlendirilmesi ile yapılabilir. Diğer illerde tehlike profilinin belirlenmesi içinde bu tür modeller kullanılmalıdır. İstanbul için geliştirilen bu veritabanının benzer uygulamaları, diğer iller içinde hazırlanmalıdır. İstanbul İli Yerel Düzey Afet Müdahale Planları hazırlanırken belirlenen tehlikeler senaryolara dahil edilmelidir. Geliştirilen veritabanı, İstanbul İli için geliştirilen başka bir veritabanı veya veri bankasına entegre edilebilir. Açık kaynak kodlu olduğu için dağıtılabilir/kullanılabilir. Afetlerin insanlara etkisine ve maliyetine ilişkin veriler kullanılarak, afetlerin etki seviyesi belirlenebilir. Afetlerin yarattığı ekonomik kayıpların etkisine ilişkin bir çalışma yapılabilir. Cumhuriyet döneminde meydana gelen afetlerin koordinatları işaretlenerek, İstanbul İli için geliştirilen tehlike ve risk analizlerine altlık sağlanabilir.
KAYNAKLAR AHEAD Working Group, The European Archive of Historical Earthquake Data, Ahead, http://emidius.eu/ahead/main (Ziyaret tarihi: 20 Ocak 2016). Ambrasseys, N. N., Finkel, C. (2003). Türkiye ve Komşu Bölgelerde Sismik Etkinlikler, 1. baskı, TÜBİTAK, Ankara. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi, Deprem Sorgulama Sistemi, Bölgesel Deprem Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi, http://www.koeri.boun. edu.tr/sismo/zeqdb/ (Ziyaret tarihi: 25 Ocak 2016). Erdik, M., Şeşetyan, K., Demircioğlu, M. B., Tüzün, C., Giardini, D., Gülen, L., Akkar, D., Zare, M. (2012). Assesment of Seismic Hazard in the Middle East and Caucasus: EMME (Earthquake Model of Middle East) Project, 15th World Conference on Earthquake Engineering, Lizbon, Portekiz. Kadiroğlu, T., Kartal, R., Kılıç, T., Kalafat, D., Duman, T., Özalp, S. ve Emre, Ö., Türkiye sismotektonik haritası projesinin alt ürünü 1900-2012 yılları arası M 4 katalog verisi, AFAD, http://www.deprem.gov.tr/tr/depremkatalogu/ (Ziyaret tarihi: 20 Ocak 2016). Kalafat, D., Güneş, Y., Kara, M., Deniz, P., Kekovalı, K., Kuleli, H. S., Gülen, L., Yılmazer, M., Ozel, N. M. (2007). A Revised and Extended Earthquake Catalogue for Turkey Since 1900 (M 4), 1st ed., Boğazici University Press, Istanbul. Okay, N. (2012). Afet ve Acil Durum Yönetimi Bölümü Zarar Azaltma Dersi Ders Notları, İstanbul Teknik Üniversitesi, 4-5. Özeyranlı Ergenç, M.N. (2016). İstanbul İli için 2000 Yıllık Afet Veritabanı Hazırlanması Çalışması. Doktora Tezi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli. Stucchi, M., Rovida, A., Gomez Capera, A. A., Alexandre, P., Camelbeeck, T., Demircioglu, M. B., Gasperini, P., Kouskouna, V., Musson, R. M., Radulian, M., Sesetyan, K., Vilanova, S., Baumont, D., Bungum, H., Fah, D., Lenhardt, W., Makropoulos, K., Martinez Solares, J. M., Scotti, O., Zivcic, M., Albini, P., Batllo, J., Papaioannou, C., Tatevossian, R., Locati, M., Meletti, C., Vigano, D., Giardini, D. (2012). The SHARE European Earthquake Catalogue (SHEEC) 1000-1899, Journal of Seismology, DOI: 10.1007/s10950-012-9335-2. Tan, O., Tapırdamaz, C., Yörük, A. (2008). The Earthquake Catalogues for Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 17:1, 405-418.