GNSS Teknikleri ve Uygulamaları

Benzer belgeler
GNSS Teknikleri ve Uygulamaları

Bağıl Konum Belirleme. GPS ile Konum Belirleme

Sürekli Gözlem Ağları ve Uygulamaları

KONUM BELİRLEME YÖNTEMLERİ

HARİTA DAİRESİ BAŞKANLIĞI. İSTANBUL TKBM HİZMET İÇİ EĞİTİM Temel Jeodezi ve GNSS

TUSAGA-AKTİF CORS İSTASYONLARININ YER DEĞİŞİKLİĞİNİN AĞ BAZLI RTK ÖLÇÜMLERİNE ETKİSİ. Sermet Öğütcü, İbrahim Kalaycı Necmettin Erbakan Üniversitesi

Küresel Konumlama Sistemi Yrd. Doç. Dr. Okan Yıldız Yrd. Doç. Dr. Mustafa Dihkan Öğr.Gör.Dr. Deniztan Ulutaş

olmak üzere 4 ayrı kütükte toplanan günlük GPS ölçüleri, baz vektörlerinin hesabı için bilgisayara aktarılmıştır (Ersoy.97).

SEYRÜSEFER VE YARDIMCILARI

1. GİRİŞ 2. GNSS SİSTEMLERİ

JEODEZİK ÖLÇMELER DERSİ. Yrd. Doç. Dr. Hakan AKÇIN Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE

GNSS Teknikleri. Lisans Ders Notları. Aydın ÜSTÜN. Kocaeli Üniversitesi Harita Mühendisliği.

UYDU JEODEZISI: ÖLÇME YÖNTEM VE TEKNIKLERI

TUJK 2017 BİLİMSEL TOPLANTISI SABİT GNSS İSTASYONLARI UYGULAMALRI CORS İLE ORMANLIK ARAZİLERDE YAPILAN GNSS ÖLÇMELERİNDE RTK KULLANIMI

GPS Nedir? Nasıl Çalışır?

JEODEZİ. Şekil1: Yerin şekli YERİN ŞEKLİ JEOİD

Bülent Ecevit Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü JDF 459 GPS Uygulamaları Ders Notları

GLOBAL KONUM STEMİ GPS

JEODEZİK VERİLERİN İSTATİSTİK ANALİZİ (Ölçüler Yöntemleri) Prof. Dr. Mualla YALÇINKAYA

Journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi RTK GPS SİSTEMİNİN POLİGON ÖLÇMELERİNDE KULLANIMI

1. GLOBAL POSITONING SYSTEM HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Harita Projeksiyonları ve Koordinat Sistemleri. Doç. Dr. Senem KOZAMAN

Bülent Ecevit Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü JDF 459 GPS Uygulamaları Ders Notları

TUSAGA-AKTİF istasyonları koordinat ve koordinat değişimlerinin yılları GNSS verilerinden yararla belirlenmesi ve uygulamada kullanılması

GPS İN GENEL ESASLARI

JDF 361 Alet Bilgisi Ders Notları. Yrd. Doç. Dr. Kurtuluş Sedar GÖRMÜŞ Zonguldak-2015

BUSAGA BUSKİ Sabit GNSS Ağı

JEODEZİK AĞLARIN OPTİMİZASYONU

Astronomik Zaman Sistemleri

GPS ağlarının dengelenmesinden önce ağın iç güvenirliğini artırmak ve hataları elimine etmek için aşağıda sıralanan analizler yapılır.

Global Navigasyon Uydu Sistemleri (GNSS) ve Uydu Bazlı Alan Büyütme Sistemleri (SBAS)

Sabit GNSS Referans İstasyonları

Öğr.Gör. Yener TÜREN

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi

Türkiye de Sabit GPS İstasyonlarının Tarihi ve TUSAGA-AKTİF Sistemi

Küresel Konumlama Sistemi (GPS)

Sistemin işletilmesi TKGM ye aittir. İlk olarak sistem Haziran 2011 e kadar ücretsiz olaraksunuldu Şimdi, BHİKPK tarafından belirlenen ücrete tabidir

GPS Hata Kaynakları GPS hataları, gürültü (noise; karışıklık, tesadüfi hata), sapma (bias; kayıklık) ve kaba hatanın (blunder) bir tertibinden oluşur.

5 İki Boyutlu Algılayıcılar

STATIC POSITIONING PERFORMED FROM DIFFERENT GNSS NETWORKS AND STATIONS INVESTIGATION IN ISTANBUL SCALE

SLC Tablet PC'ler İçin GNSS Alıcısı Çözümü

CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN Yerin Şekli

İçindekiler F1 F2 F3 F4 F5 F6 ESC SFT CE

TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

Sistemin Bileşenleri

TOPOĞRAFYA Temel Ödevler / Poligonasyon

Elektromanyetik dalgalar kullanılarak yapılan haberleşme ve data iletişimi için frekans planlamasının

SL 55+ DGPS Alıcısı.

CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN Yerin Şekli

GPS YÖNTEMİ İLE HALİHAZIR HARİTA ÜRETİMİ

UAK Ulusal Astronomi Kongresi Erzurum 5-9 Eylül TÜRKSAT Gözlemevinde Gerçekleştirilen GEO Kuşak Uydu Gözlem Faaliyetleri

Uydu Jeodezisi ve GNSS. Öğr.Gör. Yener TÜREN. Arazi Ölçmeleri IV Dersi

COMPARING THE PERFORMANCE OF KINEMATIC PPP AND POST PROCESS KINEMATICS METHODS IN RURAL AND URBAN AREAS

İSKİ UKBS (Uydulardan Konum Belirleme Sistemi)

Turgut UZEL, Kamil EREN TÜBİTAK KAMU KURUMLARI ARAŞTIRMA ve GELİŞTİRME PROJELERİNİ DESTEKLEME PROGRAMI

TUSAGA AKTİF (CORS TR) SİSTEMİNİN TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE KATKILARI

Hakan KOCAMAN Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi

RTK Sabit İstasyon Kurulumu (V )

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Düşey Yönlü Deformasyon Belirleme Çalışmalarında Tekrarlanabilirliklerin İncelenmesi

JDF 116 / 120 ÖLÇME TEKNİĞİ / BİLGİSİ II POLİGONASYON

Mobil ve Kablosuz Ağlar (Mobile and Wireless Networks)

Koordinat Dönüşümleri (V )

JDF/GEO 120 ÖLÇME BİLGİSİ II POLİGONASYON

T.C. AKSARAY ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Kış Vaktinde Yaz Saati ve Astronomik Zaman Ölçümleri

ProMark 800 ve GNSS Teknolojisindeki Büyük Gelişmeler. Türkiye Tek Yetkili Temsilcisi

GPS ÖLÇÜMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE FARKLI FAZ KOMBİNASYONLARININ KULLANILMASI

TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

Ashtech BLADE TM Teknolojisi ile Önemli Bir Atılım

TUSAGA-AKTİF (CORS TR) PROJESİ VE ÜLKEMİZE KATKILARI

KISALTMALAR GPS : GNSS : GLONASS

SL 600 6G RTK GNSS Alıcısı

T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GPS DESTEKLİ DETAY ALIMINDA YENİ BİR TEKNİK (GPSSİT) İN UYGULANABİLİRLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI

FOTOGRAMETRİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI FAALIYETLERI

Navigasyon; bulunduğumuz konum, gideceğimiz hedef, hedefin uzaklığı gibi bilgileri göz önünde bulundurarak tekneyi ve ekibi güvenli bir şekilde

Harita Projeksiyonları

HARİTA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Kasım 2013 Sedat BAKICI

GPŞ Sistemi İle Şehir Nirengi Ağlarının Analizi

COMU SABİT GNSS İSTASYONUNUN BÖLGEDEKİ JEODEZİK ÇALIŞMALARA KATKILARI

GLOBAL KONUM BELÝRLEME SÝSTEMÝ (GPS)

Hakan AKÇIN* SUNU Ali ihsan ŞEKERTEKİN

GPS EFEMERİS BİLGİSİNİN GÖRELİ KONUMLAMADA KOORDİNATLARA VE BAZ BİLEŞENLERİNE ETKİSİ

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİNİN temellerinin atıldığı Çanakkale zaferinin 100. yılı kutlu olsun.

SEYRÜSEFER VE YARDIMCILARI

Ölçme Bilgisi Jeofizik Mühendisliği Bölümü

Gerçek Zamanlı Ulusal Sabit GNSS (CORS) Ağları ve Düşündürdükleri


KONTROL EDEN Bilal ERKEK Ömer SALGIN Hacı ġahin ġahġn Levent ÖZMÜġ Nevzat ÖZTÜRK

HARİTALAMA ESASLARI VE GPS.

BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KOORDİNAT SİSTEMLERİ. Prof.Dr.Rasim Deniz

GPS/INS Destekli Havai Nirengi

T.C. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GNSS VERİSİNİN GERÇEK ZAMANLI İLETİMİ İÇİN ULUSLARARASI STANDARTLAR VE GELİŞMELER

Lineer Pivot Sulama ve Center Pivot Sulama Sistemlerinde Uzaktan RF Kontrol & İzleme & Pozisyon Kontrol Sistemleri

KÜRESEL VE ELİPSOİDAL KOORDİNATLARIN KARŞİLAŞTİRİLMASİ

ORM 7420 USING SATELLITE IMAGES IN FOREST RESOURCE PLANNING

UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE SAYISAL UZAKTAN ALGILAMA

Dünyanın dönmesi: Yer sabit -> gök sistemleri arasındaki dönüşüm r gök = Qr yer-sabit Neden dünyanın dönmesi ile ilgileniyoruz?

Transkript:

GNSS Teknikleri ve Uygulamaları Yrd. Doç. Dr. Sefa YALVAÇ Gümüşhane, 2017 Gümüşhane Üniversitesi, 2017 Versiyon: 2017.0

Bölüm-1 Tarihçe Tarih boyunca insanlar, Neredeyim? Nereye gidiyorum? sorularına cevap aradılar. 1957 yılında ilk uydu Sputnik-1 ile ilk uydu jeodezisine geçiş yapıldı. Daha sonra 1960 yılında TRANSIT sistemi hayata geçmiştir (1100 km 6 uydu). TRANSIT sisteminde iki uydu geçişi arasındaki süre çok kısa ve doğruluk düşüktü.

Tarihçe (devam) Daha sonra 1980 yılında, TRANSIT sisteminin zayıf yönleri ortadan kaldırılarak GPS sistemi ortaya çıktı. Daha sonra bu sistemin oluşturduğu ayrıcalıklardan dolayı GLONASS ve GALILEO sistemleri de evreye girdi. Bunları takiben Beidou/COMPASS ve QZSS ve GAGAN sistemleri devreye alındı. Bu çalışmalardaki ana düşünce her yerde, her zaman, doğru, güvenilir ve ulaşılması kolay konum üretmek dir.

GNSS Tanımı ve Kullanım Alanları Elinde GNSS alıcısı olan herhangi birinin, uydu sinyalleri yardımıyla, Herhangi bir yer ve zamanda, Her türlü hava koşullarında, Global bir koordinat sisteminde, Yüksek duyarlılıkta, Ekonomik olarak, Anında ve sürekli konum, hız ve zaman belirlemesine olanak veren navigasyon sistemidir.

GNSS in Kullanım Alanları Askeri kullanım alanları (a)kara, deniz ve hava araçlarının navigasyonu (b)arama-kurtarma, (c)hedef bulma, (d)füze güdümü, (e)her türlü hava koşullarında iniş-kalkış

GNSS in Kullanım Alanları Sivil kullanım alanları, (a)jeodezik ve jeodinamik amaçlı ölçmeler, (b)kadastral ölçmeler, (c)fotogrametrik ölçmeler, (d)deformasyoon ölçmeleri, (e)araç takip sistemleri, (f)her türlü RTK (GZK) uygulamaları, (g)cbs veri tabanlarının geliştirilmesi, (h)güvenlik,

Kabuk deformasyonları

Deprem ölçmeleri

Kısa film

Bölüm-2 GNSS in Bölümleri GNSS sistemleri üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Uyduların bulunduğu Uzay bölümü Tüm sistemi yöneten Kontrol bölümü Alıcıların bulunduğu Kullanıcı bölümü olarak sıralanabilir.

1-Uzay Bölümü Uzay bölümü ekvatorla yaklaşık 55⁰ lik eğim yapan 6 yörünge düzleminde bulunan 30 dan fazla uydudan oluşmaktadır. Her bir GNSS uydusu, Senkronize zaman sinyallerini, Tüm diğer uydulara ait konum bilgilerini, Yörünge parametrelerine ilişkin bilgileri, Kontrol bölümü tarafından yayımlanan bilgileri alır.

Uzay Bölümü (devam) Uydular yeryüzünden ~20200km uzaklıkta olup bir tam devri 11 saat 58 dakikada tamamlar. Her uydu 5 saat ufuk düzleminde kalır. Yıldız zamanı ile ortalama güneş zamanı arasında yaklaşık 4 dakikalık fark vardır. Teknolojik gelişmelere paralel olarak 6 farklı tip uydu mevcuttur. Ortalama ömürleri 7-12 yıldır. Uydu tanımlamaları PRN (Pseudo Random Noise) numaralarına göre yapılmaktadır.

2-Kontrol Bölümü Kontrol bölümü, Ana kontrol istasyonu, yer antenleri ve izleme istasyonlarını içeren İşletim kontrol sistemidir (OCS). Tüm GNSS uyduları yeryüzü üzerine homojen dağıtılmış konumları ve saatleri çok hassas olan 6 yer kontrol istasyonundan sürekli izlenir. Temel görevleri, uydu yörünge düzeltmelerinin hesaplanması, saat hatalarının giderilmesi ve uyduların sağlıklı işleyişlerinin kontrolü olarak sıralanabilir. Toplanan bilgilerden yapılan hesaplamalar yer antenleri yardımıyla uydulara gönderilir.

3-Kullanıcı Bölümü Yeryüzünde (ya da gökyüzünde) GNSS alıcısı bulunan tüm kullanıcılar bu kapsamda değerlendirilir.

Bölüm-3: GNSS Sinyali ve Özellikleri GNSS teknolojisinde elektromanyetik dalgalar kullanılarak uydulardan veri akışı sağlanmaktadır. Her GNSS uydusu konum belirleme amaçlı iki temel frekansta elektromanyetik dalga yayınlar. Bunlar L1 ve L2 dir. L1 1575.42 MHZ L2 1227.60 MHZ dir. Yeni nesil uydularda L5 sinyali bulunmakta olup 1176.45 MHZ dir de L-Bant tercihinin temel sebebi iyonosferden daha az etkilenmesidir.

GNSS sinyalinin özellikleri GNSS siteminde çift frekans kullanılmasının temel sebebi yedek sinyal ve iyonosferik etkilerin en doğru şekilde kestirilmesidir. Yeni nesil uydularda planlanan L5 sinyali ise diğer iki sinyale göre 4 kat daha güçlüdür. L1 ve L2 taşıyıcı frekansları uydu saati düzeltmeleri, yörünge parametreleri gibi bilgileri yeryüzündeki alıcıya ulaştırırlar. Her bir uydu kendi PRN numarasıyla yayın yaptığından bu veriler karışmamaktadır.

GNSS sinyalinin özellikleri L1 taşıyıcı frekansı üzerine C/A (Clear Access), P (Precise) kodlar ve uydu navigasyon verileri modüle edilmiştir. L2 üzerine ise sadece P kod navigasyon verileri modüle edilmiştir. ve

C/A Kod özellikleri L1 taşıyıcısı üzerine modüle edilmiştir. Periyodu 1 milisaniye olup, alıcının uydulara çok hızlı kilitlenmesini sağlar. Sivil standart konum belirleme amacıyla kullanılır. Dalga boyu 293 m dir. Günümüzde sinyal işlemede tekniklerinde hassasiyet %1 lik dalga boyunu tespit edecek seviyede olduğundan, sinyalin çözünürliği 2.9 m seviyelerindedir.

P-kod özellikleri P-kod L1 ve L2 taşıyıcılarının her ikisine de modüle edilmiştir. P-kod dalga boyu 29.3 metre olup, çözünürlüğü 30 cm seviyelerindedir. P kodun herhangi bir karıştırmaya maruz kalmaması için AS ile kriptolanmıştır.

RINEX dosyası

Navigasyon mesajı

Almanak Bilgisi Almanak bilgisinin temel amacı, alıcının açıldığında süratli bir şekilde uydulara bağlanabilmesini sağlamaktır. Bunun için doğruluğu oldukça düşük, uydu yörünge parametrelerini bünyesinde bulundurur. GNSS kontrol bölümü tarafından 6 günde bir güncellenir.

Almanak bilgisi

Kepler yörünge elemanları

Navigasyon mesaj dosyası

GNSS Alıcı ve Anten Sistemleri GNSS alıcısının temel görevi topladığı sinyalleri kaydetmektir. antenin Gerçek zamanlı uygulamalarda ise alıcıya entegre bir mobil pc yardımıyla anlık değerlendirme işlemi de yapar. Antenin temel görevi ise uydulardan yayınlanan sinyalleri toplamaktır. Başka bir deyişle, elektromanyetik dalga enerjisini işlenebilir (anlaşılabilir) elektrik akımına dönüştürerek alıcıya iletir.

GNSS Antenleri GNSS anteni almaya karar verilirken; Azami sayıda uydu izleme yeteneği olan, En az çift frekans alabilme özelliği olan, Farklı tip uydulardan gözlem toplayabilen, Sinyal yansıması etkisini azaltan, özelliklere sahip olması istenir. Sinyal yansıması etkisini azaltan antenler choke ring ya da ground plane olarak isimlendirilirler. Bu antenlerin temel özelliği uydu yükseklik açısı altından gelen yansımış sinyalleri elemine etmeleridir.

GNSS Antenleri

GNSS Antenleri GNSS anten bilgilerinin RINEX gözlem dosyasında olması, analiz aşaması için oldukça önemlidir. Analiz aşamasında anten PCV (Phase Center Variation) verileri IGS den elde edilerek her bir gözlem için düzeltilir. Bu nedenle IGS de PCV modeli bulunan antenler kullanmak hassasiyet açısından önem teşkil eder.

GNSS Alıcısı ve Çalışma Esası Anten aracılığıyla alınan verileri (ölçümler ve navigasyon gözlemleri) bu birimde sayısallaştırılır. Bu işlemi iki aşamada gerçekleştirir; 1-) Sinyal alma aşaması: Alıcı öncelikle en son aldığı navigasyon mesaj dosyasına göre uydulardan C/A kodları yakalamaya çalışır. Daha önce hafızasında veri yoksa ya da çok eskiyse, gök yüzünü taramaya (sky search) başlar. Daha sonra uydulara kilitlenir. 2-) Uydu izleme aşaması: Uydu sinyallerinin izlenmesinde korelasyon teknikleri kullanılmaktadır. Taşıyıcı dalgaları izlemek için taşıyıcı izleme lupu, kod gözlemlerini izlemek için kod izleme lupu kullanılır.

GNSS Alıcısı ve Çalışma Esası GNSS alıcıları çok ya da tek frekanslı olabilir. Tek frekanslı olanlar ucuzdur ancak tüm gözlemleri kaydedemezler. Günümüzde hayata geçen yeni tip uydular da göz önünde bulundurulduğunda çok frekanslıların tercihi oldukça önemlidir.

GNSS de Kullanılan Koordinat ve Zaman Sistemleri GNSS in amacı 3 boyutlu koordinat üretmektir. Bu koordinatlar berirli bir globak koordinat sisteminde tanımlanır. GNSS sistemiyle elde edilen koordinatlar kartezyen koordinat sistemindedir. Temel anlamda iki tip koordinat sistemi vardır: Uzay sabit ve yer sabit koordinat sistemleridir. Bu koordinat sistemleri IERS (International Earth Rotation Service) tarafından yönetilir.

Yer merkezli İnersiyal Koordinat Sistemi (ECI) GNSS uydu belirlenmesinde ECI kullanılır. yörüngelerinin koordinat sistemi ECI sisteminin orjini yeryüzünün kitle merkezidir. +x ekseni Greenwich kesişim noktası ile ekvatorun +z ekseni kuzey kutup doğrultusunda +y ekseni ise sağ el koordinat sistemi oluşturacak şekilde seçilmiştir.

ECI koordinat sistemi

Hassas uydu yörünge dosyası

Dünya Jeodezik Sistemi (WGS-84) GNSS ile konum belirlemedei yersel referans sistemi olarak WGS-84 (World Geodetic System 84) kullanılmaktadır. Navigasyon mesajı içerisinde yer alan efemeris bilgileri de bu sistemdedir. Bu sistem ITRF sistemi üzerinden geliştirildiğinden, GRS80 datumuyla büyük benzerlik göstermektedir.

Yerel (toposentrik) Koordinat Sistemi (LGS) LGS sisteminin başlangıç noktası GNSS alıcı anteninin bulunduğu noktadır. Koordinat eksenleri N (North), E (East) ve U (Up) olarak ifade edilir. N ekseni jeodezik kuzeyi E ekseni jeodezik doğuyu U ekseni ise alıcı anteninin bulunduğu noktadan geçen elipsoit normalidir. Özellikle deformasyon çalışmalarında sıklıkla tercih edilen bir sistemdir.

Toposentrik koordinat sistemi

Deformasyon izlemede LGS kullanımı

Koordinat Dönüşümü Sayısal Uygulama

GNSS ile Nokta Yüksekliklerinin Belirlenmesi

IGS nedir? (www.igs.org) IGS (International GNSS Service), 1994 yılından bu yana açık kaynak olarak yüksek kalitede GNSS ürünü üreten bir kuruluştur. Gönüllülük esasıyla çalışan bu kuruluşun yüzden fazla ülkeden birçok katılımcısı (üniversite ve özel sektör) bulunmaktadır. Kuruluşun ITRF sistemini geliştirmek için Dünya nın farklı yerlerinde 400 den fazla GNSS istasyonu bulunmaktadır.

IGS GNSS İzleme Haritası

IGS (devam) Kuruluşun ürünler; GNSS uydu efemerisi Dünya rotasyon parametreleri GNSS istasyon koordinatları ve hızları Uydu saati bilgileri Troposferik gecikme bilgileri Global iyonosferik haritalar olarak sıralamak mümkündür.

IGS (devam) Bu ürünler kullanılarak, IERS ile ortak çalışılarak, ITRF in geliştirilmesi, Dünya üzerindeki deformasyonların izlenmesi Dünya dönüklüğünün hesaplanması, Troposfer ve iyonosfer izlenmesi, Uydulara ait hassas yörünge bilgilerinin üretilmesi, işlemleri yerine getirilmektedir.

Bölüm 6- GNSS Uydu Yörüngeleri Anlık (real time) konum belirleme GNSS Navigasyon Mesajının bir parçası olarak yayınlanan yayın (broadcast) efemerisi ve saat bilgileri kullanılmaktadır. GPS verilerinin ölçü sonrası büroda değerlendirilmesi (post process) aşamasında duyarlı GNSS yörünge ve saat bilgilerinin kullanılması tercih edilmektedir.

Uydu Yörüngeleri (devam) Duyarlı yörünge ve saat bilgileri çok sayıda bilimsel kuruluş tarafından hesaplanarak interne aracılığı ile tüm kullanıcılara ücretsiz olarak sunulmaktadır. Bunlara örnek olarak IGS, GFZ, MIT vb. Kuruluşlar örnek gösterilebilir. Yörünge bilgileri yayın efemerisi ve hassas efemeris olarak iki başlık altında incelenecektir.

Yayın Efemerisi (Broadcast Ephemeris) Yayın efemeris bilgileri GNSS Kontrol Bölümü izleme istasyonlarından toplanan kod gözlemlerine dayalı olarak üretilmektedir. Yayın efemerisi anlık olarak yayınlanır. Veri ismi brdcdoy0.yyn şeklindedir. Kontrol bölümünde sadece 6 kontrol istasyonuna dayalı olarak hesaplandığından doğruluğu düşüktür (12 m).

Yayın efemerisi parametreleri

Hassas Efemeris Hassas efemerisi gözlem anından itibaren 2 ile 6 gün arasında kullanıcıların hizmetine internet aracılığı ile UNIX sıkıştırılmış formatta sunulmaktadır. Duyarlı P Kod alıcılarının kurulu olduğu yoğun bir global ağda yapılan faz gözlemlerinden yararlanılarak oluşturulmaktadır. Efemeris ismi genel olarak IG?wwwwn.ttt şeklindedir.

Hassas Efemerisler

GNSS ile Gözlenen Büyüklükler GNSS sisteminde yeryüzünde kurulu olan alıcı tarafından, Taşıyıcı dalga faz (Carrier Phase) Kod (Pseudo-range) gözlemleri yapılmaktadır. Bu gözlemler anten tarafından toplanır ve alıcı tarafından kayıt altına alınmaktadır.

Kod Gözlemleri Pseudorange, uydudan yayınlanan sinyalin uydudan çıkış anı ile alıcıya ulaştığı ana kadar arada geçen zamanın ışık hızıyla ölçeklendirilmesiyle elde edilen uydu alıcı uzaklığıdır. Uydu ve alıcı saatindeki kaçınılmaz hatalardan dolayı ölçülen uzunluk gerçek geometrik uzunluktan biraz farklı olacaktır. Bu nedenle pseudo-range ismi verilmektedir.

Kod Gözlemleri (devam) Saat hatasının olmadığını yani uydu ve alıcı saatlerinin GPS zamanı ile çakışık olduğu ve uydudan alıcıya ulaşan sinyalin atmosferik etkilerinin olmadığı bir ortamda yayıldığı kabul edilirse, sinyalin uydudan alıcıya ulaşana kadar geçen zaman kaba kenar (pseudorange) olarak tanımlanır ve D = c.(δt) eşitliği ile ifade edilir.

Kod gözlemleri (devam) Pseudorange, C/A ve P kodlarının her ikisi kullanılarak belirlenebilmektedir. El-GNSS leri bu gözlemlerden yararlanarak konum hesaplamaktadır. Statik oturumlarda ise alıcının yaklaşık koordinatlarının hesabı, başlangıç tam sayı belirsizliği vb. Işlemler için kod gözlemleri kullanılmaktadır. Yüksek doğruluk gerektirmeyen, navigasyon amaçlı çalışmalarda bu yöntem tercih edilir.

Faz Gözlemleri Faz gözlemleri GNSS ölçmelerinde en çok kullanılan gözlemlerdir. Faz gözlemleri, taşıyıcı dalganın, P ve C/A kodları yerine, modüle edilmemiş (L1 ve L2) haline yapılmaktadır. Taşıyıcı dalga fazının dalga boyu P ve C/A kodlara göre daha kısa olduğundan, faz farkı ölçü duyarlılığı pseudorange ölçü duyarlılığından daha yüksektir.

Gözlemlerin Dalga Boyları

Faz Vs Pseudo-Range Gözlemleri Kod ölçüleri hızlı konum belirlemede kullanılırken, jeodezik amaçlı, yüksek doğruluk gerektiren uygulamalarda ise faz gözlemleri kullanılır. Faz gözlemlerinde başlangıç tam sayı belirsizliği söz konusu olduğundan postanaliz (ileri analiz) gereklidir. Kısaca faz gözlemleri işlenmesi zor, kod gözlemlerinin ise kolaydır.

GNSS gözlemlerine dayalı üretilen fark gözlemleri Kod ve faz gözlemlerinden yararlanarak oluşturulan farklar yardımıyla alıcı saati hataları, uydu saati hataları ve faz başlangıç belirsizliği gibi bir çok ortak hatakaynağı giderilmektedir. Bunları: Tekli farklar, İkili farklar, Üçlü farklar olarak özetlemek mümkündür.

Farklar (Differences) Tekli farklar denince, iki farklı alıcı noktasında aynı uyduya eş zamanlı olarak yapılan faz gözlemleri arasındaki farklar anlaşılmaktadır. Bu adımda alıcı saati hataları elemine edilmektedir. İkili farklar,iki tekli farkın farkı olarak nitelendirilebilir. Uydu ve alıcı saati hataları bu adımda giderilir. Üçlü farklar, iki ikili farkın farkı olarak nitelendirilebilir, bu adımda başlangıç tam sayı belirsizliği giderilmektedir.

Tekli Farklar

İkili farklar

Üçlü Farklar

RINEX Genel olarak gözlem veri dosyaları her alıcı firmasının kendi özel binary formatta kaydedilmektedir. Bu durumun karışıklık çıkarması üzerine RINEX formatı olarak ortak bir veri kayıt formatı oluşturulmuştur. Bu veri dosyaları navigasyon mesajı ve gözlem (faz ve kod) dosyalarından oluşmaktadır. RINEX formatı 4 farklı ASCII dosyadan oluşmaktadır.

RINEX (devam) Gözlem veri dosyası GPS Navigasyon Mesajı Dosyası Meteorolojik veri dosyası GLONASS Navigasyon Mesajı dosyası Her bir dosya başlık ve veri bölümü içermektedir.

RINEX (devam) Dosya isimlendirmeleri uluslararası formatta yapılmaktadır; exptdoys.yyt prensibinde yapılır. expt 4 karakterli nokta adı Doy Day of year (yılın günü) S session number (oturum numarası) Yy year (2 karakterli yıl) T (type) (o: observation-gözlem, n: navigation-vanigasyon mesaj m: meteorological (meteorolojik) g: glonass veri dosyası

Uygulama Ölçüm yapılması Alıcının bilgisayara bağlanması ve verilerin alınması TEQC programı ile analiz edilmesi Verilerin RINEX formatına dönüştürülmesi

GNSS Sistemi ile Konum Belirleme Mutlak Konum Belirleme Göreli Konum Belirleme olarak ikiye ayrılmaktadır.

Mutlak ve Göreli Konum Belirleme

İyileştirme Sistemleri GNSS sinyalleri ~20000 km'lik yolculukları boyunca çeşitli ortamlardan geçerek alıcıya ulaşır. Bu nedenle özellikle sivil havacılık kurumları navigasyon verilerinin sürekli ve güvenli kullanımı için yoğun çalışmalar yapmışlardır. İyileştirme sistemleri ile, her yerde, her zaman, doğru ve güvenilir koordinat üretmek mümkün hale gelmiştir.

İyileştirme sistemleri Bu sistemler, uydu bazlı, yer bazlı ve yer bazlı bölgesel olarak üç gruba ayrılır. En çok bilinen uydu bazlı sistemler, EGNOS (European Geo-statioNary Overlay Service) WAAS (Wide Area Augmentation System) MSAS (Multi-functional Satellite Based Augmentation System)-Japonya GAGAN (GPS Aided Geo Augmented Navigation System)-Hindistan

Kapsama alanları

Uydu Bazlı İyileştirme Sistemleri (SBAS) Atmosferik etkiler

GZK (RTK)-PDGNSS DGNSS tekniği pseudo-range (kod) gözlemlerine dayandığında, 0.5 m-1m dolaylarında koordinat doğruluğu sağlar. Ancak haritacılık faaliyetleri için daha yüksek nokta konum doğruluğuna ihtiyaç duyulur. Böylesi bir doğruluk ancak faz gözlemleri kullanılarak elde edilebilir. Faz gözlemleri kullanılarak yüksek doğrulukta gerçek zamanlı konum bilgisi elde etmek mümkündür.

GZK-RTK Bu sistemler de SBAS sistemleri gibi referans istasyonlarından düzeltme bilgisi alma esasında çalışırlar. Bu sistemde doğruluğu etkileyen en büyük faktör referans-gezici istasyon arasındaki mesafedir. Ortalama hassasiyet cm mertebesinde olup, neredeyse tüm haritacılık faaliyetlerini karşılayabilecek doğruluktadır.

GZK-RTK

GZK çalışma prensibi SBAS sisteminin, faz gözlemleriyle yürütülen bir modelidir. Gezici alıcı (rover), konumu hassas bir şekilde bilinen sabit bir istasyondan gelen düzeltme verileri ışığında konumunu günceller. Düzeltme bilgileri, UHF-VHF bandı yardımıyla gezici istasyona yollanır. Düzeltme bilgileri SBAS sistemindeki gibi, uydu yörünge, saat parametreleri ve atmosferik düzeltmelerden ibarettir.

Sabit-Gezici ilişkisi? Hızlı ve güvenli bir belirsizlik çözümü için ara uzaklık 15-20 km'yi geçmemelidir. Tek bir referans istasyonu kullanıldığında, kontrol yapılamadığından kısa mesafeler hassasiyet gerektiren işler için tercih edilmelidir. Başlangıç tam sayı belirsizliği için yeteri uydu sayısı eşliğinde 1-5 dk bekleme yapılır.

Sabit-Gezici ilişkisi?

DGNSS-GZK Farklılıklar DGNSS yönteminde kod gözlemlerinden yararlanıldığından, başlangıç tam sayı belirsizliği çözümüne ihtiyaç duyulmaz. GZK yönteminde çözüm için en az 5 uyduya gereksinim vardır. DGNSS yönteminde 3 uydu metre/etre altı hassasiyet üretebilir. GZK uygulamalarında çift frekanslı alıcılar kullanılır, DGNSS için tek frekanslı alıcı yeterlidir.

DGNSS-GZK Farklılıklar GZK yönteminde cm mertebesinde doğruluk elde edilebilir, DGNSS'de ise metre/metrealtı doğruluk üretilebilir. GZK yönteminde referans istasyondan 025 km'lik bir çember boyunca çalışma yapılabilir, DGNSS'de düzeltmeler bölgesel (birkaç 100 km) yayınlanır.

Ağ yapısında GZK (Net-RTK) Klasik GZK tekniğinde, tek bir referans istasyonu ve tek bir gezici istasyon arasındaki baz hesaplanmaktadır. Özetle kontrol için herhangi bir mekanizma yoktur. Oysa jeodezik ölçüler ağ dengelemesi prensibine göre kontrollü olarak oluşturulmaktadır. Bu durum GNSS ağları için de benzerdir.

Ağ yapısında GZK Klasik GZK tekniğini daha güvenilir kılmak için daha fazla referans istasyonuna ihtiyaç vardır. Bu durum, bölgesel ve ülkesel istasyonlar kavramını ortaya atmıştır böylece Ağ-GZK sistemi ortaya çıkmıştır. Bu teknikte tüm istasyonlardan alınan veriler hesap merkezinde analiz edilir ve uygun iletişim teknikleriyle gezicilere iletilir. İlgili düzeltmeler ağ dengelemesi ile

Ağ-GZK Bu durum Ağ-GZK tekniğine çok uzun bazlarla çalışabilme üstünlüğü sağlar. Yani 50-100 km uzunluğundaki bazlarda (Sabit-gezici) bile cm doğruluğa erişebilen gerçek zamanlı bir sistemdir. 50 km x 50 km 'lik bir bölgede klasik GZK için gerekli referans istasyonu 5-8 iken, bu değer Ağ-GZK için 1-2'dir. Yatırım maaliyetlerinde önemli derecede tasarruf sağlanır.

Ağ GZK'nın Klasik GZK'ya göre üstünlükleri Tek anlamlı bir referans sisteminde ölçü yapılır. Gezici-sabit arasındaki uzaklık sorunu ortadan kalkmıştır. Tüm ağ için oluşturulan atmosferik modelden enterpolasyonla düzeltme alınabilir. Yüksek doğrulukta sonuç verir. Referans istasyonlara ait veriler sonraki kullanımlar için arşivlenmektedir.

Ağ-GZK sistemi çalışma esası

Klasik GZK kapsama alanı

Ağ-GZK kapsama alanı

Ağ-GZK baz-düzeltme değişimi

Ağlar Ağların dizaynı, bölgenin coğrafi koşulları ve nüfusla paralellik gösterir. Türkiye'de baz uzunlukları 50-70 km olarak tasarlanmıştır.

Sürekli gözlem ağları (devam) Kullanıcıdan gelen talepler ve o bölgedeki iş yükü doğrultusunda baz uzunluklarına karar verilir.