Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı ULUSLARARASI TĠCARETTE ÖDEME YÖNTEMLERĠ Dış ticarette ödeme yöntemlerini açıklamadan önce taraflar arasında ödeme yöntemlerini belirleyen faktörleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: 1. Riskler (Ticari Riskler, İhracatçı Riski, Kur Riski, Ülke Riski, Banka Riski, Sektör Riski ve Taşıyıcıya ve Taşıma İşlemine Ait Riskler) 2. Ġhracatçı ve ithalatçı ülkenin dıģ ticaret mevzuatları 3. Mal ve sektör bazında yerleģmiģ gelenekler Dış Ticarette kullanılan Ödeme yöntemlerini beş başlık altında sıralamak mümkündür 1. Peşin Ödeme 2. Mal Mukabili Ödeme 3. Vesaik Mukabili Ödeme 4. Akreditifli Ödeme 5. Kabul Kredili Ödeme 1 Türkiye den Yapılan Ġhracatlarda Kullanılan Ödeme ġekillerinin Ağırlıkları (2012) 2012 % Mal Mukabili Ödeme 87 324 963 57,28% Peşin Ödeme 21 875 516 14,35% Vesaik Mukabili Ödeme 24 409 530 16,01% Vadeli Akreditif 2 518 118 1,65% Akreditif 14 328 538 9,40% Özel Takas 717 959 0,47% Bağlı Muamele 555 0,00% Bedelsiz 984 556 0,65% Kabul kredili akreditif 50 325 0,03% Kabul kredili vesaik mukabili 145 993 0,10% Kabul kredili mal mukabili 71 411 0,05% Özel Hesap 34 272 0,02% Toplam 152 461 737 100,00% Türkiye nin Ġthalatında Kullanılan Ödeme ġekillerinin Ağırlıkları (2012) 2 012 % Mal Mukabili Ödeme 70 734 281 29,90% 108 000 Peşin Ödeme 257 45,66% Vesaik Mukabili Ödeme 14 985 436 6,34% Vadeli Akreditif 12 404 823 5,24% Akreditif 22 540 652 9,53% Özel Takas 1 028 759 0,43% Bağlı Muamele 2 389 0,00% Bedelsiz 5 645 195 2,39% Kabul kredili akreditif 172 928 0,07% Kabul kredili vesaik mukabili 577 619 0,24% Kabul kredili mal mukabili 452 635 0,19% Özel Hesap 166 0,00% 236 545 Toplam 141 100,00%
6. Vesaik 4. Ödeme 2. Ödeme 8. Vesaik Ġhracatçı Açısından Risk Ġthalatçı Açısından Risk Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Dış Ticarette kullanılan ödeme yöntemlerini tarafların risklerine göre aşağıdaki şekildeki gibi ifade etmek mümkündür. Ödeme Yöntemlerinin Risklerinin Taraflara Göre Sınıflandırılması Dış Ticarette kullanılan ödeme yöntemlerini tarafların risklerine göre aşağıdaki şekildeki gibi ifade etmek mümkündür. DüĢük Ödeme ġekli Yüksek PeĢin Ödeme Akreditifli Ödeme Vesaik Mukabili Ödeme Mal Mukabili Ödeme 2 Yüksek DüĢük PEŞİN ÖDEME VE PREFİNANSMAN (Advance Payment, Cash Payment, Down Payment, Cash Before Delivery, Prefinancing) PEŞİN ÖDEMEDE İŞ AKIŞI BANKACILIK SİSTEMİ (HAVALE) VASITASIYLA YAPILAN PEŞİN ÖDEMEDE İŞ AKIŞ ŞEMASI Ġhracatçı 5. Mal 1. Alım Satım Sözleşmesi 9. Vesaik Ġthalatçı Çıkış Uluslararası Nakliye Giriş 10. Mal 3. Döviz Transferi Ġhracatçının Bankası Ġthalatçının Bankası 7. Vesaik
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Peşin Ödemede İthalatçının Riskleri Öte yandan peşin ödeme ithalatçı açısından, satıcı için olduğu kadar elverişli ve güvenilir değildir. Çünkü; bu ödeme şeklinde; Alıcı, bedelini peşin ödemesine rağmen malı satıcıdan veya satıcının ülkesinden kaynaklanan sebeplerle teslim alamayabilir, Alıcıya sözleşmede belirlenenden daha farklı ve düşük kalitede ya da sipariş edilen miktardan daha az mal gönderilebilir, Mal bedelinin ödenmesine rağmen ihracatın gerçekleşmemesi durumunda,ödenen peşin bedelin iadesinde güçlük çekilebilir. İthalatçının Peşin Ödemeyi Kabul Etmesinin Sebepleri 3 İthalatçı açısından bu denli riskli görünen bu ödeme şeklini ithalatçının kabul etmesini etkileyen faktörleri şu şekilde sıralanabilir: Alıcı ve satıcı arasında tam olarak güven tesis edilmiş olabilir. İhracatçının sattığı malı üreten firma sayısının sınırlı olması sebebiyle, ithalatçı satıcının şartlarını kabul etmek durumundadır. İthalatçının her türlü koşul altında malı alma mecburiyeti olabilir. İhracatçı peşin ödemeye karşılık, ithalatçıya belli oranda indirim teklif etmiş olabilir. Bazı mallar ve miktarlar için ihracatçının finansman yükünü karşılayamaması sebebi ile ithalatçı peşin ödeme yapabilir. Peşin Ödemede İthalatçının Risklerini Azaltma Yolları Peşin ödemede ithalatçının yukarıda sayılan risklerini azaltmak için aşağıdaki yöntemler uygulanabilir. İhracatçı ile ilgili Ranseyman yaptırmak. Banka Garantisi Karşılığında Peşin Ödeme yapmak PeĢin Ödeme Benzeri Ödemeler Prefinansman İhracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ve döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımının finansmanında kullanılmak üzere firmalar tarafından yurt dışından (kişi, kurum ve kuruluşlardan) sağlanarak Türkiye deki bankalar veya özel finans kurumları aracılığıyla, (garanti verilerek veya verilmeksizin) yurda getirilerek alışı yapılmak suretiyle istisnalar hariç azami 18 ay vadeli kredilerdir (2002/YB-1 Sayılı Sermaye Hareketleri tebliği, Madde:3) Red Clause Akreditif Dış ticarette en önemli ödeme yöntemlerinden olan akreditifli ödemenin bir çeşididir. Akreditif bölümünde daha detaylı olarak açıklanacaktır.
3. Bedelsiz Teslim Kaydıyla Vesaik 10. Ödeme 5. Vesaik 8. Ödeme ÖÖÖÖÖÖööDM EÖdeme Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı MAL MUKABĠLĠ ÖDEME Cash Against Goods (CAG), Open Account, Clean Collection, Cash On Delivery Açık Hesap, Serbest Yükleme terimleri ile de açıklanan ve ülkemiz ihracatında oldukça sık kullanılan mal mukabili ödeme, mal bedelinin ödenmesinin, malların tesliminden sonra gerçekleştiği ödeme şeklidir. Vesaikin Banka Aracılığı Ġle Gönderildiği Mal Mukabili Ödemede ĠĢ AkıĢı ġekil 1 - VESAĠKĠN BANKA ARACILIĞI ĠLE GÖNDERĠLDĠĞĠ MAL MUKABĠLĠ ÖDEMEDE Ġġ AKIġ ġemasi Ġhracatçı 2. Mal 1. Alım Satım Sözleşmesi 6. Vesaik Ġthalatçı Çıkış Uluslararası Nakliye Giriş 7. Mal 4 4. V e s a i k Ġhracatçının Bankası Ġthalatçının Bankası 9. D ö v i z T r a n s f e r i Ġhracatçının Mal Mukabili Ödemeyi Kabul Etmesinin Sebepleri İhracatçı açısından bu denli riskli görünen ödeme şeklini ihracatçının kabul etmesini etkileyen faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz; Alıcı satıcının bir temsilcisi veya şubesidir. Alıcı ile satıcının alım satım ilişkisi yıllardır sürüyor olabilir. Ülke mevzuatı bu ödeme şeklini şart koşmakta olabilir. Alıcı güçlü bir konumda ise, ihracatçı alıcının satış koşulları üzerinden bu ödeme şeklini kabul etmek zorunda kalabilir. Satıcı yeni bir piyasaya giriyorsa, alıcının mallarını daha rahat pazarlayabilmesi için kolaylık sağlıyor olabilir. Bu ödeme şekli basit, masrafsız ve bürokrasiden uzaktır. Ġhracatçının Mal Mukabili Ödemede Riskini Azaltmasının Yolları Yukarıda açıklandığı üzere, mal mukabili ödemede ihracatçının çok önemli riskleri mevcuttur. Söz konusu riskleri azaltmanın yolları aşağıdaki gibi açıklanabilir: A. Ranseyman Yaptırmak: Bu konu daha önce açıklanmıştı.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı B. Reklamasyon iddiası için bir süre koymak veya bu tür suiistimalleri veya talepleri engellemek için yapılacak sözleşmeye gözetim şirketi maddesini eklemek ve gözetim belgesinin her iki taraf için de bağlayıcı olduğu ifade etmek. C. Bankalar Tarafından Garanti Verilmesi: Daha önce açıklanan banka garantileri, bu kez ithalatçı tarafından, ihracatçıya verilmek üzere düzenlenmektedir. D. Banka Avalli veya Kabul Kredili Poliçe Tanzim Edilmesi: Kabul Kredili Ödeme konusunda açıklanacağı üzere, ihracatçı ithalatçının bankanın garantör olacağı bir poliçeyi kabul ettirerek riskini oldukça azaltabilir. VESAĠK MUKABĠLĠ ÖDEME Vesikalı Tahsil, Belgeli Tahsil Cash Against Document (CAD), Documents Against Payment (D/P), Documentary Collection Dış Ticarette oldukça fazla kullanılan ödeme yöntemlerinden biri olan vesaik mukabili ödeme; bir malın ihraç ülkesinden yola çıkarılmış olduğunu gösteren belgeler (vesaik) karşılığında ithalatçının mal bedelini ödenmesi ya da ödeme taahhüdüne girmesi şeklinde yapılan bir ödeme şeklidir. 5 Tahsil işlemleri ile ilgili uluslar arası bankacılık uygulamalarındaki ihtiyaçlar sonucunda, vesaik mukabili ödeme yöntemi ile ilgili Tahsiller için Yeknesak Kurallar Uniform Rules for Collections), 1995 yılında revize edilmiş olan Milletlerarası Ticaret Odası MTO (ICC) nun 522 nolu broşürde yer almaktadır. Vesaik Mukabili Ödemede Taraflar Vesaik mukabili ödemede taraflar aşağıda açıklanmaktadır. 1. Amir (Principal - Ġhracatçı): Tahsil işlemi için emtiayı temsil eden vesaiki bankasına veren ihracatçı firmadır. Ancak amir her zaman ihracatçının kendisi olmayabilir. İhracatçı adına ve hesabına işlem yapmaya yetkili birisi de amir konumunda olabilir. 2. Bankalar: Vesaik mukabili ödemede üç bankanın varlığı söz konusudur: a. Gönderi Bankası (Remitting Bank Römiz Bankası - Ġhracatçının Bankası) a. Tahsil Bankası (Collecting Bank) b. Ġbraz Bankası (Presenting Bank) 3. Muhatap (Ġthalatçı Importer)
3. Vesaik 9b.Ödeme 5. Vesaik İhbarı 6. Ödeme 7. Vesaik Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Vesaik Mukabili Ödemede ĠĢ AkıĢı Bankaların ödeme sürecinde yer aldığı bir vesaik mukabili ödeme akışı aşağıdaki şekilde açıklanmıştır. ġekġl: VESAĠK MUKABĠLĠ ÖDEMEDE Ġġ AKIġ ġemasi Amir (İhracatçı) 2. Mal 1. Alım Satım Sözleşmesi 8a. Vesaik Muhatap (İthalatçı) Çıkış Uluslararası Nakliye Giriş 9a. Mal 4. Tahsile Gönderilen Vesaik Tahsile Gönderen Banka Tahsil Eden Banka 8b. Döviz Transferi 6 VESAĠK MUKABĠLĠ ÖDEMEDE DĠĞER YÖNTEMLER Vesaik mukabili ödemede aşağıdaki yöntemlerle de ödeme yapılabilmektedir. Bunlar: Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme o Kabul Karşılığı Belgeler ve İade o Kabul Karşılığı Belgeler ve Garanti Belgesi o Vadeli Poliçenin Kabulü Sonrasında Ödeme Karşılığında Belgeler o Kabul Tahsilatlı Vesaik Mukabili Ödeme Kişisel Taahhüt Mektubu Karşılığı Vesaik Teslimi Banka Garantisi Karşılığında Vesaik Teslimi Teslimat Karşılığı Ödeme Vesaik Mukabili Ödemenin Ġhracatçı Açısından Riskleri Vesaik mukabili ödemenin ihracatçı açısından bir takım riskleri bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Vesaik mukabili ödeme şeklinde ihracatçı ithalatçının verdiği söze güvenmek zorundadır. Vesaik mukabili ödeme şeklinde mal bedeli ithalatçı tarafından bankaya ödenmediği sürece, mal üzerindeki fiziki kontrolü ihracatçı üzerinde kalmaktadır.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Vesaik Mukabili Ödemede Ġhracatçının Riskini Azaltma Yolları İhracatçının yukarıda sayılan riskleri azaltmasının bazı yolları bulunmaktadır. Bunlar: 1. İhracatçı, ihracatı gerçekleştirmeden önce alıcı ve ülkesi hakkında detaylı bir araştırma yapmalıdır. 2. Bununla birlikte taraflar bu ödeme şeklini kararlaştırırken, emtianın muhatap tarafından teslim alınmasına yönelik özel şartlar öngörebilirler. Örneğin Türk hukukunda, Borçlar hukumuzda alıcının belgeleri alma yükümlülüğü bulunmaktadır. 3. İhracatçı, gönderdiği malların sipariş üzerine yapılan eşyalar olmamasına özen göstermelidir. Böylece alıcının malları kabul etmemesi gibi bir durumda, bir başkasına satış daha kolay olacaktır. 4. İthalatçının ülkesindeki bekleme riskini göze alıp, malın sigortasının süresini buna göre düzenlemelidir. 5. Mal bedelinin en azından bir kısmının peşin alınması da riski azaltabilecektir. AKREDĠTĠFLĠ ÖDEME Kelime olarak itibar vermek, tasdik ve temin etmek anlamına gelen ve dış ticaretin yaygın ve en garantili ödeme şekillerinden biri olan akreditifi, en basit haliyle bir koşullu havale olarak tanımlamak mümkündür. Bu ödeme şeklinde alıcı (havale -havale amiri) belirli koşullara uyulması koşulu ile, satıcıya (ihracatçı-havale lehdarı) belirli bir tutarın ödenmesi hususunda aracı bankaya talimat vermekte; aracı banka da bu talimatın şartları yerine getirildiği taktirde ödemeyi yapmaktadır. 7 Daha teknik anlamıyla akreditif, alıcının talep ve talimatlarına dayanarak bir bankanın belli bir paraya kadar, belirli bir vade dahilinde, belli belgeler karşılığında ve öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla satıcıya ödeme yapılacağını, satıcı tarafından keşide edilen poliçeleri kabul ve iştira edeceğini, satıcıya karşı yazılı olarak taahhüt etmesidir Akreditifin Uluslararası Dayanağı Uluslar arası bankacılıkta akreditif işlemlerinin yeknesaklaştırılması ilk olarak MTO tarafından ele alınmış ve bugün bilinen yeknesak kuralların ilk şekli MTO nun 1933 deki Viyana Kongresi nde ortaya çıkmıştır. Ardından 1962, 1972 ve Ertelemeli Ödemeli Akreditif ile Standby akreditifi ortaya çıkartan 1983 revizyonu yapılmıştır. 1983 revizyonundan sonra toplam 165 ülkede bankalar ve bankalar birliği Yeknesak Kuralların akreditif uygulamasında temel alınacağını kabul etmişlerdir. Ancak 1983 de kararlaştırılarak tavsiye edilen 400 sayılı yeknesak kuralların uygulanması sırasında ortaya çıkan çelişkiler ve davalar ile taşımacılıktaki yeni gelişmeler üzerine 1 Ocak 1994 den geçerli olmak üzere 500 sayılı yayın olarak (UCP 500 olarak adlandırılmaktadır) Vesikalı Krediler için Yeknesak Teamüller ve Uygulama (Uniform Customs and Practice for Documentary Credits UCP) uygulamaya konulmuştur 1. Şu anda ise 2007 Temmuz unda yürürlüğe kuran UCP600 broşürü yürürlüktedir. 1 1 Nisan 2002 itibariyle, MTO, akreditif tahtında vesaikin elektronik ibrazını kapsayan yeni kuralları yürürlüğe koymuştur. eucp olarak adlandırılan bu kurallar ile UCP 500 deki 49 Maddeye 12 madde eklenmiştir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Akreditifli Ödemede Taraflar Akreditifli ödeme şeklinde, akreditifin özelliğine göre bir çok farklı taraf söz konusu olabilmektedir. Ancak basit bir akreditifte, Amir, Amir Banka, İhbar Bankası ve Lehdar olmak üzere dört tarafın mevcut olduğu unutulmamalıdır. Akreditifte yer alan tarafların hak ve sorumlulukları aşağıda açıklanmıştır. A. Amir (Applicant, Orderer, Principal, Account Party) Akreditif amiri, akreditifin açılmasını isteyen alıcı yani ithalatçıdır. Akreditif Amirinin Sorumluk Ve Hakları Temel olarak akreditifli işlemde amirin sorumlulukları aşağıda açıklanmıştır. i. Amirin Akreditifi Açtırma Sorumluluğu ii. Amirin Mal Bedelini Ödeme Sorumluluğu iii. Amirin Belgeleri Teslim Alma Yükümlülüğü iv. Amirin Komisyon ve Masrafları Ödeme Yükümlülüğü 8 B. Amir Bankası - Akreditif KüĢat Eden Banka (Opening Bank, Issuing Bank, Applicant s Bank) Amir banka, ithalatçının talimatı üzerine ihracatçı lehine akreditif açan ve bunu ihracatçının bankasına bildiren taraftır. Akreditif doğrudan doğruya amir bankanın sorumluluğunu doğurduğu için, akreditifin açılmasından sonra lehdara ödeme yükümlülüğünü üstlenen bu bankadır. Amir Bankasının Sorumlulukları Akreditif açma talimatını alan banka, bunu kendi uzmanlık görüşü ve imkanları ile kontrol eder. Banka kredi değerlendirmesinin yanında, yapılan teklifin mevzuata ve bir para transferi söz konusu olduğunda kambiyo mevzuatına uygun olup olmadığını da kontrol eder. i. Amir Bankasının Akreditifi Açma Yükümlülüğü ii. Amir Bankasının Ödeme Yükümlülüğü iii.amir Bankasının Vesaiki Ġnceleme Yükümlüğü C. Ġhbar Bankası -Avis Bankası (Advising Bank- Beneficiary s Bank) : İhbar Bankası, amir bankanın talimatlarına göre, işlemin gerçekleşmesini sağlayan, amir bankanın temsilcisi olup; amir bankadan aldığı akreditif metninde kendisine verilen görev gereği satıcıya, lehine akreditif açıldığını bildiren ve akreditif şartlarını yerine getiren bankadır.
11. Ödeme 6. Vesaik 4. Akreditif İhbarı 2. Akreditif Açtırma Talimatı 10. Ödeme ve Vesaik Teslimi Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Ġhbar Bankasının Ġhbar Yükümlülüğü Ġhbar Bankasının Vesaiki Ġnceleme Yükümlülüğ Lehdar (Beneficiary) Lehine akreditif açılan taraf olup, akreditif şartlarına uygun belgeleri ibraz ederek bedelini tahsil eden, vadede ödeme taahhüdü alan veya vesaike ekli poliçesine kabul imzası alan satıcıdır. Bir Akreditifte ĠĢ AkıĢı Bir akreditifte akış süreci aşağıda açıklanmıştır. AKREDĠTĠFLĠ ÖDEMEDE Ġġ AKIġ ġemasi Lehdar (İhracatçı) 5. Mal 1. Alım Satım Sözleşmesi 11. Vesaik Amir (İthalatçı) 9 Çıkış Uluslararası Nakliye Giriş 12. Mal Ġhbar Bankası 7. Uygunluk Kontrolü 3. Akreditif Mektubu 8. Vesaik 10. Döviz Transferi Amir Banka 9. Uygunluk Kontrolü
3. Vesaik + Poliçe 7. Avalli Poliçe Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı KABULLÜ TAHSĠLATTA Ġġ AKIġ ġemasi KeĢideci (İhracatçı ) ( 12. Ödeme Poliçe 6..Kabul Edilmiş Poliçe 10. Mal Bedeli (vadede) 11. Vesaik 2. Mal Çıkış 1. Alım Satım Sözleşmesi Uluslararası Nakliye Giriş 12. Vesaik 13. Mal 5. Kabul İçin KeĢideli (ithalatçı) ) 4. Vesaik + Poliçe Tahsile Gönderen Banka 7. Avalli Poliçe 12. Döviz Transferi Avalist Banka (Tahsil Eden Banka ) 6. Aval + Poliçenin bir nüshasını saklar 1 0