Cihan Özdeniz le Yaratıcı Drama ve Oyunculuk Üzerine Kemal Oruç Kaç yıldır tiyatronun içindesiniz? 2002 yılı itibariyle eğitim almaya, 2003 yılı itibariyle de hem eğitim almaya devam edip hem de oyunlarda rol almaya başladım. Tiyatro oyunculuğu devam ederken 2008 itibariyle de TV ve Sinema projelerinde oyuncu olarak yer almaya başladım. Oyunlarda yönetmen olarak da görev aldım. Kaç yıldır yaratıcı drama ve tiyatro eğitmenliği yapıyorsunuz? İkisi birlikte 10. yılımdayım. Kimler yaratıcı drama eğitmenliği yapabilir? Yaratıcı Drama Liderliği/Eğitmenliği eğitimi veren kurumlarda 320 saatlik eğitimi, raportörlüğü, stajyerliği tamamlayıp, tezini verdikten sonra MEB in açtığı sınavdan da geçerek sertifika almaya hak kazananlar yaratıcı drama eğitmenliği yapabilir. Maalesef şöyle de büyük bir yanılgı vardır: Konservatuvar oyunculuk bölümü mezunları Yaratıcı Drama Eğitmeni olarak iş bulabiliyorlar. Konservatuvar oyunculuk bölümünden mezun olan biri oyuncudur. Drama eğitmenliği bir yana oyunculuk eğitmeni de değildir, eğitmen olabilmesi için pedagojik formasyon alması gerekmektedir. Eczacılık ve doktorluk gibi birbiriyle ilişkili fakat iki farklı meslektir. Oyunculuk mezunu biri yaratıcı drama derslerine girdiğinde yanlış bir yönerge ile öğrencide travmatik sonuçlara neden olabilir, dramayı yanlış tanıtabilir.
Yaratıcı Drama ve tiyatro birbirinden farklı alanlardır fakat kesiştikleri noktalarda bu iki disiplin birbirinden büyük oranda beslenir ve birbirlerini büyük oranda desteklergeliştirir. Bu anlamda tabi ki oyunculuk bölümünden mezun bir oyuncu bir yandan drama liderliği eğitimi de alırsa bu alanda önemli ölçüde avantaj elde etmiş olur. Tiyatro bilgisini yaratıcı dramada rahatlıkla kullanabilir. Yaratıcı drama eğitmeni, grubun ve bireylerin farklılıklarını, ihtiyaçlarını fark etmeli ona göre özel müfredat hazırlamalıdır. Drama yönteminin uygulanması da eğitmenden eğitmene değişir. Her lider/ eğitmen, yönteme kendinden bir yenilik katmalıdır. Her insan farklıdır, dolayısıyla Dünyadaki eğitmen sayısı kadar eğitmenlik metodu vardır. Grupların ve grubu oluşturan her katılımcının birbirinden farklı olduğu da unutulmamalıdır. Aslında bu da şunu gösterir, Dünyadaki öğretmen sayısı ile öğrenci sayısının çarpımı kadar metot vardır. Metot geliştirmenin/yenilemenin sonu yoktur Yaratıcı drama ne işe yarar? Verdiğim eğitimlerde, ilk dersimin ilk egzersizi şöyle başlar: Elimde bir kalem tutarak yetişkin katılımcılara sorarım, Bu nedir? gelen cevaplar, Kalem Peki ya çocukken kalem bizim için neydi? Çocuk için bir kalem sadece bir kalem değildir, o kalem aynı zamanda bir uçak, uzay mekiği, mikrofon, bulut, kuzeni, dürbünü vs. olabiliyor. Çocuk ilkokula başlıyor ve eğer yanlış eğitim alırsa maalesef oyun özgürlüğü, hayal dünyası, sorgulayıcılığı, yaratıcılığı, enerjisi büyük oranda kısıtlanırken; iletişim, empati, kendini tanıma, ifade edebilme, grup uyumu, farkındalık, odaklanma vb. becerileri de yeterli oranda desteklenmiyor. Bu beceriler, kullanılmadığında, farkına varılmadığında nasıl gelişir ki? Bu durumda hayal gücü de zayıflatılarak büyüyen çocuk yetişkinlikte kaleme sadece kalem demeye başlar, o artık sadece kalemdir, başka bir şey olarak düşünme olasılığı zayıflamıştır. Hayal gücü zayıfladığından yaratıcılığı azalmıştır... Empati becerisi de zayıflayan birey dünyayı da algılayamaz... Sorgulama becerisi alınan birey farkında olamaz... Grup uyumu zayıflayan, birlikte yaşayamaz... Örnekleri çoğaltabiliriz...
Bu süreci tersine çevirmek için yani kaleme sadece kalem dememek için yaratıcı drama çok etkin bir yöntem. Yaratıcı drama, çocuklardan yetişkinlere kadar her yaşta etkin sonuçlar veren etkin bir eğitim yöntemidir. Yaratıcı drama temelinde oyun ile eğitim vardır. Drama, sözcük olarak eski Yunancada bir şey yapmak, oynamak anlamlarına gelir. Kendine has teknikleri olduğu gibi tiyatro tekniklerinden de önemli ölçüde yararlanır. Yaratıcı drama bu oyunların, tekniklerin belirlenen hedef ve kazanımlar doğrultusunda hedef kitleye özgü yapılandırılmasıdır, diyebiliriz. İnsan oynar ve oyun evrenseldir. Yaratıcı drama, insana ulaşan oyun dilini çok iyi kullanır. Oyun yolu ile o dili yakaladığınız zaman öğrencilerin üretim ve gelişimlerine katkı sağlamak ve onlara rehber olabilmek çok daha kolaydır. Yaratıcı dramanın kişisel, sanatsal, sosyal, akademik ve mesleki gelişime katkısı büyüktür. Bu söyleşide daha çok oyunculuk kısmı ile ilişkilendirmeye çalışıyorum.
Dikkat ve odaklanma, sorgulayabilme duyular, duygular, hızlı düşünebilme, iletişim, etkileşim, grup uyumu, farkındalık, hayal gücü, farklı düşünebilme, yaratıcılık, stratejik düşünebilme, problem çözme, çözümleme yapabilme, rol oynama, doğaçlama, beden dili, kendi olabilme, kendini tanıma, etkiye tepki, etkin gözlem, empati vb. beceriler yaratıcı dramanın temel kazanımları arasındadır. Bu kazanımlar aynı zamanda oyuncunun sahnede ya da kamera önünde ihtiyacı olan özelliklerdir. O zaman yaratıcı drama oyunculuk eğitiminde net etkilidir ve gereklidir diyebiliriz. Ve şöyle önemli bir katkısı daha vardır: Yaratıcı drama eğitimi alan insan, canlılara ve dünyaya duyarlı olacağı için yaratıcı drama dünyayı daha güzel bir yer yapar da diyebiliriz. Oyunculuk dışında yaptığımız çalışmalarda da önemli sonuçlar elde ettik, cezaevinde mahkumlarla yaptığımız yaratıcı drama çalışmalarında çok önemli kazanımlar elde edildi, mahkumlardan bir kısmı sanat ile ilgilenmeye devam etti; akademik başarısı düşük olan ortaokulda başarı beş kat arttı, kendini ifade etmekte zorlanan çocuklar ifade edebildi ve bu örnekleri çoğaltabiliriz Yakın zamanda yetişkin bir öğrencimden duyduğum güzel bir cümle vardı, Kaybettiğim çocukluğumu yaşıyorum Oyunculuk eğitimi nasıl olmalıdır? Oyunculuk, oyun-culuk yani temelinde oyun var. Yaratıcı dramanın temelinde de oyun var. O halde oyunculuk eğitimi yaratıcı drama ile başlamalı diye düşünüyorum. Sadece düşünmüyorum, yıllardır uyguluyorum, geliştirerek uyguluyorum. Şimdiye kadar alınan sonuçlar istisnasız çok olumlu ve etkin ve tabi ki bireysel farklılıklar oranında da değişebiliyor bu kazanımlar, çünkü her birey farklıdır. Drama oturumu kendi içinde yapılandırılmış bir süreç olduğu için, akışta devam eden katılımcı kendini arkadaşlarına doğaçlama bir oyun sahnelerken bulabiliyor. En utangaç ve içe kapanık katılımcılar da dahildir buna. Bazı eğitim kurumları ilk dersten direk sahneye çıkarıp metni verebiliyor, bunun da travmatik sonuçları
olabilir. Zaten sahne korkusu olan biri ise daha çok soğuyabilir bu meslekten. Yaratıcı drama bu anlamda da çok iyi bir katalizör ve araçtır. Eğitmen, bireyin ve sınıfın ihtiyacını belirledikten sonra adım adım ilerlemelidir. Aynı gruba giren diğer eğitmenlerle işbirliği içinde olmalıdır. Bol uygulamalı temel oyunculuk eğitiminden sonra yine uygulamanın bol olduğu üst aşamalarla devam edilmeli. Oyuncu bir rol ve metin çözümlemesi yapması gerektiği için analizde ihtiyacı olan psikoloji, felsefe, sosyoloji, tarih, ekonomi vb. alanlarda da kendini geliştirmeye yöneltilmeli. Hatta matematik de olmalı, çünkü sahnenin, duyguların bir oranı ve matematiği vardır. Her insan farklı olduğu için (algıları, düşünce şekli, fiziksel yapısı, yaşanmışlıkları, üretim şekli, bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişimleri) dolayısıyla her oyuncu da farklıdır. Dünyadaki oyuncu sayısı kadar oyunculuk metodu olduğuna inanıyorum ve eğitmenler her oyuncunun kendi metodunu bulmasına rehber olmalı. Tabi ki bilinen, keşfedilmiş metotları da öğrenmeli, öğrenci bunlar arasından kendine en yakın olanı, ihtiyacı olanı seçmeli, geliştirmeli ve de kendi sistemi içine uyarlamalı. Yani daha önce bulunan metotlardan seçtiği, öğrencinin kendi metodunu beslemeli. Ki bu metot rolden role değişebilir çünkü oynanacak her rol de birbirinden farklıdır. Çok beğendiğim oyunculardan Bülent Emin Yarar ın çok sevdiğim ve benimsediğim bir sözü vardır, Ben her yeni rolde oyunculuğa yeniden başlıyorum. Beden gelişimi ve etkin kullanımı için eskrim, dans, dövüş sanatları, jimnastik Eğer kurum bu eğitimleri vermiyorsa öğrenci farklı kurumlardan bu eğitimleri tamamlayabilir. Oyuncu/oyuncu adayı sürekli kendini geliştirmelidir; oyunlar-filmler izlemeli, okumalıdır. Özel ya da ödenekli tiyatroların prova süreçlerine, setlere gözlemci ya da stajyer olarak katılmalıdır. Sanatın ve bilimin her dalını, gündemi takip etmelidir. Okullar öğrencilerini bu yönde desteklemelidir.
Ülkemizde, üniversitelerin oyunculuk bölümlerindeki ve üniversite dışı eğitim kurumlarındaki oyunculuk eğitimlerinin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Ülkemizde oyunculuk eğitimi veren çok iyi üniversiteler ve özel eğitim kurumları var. Tabi maalesef bu şekilde olmayanları da var Öğretmen merkezli, her öğrenciyi aynı gören ve her gruba/bireye aynı müfredatı uygulayan sistemi savunan kurumlar tabi ki kukla yetiştiriyor. O kukla da ne yapacağını bilmiyor, bir yönetmen olmazsa. Kendi üretimi pek yok. Ben, 4 yıllık bir okul bitirip Kendi başıma tirat çalışamıyorum. diyen mezun tanıyorum. Yine başka bir mezun, 4 yıl eğitim alarak eğitmenimiz X Hoca gibi olduk hepimiz ve bir 4 yıl daha çabalayarak kendimiz olmaya çalışacağız demişti. Sınıf mevcudu kalabalık olduğu için ilk yıl hiç sahne alamayan da tanıyorum Ben temel eksiğin yaratıcı drama olduğunu düşünüyorum. Oyunculuk eğitiminde yaratıcı drama yöntemini Tamer Levent (1980 lerde başlıyor uygulamaya) dışında kullanan bir eğitmen ya da okul/kurum pek duymadım. Yaratıcı drama liderliği programı bitirme tezim olan, Yaratıcı Drama Yönteminin Türkiye de Kullanılmaya
Başlanmasında Tamer Levent in Katkısı nda yaratıcı dramanın bu özelliğini ve yenilikçi ve de etkin bir eğitim modeli olduğunu savundum. Tamer Levent şöyle der, Konservatuvar tiyatro bölümünde okuduğum yıllarda, neredeyse bu bölüme gelmekle yanlış bir seçim yaptığımı düşünmeye başlamıştım. Öğretmenlerin tarafsız olmayan tutumları ve oyunculuk eğitiminde sadece onların doğrularının geçerli olması beni bunaltıyordu. Öğretmenlerin istediği gibi oynamak, öğretmenlerin istediği gibi davranmak, öğretmenlerin istediği gibi düşünmek Oysa ben buraya kendi yeteneklerimi keşfetmek, yaratıcı olmak ve bu yolda gelişmek için gelmiştim (Kaynak: Eğitimde Yaratıcı Drama/Ömer Adıgüzel, Sayfa 277). Tamer Levent daha sonra Yaratıcı Drama ile tanışır ve etkinliğini/katkılarını fark eder etmez oyunculuk ve oyunculuk eğitiminde kullanmaya başlayıp önemli sonuçlar elde eder. Tiyatro Eğitim Derneği ndeki oyunculuk eğitimlerinde yaratıcı drama yöntemini kullandığınız görülüyor. Bu yöntemi kullanmaya nasıl karar verdiniz? Önce kendimde fark ettim. Yaratıcı drama eğitmenliği eğitimi almaya başladığımda tiyatroda 4. yılımdı ve drama eğitimimin ilk gününde kullanılan uygulamaların, oyunların, egzersizlerin oyunculuğu da desteklediğini fark etmiştim. Ben de öğrendiklerimi oyunculuk eğitiminde kullanmaya daha çok ağırlık vermeye başladım. Ben Marmara Üniversitesi nde öğretmenlik okuduğum için Pedagojik Formasyonum da vardı. Ben hem oyunculuk (Şahika Tekand Tiyatro Okulu, Adana Şehir Tiyatrosu), hem yaratıcı drama (İstanbul Drama Sanat Akademisi ve Oluşum Drama Enstitüsü) eğitimi aldığım; oyunculuk ve yönetmenlik de yaptığım için bu disiplinleri uygun ölçülerde bir araya getirip eğitimlerimde kullanabiliyordum. Yönetmenlikte de anlamlar oluşturma, kurgu yapabilme becerileri geliştiğinden bu becerileri yaratıcı dramaya aktarmaya başladım. Gruplara ve bireylerin ihtiyaçlarına özel egzersizler geliştirmeye başladım ve devam ediyorum. Şu anda da çalışmalar yaptığım Tiyatro Eğitim Derneği nde ve çalıştığım tüm kurumlarda etkili olan bu metodu uygulayarak (derslere giren diğer eğitmen arkadaşlarımla da işbirliği yaparak) çok önemli sonuçlar elde ettik ve etmeye de devam ediyoruz.
Tiyatro Eğitim Derneği nde eğitim almaya karar veren öğrenci ile ön görüşme yapıyoruz, Bu eğitimi almaktaki amacın nedir, hedeflerin nelerdir? sorularına cevap alıp (konservatuvar hazırlık mı, kişisel gelişim mi, kamera önü oyunculuğu mu vs.) sohbet sırasında da genel tanımaya çalışıyoruz. Katılımcının hedefi yönünde uygun gruba yerleştiriyoruz. Her grup birbirinden farklı ve gruptaki her birey de birbirinden farklı olduğu için hedefleri ve farklılıkları yönünde çalışmalarla devam ediyoruz. Çalışmalar devam ederken bireyleri ve grubu daha çok tanıyıp program güncellemesi yapıyoruz. Eğitmenin rehber, merkezin öğrenci olduğu bir modeli benimsiyoruz. Yaratıcı drama, kişinin kendini fark etmesini sağladığı için bu sürece önemli bir katkı sağlıyor. Tabi her katılımcı oyuncu olmak için gelmiyor, kişisel gelişim için, kendini iyi ifade edebilmek için, iletişim becerisini geliştirmek için, yaratıcı düşünebilmek, beden dilini etkin kullanabilmek vs. için de gelen var, bu kazanımlar da yaratıcı dramanın genel kazanımları zaten. Mesleki katkı da sağlar, örneğin bir mimarsanız eğer daha farklı ve size özgü mimari yapılar tasarlayabilirsiniz. Başka mesleklerden, örneğin bir öğrencimizin avukattı ve bir avukatın davasını daha iyi sunabilmek için kendini ve savunduğu davayı daha iyi ifade edebilmeye, stratejik düşünmeye vs. ihtiyacı var. Bunlar da yaratıcı drama kazanımları arasında. Bu arada avukat öğrencimiz eğitimin ilerleyen süreçlerinde kendini fark edip oyunculuk da yapmak istedi ve oyunculuğa de ağırlık verdik. Şu anda bir yandan avukatlık mesleğini yaparken bir yandan da amatör olarak oyunculuk yapıyor. Bol bol yaratıcılık ve hayal gücü egzersizleri uyguluyorum. Olmazsa olmazlardandır hayal gücü. Her üretimin öncesinde hayal kurabilme vardır. Ben hayal kaslarımız olduğuna inanıyorum ve bunları geliştirmek için bol bol antrenman yani etkin hayal gücü egzersizleri yapmak gerektiğini savunuyorum. Şahika Tekand hocamın bir sözü vardır, Yaratıcılık, yaratıcılığa giden yolu oluşturmaktır.
Oyunculuk egzersizlerini yaratıcı drama ile harmanlayıp uyguladığımda çok etkin sonuçlar alıyorum. Bu arada iddia ediyorum, daha önce hiç oyunculuk almamış bir öğrenciyi 1,5 saat içinde yaratıcı drama yöntemi ile sahnede yüzeysel bir tip oynatır duruma getirebilirim. Hatta bu öğrenci utangaç bile olsa. Bazen arkadaşıyla gelenler oluyor, misafir olarak derse alıyorum. Oyunun çekiciliğinden olsa gerek -çünkü Johan Huizinga nın da dediği gibi oynayan insan - hiç aklında yokken oyunculuk eğitimi almaya karar verebiliyor. Ben yaratıcı dramayı sadece oyunculuk eğitiminde değil kişisel, akademik, sosyal ve mesleki gelişim eğitimlerinde de kullandım. Çalışmaları birlikte yürüttüğümüz eğitmen arkadaşımla da işbirliği içindeyiz, örneğin ben öğrenci ile hamur oluşturuyorken eğitmen arkadaşım da öğrenci ile o hamurdan ekmek, pasta yapıyor. Oyunculuk eğitiminde yaratıcı dramanın kullanımı ne gibi yararlar sağlar? Aslında bu sorunuzla şimdiye kadar anlattıklarımı özetleyeceğim. Oyunculuk eğitiminde yaratıcı drama, oyuncunun, oyunculukta ihtiyacı olan temel becerilerini kazandırır-geliştirir, oyunculuğa geçişte etkin bir rol oynar. Oyuncunun kendini tanıyarak kendi oyunculuk metodunu geliştirmesine yardımcı olur. Oyunculuk eğitiminde yaratıcı dramayı tek cümle ile ilişkilendireceksem eğer şunu söyleyebilirim: Oyunculuğa giden yol yaratıcı dramadan geçer. Teşekkür ederim. 18.01.2018