Dil - Kültür İlişkisi Kültür Nedir? 2 Bir milletin fertlerini ortak bir çatı altında toplayan maddi ve manevi değerler bütünüdür. Örf, âdet, gelenek ve inançlar kültürün manevi kısmına; giyim kuşam, yemek, mimari, zanaat ve sanatlar maddi kısmına örnek olarak verilebilir. Bir milletin yaşam tarzıdır. Kültür bir toplumun kimliği, karakteri, özgünlüğü, farklılığı, kısaca kendisidir. 1
Atatürk e Göre Kültür Nedir? 3 Bir insan cemiyetinin devlet hayatında; fikir hayatında yani ilimde ve güzel sanatlarda ve içtimaiyatta; iktisadî hayatta yani ziraatta, sanatta, ticarette yapabildiği şeylerin muhassalasıdır (toplamıdır). Doğan Aksan a Göre Dil Kültür İlişkisi 4 Bir ulusun yaşayış biçimi, inançları, gelenekleri, dünya görüşü, çeşitli nitelikleri ve hatta tarih boyunca bu toplumda meydana gelen çeşitli olaylar üzerinde hiçbir bilgimiz olmasa, yalnızca dilbilim incelemeleriyle, bu dilin söz varlığının, söz hazinesinin derinliğine inerek bütün bu konularda çok değerli bilgiler ve güvenilir ipuçları edinebiliriz. (1977: 65) 2
Kültürün Özellikleri Dil Kültür İlişkisi 5 Türkçede bacanak, baldız, elti, yenge, enişte, dayı, teyze, amca, görümce, dede vs. şeklinde akrabalık isimlerinin çokça bulunması bu dili konuşan Türklerin akrabalık bağlarının güçlü olduğunu göstermektedir. Kültürün Özellikleri 6 Millidir Tarihidir Milletlerin Ortak Malıdır Temel Yapısı Değişmez Bir Bütündür 3
1- Millidir 7 Her milletin kendisine has bir kültürü vardır ve milletler bu kültürel unsurları vasıtasıyla birbirlerinden ayrılır. Bu niteliği dolayısıyla kültürü, bir milletin kimliği olarak vasıflandırmak mümkündür. 2- Tarihidir 8 Kültürler bir milletin tarihi kadar eskidir. Milletlerin tarih sahnesine çıktığı ilk zamanlardan itibaren vardır. Bu yüzden kültür unsurlarının kökenleri araştırılırsa tarihi süreçte çok eskilere kadar gidilir. 4
3- Milletlerin Ortak Malıdır 9 Kültürler o milleti oluşturan fertlerin ortak malıdır. Herkes kültür unsurlarına serbestçe katılır veya onu yaşatır. Örneğin Türk düğünlerinde geline kına yakma âdeti bir kültür unsuru olarak herkesin ortak malı kabul edilir. Bütün gelinler kına gecelerinde kına yakınırlar. 4- Temel Yapısı Değişmez 10 Kültür unsurları yüzyıllar öncesinden varlığını devam ettirirken meydana gelen ekonomik, teknolojik değişme ve gelişmeler karşısında bazı unsurlarında değişiklikler meydana gelse dahi özü değiştirilemez. Temel yapısı varlığını devam ettirirken ayrıntıya ait unsurlar değişebilir. Örneğin eskiden Türk düğünlerde eğlence olarak at yarışları yapılır, güreşler tertip edilirken günümüzde bu şekil eğlenceler ortadan kalkmıştır. Fakat kültürün temel unsuru olan eğlence varlığını hala korumaktadır. 5
Kültür Çeşitleri 5- Bir Bütündür 11 Kültür unsurları kendi içerisinde bir bütünlüğe sahiptir. Parçaların bir araya gelmesiyle oluşan bu bütünlükte bir anlam vardır. Milletin fertleri bu anlamı bilirler ve bütünlüğün verdiği hazzı ortaklaşa hissedebilirler. Kültürün Özellikleri 12 Genel Kültür / Halk Kültürü Alt Kültür Popüler Kültür Kitle Kültürü Yüksek Kültür 6
Genel Kültür / Halk Kültürü 13 Bir toplumun üyesi olan fertlere toplumun çeşitli kurumları aracılığıyla verilen ortak kültürdür. Herkesin kültürüdür, bireysel seçim mümkün değildir. Örneğin takı merasimi Türk düğünlerinin genel kültür ögelerinden biridir. Alt Kültür 14 Genel kültüre sahip bireyler, yaşadıkları bölgenin özelliği veya mesleklerine göre genel kültürle çatışmayan bir kültüre de sahip olabilirler. Örneğin gecekondu kültürü gibi 7
Popüler Kültür 15 Gündelik yaşam kültürü olarak bilinen, bir anda ortaya çıkan, kısa sürede halk tarafından benimsenip bir süre sonra ortadan kalkan kültür olarak adlandırılır. Kısa ömürlüdür. İspanyol paça pantolon bir dönemin popüler kültürüne örnek olarak verilebilir. Kitle Kültürü 16 Sanayide ilerlemiş ülkelerde görülen tüketime yönelik kültürdür. 8
Yüksek Kültür 17 Bilgili ve yetişmiş insanlar tarafından üretilen kültürdür. Üst kültür adı da verilir. Özgürlükçüdür. Başarılı sanat eserleri ve düşünce ürünleri bu kültüre aittir. Medeniyet Kültür İlişkisi 18 Medeniyet kelimesi köken olarak Medine kelimesinden gelmektedir. Bu kelime Arapçada şehir anlamına gelmektedir. Medenî şehirli, medeniyet şehirlilik demektir. Buradan hareketle medeniyetin şehirlerde ortaya çıkıp yaşandığını belirtmek mümkündür. Bu kelimenin Türkçe karşılığı ise uygarlık tır. 9
Kültür Medeniyet Karşılaştırması 19 1. Kültür millidir; medeniyet ise evrenseldir, bütün insanlığı ilgilendirir. 2. Kültür ayırıcıdır, bir milleti ve toplumu diğer bir millet ve toplumdan ayırır; medeniyet ise birleştiricidir. 3. Kültür sert ve kıyıcıdır. Kültürel unsurlara uymamak toplum fertleri tarafından dışlanmaya ve ayıplanmaya neden olabilir. Örneğin düğün yapmadan evlenmek Türk toplumunda hoş karşılanmaz, hatta evlilikleri dahi kabul edilmez. Medeniyet anlayışlı ve hoşgörülüdür. Kültür Medeniyet Karşılaştırması Devamı 20 1. Kültür bazen akıl dışı olabilir; fakat medeniyet aklı esas alır. 2. Kültür toplumu; medeniyet bireyi ön plana çıkarır. 3. Kültür yaşanılır; medeniyet öğrenilir. 4. Kültür şehirlere uzak veya nüfus yoğunluğu az olan yerlerde canlı olarak yaşatılırken; medeniyet şehirlerde ortaya çıkar ve yaşama alanı bulur. 10
Edebi Eserlerde Kültür Unsurlarının Yaşatılması 21 Dil, kültürün yaşatıcısı ve taşıyıcısı olduğu için edebiyatı, dil vasıtasıyla kültürle ilişkilendirmek doğrudur. Edebiyat aynı zamanda kültürün de bir parçasıdır. Buradan hareketle edebi metinlerin kültürün aynası olduğunu söylemek mümkündür. Örnek 22 Elin kapısında karavaş olan Burunu sümüklü gözü yaş olan Bayramdan bayrama bir tıraş olan Berbere gelir de dükkân beğenmez. 11
Edebi Eserlerde Kültür Unsurlarının Yaşatılması 23 Dadaloğlu na ait yukarıdaki dörtlükte ise en çok dikkatimizi çeken kelime okuntu dur. Bu kelime Anadolu Türklerinde hala yaşamaktadır ve düğünlerden önce akraba ve komşuları düğüne çağırma eylemi (bugünkü davetiye) anlamında kullanır. Dadaloğlu kültüre ait bir unsuru kullanarak bu unsurun günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Kara kavak yıkıntısı Dallarının döküntüsü Kozanoğlu düğün kurmuş Nerde bunun okuntusu Dil Kültür İlişkisi 24 Sonuç Olarak; Konumuzu Mehmet Kaplan ın dil-kültür ilişkisini değerlendirdiği şu sözleriyle bitiriyoruz: «Ziya Gökalp, dili kültürün temel unsuru sayar. O, bu görüşünde haklıdır. Zira dil, duygu ve düşüncenin adete kabıdır. Bir milletin bütün duygu ve düşünce hazinesi, dil kabına veya kalıbına dökülür ve bu dil kabı ile yerden yere, nesilden nesle aktarılır. Yazı, dilin sesini kaydeden bir vasıta olarak dilin bir parçasıdır. Fakat kültür, söz ile de bir millet arasına yayılır.» 12
25 Teşekkürler Yrd. Doç. Dr. Cafer ÖZDEMİR Türk Dili I Dilin Tanımı, Özellikleri / Dil-Millet İlişkisi Ünite 2 13