Prof. Dr. İ. Halil ELEKCİOĞLU Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Doç. Dr. Naime Zülal ELEKCİOĞLU Karaisalı Meslek Yüksekokulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü
Günümüz dünyasının en önemli sorunlarından biri de hızla artan dünya nüfusudur. Tarıma elverişli alanlar giderek azalmaktadır. Çözüm: Birim alandan elde edilecek ürün miktarını arttırmaktır. Bunun için de modern tekniklerin ve girdilerin kullanılması bir zorunluluktur.
Tarım ilacı da bu girdilerin başında gelmektedir. Günümüzde tarım ilacı kullanılmadan üretim yapılması halinde, ürün miktarında ortalama % 65 oranında kayıp olmaktadır. Bazı hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı çeşitler gerekli sonucu sağlayamamıştır. Gübreleme, sulama, toprak işlemesi vb. verimi arttırıcı kültürel yöntemler bazı bitkilerde hastalık ve zararlıların daha da artmasına neden olmuştur. Tarım ilaçları bugün bütün dünyada kullanılmasından vazgeçilemeyecek maddeler olarak kabul edilmektedir.
Türkiye de 2016 yılında tarım ilacı tüketim miktarının % 41 ini fungisitler, % 20 sini herbisitler, % 21 ini insektisitler, % 4 ünü akarisitler ve % 14 ünü diğer gruplar oluşturmuştur (TÜİK, 2017). Ülkemizde 2016 yılı itibariyle 5355 adet ruhsatlı bitki koruma ürünü ve 361 adet ruhsatlı etkili madde bulunmakta olup ülkemizde bu ürünleri satan 6.786 bayi bulunmaktadır.
Türkiye de 2006-2016 yılları arasında gruplarına göre pestisit kullanımı (ton) (TÜİK, 2017) Yıllar İnsektisitler Fungisitler Herbisitler Akarisitler Rodentisitler Diğer Toplam 2006 7 628 19 900 6 956 902 3 9 987 45 376 2007 21 046 16 707 6 669 966 51 3 277 48 716 2008 9 251 17 863 6 177 737 351 5 613 39 992 2009 9 914 17 396 5 961 1 533 78 2 302 37 184 2010 7 176 17 546 7 452 1 040 147 5 344 38 705 2011 6 120 18 124 7 407 1 062 421 6 978 40 112 2012 7 264 15 525 7 351 859 247 8 766 40 012 2013 7 741 16 248 7 336 858 129 7 128 39 439 2014 7 586 16 674 7 794 1 513 149 6 007 39 722 2015 8 117 15 984 7 825 1 576 197 5 327 39 026 2016 10 425 20 485 10 025 2 025 259 6 835 50 054
İLAÇ TÜKETİM MİKTARI (TON) İnsektisit 10 425 % 20,8 Fungisit 20 485 % 40,9 Herbisit 10 025 % 20,0 Akarisit 2 025 % 4,1 Diğerleri 7 094 % 14,2 Toplam 50 054 % 100
Türkiye de bölgelere göre pestisit kullanım oranı % 19 % 3 % 1 % 18 %17 % 30 % 12
-Sürdürülebilir Tarım ve Kırsal Kalkınma -Gıda Güvencesi HEDEF: 1) Yaşayan nüfusun beslenmesi, 2) Gelecek kuşakların beslenme garantisi, 3) Toprak ve suyun korunması.
Tarım alanında hastalık etmenleri, zararlı böcek ve yabancı otlara karşı kullanılan ZİRAİ MÜCADELE İLAÇLARI önerildikleri şekilde kullanılmadıkları taktirde ZEHİRDİRLER, Ancak, talimatlara uygun olarak bilinçli bir şekilde ve doğru kullanılmaları halinde insan, hayvan ve çevre sağlığı açısından tehlikeli boyutlara ulaşan problemlere yol açmazlar (bugünkü bilgilerimizle) ve ÜRÜNÜ GARANTİYE ALIRLAR.
Kimyasal ilaçların bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı : zararlı organizmaların ilaçlara duyarlılıklarının azalması yani direnç gelişmesi sonucu kimyasal savaşım programlarının etkisiz hale gelmesine, kalıntıları ile insan sağlığına ve çevreye olumsuz etkiler yapmasına yol açmaktadır.
1493-1541 Paracelsus zehirsiz hiçbir şey yoktur, bir şeyi zehir yapan dozudur Bazı bakteri ve fungusların toksinleri, bazı mantarlar, hatta çeşitli gıdalar (tuz, alkol, nikotin vb.)
1950 1980 - Akut toksisite: kuş - Akut toksisite: balık - Akut toksisite: arı - Akut toksisite: balık (3 tür), - Balık, Biyoakümülasyon, - Akut toksisite: suda yaşıyan 4 tür, - Akut toksisite: deniz yosunu, - Su piresi (Daphnia magna) üreme, - Akut toksisite: Bal arısı, - Akut toksisite: kuş (2 tür), - Kuşlarda beslenme çalışmaları, -Toprak faunası: Toprak solucanlarında kalıntının etkisi, -Toprakta nitrifikasyon ve CO 2 değişimi, -Fizikokimyasal özellikler, octanol/su dağılma katsayısı.
Tarımsal savaş ilaçlarıyla çevre kirlenmesi
Pestisitler içerisinde insan ve çevre sağlığı açısından sorunlu olanların ele alınmasıyla, AB ülkelerinde yaklaşık 1000 pestisit etkili maddesi, 1993 te başlayan ve 2009 da sona eren bir süreçte, insan ve çevre sağlığı açısından yeniden değerlendirilmiş ve ancak 250 kadar etkili madde yeniden ruhsat alabilmiştir.
Bu gelişmelerden sonra, AB değerlendirmesini geçemeyen etkili maddeleri içeren preparatların ruhsatları Türkiye de tedrici olarak iptal edilmeye başlanmıştır. 2009 yılında ilk olarak 75 etkili maddenin imalatı ve ithalatı yasaklanmış daha sonra, 49 etkili madde daha piyasadan çekilmiştir. 2016 yılı itibariyle Avrupa Birliği uyum çerçevesinde Türkiye de insan ve çevre sağlığına sakıncalarından dolayı kullanımdan kaldırılan etkili madde sayısı 180 dir.
AB ülkelerine yiyecek ve yem ihraç eden ülkelerin gönderdikleri partilerden uygun bulunmayanların sayıları Ülke 2002 2003 2007 2008 Çin 147 133 355 500 Türkiye 141 202 294 308 İran 63 493 133 174 Hindistan 61 118 86 159 Tayland 143 86 93 156 ABD 25 55 191 153 Almanya 97 108 122 137 İspanya 42 60 178 115 İtalya 94 87 73 104 Fransa 48 46 109 94 Polonya - - 77 73 Hollanda 47 51 52 63 Brezilya 102 116 58 62 Arjantin - 42 48 58 Vietnam 67-45 56 İngiltere - - 52 51 Mısır - 40 35 49 Danimarka - - 34 39 Belçika 27-40 38
Türkiye den AB ülkelerine gönderilen bitkisel ürün partilerine göre uygun bulunmayanların sayısı ve nedenleri (Durmuşoğlu ve ark., 2010). Yıl Uygun Bulunmayan Parti Sayısı Uygun Bulunmama Nedeni 2000 0-2001 2 Pestisit kalıntısı 2002 9 Pestisit Kalıntısı 2003 54 22 Parti - Pestisit Kalıntısı 23 Parti - Toksin Kalıntısı 9 Parti - Diğer (Sudan boyaları, bakteriyel kirlenme) 2004* 141 16 Parti - Pestisit kalıntısı 90 Parti - Toksin kalıntısı 35 Parti - Diğer (Sudan boyaları, küf, bakteriyel kirlenme) 2005 152 23 parti-pestisit kalıntısı 111 parti-toksin kalıntısı 12 parti-diğer 2006 221 21 parti-pestisit kalıntısı 163 parti-toksin kalıntısı 39 parti-diğer 2007 294 32 parti-pestisit kalıntısı 198 parti-toksin kalıntısı 64 parti-diğer 2008 308 53 parti-pestisit kalıntısı 192 parti-toksin kalıntısı 63 parti-diğer 2009 ilk 4 ay 89 10 parti-pestisit kalıntısı 68 parti-toksin kalıntısı 11 parti-diğer (Küf, böcek, bakteriyel kirlenme)
Türkiye nin 2008 ve 2014 yılları arasındaki toplam bildirim ve pestisit bildirimlerinin sayıları (Burçak ve ark., 2015) Yıllar Toplam Bildirim Sayısı Pestisit Bildirimlerinin Sayısı Pestisitlerin toplam bildirimlerdeki oranı (%) 2008 309 42 13,6 2009 280 29 10,4 2010 259 50 19,3 2011 335 118 35.2 2012 313 60 19,2 2013 232 38 16,4 2014 211 67 31,8
Entegre Ürün Yönetimi (ICM-Integrated Crop Management) hareketleri, çevreyi ve insanı tek bir sistem olarak gören (holistik) çiftçilik yaklaşımını vurgulamaktadır. ICM: Kültürel uygulamalar ile biyolojik, biyoteknolojik ve kimyasal Bitki Koruma ilaçlarının bir arada birbirini tamamlayacak şekilde kullanımı. İyi Tarım Uygulamaları: çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeden tarımsal üretimin kontrollü olarak yapıldığı ve bu üretimin sonucunda da elde edilen ürünün sertifikalandırılması olarak tanımlayabileceğimiz geçilmelidir.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı öncülüğünde Ülkemiz koşulları da dikkate alınarak EurepGAP protokolü paralelinde, 8/9/2004 Tarihinde İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik 25577 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin bazı maddelerinde 05.05.2004 ve 15.05.2006 tarihlerinde değişikliğe gidilmiştir.
Gelişmiş ülkelerin tedarikci ve üreticiden istediği güvenceler; Ürünün, insan sağlığına zararlı kimyasal, mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntılar içermemesi, Çevreyi kirletmeden ve doğal dengeye zarar vermeden üretim, Üretim sırasında insanlar ve diğer canlıların olumsuz etkilenmemesi, Üretimin ülkelerin tarımsal mevzuatına uygun yapılması. olarak
İYİ TARIM UYGULAMALARI 1. Kayıt Tutma 2. Türler ve Anaçlar 3. Yetiştiricilik Yapılan Alan ın Tarihçesi ve İdaresi 4. Toprak ve Yetiştirme Yönetimi. 5. Gübre kullanımı 6. Sulama 7. Bitki Koruma 8. Hasat 9. Hasat Sonrası Uygulamalar 10. Atık ve Kirlilik Yönetimi, Yeniden İşleme ve Kullanma 11. İşci Sağlığı, Güvenliği ve Hakları 12. Çevreyle ilgili konular
Tarımsal Mücadele Uygulamaları Bitki korumanın temel elemanları; Kültürel önlemler, biyolojik, mekanik mücadele, Entegre Mücadele Kimyasalların seçimi İlaç uygulamalarında bilgi ve yetenekler kanıtlanmalı Uygulama kayıtları Güvenlik, eğitim ve uyulacak kurallar Koruyucu elbise ve ekipmanlar Son ilaçlama ile Hasat arasında bekleme süresi. İlaçlama alet- makine ve ekipmanları Artan ilaç karışımlarının yok edilmesi Pestisid kalıntı analizi Pestisidin depolanması Bosalan pesitisid kutuları Son kullanma tarihi geçmiş pestisitler.
Kimyasalların seçimi: Kimyasal mücadelede Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından ruhsat almış zirai mücadele ilaçları ile mücadele yapılmalı, bu ilaçlar ruhsat aldığı üründe ve ruhsat aldığı zararlı organizmaya karşı, belirtilen dozda ve zamanda kullanılmalıdır. Zirai mücadele uygulamalarında; insan, hayvan, çevre sağlığı ve ekolojik dengenin korunması, bitki ve bitkisel ürünlerde kalıntı sorunu olmaması için yukarıdaki kuralların yanı sıra son ilaçlama ile hasat arasında geçmesi gereken sürelere de mutlaka uyulması gerekmektedir.
Kimyasalların insan ve hayvan yiyeceği olarak kullanılan ürünler üzerinde bulunmasına göz yumulabilen kalıntı miktarına maksimum kalıntı limiti (MRL) veya tolerans adı verilir. MRL değeri, ppm, ppb veya mg/kg ile ifade edilir. Pestisit kalıntıları; Pestisitin fizikokimyasal özelliğine, formülasyonuna, - uygulama dozuna - iklim koşullarına - bitkinin çeşidi ve yaşına - bağlı olarak parçalanır ve gittikçe azalırlar Ancak belirli bir süre tamamen yok olmazlar
İlaçların Seçiminde ve İlaçlamadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Önce zarar ve zararlı iyi teşhis edilmelidir.
DOĞRU ZAMANDA DOĞRU DOZDA DOĞRU KİMYASAL İLACI DOĞRU ÜRÜNE UYGULARSAN DAHA ÇOK PARA KAZANIRSIN İHRACAT YAPARSIN
KALINTIYI ÖNLEMENİN EN ÖNEMLİ ÇÖZÜMÜ Son ilaçlama ile hasat arası geçmesi gereken süre: Hasat öncesi bekleme süresine mutlaka uyulmalı ve ilaç uygulaması yapıldıktan sonra önerilen bekleme zamanından önce ürün hasadı kesinlikle yapılmamalıdır. Bu amaçla hasat yapılabilecek bitkiler diğer bitkilerden kolayca görülebilecek işaretler veya levhalar ile ayrılmalıdır.
Son yıllarda tarımda kullanılan pestisitlerin gıdalarda meydana getirdiği kalıntı nedeniyle oluşabilecek akut ve kronik zehirlenmelerle ilgili kamuoyunda bilgi kirliliği oluştuğu görülmektedir. Konu uzmanı olmayan kişilerin özellikle güncel olmayan literatür bilgileri ile kamuoyunu yanıltıcı bilgiler vermesi ve bunun yansımaları, tarım sektörüne özellikle tarımsal ürün ihracatını olumsuz etkilemektedir. Tarımda kullanılan pestisitlerin meydana getirdiği sorunların son yıllarda daha iyi anlaşılması nedeniyle gelişmiş ülkelerde yürütülen çalışmalar sonucu çevre ve insan sağlığına zararlı olanlar uygulamadan kaldırılmıştır.
Bu konuda en çok dikkat edilmesi gereken konulardan biri de yurt dışından tarım ürünlerinde kalıntı nedeniyle gelen ürünlerde pestisitlerden çok toksin ve diğer kalıntıların önemli olduğu göz ardı edilmektedir. Pestisit bildirimlerinin sayısının, toplam kalıntı bildirimlere oranına bakıldığında %10-32 arasında değiştiği, yani toksin, küf, boya veya bakteriyel kirlenmenin oranı pestisitlerden çok daha fazla bulunmuştur.
Kalıntı sorununu çözmek için mutlaka pestisit kullanımı ile her ilaç ve her ürün için tespit edilen hasat zamanı arasındaki zaman konusunda üreticilerin aydınlatılması gerekmektedir. Aynı zamanda İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerinin, sivil toplum örgütlerinin de gerekli denetimleri yaparak denetleyici rolü yerine getirmeleri gerekmektedir.
Tarımsal üretimde hastalık, zararlı ve yabancı otlardan oluşan kayıpları önlemek için, kimyasal mücadeleden önce herhangi bir masrafı gerektirmeyen kültürel ve fiziki önlemleri almak suretiyle etkili mücadele yapılabilir. Bitki hastalık ve zararlılarına karşı uygulanacak modern mücadele yöntemi (Integrated Pest Management-IPM) Entegre (Birleşik) savaş yöntemi olmalıdır. Yani bütün uygun teknik ve yöntemlerin kullanılabileceği bir strateji hedef alınmalıdır.
TEŞEKKÜRLER.