Gümrük Tarifeleri Gümrük Tarifelerinin Geleneksel Amaçları Hazineye Gelir Sağlamak Yoğun kullanılan ithal malları üzerine konulur. Rekabetten Koruma Sağlamak İthal ikamesi amacıyla bir sektörün korunması amacıyla konulur. Yüksek yurtiçi fiyat ile düşük dünya fiyatı arasındaki fark kadar konulur. Spesifik Vergiler Birim ve ağırlık gibi malların fiziki birimleri üzerinden alınan vergilerdir. Ad Valorem Vergiler Malın değerinin belirli bir yüzde oranı şeklindedir. Karma Gümrük Vergileri Bir malın hammaddesinden spesifik vergi alınırken katma değer oluşturan diğer kısmından yurtiçi sanayiyi korumak amacıyla ad valorem vergi alınır. 1
Spesifik vergiler, Vergide adalet ilkesi ile bağdaşmaz Enflasyona karşı koruma sağlamazlar. Ad Valorem vergilerde ürünün değerinin belirlenmesi F.O.B. (Free On Board Güvertede Teslim): Malın İhracatçının limanında gemiye yüklendiği fiyattır. C.I.F. (Cost, Insaurance and Freight Maliyet, Sigorta ve Navlun) Fiyat, malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki fiyatı olup maliyetle birlikte taşıma ve sigorta giderleri toplamından oluşur. Gümrük Tarifelerinin Ekonomik Etkileri Ulusal gelir ve istihdam artışı Tarifeler toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara kaydırmaktadır. Dış ticaret bilançosu açıklarını giderme Gümrük tarifelerinin ithalatı kısıtladığı ölçüde ülkenin döviz rezervlerinden tasarruf sağlanır. Dış ticaret hadlerini iyileştirme Gümrük tarifeleri ticaret hadlerini koyan büyük ülke lehine değiştirmektedir. Gelir dağılımını düzenlemek Zengin kesimin tükettiği lüks mallara tarifeler koyarak yoksul kesimlere gelir aktarılabilir. 2
Etken Dış Koruma İthal malına konulan gümrük tarifesi konulduğunda o sektöre bir koruma sağlanmış olur. İthal ikamesi malların yurtiçindeki üretiminde kullanılan ara malları ve hammaddeler ithal edilmesi gereken durumlar olmaktadır. Bu durumda koruma oranı nihai malların üzerine konulan gümrük vergileri kadar yüksek değildir. Girdiler üzerine konulan gümrük vergileri koruma oranını düşürmektedir. Her iki gümrük vergisinin de dikkate alındığı orana etken koruma oranı denir. Geçici İthalat ve Geçici İhracat Tekrar ülkeye getirilmesi kaydıyla ülkeden ihraç edilen mallar geçici ihracat rejimi kapsamında değerlendirilir. Tersi ise geçici ithalat rejimini oluşturur. Bu tür mallara vergi iadesi ödemesi yapılmaz. Bakım/Onarım veya kiralama durumlarında kullanılır. Serbest Bölgeler Ülkenin siyasal sınırları içinde bulunmakla birlikte gümrük hattının dışında sayılan ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir. Neden serbest bölgelere izin verilir? Yabancı sermaye girişi sağlamak Teknoloji düzeyini artırmak Hammadde ve ara malı kolayca teminini kolaylaştırmak Yeni istihdam yaratmak Döviz girdilerini artırmak 3
Antrepolar Yabancı malların tarife ödenmeden gümrük makamlarının denetimi altında uzunca bir süre muhafaza edilmesine yarayan kapalı alanlardır. Transit Taşımacılık Bir ülkeden diğerine gönderilen malların yol üzerinde üçüncü ülke sınırları arasından geçmesidir. Günümüzde ana ilke geçiş serbestîsidir. Sınır veya Kıyı Ticareti Ülkenin ortak kara ve deniz sınırı olan devletlerle yaptığı ve özel bir rejime tabi olan bir ticaret şeklidir. Komşu ülkeler arasında yapılan karşılıklı anlaşmalarla düzenlenir. Temel amaç bu bölgelerde yaşayanların ihtiyaçlarını karşılamaktır. O bölgelerde yerleşik tüzel ya da gerçek kişiler tarafından yapılabilir. İhracat veya ithalat belgesi aranmaz. Gümrük giriş-çıkış beyannameleri düzenlenmez. Valiliklerin denetimi altında yapılır. 4
Bedelsiz İthalat Yurt dışında çalışanların o ülkelerde elde ettikleri kazançlarıyla satın aldıkları malları, gümrüksüz ülkeye ithaline olanak veren ticaret türüdür. Ticari olmayan mesleki araç, gereç veya kişisel malları kapsamaktadır. Söz konusu malların ithali için yurt dışına döviz transferi yapılmamış olmalıdır. Türkiye de Gümrük Vergileri Spesifik esasa dayan gümrük tarifeleri ilk kez 1929 da bağımsız olarak yükseltilmiştir. 1964 yılında ad valorem esas benimsenmiştir. 24 Ocak 1980 kararlarıyla ithal ikamesi stratejisi, yerini ihracatı teşvik politikalarına bırakmıştır. Gümrük vergisi oranları büyük ölçüde indirilmiştir. 1996 yılında Gümrük Birliğine (GB) giriş öncesinde AB müktesebatı gereği olarak 1993 yılı başında tek vergi sistemine geçilmiştir. 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren GB ile sanayi malları ithalatında AB ülkelerine karşı gümrük tarifeleri düşürülmüştür. GB nedeniyle 3. ülkelere karşı AB nin ortak gümrük tarifesi uygulanmaya başlamıştır. 5