DERS 7 Hastanelerde Olgusal Ve Yargısal Veriler ve Veri Kaynakları
Bilimsel araştırmalarda kullanılan veriler olgusal ve yargısal olmak üzere iki grupta toplanabilir. Olgusal veri: Olgulara (gerçeklere) dayalı, kişisel yorum gerektirmeyen ve değişme olasılıkları zayıf (zamana ve koşullara bağlı olarak mümkün) cinsiyet, yaş, boy gibi nitelikleri belirleyen bilgilerdir.
Yargısal veri İnsanların düşünce ve tutumlarına dayalı olarak oluşan ve gelişen karar niteliğindeki bilgilerdir. Olgusal verilerin dışındaki tüm veriler yargısaldır. Yargısal veriler:araştırmacının yorumu ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait değerlendirmeler de bu veri türüne örnek olabilir.
Veri toplama Bir anlamda olgular hakkında gözlemde bulunma demektir. Araştırmacının asıl amacı olguları tanıtmak ve bunlar arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Veriler olguların göstergesidir. O yüzden de araştırmanın adeta temelini oluşturur
Istatistik Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale getirmek, verilerin içinde gizli kalmış anlamları meydana çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden yararlanılması gerekmektedir. Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak istatistiksel değerler halinde belirtme ve betimleme şekilleridir.
Verileri Anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin başında onları sınıflamak ve sonuçları tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların miktarlarını, dağılımını, şekil ve özelliklerini görmek kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin sınıflandırılması büyük önem taşımaktadır.
NİCEL VERİ NicelVeri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır. l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs.. 2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...
NİTEL VERİ Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs Nitel veriler iki gruba ayrılır. Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir. Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen verilerdir. Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta Meslekler: Hekim, Hemşire, Fizyoterapist, Diyetisyen vb
NİTEL GÖZLEM Nitel gözlem; sonucu kişiden kişiye değişebilen gözlem şeklidir. Örneğin; havanın sıcak olduğunu öğrenmek nitel gözleme girer. Çünkü hava bir kısım insan için soğuk bir kısım insan için ılık veya sıcak olabilir. Bu kişiden kişiye değişen bir gözlemdir. Nitel gözlem; bir insanın herhangi bir ölçme aracı kullanmadan beş duyusunu kullanarak yaptığı gözleme de denir. Yine bir öğrencinin bir bardaktaki suyun sıcak olmasını, bardaktan çıkan buhara bakarak veya dokunarak anlaması, yada bir çocuğun çantasını kaldırdığında çok ağır olduğunu kavraması tamamen nitel gözlemdir. Bu tip gözlemde kesinlik olmaz. Kişiden kişiye değişen gözlemler yapılır. Sonuç sayı ve birimle ifade edilemez.yanılma olabilir.
Bilimsel yöntem, en basit haliyle aşağıdaki şekilde özetlenebilir: 1. Evrendeki bir fenomenin gözlemlenmesi (GÖZLEMLER) 2. Bu fenomene dair, gözlemler ile tutarlı, ancak kesin olmayan, hipotez adında deneysel bir açıklama getirilmesi (HİPOTEZ KURMAK) 3. Hipotezin tahminlerde bulunmak için kullanılması (VARSAYIMLAR) 4. Tahminlerin deneylerle veya ek gözlemlerle test edilmesi ve sonuçlar ışığında hipotezde gerekli değişikliklerin yapılması ( KONTROLLÜ DENEYLER) 5. (3) ve (4) numaralı adımların hipotez ve deney arasında tutarsızlık kalmayana kadar tekrarlanması
Soru 3.bir deneğin niteliklerini belirten verilere denir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, saç rengi, medeni durum gibi. Yukarıdaki boşluğa aşağıdaki seçeneklerden hangisi gelse cümle doğru olur? a) Nitel Veri b) Nicel Veri c) Tam Teri d) Ters Veri e) Ham Veri 13
Ders 6 devam Hastanelerde Veri Toplanacak Merkezler ve Yönetim Amaçlı Veri Toplama
Önce hipotez kur Veri toplamak için önce bir hipotezin olsun
Hipotez Kurmak; Bilim, fiziksel evrendeki nesne ve olayların gözlenmesiyle başlamıştır. Bilim, şu veya bu şekilde gözlemlenemeyen şeyler ile ilgilenmez. Bilim adamları, insan algısının sınırlarının farkındadır ve bu nedenle de etrafımızdaki dünyada duygusal yetimiz ile görebildiklerimiz bilimsel çalışmaların konusunu oluşturur. Bilimsel yöntemde ilk adım sorulacak sorunun düzenlenmesidir. Bu iş o kadar da kolay değildir. Bu sorunun bilime ne kazandıracağı ya da ne kazandırmayacağı, yani, hangi sorunun önemli hangi sorunun önemsiz olduğunu iyi tespit etmelidir. İkinci adım ise, mevcut sorunun cevaplandırılmasına yardımcı gözlemler yapılmasıdır. Ancak bir bilim adamı her şeyi gözlemleyemeyeceği için, neleri gözlemleyeceğini iyi seçmelidir.
HİPOTEZ Yapılan gözlemleri değerlendirmekte önemlidir. Verileri bir araya getirmek de yeterli değildir. Toplanan veriler iyi analiz edilmeli, tutarlı yaklaşımlara ya da genellemelere uygun olmalıdır. Uygun genelleme ya da hipotez bir gözlemler grubunun deneysel sonucunu açıklar. Tüm veriler çok dikkatli bir şekilde toplansa bile, hipotezin kesin olarak doğruluğu anlamına gelmez. Toplanan veriler çok farklı anlamlarda yorumlanacağı gibi hiçbir anlam da içermeyebilir.
Bir hipotez testinde iki hipotez yer alır: H 0 H 1 : Boş hipotez, sıfır hipotezi : Alternatif hipotez Daha önce doğru olduğu ispatlanan veya ortak kabul görmüş yargılara sıfır hipotezi(h 0 ) denir. İnandığımız durum H 0 hipotezinde yer alır. Aksi ispat edilemedikçe H 0 hipotezi doğru kabul edilir. İddia edilen durum H 1 hipotezinde ele alınır. Sıfır hipotezinde belirtilen yargının tersi bir yargıyı içinde bulunduran hipoteze alternatif hipotez (H 1 ) denir. Kendini kanıtlama zorunluluğu H 1 hipotezine aittir. H 1 hipotezi daima H 0 hipotezinin tersi olarak ifade edilir. 18
HİPOTEZ H0: Hekim ve Hemşire Arasında İş Birliği Yoktur H1 : Hekim ve Hemşire Arasında İş Birliği Vardır
Hipotezin Test Edilmesi; Umarım hipotezi kurunca işlerin bittiğini düşünmediniz. Bu sonu gelmeyen bir iş bile olabilir. Araştırıcı, bulduğu sonuçların doğruluğunu kontrol edecek ve kullanım yollarını ortaya çıkaracak test yöntemleri geliştirmek zorundadır. Bir hipotez pek çok öngörüm için dayanak oluşturabilecek özelliğe sahip ve aynı zamanda her zaman ve her yerde test edilebilir olmalıdır. Eğer, tüm deliller ortaya koyduğu fikri destekliyorsa, araştırıcı bunu Teori olarak bildirebilir. Desteklemiyorsa, genellemeleri değiştirmek zorundadır.
Teori Teori; Kuram veya teori (Türkçeye Fransızcadan geçen "teori" sözcüğü Yunanca theoros 'gözlemci, izleyici' kelimesinden türemiştir. "Kuram" sözcüğü Türkçe 'kurmak' kökünden türetilmiştir.) bilimden felsefeye kadar çok geniş bir kullanım alanı olan bir kavramdır. Gündelik konuşmada "bir durumu veya davranışı açıklamak için ileri sürülen fikir" anlamında kullanılır. Kavram bu anlamı nedeniyle, bilimsel bağlamda kullanıldığında sıklıkla yanlış anlaşılmıştır. Bilimsel teori, bir olgunun, sürekli olarak doğrulanmış gözlem ve deneyler baz alınarak yapılan bir açıklaması ya da, çok sayıda ve tekrar tekrar test edilmiş bir hipotez anlamına gelir. Tüm teoriler hatta fizik kanunları bile, bağımsız ve gözlenebilir fenomenlerden başka bir şey değillerdir. Yanlış olduğu bilinen teorilerin bile bilimsel bir değeri vardır.
Kontrollü Deneyler; Bilimsel yöntemin en basit biçimi dikkatli yapılan gözlemlerdir ve bunlar bir hipotez çatısı altında şekillendirilir. Hipotezler test edilebilmeli ve bazı öngörümleri ortaya koymalıdır. Deneyler de kontrol edilebilir olmalıdır. Bir testi ya da deneyi kontrol etmek, test edilen fenomenin gözlenen sonuçlarındaki etkinin başka bir nedenden kaynaklanmadığından emin olmak demektir. Hipotezlerin geçerliliğinin ortaya konması için bu aşamada bilim insanının, nitel ve nicel gözlemlerle, kontrollü deneyler yapması gerekmektedir. Tüm bu çalışmalar sırasında bilim adamı sabırlı, şüpheci ve dikkatli davranmalıdır. Deneylerin yapıldığı aşamada bir kontrol grubu varsa bu tür deneysel çalışmalara kontrollü deney denir. Yapılan deneylerde bir kontrol grubu,bir de deney gurubu olmak üzere iki gurup vardır.
Yargılar koymak bilimin işi değildir. Bilimsel Yöntemin Sınırları; Ölçülebilir ve gözlenebilen her şey bilimin içerisine girer. Ancak, örneğin, evrendeki tüm doğa kanunlarının üzerinde bulunan tanrı kavramı ölçülebilir niteliğe sahip olmadığı için, bilimin araştırma konusu değildir. O nun ne varlığını ne de yokluğunu ispat etmek bilimin işi değildir. Aynı şekilde ahlaki yargılara da bilimde yer yoktur. Yani bilim hiçbir zaman savaşmanın ahlaksız bir davranış biçimi olduğunu ya da bir nehrin kirletilmemesi gerektiğini söyleyemez. Ancak bilim, boyanmış bir duvarın insanlarda yarattığı etkileri, savaşın biyolojik, sosyolojik ve kültürel sonuçlarını ya da kirliliğin doğurduğu yaraları inceleyebilir. Kısacası bilim sadece insanoğlunun güzel ve ahlaklı bulduğu şeylerin sonuçlarını açıklayabilir ya da savaş veya kirlilik hakkında değer yargılarının oluşmasında yol gösterici olabilir.
HİPOTEZ GELİŞTİRME SÜRECİ
ÖRNEK HİPOTEZ Hastalar, duygusal güdülerine ve algılarına uygun hastaneleri tercih ederler / etmezler
Soru 4 Bu fenomene dair, gözlemler ile tutarlı, ancak kesin olmayan, deneysel bir açıklama getirilmesi ne denir? (Hem Olumlu hem de olumsuz olarak kurulur) a) Sistem Kurmak b) Hipotez Kurmak c) Veri Toplamak d) Olumlu Düşünmek e) Olumsuz Düşünmek 26