Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerindeki Enfeksiyon Önlemleri https://yandex.com.tr/gorsel/search?pos=46&p=1&img_url=https%3a%2f%2fglobalsib.com%2fwpcontent%2fuploads%2f2016%2f10%2f5469ae003827e_5469ae00382b9.jpg&text=premat%c3%bcre&rpt=simage Erişim Tarihi 15/10/2018 Hazırlayan: Uzm. Hem. Esra Korucu
AMAÇ Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde enfeksiyon için risk faktörlerini belirtmek, enfeksiyonlar için alınacak önlemleri sıralayabilmek, bunların önemini vurgulamak ve farkındalık yaratmak amaçlanmıştır.
İÇERİK PLANI Enfeksiyon İçin Risk Faktörleri Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved= 2ahUKEwiKn9L4zbDeAhVjwIsKHRqyBKQQjxx6BAgBEAI&url=http%3A%2F%2Fwww.viralenfeksi yon.com%2fakut-enfeksiyon-nedir- 831.htm&psig=AOvVaw0_Yux7Gc7TPRsyDICXEmA_&ust=1541072865070322 Erişim Tarihi 15/102018
Dünyada yenidoğan bebeklerin en sık ölüm nedenleri; preterm doğuma bağlı komplikasyonlar (%28), enfeksiyonlar (%26) ve perinatal asfiksi (%23) olarak saptanmıştır (Arslan S, Bülbül A ve ark. 2013).
Enfeksiyonlar birincil veya başka bir hastalığın komplikasyonu olarak ortaya çıkan, dünyada yenidoğan ölümlerine neden olan en yaygın hastalıklardan biridir. Bu enfeksiyonların çoğu yenidoğan yoğun bakım birimlerinde (YYBB) ortaya çıkmaktadır (Bolat F ve ark, 2011). https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahukewiux5mfzbdeahwb6aqkhsw8da 4Qjxx6BAgBEAI&url=https%3A%2F%2Fcorluvatan.com%2Fblog%2Fyogun-bakimda-yasanabileceksorunlar&psig=AOvVaw0Y9BgZPom9Nqr8Z41VutXe&ust=1541072667024631 Erişim Tarihi 15/10/2018
Yenidoğan yoğun bakım birimlerinin teknik alt yapısındaki iyileşmeler, tedavi ve uygulamalarda baş döndürücü yenilikler ve deneyimli işgücünün artması ile düşük doğum ağırlıklı bebeklerin yaşatılma şansları artmıştır. Fakat, bu bebeklerin hastanede uzun süre kalması sonucunda enfeksiyonlar önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır (Bolat F ve ark, 2011).
Erken doğmuş ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerin bağışıklık sisteminin gelişmemiş olması da bu enfeksiyonların daha ağır seyretmesine, bazen de toplu bebek ölümlerine yol açmaktadır. Bu enfeksiyonlar genellikle antimikrobiyal oluşumlara dirençli mikroorganizmalarla ortaya çıkar. Bu nedenle kan kültür sonuçları ve sürveyans çalışmaları antibiyotik seçiminde ve planlanmasında son derece önemlidir (Bolat F ve ark, 2011). https://renklikalemler.org/spor-ve-saglik/antimikrobiyal-direnc-kanserden-daha-olumcul/ Erişim Tarihi 15/10/2018
Maternal ve hastane kaynaklı enfeksiyonları ayırmak güç olduğundan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (The Centers For Disease Control and prevention, CDC ) transplasental geçişi olmayan tüm yenidoğan enfeksiyonlarının doğum esnasında veya hastaneden kazanılmasına bakmaksızın nozokomiyal olarak tanımlamaktadır (Belet N, Küçüödük Ş, 2000). https://sdaho.org/2018/08/30/cdc-influenza-toolkit-available-for-long-term-care-employers/ Erişim Tarihi 15/10/2018
Nozokomiyal enfeksiyonlar düşük doğum ağırlığı, santral venöz kateterizasyonlar, parenteral beslenme, mekanik ventilasyon uygulamaları, uzun süren hastane yatışları, geniş spektrumlu antibiyotik kullanımı, immün sistemleri henüz maturasyonunu tamamlamamış yenidoğanlar ve özellikle pretermlerin enfeksiyonlara duyarlı olmasıyla ilişkili bulunmaktadır (Ünal S, Çakmak Çelik F, Tezer H, 2010).
Enfeksiyon İçin Risk Faktörleri-1 Düşük Doğum Ağırlığı ve İmmun Durum: Enfeksiyon için en önemli risk faktörü düşük doğum ağırlığıdır. Düşük doğum ağırlıklı bebekler immatür bir savunma sistemleri olduğu ve normal savunma bariyerlerini kıran tedavilere maruz kaldıkları için özellikle enfeksiyona eğilimlidirler (Belet N, Küçüödük Ş, 2000). http://www.hurriyet.com.tr/gundem/bugun-dunya-premature-gunu-premature-nedir-40648820 Erişim Tarihi:15/10/2018
Enfeksiyon İçin Risk Faktörleri-2 Çevresel Faktörler (Bakteriyal kolonizasyon, uzun süre hastanede kalma, servisin kalabalık olması, hemşirehasta oranı): Uzun süre yenidoğan yoğun bakım ünitesinde kalma bebeklerin hastanenin patojen gram negatif bakteriyal florasıyla kolonizasyonuna ve takiben enfeksiyon gelişimine neden olur.
Enfeksiyon İçin Risk Faktörleri-3 İnvazif İşlemler Vasküler kateterler ve endotrakeal tüpler gibi yabancı cisimler yoğun bakım alan bebeklerde nozokomiyal enfeksiyon riskini arttırır. Endotrakeal tüpler öksürük refleksini inhibe ederek, trakeal silier motiliteyi azaltarak ve orofarengeal ve üst havayolu bakterilerinin alt havayolunda kolonizasyonuna yol açarak pnömoni ve sepsise neden olmaktadır(belet N, Küçüödük Ş, 2000).
Enfeksiyon İçin Risk Faktörleri-4 Antibiyotik Kullanım Şekli: Yoğun bakım ünitelerinde, herhangi bir enfeksiyonun belirti ve bulguları gözlendiğinde, öncelikle enfeksiyon ajanına yönelik antibiyotikler yerine, bu ajanın belirlenmesi için geçen süreyi kayıp zaman biçimi gibi ele alarak geniş spektrumlu antibiyotiklerin devreye sokulması, normal floranın ortadan kaybolmasına ve mikroorganizmaların virülansının artmasına neden olmaktadır (Çelik S, Güler A, 2001).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde %20-25 lik nozokomiyal enfeksiyon oranı bu konuda önlem alınması gerektiğini göstermektedir (Belet N, Küçüödük Ş, 2000).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-2 El Yıkama İlk defa 1847 yılında Ignaz Semmelweis tarafından puerperal sepsisin el yıkama ile önemli oranda azaltığı gösterilmiştir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010) Sağlık hizmetiyle ilişkili enfeksiyonların önlenmesinde en etkin ve en basit enfeksiyon kontrol yönteminin el hijyeni olduğu bilinen bir gerçektir.
Hastane içerisinde yüksek virülans ve çoklu ilaç direnci gösteren mikroorganizmaların hastalar arasında taşınması ve yayılmasında kaynak yaklaşık %40 oranında, sağlık çalışanlarının kirli elleridir. Sağlık bakımı ile ilişkili enfeksiyonları önlemede en önemli faktörü el hijyeni uygulaması oluşturmaktadır (Yağmur Artan ve ark., 2018).
Enfeksiyöz ajanların yenidoğana geçisinde başlıca rol personelin eliyle olduğu için el yıkama elektif enfeksiyon kontrol programında önemlidir. El yıkama eldeki geçiçi florayı ortadan kaldırır ve kalıcı patojen floranın aşırı çoğalmasını kontrol eder (Belet N, Küçüödük Ş, 2000). http://www.besniguncel.com/saglik/el-yikama-aliskanligi-cocuklari-hastaliklardan-korur-h13863.html Erişim Tarihi:15/10/2018
Sağlık çalışanları için temel geçici referans noktalarını oluşturan beş endikasyon benimsenmiştir. Bunlar: Hasta temasından önce, aseptik işlemden önce, vücut sıvısına maruz kalma riskinden sonra, hasta temasından sonra, hasta ortamıyla temastan sonra şeklinde isimlendirilebilir. Bu endikasyonlar, hasta bakımı sırasında mikrobiyal bulaşmaya etkili şekilde müdahale etmek için el hijyeninin gerektiği anları belirtirler (Yağmur Artan ve ark., 2018).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-3 İnvaziv girişimler Santral venöz kateterler (SVK), periferal yerleştirilen perkutan santral venöz kateter (PSVK), umblikal arter kateteri ve umblikal ven kateterleri ÇDDA lı ve aşırı düşük doğum ağırlıklı (ADDA) bebeklerde sık olarak kullanılmaktadır. Kateterin varlığı kateterle ilişkili kan akımı enfeksiyonu (KİKAE) riskini artırmaktadır.
KİKAE riskini azaltmak için gerçekleştirilecek stratejiler arasında; kateter takılması sırasında asepsi antisepsi kuralına dikkat edilmesi, kateter bakımına özen gösterilmesi, kateter süresinin kısa tutulması, geçici kateter kullanılması, kan kültüründe üreme olduğunda kateterin çıkartılması sayılabilir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-4 Antimikrobiyal Tedavi ve Profilaksi Gereksiz ve uzun süreli geniş spektrumlu antibiyotik kullanmak rezistan suşların artmasına ve invaziv mantar enfeksiyonuna neden olabilmektedir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-5 Cilt Bakımı ve Minimal Dokunma Enfeksiyonlara karşı ilk savunma yeri olan cilt, yenidoğanlarda özellikle preterm bebeklerde tam olarak gelişmemiştir. Stratum korneumun 34 gebelik haftasından önce yetersiz gelişimi sonucu olgunlaşmamış frajil yapıları ile prematüre bebeklerin ciltleri dokunma, bant yapıştırma, povidon-iyot ve alkol ile masere olabilir. Bu yüzden cilt bakımında kullanılan topikal kremlerin etkinliği hastane enfeksiyonlarını önlemede bir strateji olarak değerlendirilmiştir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010).
Bebeklere gerekmedikçe dokunulmamalıdır (Yeniterzi E, 2013).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-6 Erken Anne Sütü İle Beslenme Hastanede yatan bebeklerin anne sütü veya formül sütü beslenmesinin hastane enfeksiyonu insidansını etkilediği ve anne sütü ile beslenen özellikle ÇDDA lı bebeklerde hastane enfeksiyonu oranının belirgin olarak düştüğü iyi bilinmektedir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010).
Flidel-Rimon ve arkadaşları ÇDDA lı bebeklerde erken enteral beslenmenin hastane enfeksyonu riskini azalttığını, nekrotizan enterokolit (NEK) açısından herhangi bir fark olmadığını saptamışlardır. Erken enteral beslenmede enfeksiyon oranının daha düşük bulunmasının nedeninin; gastrointestinal atrofiyi ve bağırsaklarda bakteriyel kontaminasyonu önlemesi, total parenteral beslenme süresinin kısalması, katetere daha az ihtiyaç duyulması ve mukozal immüniteyi artırması ile ilgili olduğu düşünülmektedir (Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A, 2010).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-7 Havalandırma Sistemleri Hava kalitesinin büyük önem taşıdığı bu ortamların hijyenik şartlarının sürekli olarak sağlanması çok önemlidir. Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde HEPA filtre sızdırmazlık testi, basınç farkları ölçümü, sıcaklık, ısı ve nem izlem takibi ve partikül ölçümleri yapılmalıdır (Güven M, 2009).
Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Enfeksiyonların Önlenmesi-8 İzolasyon Önlemleri: İzolasyon bulaş yolunu kırmayı amaçlar. Standart koruma önlemleri (el yıkama, eldiven takma, maske, önlük giymek, gözlük takmak, uygun alet, araç gereç kullanım ve bakımı, kesici ve delici araç gereç kazalarından korunma önlemleri) ile birlikte lüzumu halinde alınması gereken bu önlemler hastaya, personele, ziyaretçi ve idarecilere yeni yükler getirirken çapraz bulaşları önlemede önemli rol oynar.
Belirli infeksiyonlar (akciğer veya larenks tüberkülozu, suçiçeği, kızamık, SARS) için izolasyon negatif basınçlı odalarda yapılmalıdır (Öztürk R, 2007)
SONUÇ Hastane enfeksiyonlarının tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmasa da alınacak tedbirlerle önemli oranlarda (%40) azaltılması söz konusudur. Bu tedbirler şunlardır: Bebeklere gerekmedikçe dokunulmamalıdır. Servise girerken ve çıkarken, hastalar arası geçişte, yenidoğana dokunmadan önce ve sonra, kan, vücut sıvıları, salgılar, kontamine araçlarla temastan sonra ve eldiven çıkarıldıktan sonra ve her kirlendiğinde eller yıkanmalıdır.
Kan, vücut sıvıları, salgılar, mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş deri ile temas söz konusu ise mutlaka eldiven giyilmelidir. Personelin tırnakları kısa kesilmiş olmalıdır. Yenidoğana yapılacak girişimlerde aseptik şartlara dikkat edilmelidir. Hastane ortamının günlük temizliği ve gerekiyorsa dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
Yenidoğan için kullanılan hastane ekipmanın (küvöz, ventilatör, tartı, pompa, nebulizatör ve nemlendiriciler vb.), steteskop, tansiyon aleti, termometre, glukometre gibi araçların uygun solüsyonlarla temizlenmesi, dezenfeksiyonu ve sterilizasyonu sağlanmalıdır. Bebekler arasında araç ve sarf malzemeleri paylaşılmamalıdır. Tek kullanımlık malzemeler tekrar kullanılmamalıdır. Cilt bütünlüğünün korunması ve gerekli bakımın yapılmasına özen gösterilmelidir.
Erken enteral beslenme ve anne sütü alımı desteklenmelidir. Gerekli hastalar için izolasyon önlemleri uygulanmalı ve izolasyon gerektiren farklı bir durumla karşılaşılırsa Hastane Enfeksiyon Kontrol Komitesi haberdar edilmelidir. Belirli ziyaret kuralları olmalı ve bu kurallara uyulmalıdır. Personele düzenli eğitimler verilmelidir. YDYBÜ ortamının standardına göre hemşire sayısı belirlenmelidir (Gedik H, 2008).
KAYNAKÇA 1.Artan Y, Sözeri İ, Durmaz Akyol A. Yoğun bakımda çalışan yardımcı hizmet personelinin el hijyeni uyumunun değerlendirilmesi. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi 2018;22(1):10-18 2.Çelik S, Aksoy G. Yoğun bakım ünitelerinde enfeksiyon kontrolü. Yoğun Bakım Hemşireleri Dergisi 2001;5(1):16-23 3.Bolat F ve ark. Yenidoğan yoğun bakım biriminde hastane kökenli kan akım enfeksiyonları. Türk Pediatri Arşivi Dergisi 2011; 46:137-43 4.Arslan S, Bülbül A, Şirin Aslan A,Kıray Baş E, Dursun M, Uslu S, Nuhoğlu A. Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde beş yıllık sürede (2007-2011) neonatal ölüm nedenleri. Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni 2013;41(1):17-20
4.Uslu S, Bolat F, Can E, Cömert S, Nuhoğlu A. Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde hastane enfeksiyonlarını önleme çalışmaları. Bakırköy Tıp Dergisi 2010;6(1) 5.Ünal S, Çakmak Çelik F, Tezer H. Bir yenidoğan yoğun bakım ünitesinde nozokomiyal enfeksiyonlar ve klebsielle sorunu. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi 2010;4(3):135-137 6.Güven M. Temiz Odaların Kurulum, Validasyon ve Bakım Maliyeti. 6. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, 2009 7. Öztürk R. Yoğun bakım birimlerinde infeksiyon kontrolü: «sıfır infeksiyon hedefi». Yoğun Bakım Dergisi 2007;7(1):188-193 8.Gedik H. Hastane Enfeksiyonlarından Korunma El Kitabı. Beyşehir Devlet Hastanesi, 2008;85-90.