Dış Ticarette Kullanılan Belgeler İçindekiler 1- Deniz Konşimentosu (Marine Bill Of Lading) 2- Kısa Konşimento (Short Form- Blank Back B/L) 3- Düzgün Konşimento (Liner Bill Of Lading) 4- Konteyner Konşimento (Container B/L) 5- Çok Araçlı Taşıma Belgesi (Multimodel Transport Document) 6- Birleşik Taşıma Konşimentosu (Combined B/L) 7- Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento (Charter Party B/L) 8- Ciro Edilemez Denizyolu Taşıma Senetleri (Non Negotiable Sea Waybill) 9- İkinci Kaptan Makbuzu (Mate's Receipt) 10- Havayolu Taşıma Senedi (Air Waybill) 11- House Airwaybill 12 -Demiryolu Hamule Senedi (Rail Consignment Note) 13- Karayolu Taşıma Senedi / Cmr (Road Waybill) 14- FCR (Forwarder's Certificate Of Receipt) 15- Posta Belgeleri (Post Receipt) 16- Proforma Fatura (Proforma Invoice) 17- Ticari Fatura (Commercial Invoice) 18- Onaylı Fatura (Certified Invoice) 19- Poliçe (Bill Of Exchange) 20- Senet (Promissory Note) 21- Sigorta Poliçesi (Insurance Policy) / Sigorta Belgesi (Cerficate of Insurance) 22- Menşe İspat Belgesi (Certificate Of Origine) 23- Dolaşım Belgesi (Movement Certificate ATR ve EUR 1) 24- Gümrük Beyannamesi 25- Çeki Listesi (Weight List) 26- Koli Listesi (Packing List) 27- Gözetim Raporu (Certificate Of Inspection) 28- Analiz Raporu (Certificate Of Analysis) A. DENİZ KONŞİMENTOSU (Marine Bill of Lading) Konşimento taşıyan tarafından yükletenin isteği üzerine tek taraflı olarak düzenlenen bir belgedir (Örnek 1). Bu belge ile taşıyıcı malı teslim aldığını ve varış yerinde alıcıya teslim edeceğini beyan eder. Deniz konşimentosu kıymetli evrak (document of title) olması dolayısıyla diğer taşıma belgelerinden farklı bir evraktır; ciro ve teslim yolu ile malların mülkiyetinin devrini sağlar. Konşimentolar iki şekilde düzenlenebilir: 1)- Tesellüm konşimentosu (Received for Shipment B/L), malların gemiye yüklenmek üzere teslim alındığını gösterir. Bu tür konşimentolar; a) Malın yükleneceği geminin adı belirtilerek, b) Malın yükleneceği gemi adı belirtilmekle beraber bu geminin dışında başka gemilerle de taşıma yapılabileceğini gösteren bir ibare ile, c) Gemi adı belirtilmeden düzenlenebilirler. 2)- Yükleme konşimentosu (On Board B/L), mallar gemiye yüklendiğinde, taşıyıcı veya onun acentası tarafından düzenlenir. Konşimentoda "on board" ibaresi matbu olarak yer alıyorsa, bu ibarenin altına ayrıca tarih koymak gerekmez, bu durumda konşimento tarihi yükleme tarihi olarak kabul edilir. Ancak "on board" ibaresi konşimento üzerine kaşe, yazı vb. şekilde konulmuş ise tarihlendirilmesi gerekir, çünkü bu tarih yüklemenin yapıldığı tarih olarak kabul edilecektir. Devir yönünden konşimentolar iki şekilde düzenlenebilir: 1. Nama yazılı konşimento: Bu tür konşimentolar nadiren kullanılır; doğrudan doğruya gönderilenin adına düzenlenen konşimentolardır. Bunlar ciro edilemez, namına konşimento düzenlenen kişi konşimentoyu ve dolayısıyla konşimentonun temsil ettiği malları ancak yazılı olarak alacağın temliki yolu ile devredebilir.
2. Emre yazılı konşimento: Konşimento kimin emrine düzenlenmişse mallar onun cirosu ile devredilir. Emre yazılı konşimentolar yükletenin emrine veya gönderilenin emrine düzenlenebilir. Eğer konşimentoda sadece "emre" (to order) ibaresi bulunuyorsa bu, konşimentonun yükletenin emrine düzenlendiği anlamına gelir. Konşimento yükletenin emrine düzenlendiğinde bankaya ibraz edilmeden önce ciro edilir. Ciro, tam veya beyaz ciro şeklinde konşimentonun arka yüzüne yapılır. Tam ciro konşimentonun kime devredildiğini belirtmek suretiyle yapılır. Örneğin; DELIVER TO THE ORDER OF (Devredilenin adı, soyadı veya unvanı) -------------------------------------------------- (Devredenin kaşesi ve imzası) Beyaz ciro yalnızca devredenin imzalaması suretiyle yapılır. Emre yazılı konşimentolarda, hamilin malları devralmak üzere orijinal nüshalardan birini taşıyıcıya ibraz etmesi malları taşıyıcıdan devralması için yeterlidir. Eğer hamil banka ise, banka konşimentoyu alıcının emrine ciro ve teslim eder; alıcı bu konşimentoyu taşıyıcı firmaya ibraz ederek ordinoyu alır ve malları gümrükten çeker. Banka kendi emrine düzenlenmiş konşimentoyu alıcıya şu şekilde ciro eder: BANKAMIZA RÜCU HAKKIOLMAKSIZIN(alıcının adı)---------------------------------------emrine TESLİM EDİNİZ(Banka kaşesi ve imzaları) WITHOUT RECOURSE TO USDELIVER TO THE ORDER OF(alıcı)---------- -------------------------------(Banka kaşesi ve imzaları) Üçüncü bir tür olarak hamiline (bearer) yazılı konşimentodan söz edilebilir. Hamiline konşimentoda; alıcı (consignee) kısmına "hamiline" (bearer) ibaresi yazılır. Konşimento hamili, acentadan malların kendisine teslimini isteyebilir. Ancak hamiline konşimentolar, doğuracağı risk nedeniyle uluslararası ticarette hemen hemen hiç kullanılmamaktadır. Emre yazılı konşimento da beyaz ciro ile ciro edilerek hamiline konşimentoya dönüştürülebilir. Bir deniz konşimentosunda aşağıdaki unsurlar yer almalıdır: - Taşıyanın (veya yetkili acentasının) ad ve soyadı veya ticaret ünvanı, - Kaptanın (veya yetkili acentasının) ad ve soyadı, - Geminin adı ve uyruğu, - Yükletenin ad ve soyadı veya ticaret ünvanı, - Gönderilenin ad ve soyadı veya ticaret ünvanı, - Yükleme limanı, - Boşaltma limanı veya buna dair talimat alınacak yer, - Gemiye yüklenen veya taşınmak üzere teslim alınan malların cinsi, ölçüsü, sayı veya tartısı, markaları ve haricen belli olan hal ve nitelikleri, - Navluna ilişkin şartlar, - Teslim şekli, - Düzenlendiği yer ve tarihi, - Düzenlenen nüshaların sayısı, B. ÖZELLİKLİ KONŞİMENTOLAR Uygulamada görülen diğer bazı konşimento çeşitleri şunlardır: 1. KISA KONŞİMENTO (Short Form/Blank Back B/L) Kısa konşimentoların (Örnek 2) özelliği bütün taşıma şartlarının konşimento üzerinde gösterilmemesidir. Günümüzde birçok ülkede bu tür konşimentolar oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Taşıma şartlarının bir kısmı veya tamamı kısa konşimentoda yer almadığı için nakliyat firması veya acentası adına basılmış ve üzerinde taşıma şartları yeralan konşimentolardan farklıdır. 2. DÜZGÜN HAT KONŞİMENTOSU (Liner Bill of Lading)
Bu konşimento (Örnek 3) aynı hat üzerinde tarifeli olarak, sürekli sefer yapan gemiler tarafından düzenlenir. Geminin uğrayacağı limanlar ve taşıma ücreti tarifeye bağlı olduğu için bu tür konşimentolar tercih edilmektedir. Aynı hat üzerinde çalışan gemi şirketleri birlik oluşturarak yükleme, boşaltma, navlun, istif gibi konularda ortak bir ücret belirlerler; buna "Liner Terms" denir. Düzgün hat konşimentoları ciro edilemez. 3. KONTEYNER KONŞİMENTOSU (Container B/L) Malların konteyner denilen büyük, kapalı ve taşınabilir kasalar içerisinde taşınması halinde düzenlenen konteyner konşimentoları da deniz konşimentoları grubuna girer. Gemi şirketleri ya da yetkili acentaları tarafından düzenlenir. 4. ÇOK ARAÇLI TAŞIMA BELGESİ (Multimodal Transport Document) Çok Araçlı Taşıma Belgesi, çok araçlı taşımacılıkta kullanılan bir belgedir. Mallar bir ülkeden diğerine kara, deniz, hava ulaşım araçlarından en az ikisi kullanılarak sevk edildiğinde buna multimodal taşımacılık veya çok araçlı taşımacılık denir. Bu tarz taşımacılıkta kullanılan belgeye de "Çok Araçlı Taşıma Belgesi" adı verilir. 5. BİRLEŞİK TAŞIMA KONŞİMENTOSU (COMBINED B/L) Bir tür, çok araçlı taşımacılıkta (deniz yolu taşımasını kapsamayabilir. ) kullanılan nakliyat konşimentosudur (Örnek 4). Navlun komisyoncuları tarafından düzenlenirler. 6. NAVLUN SÖZLEŞMESİNE DAYALI KONŞİMENTO (Charter Party B/L) Navlun sözleşmesi, taşıyan ile taşıtan arasında yapılan bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile taşıyan, bir ücret karşılığında, gemiyi kısmen ya da tamamen taşıtana tahsis ederek veya etmeksizin malı bir yerden başka bir yere deniz yolu ile taşımayı yükümlenir. Bir geminin tamamının veya belli bir bölümünün taşıtan ile taşıyıcı arasında bir taşıma sözleşmesi yapılarak ücret karşılığı kiralanmasına "Charter Party" denir. Bu tür sözleşmeler iki şekilde yapılabilir: a) "Trip Charter", geminin belirli bir seyahat için kiralanmasıdır, b) "Time Charter" ise geminin belirli bir süre için kiralanmasıdır. Taşıyıcı ve yükleyici arasında yapılan taşıma sözleşmesine dayanılarak düzenlenen konşimentolara "Charter Party Bill of Lading" denir (Örnek 5). Bu konşimentolar belirli bir şekle tabi değildir; herhangi bir anlaşmazlıkta sözleşmenin hükümleri geçerlidir. 7. CİRO EDİLEMEZ DENİZYOLU TAŞIMA SENETLERİ (Non Negotiable Sea Waybill) Normal deniz konşimentoları, kıymetli evrak olmaları neticesinde ciro edilerek el değiştirme özelliğine sahip oldukları için, malların son alıcısına ulaşması gecikebilir. Bu durum bazen alıcının ek masraflar üstlenmesine yol açmaktadır. Bunu önlemek amacıyla uygulamada ciro edilebilir bir kıymetli evrak olmayan ve daha hızlı hareket edebilen denizyolu taşıma senetleri de kullanılmaktadır (Örnek 6). 8. İKİNCİ KAPTAN MAKBUZU (Mate's Receipt) Uluslararası ticarette az rastlanan bir belgedir ve sadece malların gemiye yüklendiğini gösterir. Bu belgenin daha sonra kaptan tarafından deniz konşimentosu ile değiştirilmesi gerekir. Kıymetli bir evrak niteliğinde değildir. C. DİĞER TAŞIMA BELGELERİ (Waybill) Taşıma senetleri malın mülkiyetini temsil etmeyen, malların teslim alındığını gösteren makbuz niteliğindeki belgelerdir. Bu nedenle, taşıma senetlerinin ciro ve teslimi ile malların mülkiyeti devredilemez. Taşıma senetlerinin cirosu mümkün olmadığı için taşınan mallar, senette ismi yazılı gönderilene (alıcıya) teslim edilir. Demiryolu, havayolu ve kamyonla yapılan taşımalarda kullanılan taşıma senetleri aşağıda açıklanmıştır.
1. HAVAYOLU TAŞIMA SENEDİ (Air Waybill) Havayolu Taşıma Senedi bir makbuzdur ve kıymetli evrak niteliğinde değildir (Örnek 7). Hava konşimentosu da denilen bu belgenin ciro ve teslimi ile malların mülkiyeti devredilemez. Mallar düzenlenen senedin üzerinde alıcı olarak kimin adı yazılı ise ona teslim edilir. Bu taşıma belgesi üç tanesi orijinal olmak üzere oniki nüsha halinde düzenlenir. Bu nüshalardan birincisi havayolu şirketine, ikincisi gönderilene aittir; üçüncü nüsha ise gönderenin nüshasıdır. Havayolu taşıma senedinin 3. nüshası (original for shipper) satıcının elinde olduğu sürece, bu nüshayı mallar alıcı tarafından çekilmeden önce, taşıma acentasına ibraz ederek taşıma şartlarını ve hatta malın alıcısını değiştirme hakkına sahiptir. Bu nedenle gönderene tanınmış olan bu hak alıcı için de, banka için de önemli bir risk oluşturur. Bu riskin minimize edilebilmesi için hava yolu konşimentosunun 3.nüshasının bankalara ibraz edilmesi istenir. House Air Waybill Havayolu taşımacılığında taşıma komisyoncusu tarafından düzenlenen bir belgedir. Malın sevk edildiğini değil yalnızca teslim alındığını gösterir. Az miktarda mal sevkedecek ihracatçı firmalar navlun ücretini düşük tutmak amacıyla taşıma komisyoncusuyla anlaşırlar ve mallarını House Air Waybill karşılığında taşıma komisyoncusuna teslim ederler. Taşıma komisyoncusu bu tür firmaların mallarını toplayarak bir sevkiyatta gönderir ve bütün mallar için bir Air Waybill düzenlenir ve bu belgede "shipper" (yükleten) olarak taşıma komisyoncusu yer alır. Bankalar açısından teminat özelliği çok zayıftır. 2- DEMİRYOLU HAMULE SENEDİ (Rail Consignment Note) Demiryolu Hamule Senedi malların demiryolu ile taşınması halinde, demiryolu idaresince verilen bir makbuzdur (Örnek 8). Kıymetli evrak niteliğinde olmadığı için malların mülkiyetini temsil etmez, ciro edilemez ve yalnızca malların gönderilmek üzere demiryolu idaresine teslim edildiğini gösterir. Mallar alıcısına, taşıma acentasına müracaatında kismliğini ispat etmesi halinde verilir. Dolu vagon karşılığında demiryolu idaresinin verdiği belge hamule senedinin ikinci nüshasıdır.birinci nüsha (asıl) mallarla birlikte gönderilir. Mallar alıcının müracatı ve kimliğinin ibrazı karşılığında, hamule senedi aranmaksızın teslim edilir. 3. KARAYOLU TAŞIMA SENEDİ / CMR (Road Waybill) Taşıma senedi üç nüsha halinde düzenlenir ve her üç nüsha da gönderen ile taşıyıcı tarafından imzalanır. (Örnek 9) Senedin düzenlendiği ülke hukukuna göre imzalar matbu olabilir ya da imzaların yerine gönderenin ya da taşıyıcının mühürleri basılabilir. Taşıma senedinin birinci nüshasını gönderen alır, ikinci nüsha eşya ile beraber gider, üçüncü nüsha taşıyıcıda kalır. İmzalanan taşıma senedi; - Taşıma sözleşmesinin kurulmuş olduğunu, - Malların taşıyıcı tarafından teslim alındığını, - Malların ve ambalajların iyi durumda olduğunu, sayılarının, marka ve numaralarının taşıma senedinde yazılı olanlara uyduğunu, gösterir. Taşıma senedinin ikinci nüshası gönderilene (alıcıya) teslim edilene kadar gönderen, taşımaya devam olunmaması, malın teslim yerinin değiştirilmesi ya da taşıma senedinde gösterilenden başka bir alıcıya teslim edilmesi gibi tasarruflarda bulunabilir. Ancak ikinci nüshanın alıcıya tesliminden itibaren taşıyıcı alıcının emir ve talimatlarına uymak zorundadır. Gönderenin taşıma senedine bir açıklama koyarak bu tasarruf hakkında taşıma senedinin düzenlenmesinden itibaren gönderileni sahip kılması mümkündür. Diğer yandan taşıma senedinin gönderende kalan birinci nüshasının alıcıya verilmesi halinde yine tasarruf hakkı sahibi alıcı olur. Taşıyıcının taşıma senedinin ikinci nüshasını gönderilene teslim etmemiş olduğu halde gönderilenin tasarruf hakkına sahip bulunması ancak birinci nüshanın hamili olmasına bağlıdır ve tasarruf hakkının kullanılabilmesi için sözkonusu nüshanın ibrazı gerekir. 4. NAKLİYECİ MAKBUZLARI VE FIATA BELGELERİ
Nakliyeci makbuzları taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenen taşıma belgeleridir. Taşıma işleri komisyoncuları, bir ücret karşılığında kendi adlarına ve bir başkası hesabına eşya taşıtmayı meslek edinen nakliye firmalarıdır. FIATA Taşıma Belgeleri üç gruptur: a) FCR (Forwarder's Certificate of Receipt) Taşımacının Teslim Alındı Belgesi: Bu belge (Örnek 10) malların gönderilene sevk edilmek veya gönderilenin emrine hazır tutulmak üzere teslim alındığını gösterir. Ciro edilemez ve mallar yüklendikten sonra orijinal nüshanın ibraz edilmesi halinde sevk iptal edilebilir ya da sevk şartları değiştirilebilir. Anılan nüsha mallar yüklendiğinde yükletene yani satıcıya verildiği için alıcı açısından risk oluşturur. Bu nedenle belgenin banka adına düzenlenmesi istenir. Mallar orijinal nüshanın, başka bir deyişle gönderen nüshasının taşıma acentasına ibraz edilmesi suretiyle alıcı tarafından teslim alınır. b) FCT (Forwarder's Certificate of Transport) Nakliyeci Taşıma Belgesi: Bu belge takım halinde "emre yazılı" olarak düzenlenir. Mallar varış yerinde FCT'nin orijinalinin ibraz edilmesi karşılığında alıcıya veya onun emrine teslim edilir. FCR ve FCT, navlun komisyoncuları tarafından düzenlenir ve bu belgeler taşıma sözleşmesi niteliğinde olmadıkları için yasal hamiline malları yalnızca varış yerindeki acentadan talep etme hakkını verir. c) FBL (FIATA Combined Bill of Lading) FIATA Kombine Konşimentosu: FBL, deniz konşimentosu ile aynı hukuksal niteliğe sahip bir kombine taşıma konşimentosudur. Şekil ve şartları FIATA (Uluslararası Taşıma Acentaları Birlikleri Federasyonu) tarafından tespit edilmiş, Uluslararası Ticaret Odası'nca onaylanmıştır (Yayın No:298). Bu cins konşimentolar emre düzenlenebilir. Malların mülkiyetini temsil eder ve aynı deniz konşimentoları gibi bir kıymetli evrak niteliğindedir. Birden fazla takım halinde düzenlenebilir. Malların teslimi için bir orijinal nüshanın teslimi yeterlidir. 5. POSTA BELGELERİ (Post Receipt) Mallar posta ile gönderildiğinde posta idaresi tarafından düzenlenen, malların teslim alındığını gösteren makbuza "Posta Makbuzu" (Postal Receipt) ya da postalama sertifikası (certificate of posting) denir.bu belge de malların mülkiyetini temsil eden kıymetli bir evrak değildir, ciro ve teslim yolu ile devredilemez. (Örnek 11) II. FATURALAR A. PROFORMA FATURA (Proforma Invoice) Proforma fatura; satıştan önce, satıcı tarafından hazırlanan, malın cinsini ve miktarını, birim fiyatını, ödeme şeklini, meblağını gösteren ve bazı hallerde opsiyon taşıyan teklif niteliğinde bir belgedir. Alıcının kabulu halinde teklif kesinleşir ve kesin fatura düzenlenir. (Örnek 12) B. TİCARİ FATURA (Commercial Invoice) Satıcı tarafından alıcı adına düzenlenen, malın cinsini, miktarını, niteliğini, fiyatını ve meblağını içeren ve satışın yapılmış olduğunu gösteren belgeye ticari fatura denir (Örnek 13). Uluslararası ticari kurallara göre bir faturada bulunması gereken hususlar şunlardır: a) Fatura tarihi, b) Satıcının ve alıcının ticari ünvanları, adresleri, c) Mal tanımı, ç) Malın birim fiyatı, toplam fiyatı ve satış şekli, d) Ödeme şekli, e) Malların ağırlığı veya miktarı, f) Sevk edilen malın ambalajı üzerindeki markalar ve numaralar, g) Sevk şekli, h) Düzenleyenin imzası. Akreditifler Hakkında Yeknesak Teamül ve Uygulamalar 500 Sayılı Broşür, Madde 37'e göre ticari faturaların imzalanma zorunluluğu yoktur. Ancak ülkemizdeki mevzuata göre ticari
faturaların elle imzalanması (ıslak imzalı olması) gerekli olduğundan bu hususun akreditif metinlerinde açıkça belirtilmesi gerekir. C. ONAYLI FATURA (Certified Invoice) Onaylı fatura, ihracatçı tarafından ithalatçının ülkesinin konsolosluğuna onaylattırılan ticari faturadır. Bazı ülkeler faturası konsolosluklarınca onaylanmamış malların ithaline izin vermezler. Onay, genellikle fatura konusu malların orijinine ilişkindir. Ancak konsolosluk onayı istenen hususların akreditifte belirtilmesi gerekir. (Örnek 14) III. POLİÇE (Draft/Bill of Exchange) / BONO (Senet) Promissory Note Poliçe, alacaklı tarafından borçlu üzerine çekilen bir ödeme emridir. (Örnek 15) Bu ödeme emri belirli bir meblağın belirtilen tarihte borçlu tarafından poliçe lehdarına kayıtsız şartsız ödenmesini içerir. Dış ticarette vadeli satışlarda çok yaygın olarak kullanılan bir finansal enstrumandır. BONO (Senet) Promissory Note Borçlu tarafaından alacaklı üzerine düzenlenen ve belirli bir vadede belirli bir meblağın ödeneceğini taahhüt eden kambiyo senedidir. (Örnek 16) Ciro yoluyla devr edilerek el değiştirebilir. Vadesinden önce bankalara ibraz edilerek tahsili cihetine gidilebilir. Vadesinde ödenmemesi halinde ptotesto ettirilebilir. Dış ticarette poliçe kadar yaygın olmamakla birlikte son zamanlarda kullanım alanı bulmaktadır. IV. SİGORTA BELGELERİ A. BELGE TÜRLERİ Alıcı veya satıcının herhangi bir risk nedeniyle zarara uğramaması için malların, sözleşmede belirtilen tarafça sigorta ettirilmesi gerekmektedir.aşağıda uluslararası ticarette kullanılan sigorta belgeleri ve bu belgelerde kapsanabilecek risk türleri tek tek ele alınmıştır. 1. SİGORTA MEKTUBU (Letter of Insurance) Ülkemizde "Küvertür Notları" olarak da adlandırılan bu belge, sigorta komisyoncuları (broker) tarafından, sigortanın yapılacağını ya da yapılmış olduğunu üçüncü şahıslara duyurmak amacı ile düzenlenir. Hiçbir şekilde sigorta belgesi veya poliçesi yerine geçmez. Meydana gelebilecek herhangi bir hasar veya kayıp nedeni ile bu belgeye dayanarak sigorta şirketinden tazminat istenemez. Malların sahibi tazmin talebini ancak bu belgeyi düzenleyen sigorta komisyoncusuna yapabilir. Bu belge esasen düzenlenecek olan sigorta poliçesine baz olarak kabul edilir ve bunun düzenlenmesinden sonra mutlaka sigorta poliçesinin de düzenlenmesi gerekir. Sigorta mektubu bankalarca uygun bir sigorta belgesi olarak kabul edilemez. 2. SİGORTA ŞAHADETNAMESİ VEYA SİGORTA BELGESİ (Insurance Certificate) Sigortacı ve sigortalanan arasında yapılan açık veya flotan sigorta sözleşmesine dayanılarak düzenlenir. Açık veya flotan sigorta, yapılacak olan birden fazla yüklemenin sigortasını kapsamak üzere düzenlenir. Her yükleme tarihinde sigorta yaptıran, kesin sigortanın yapılması için malların niteliklerini ve yükleme tarihini bildiren sigorta şahadetnamesini doldurup imzalayarak sigorta şirketine gönderir. Bu belge bir teklif niteliğindedir ve sigorta şirketi tarafından imzalandıktan sonra geçerli bir sigorta belgesi haline gelir. (Örnek 17) Sigorta şahadetnamesi yükletenin talebi üzerine nama, emre ya da hamiline düzenlenerek ciro ve teslim yolu ile devredilebilir. Ancak sigorta şahadetnamesinin devredilebilir bir kıymetli evrak niteliğinde olabilmesi için mutlaka hem sigorta yaptıran hem de sigortacı tarafından imzalanmış olması gerekmektedir. Sigorta belgesinin üzerinde açık veya flotan sigortaya bir atıfta bulunuluyorsa ve içerdiği riskler belirtiliyorsa, bu belge sigorta poliçesi yerine geçer. Ancak yine de sigorta poliçeleri kadar güvenilir belgeler değildir. Bu nedenle sigorta şirketi büyük ve güvenilir değilse bankalar tarafından ihtiyatla karşılanır. 3. FLOTAN SİGORTA POLİÇESİ VEYA AÇIK KUVERTÜR (Floating Policy or Open Cover)
Flotan sigorta malların kesin sigortası yaptırılmadan önce, yükleme gerçekleştirilene kadar malların sigorta ettirilmesi için yaptırılan geçici bir sigorta türüdür. Yükleme gerçekleştirildikten sonra, flotan sigorta kesin sigortaya dönüştürülür. Bu işlem yukarıda anlatıldığı şekilde sigorta şahadetnamesi düzenlenerek yapılabileceği gibi, aşağıda anlatılacağı üzere yeni bir poliçe düzenlenerek de yerine getirilebilir. Kesin sigortanın mallar yüklendiği anda gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Ancak flotan sigorta yaptırıldığında, kati sigorta birkaç günlük gecikmeyle dahi olsa yaptırılabilmektedir. Çünkü flotan sigorta yaptırıldığı andan itibaren bir kuvertür tesis edilir. Yani mallar sigortalanır. Fakat bu bir taşıma sigortası olduğu için, prim ancak yükleme gerçekleştirildiği andan itibaren tahsil edilir. Flotan sigorta çok küçük bir ücret karşılığında açılır ve geçerlilik süresi 12 aydır. Flotan sigorta açtırmak için sigorta başvuru formu doldurulup sigorta yaptıran tarafından imzalanarak sigorta şirketine verilir. 4. SİGORTA POLİÇESİ (Insurance Policy) Sigorta yaptıran ile sigortacı arasında malların belirli yerler ve belirli tarihler arasında sigortalanması için düzenlenen bir belgedir. Nama, emre veya hamiline olarak düzenlenen bu kıymetli evrak ciro yolu ile devredilebilir. Mallarda meydana gelebilecek herhangi bir hasardan dolayı sigortayı yaptıran veya ciro yolu ile sigorta poliçesini elinde bulunduran kişi doğrudan zararın tazmini için sigorta şirketine başvurabilir. Sigorta poliçesinde şunlar belirtilmelidir: 1) Sigortacının ve sigorta ettirenin ve varsa faydalanan kimsenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı ve ikametgah adresleri, 2) Sigorta konusu, 3) Sigortacının üstüne aldığı risklerle, bunların başlayacağı ve son bulacağı tarih, 4) Sigorta bedeli, 5) Primin tutarı ile ödeme zamanı ve yeri, 6) Sigortacının üstüne aldığı rizikoların gerçek kapsamlarını belirlemeye yarayacak bütün haller, 7) Düzenleme tarihi. Sigortalar çeşitli kapsamlarda düzenlenebilir. Bir sigorta poliçesinin hangi riskleri kapsadığı açık ve kesin olarak poliçede belirtilmelidir. B. SİGORTADA KAPSANABİLECEK RİSK TÜRLERİ Bir sigorta poliçesinin kapsayabileceği rizikolar üç ana başlıkta incelenebilir: 1. Müşterek Avarya (General Average) Geminin karşılaşacağı risklerden dolayı, malların da hasar görmesi ihtimaline karşı yapılan bir sigortadır. Örneğin; geminin batma tehlikesine karşı malların bir kısmının denize boşaltılması bu tür bir risktir. Bunun gibi gemide meydana gelebilecek her türlü hasardan o gemide malları taşınan bütün sigorta şirketleri müşterek olarak sorumludur. Kendi sigortaladıkları mallara hiçbir şey olmasa dahi meydana gelen hasarı kendi payları oranında tazmin etmek zorundadırlar. Bütün sigorta poliçeleri bu riski kapsamaktadır. 2. Hususi Avarya Franko (Free From Particular Average) Bu en dar kapsamlı olan riziko çeşididir. Çünkü Hususi Avarya Franko sadece geminin yanması, batması veya karaya oturması gibi durumlarda meydana gelen hasar ve kaybın tazmin edilmesini kapsamaktadır. Genellikle kömür, demir gibi ağırlığına oranla kıymeti göreceli olarak daha az olan ve özel bir hasar riskine yakın olmayan maddeler için yapılır. 3. Hususi Avarya (Particular Average) Bu en geniş kapsamlı riziko çeşididir. Müşterek avarya zararlarının yanı sıra mallarda özel olarak meydana gelebilecek riskleri de kapsar. Burada malların tamamının hasar görmesi gerekmez. Herhangi bir paketin bir bölümünün bile hasar görmesi halinde sigorta şirketi bu kaybı tazmin eder. Sigortanın kapsayacağı riskler poliçede tek tek belirtilmelidir. Çünkü bir çeşit hususi avarya olan "I.C.C. all risks" kapsamında temin edilen sigortalarda bile bazı riskler sigorta kapsamı dışında kalmaktadır.
Bu sigorta ile kapsanan, olağan hallerde meydana gelebilecek zarar ve ziyandır. Savaş, afet, grev gibi olağanüstü hallerde meydana gelebilecek zararlar sigorta kapsamının dışındadır. Bu tür tehlikelere karşı, sigorta anlaşmasında rizikoların kapsamı genişletilebilir. Sigorta poliçesine eklenen her olağandışı risk için sigorta yaptıran ayrıca prim ödemek durumundadır. Hususi avaryada uygulanan muafiyetin niteliğine göre iki şekilde ödeme yapılabilir: a) Adi Muafiyet (Ordinary Franchise): Burada belirli bir oranda muafiyet sınırı vardır; bu miktara kadar olan hasarı sigorta şirketi tazmin etmez. Ancak bu limit aşıldıktan sonra zararın tamamı sigorta şirketince ödenir. Örneğin, TL.100.000.-'lık bir malın sigortası yaptırılmış ve muafiyet sınırı da %5 olarak tespit edilmiş ise TL.5.000.-'na kadar meydana gelebilecek hasar sigorta şirketi tarafından tazmin edilmez. Zarar TL.5.000.-'nın üzerinde ise tamamı ödenir. b) Tenzili Muafiyet (Deductible Franchise): Bu muafiyet şeklinde ise, tüm hasar ve ziyan üzerinden belirli bir yüzde düşülerek kalan miktar üzerinden zarar sigorta şirketince tazmin edilir. Örneğin ; sigortalanan malın değerinin TL.100.000.-, tenzili muafiyet oranının %5, zarar - ziyanın TL.75.000.- olduğunu varsayalım. Tenzili muafiyet (75.000 x.05 =) TL.3.750.- düşülerek, (75.000-3.750 =) TL.71.250.- ödenir. Sigortanın muafiyetsiz olarak yapılması da mümkündür; bu durumda özel şartlar arasında belirtilmesi halinde, tazmin herhangi bir muafiyet uygulanmadan yapılır. C. LONDRA SİGORTACILIK ENSTİTÜSÜNÜN DÜZENLEDİĞİ TAŞIMA SİGORTASI ŞARTLARI (INSTITUTE CARGO CLAUSES) Londra Sigortacılar Enstitüsünün, nakliye sigortaları hakkında kabul ettiği İngiliz Taşıma Sigortasında ise sigortalar kapsadıkları risk açısından üç ana gruba ayrılmıştır. 1. Institute Cargo Clauses (A) Bütün taşımacılık türlerinde kullanılan en geniş kapsamlı sigorta çeşididir. Enstitünün eski "all risks" klozunun yerine kullanılmaktadır. Sigorta belirtilen yükleme limanından başlar, nakliyatın normal seyri içinde devam eder ve boşaltma yerinde sona erer. Deniz taşımacılığında meydana gelebilecek veya denize ait olmayan ticari rizikolar şeklinde ifade edilen (yağ lekesi, yabancı maddelerle temas, çalınma, delinme, kırılma v.s.) her türlü hasar ve kaybı tazmin eder. Ancak gecikme veya malın kendi ayıbı nedeniyle meydana gelebilecek hasarlar tazminat dışıdır. 2. Institute Cargo Clauses (B) Hususi avaryada (WA/WPA - With Average/With Particular Average) kapsanan riskleri içermektedir. Geminin karşılaşabileceği riskler dışında, bazı özel olarak kararlaştırılmış riskleri de kapsamaktadır. I.C.C. (A)'da kapsanan rizikolardan daha dar kapsamlıdır. Karayolu taşımacılığında, I.C.C. Kamyon Klozu, demiryolu taşımacılığında ise I.C.C. Demiryolu Klozu olarak kullanılmaktadır. 3. Institute Cargo Clauses (C) Enstitünün eski "hususi avarya hariç (FPA)" klozu yerine kullanılmaktadır. "Tam Ziya" olarak da bilinen bu sigorta türünde nakil aracının kullanılamaz hale gelmesi sonucunda mallarda meydana gelen hasar ve kayıp tazmin edilir. Mallarda meydana gelebilecek herhangi özel bir hasar sigorta kapsamı dışındadır. Bu kloz ancak demir, kum gibi malların taşımasında tesis edilmelidir. Yukarıdaki tüm klozların kapsamı, prim ödenmek ve sigorta poliçesinde belirtilmek suretiyle genişletilebilir. D. SİGORTA BELGELERİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
1. Sigorta belgeleri ve poliçeleri bizzat sigortacı veya yetkili acentası tarafından imzalanmış olmalıdır; aksi takdirde hiçbir hüküm ifade etmez. 2. Sigorta belgeleri, taşıma belgesinde gösterilen yükleme veya sevk tarihinden daha sonraki bir tarihi taşımamalıdır. 3. Sigortanın meblağı malların CIP veya CIF bedelinden en az %10 fazla olmak zorundadır, aksi takdirde bankalarca geçerli bir sigorta belgesi olarak kabul edilmezler. 4. Sigortalanacak rizikolar belirlenirken: a) Sigortanın tipi A veya B veya C klozu olarak ifade edilmelidir, b) Sigortalanması gereken riskler ayrıca sigorta poliçesinin üzerinde açık olarak yazılmalıdır. 5. Sigorta poliçesinin üzerinde tazminatın hangi muafiyet şekli uygulanarak ödeneceği belirtilmelidir. Akreditif şartlarında açıkça sigortanın muafiyetsiz yapılacağı belirtilmediği sürece bankalar garanti vermiş olsalar dahi sigortanın muafiyetsiz uygulanmasını sağlayamazlar. 6. Sigorta belgeleri birden fazla orijinal nüshalı düzenlenmiş gözüküyorsa, akreditifte aksine bir yetki yer almadığı sürece bütün orijinal nüshalar ibraz edilmelidir (Akreditifler Hakkında Yeknesak Teamül ve Uygulamalar 500 Sayılı Broşür, Madde 34/b). V.DIŞ TİCARETTE ARANAN DİĞER BELGELER A. MENŞE İSPAT BELGESİ (Certificate of Origin) Menşe İspat Belgesi, bir malın üretildiği ülkeyi gösteren belgedir (Örnek 18). Bu belge, alıcının isteği üzerine satıcı tarafından düzenlenerek satıcının ülkesindeki yetkili merciler tarafından onaylanır. Bu merciler genellikle ticaret odaları, bazen de ithalatçı ülkenin yerel temsilciliğidir. Menşe İspat Belgesi, malın üretildiği veya imal edildiği ülkenin saptanması ve gümrük vergilerinde indirim veya muafiyet uygulanması amacıyla düzenlenir. B. DOLAŞIM BELGELERİ (Movement Certificate A.TR ve EUR 1) Avrupa Topluluğu (AT), üye ülkeler arasında ortak pazar kurmak amacıyla "gümrük birliği" temeli üzerine kurulu bir birleşme hareketidir. Gümrük birliği çerçevesinde, üye ülkeler arasında uygulanan gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve benzer ikili tedbirlerin kaldırılması yanında, üye ülkelerin diğer ülkelerle olan ticaretinde bir "Ortak Gümrük Tarifesi" uygulaması kabul edilmiştir. Bu amaçla bir malın hangi ülkeden geldiğinin ve ne gibi bir gümrük tarifesinin uygulanması gerektiğinin kolaylıkla saptanması amacıyla çeşitli dolaşım belgeleri düzenlenmektedir. A.TR Dolaşım Belgesi; ihraç edilen malın Türkiye'den Topluluğa veya Topluluk'tan Türkiye'ye doğrudan doğruya taşınması halinde düzenlenir (Örnek.20). EUR.1 Dolaşım Belgesi; Türkiye ile Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkeleri (İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre) menşeli ürünlerin anlaşma hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı ülke gümrük idaresince yetkili kılınan kuruluşlarca usulüne uygun olarak düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen belgedir (Örnek 19). EUR.1 belgesinin ihracatçı ülke Gümrük İdaresince vize edildiği tarihten itibaren 4 ay içinde ithalatçı taraf ülkenin Gümrük İdaresine verilmesi gerekir. C. GÜMRÜK BEYANNAMESİ Türkiye'nin, 01.01.1996 tarihinden itibaren Avrupa Topluluğu ile gümrük birliğine gitmesinden önce gümrüklerde, ithalat işlemlerinde Gümrük Giriş Beyannamesi, ihracat işlemlerinde ise Gümrük Çıkış Beyannamesi düzenlenmekteydi. 01.01.1996 tarihinden itibaren bu belgeler kaldırılarak ithalat, ihracat ve transit ticaret işlemlerinde tek tip gümrük beyannamesi kullanılmaya başlanmıştır (Örnek 20). D. ÇEKİ LİSTESİ (Weight Note) Çeki listesi, sevkedilen malların ağırlığını gösteren bir belgedir. Üçüncü şahıslarca veya bizzat satıcı tarafından düzenlenir. Özellikle yüklenirken tartılmasına imkan olmayan dökme mallar için yükleyenin beyanına istinaden, mal miktarı tespit edilmiş konşimento ibraz edileceği hallerde ve ziyan ve hasar tespitinde sigorta şirketlerince aranan önemli bir belgedir. (Örnek 21)
E. KOLİ LİSTESİ (Packing List) Bu belge gönderilen malların koliler halinde ambalaj edilmesi durumunda, her kolinin içinde hangi maldan kaç birim bulunduğunu gösteren listedir (Örnek 22). Böylece ambalajı açmadan içindeki malların bilinmesi olanağını sağlar. Koli listesinin düzenlenmiş faturaya uygun olması gerekir. F. KALİTE UYGUNLUK VE SAĞLIK UYGUNLUK BELGESİ Bu belgeler, özellikle insan sağlığıyla doğrudan veya dolaylı olarak ilgili malların ithali veya ihracı sırasında, ithalatçı tarafından talep edilmesi halinde düzenlenir. İhracatçı kalite uygunluk belgelerini çeşitli standardizasyon kurumlarından sağlar G. GÖZETİM RAPORU (Certificate of Inspection) Mal ile vesaik arasındaki uygunluğu tespit etmek amacıyla düzenlenmesi talep edilen bir belgedir. Gözetme veya kontrol belgesi bağımsız, güvenilir gözetim kuruluşlarınca, malın kalitesinin ve miktarının kesin olarak belirlenmesi amacıyla düzenlenir. Bu raporlar (Örnek 23) ithalatçıya satış sözleşmesinde belirtilen nitelik ve nicelikte malın sevk edilip edilmediğini gösterir. İhracatçı ise bu raporlarla sevkettiği malların kalitesini alıcıya akreditifi açan bankaya ve üçüncü şahıslara karşı belgelemiş olur. H. ANALİZ RAPORU (Certificate of Analysis) Bu rapor özellikle madensel ve kimyasal ürünlerin veya hammaddelerin ithal edilmesi sırasında ihracatçıdan talep edilir (Örnek 24). İthal edilecek malın kimyasal niteliğinin ve kalitesinin saptanması için yaptırılan analizler sonucunda düzenlenen bir belgedir. Bu belge ile ihracatçı satış sözleşmesinde belirtilen nitelikte malı alıcıya göndermiş olduğunu kanıtlar.