H A Z ı R L A Y A N :
Sabun nedir? Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel addır Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum yada potasyum tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir Sabun halk dilinde yağlı,kirli şeyleri temizlemek için kullanılan bir maddedir.
Sabun tarihi Eski Roma da hayvanların kurban edildiği SAP dağında biriken hayvan kül ve yağları,yağan yağmur ile tiber nehrine karışır.ve karışan yağ,killi çamur ve köpüklü bir karışım oluştururlar. Bu olay bugün kullandığımız sabunun ilk doğal şeklidir.
Sabun tarihi killi çamur köpük
Sabun kullanım alanları Sabun temizleme maksadı dışında: kozmetik, losyon, krem, sprey, ilaç yapımında kullanılır. Endüstride boya, plastik döküm, metal çekme işlerinde, sentetik kauçuk ve plastiklerin birçok türünün imalatında Su geçirmez tekstil üretiminde. kullanılmaktadır
Sabun ve özellikleri Triaçilgliserollerin baz ile hidrolizi(yani sabunlaştırılması),gliserin ve uzun-zincirli karboksilik asitlerin tuzlarının bir karışımını verir. Uzun-zincirli karboksilik asitlerin bu tuzları sabunlardır.
Sabun yüzey aktif bir maddedir. Su veya organik maddelerde çözündüğü vakit bu sıvıların yüzey gerilmelerini azaltır ve sıvı içerisindeki maddeleri yüzer vaziyete getirir Sabun ve özellikleri
CH 2 CR CHCR CH 2 CR Triaçilgliserol + 3 NaH Sabun oluşumu CH 2 H CHH CH 2 H Gliserin + 3 RC Na Sodyum karboksilatlar Son olarak gliserin ve sabun oluşur ve bu sabunlaşma tepkimesi birçok sabun üretiminde kullanılır
Sabun oluşum mekanizması CH 2 CR CHCR CH 2 CR H CH 2 C H CHCR CH 2 CR R CH 2 CHCR CH 2 CR H R CH 2 H CHH CH 2 H Gliserin + 3 RC Na Sabun CH 2 H CHCR CH 2 CR + RC Na Sabun
Sabun ve Çeşitleri Sabunlar yapılarına göre bazen sıvı bazen ise katı halde bulunabilirler. Sabundaki bu farklılıklar yağ asitlerine bağlanan gruplara bağlıdır Örneğin yağ asitine Na + bağlanınca katı K + bağlanıca ise sıvı sabun elde edilir
Katı ve sıvı sabun C 17 H 35 -C-CH 2 C 17 H 35 -C-CH +3NaH C 17 H 35 -C-CH 2 ISI 3C 17 H 35 CNa + H-CH 2 H-CH Sodyum stearat H-CH 2 Gliserin Yukarıdaki tepkimede yağ asitlerine Na + yerine K + kullanarak farklı türlerde sabun elde edilebilinir.
Neden katı veya sıvı sabun? İyonların boyutları, kimyasal özellikleri farklı olmasından kaynaklı olarak, moleküler arası çekim kuvvetleri de elbette ki değişmektedir. Bu nedenle, aynı anyona sahip olmasına rağmen sadece katyonu değişen bir çok tuzun kimyasal özelliği birbirinden oldukça farklı olmaktadır.
Sabun yapımı Katı ve sıvı yağlar,sulu sodyum hidroksit çözeltisinde,hidroliz tamamlanıncaya kadar kaynatılır.karışıma sodyum klorür ilave edilerek sabun çöktürülür. Sabun ayrıldıktan sonra gliserin sulu fazdan damıtma yolu ile ayrılabilir
Sabun yapımı Ham sabun genellikle birçok çöktürme işlemi ile saflaştırılır. Eğer istenilen ürün ev sabunu ise parfüm ilave edilebilir. Temizlik sabunu yapmak için ise kum,sodyum karbonat ve diğer dolgu maddeleri ilave edilir.
Sabun yapımı Sabun yapımında kullanılan yağdaki yağ asidi miktarı çok önemlidir. Yağın içerisindeki yağ asidi oluşacak sabun miktarı ile orantılıdır. Yağlardaki yağ asit miktarları bazı faktörlere bağlı olarak değişir.
Yağ asitleri Yağ asitleri sabunun en önemli bileşenlerinden olmakla birlikte, genelde uzun, alifatik kuyruklu bir karboksilik asittir
Yağ asitleri Yağ asitleri yağ endüstrisinde istenilmeyen bir kavramdır.yağların kalitesinde önemli yer teşkil ederler. Yağ asit değeri bir yağda ne kadar düşük ise yağın kalitesi o kadar iyidir. Endüstride yağda bulunan yağ asitlerini gidermek için sabunlaşma tepkimelerinden yararlanılmaktadır.
Yağ asitleri yağ + NaH yağ Sabun tortusu Yağ endüstrisinde yağın içerisindeki serbest yağ asitleri NaH ile muamele edildiğinde sabunlaşma reaksiyonu sonucu ortamdan uzaklaştırılır. Bu aşamada elde edilen sabun tortusu ise sabun sanayinde kullanılır.
Miseller ve oluşumları Uzun-zincirli karboksilik asitlerin sodyum tuzları(sabun)nerdeyse tamamen su ile karışabilir.ancak beklediğimiz gibi tek tek iyonlar halinde çözünmezler çok seyreltik çözeltiler hariç, sabunlar miseller halinde bulunurlar misel oluşumu
Miseller ve özellikleri Sabun miselleri,sulu fazda dağılmış bulunan karboksilat iyonlarının oluşturduğu küresel kümelerdir. Karboksilat anyonları negatif yüklü(bu yüzden polar)karboksilat grupları yüzeyde,polar olmayan hidrokarbon zincirleri ise iç tarafta olacak şekilde bir arada istiflenmiş gibi bulunurlar.
Sabun misellerinden bir kesit Na + - - Na + C C Na + C C - - C - Sodyum iyonları ayrı ayrı sarılmış iyonlar olarak sulu fazda Na + dağılmış halde Sulu faz bulunurlar. Na + Na +
Misel Karboksilat anyonu YAĞ-KİR Hidrofobik kısım Na + iyonları
Miseller Ayrıca miseller yüzeyleri negatif olduklarından birbirlerini iterler ve böylece sulu fazda dağılmış olarak bulunurlar
Sabun nasıl temizler? Çoğu kir parçacığı sıvı veya katı yağ tabakası ile çepeçevre sarılmış olarak bulunurlar.su molekülleri herhangi bir katkı olmaksızın yağ tabakalarını dağıtmaları mümkün değildir.çünkü yağsı tabakaya geçmeleri ve teker teker parçacıkları birbirinden ya da yapışık olduğu yüzeyden ayırmaları imkansızdır.
Sabun nasıl temizler? Sabun çözeltileri ise sahip oldukları hidrokarbon zincirleri yağsı tabakada çözünebildiklerinden her bir parçacığı ayırabilirler.bu böyle olunca ayrı ayrı her bir parçacık karboksilat anyonlarından oluşan bir dış tabaka oluşturur ve sulu faza çok daha uygun bir dış-polar yüzey sağlar
Yağ kaplı kir parçacıklarının bir sabun ile dağılması Na + Na + - C Sulu faz YAĞ Na + C - YAĞ Na + Na + Na + Na + Na+ Na+ C - C - C - C - C - C - C - C - C - C - YAĞ YAĞ YÜZEY
Her bir misel birbirini iter ve böylece sulu fazda dağılmış hale gelirler.daha sonra kirler rahatça ortamdan uzaklaşarak temizleme işlemi tamamlanmış olur Sabun nasıl temizler?
Suyun temizlikteki etkisi Sert sularda deterjanlar işlevlerini daha iyi yerine getirirken sabunlarda tam tersidir. Sert sular Kalsiyum ve Magnezyum tuzları, temizlik ortaminda Ca ++ ve Mg ++ iyonlarina ayrışarak yıkama ve temizlik için gerekli olan yüzey aktif maddeleri bağlar ve yikama ortaminda etkisiz hale getirir.
Suyun temizlikteki etkisi Suyun temizlik işlemlerinde oluşturdugu olumsuzluklari gidermek için, sertliğinin azaltılmasi veya giderilmesi gerekmektedir.bunun için 3 yöntem kullanılmaktadır. 1) Kaynatmak 2) Kimyasal yoldan çöktürme 3) İyon değiştirme yöntemi
Lavabo temizleyiciler Lavabo temizleyicilerde sabunlaşma mekanizmalarından yararlanarak temizleme işlemlerini meydana getirirler.bu temizleyiciler içerlerinde %95 oranında NaH bulundururlar.
Lavabo temizleyiciler Lavabolar bilindiği gibi yağ ve yağ ile sarılmış kir ile tıkanarak suyun akışını engellerler.bu yağ ve kirler lavabo temizleyicileri ile sıcak bir ortamda etkileştikleri zaman sabunlaşma tepkimeleri meydana gelir ve lavabo açılmış olur.
Güncel Özellikle İsveçten alınan sterisol isimli dezenfektan cilt kanseri riskini artıran bir maddedir ve genelde sıvı sabunlarda kullanılmaktadır.maliyeti düşük ve sterol adıyla satılan bu dezenfektan cilt kanseri bakımından oldukça tehlikelidir
Güncel Ankara nkoloji hastanesin e yapılan başvurularda son 4 yılda cilt kanseri hastalığı sayılarının %94 arttığı gözlenmiştir. Özellikle ucuz sıvı sabunların kullanımına dikkat göstermek gerekmektedir.
bkeskin@hotmail.com