T.C. Çevre ve Orman Bakanligi ÇEVRE DENETÇILERI EL KITABI

T.C. Çevre ve Orman Bakanligi ÇEVRE DENETÇILERI EL KITABI ANKARA 2007

Bu çalisma T.C. Çevre ve Orman Bakanligi Çevre Yönetimi Genel Müdürlügü Ölçüm ve Denetim Dairesi Baskanligi Tarafindan Hazirlanmistir. ANKARA 2007 Bu kitabin her türlü basim ve dagitim hakki T.C. Çevre ve Orman Bakanligina aittir. ISBN: 978 975 8273 98 0 Adres : T.C. Çevre ve Orman Bakanligi Çevre Yönetimi Genel Müdürlügü Sögütözü caddesi 14/E, Bestepe, 06560, ANKARA Tel : 0 312 207 65 66 Faks : 0 312 207 65 35 e-posta : denetim@cevreorman.gov.tr 1

IÇINDEKILER ÖNSÖZ Sayfa 1. GIRIS 4 1.1. Düzenleyici Döngü Içinde Denetim 5 1.2. Idari Çerçeve 6 1.2.1. Avrupa Mevzuati 6 1.2.2. AB Üyesi Devletlerde Izinlerin Yasal Çerçevesi 6 2. DENETIM ÇERÇEVESI 11 2.1. Çevresel Mevzuatin Gelistirilmesi 11 2.2. Izinler (Ve/Veya Yetkilendirmeler) 11 2.3. Uygulama 11 2.4. Uygunluk Kontrolü Ve Yaptirim 11 2.5. Uygunsuzluk 12 3. ÇEVRE DENETIMI ÇESITLERI 13 3.1. Genel Denetim Kategorileri 13 3.2. AB Denetim Çesitleri 13 3.3. ABD-EPA Tipi Denetimler 15 3.4. Entegre Denetimler 17 3.4.1. Entegre Denetimin Avantajlari ve Dezavantajlari 17 3.4.2. Entegre Yaklasimlar 21 3.4.3. Entegre Denetim Çesitleri 22 3.4.4. Entegre Denetimlerin Kullanilmasi 26 4. DENETIM SISTEMININ ORGANIZASYONU (BAZI ÜYE DEVLETLERDE DENETIM IÇIN YETKILI MAKAMLAR) 27 5. DENETIM PROSEDÜRÜ 30 5.1. Genel Bakis 30 5.2. Denetimin Planlanmasi 32 5.2.1. Giris 32 5.2.2. Genel Yaklasim 32 5.2.3. Bilginin Güncellenmesi 32 5.2.4. Denetim Kategorileri 32 5.2.5. Denetimlerin Sikligi 33 5.3. Saha Ziyaretlerine Hazirlanma 34 5.3.1. Saha Ziyaretine Hazirlik 34 5.3.1.1. Gerekli Bilginin Analizi 34 5.3.1.2. Diger Çevre Birimleriyle Isbirligi 36 5.3.1.3. Teknik Literatür Analizi 36 5.3.2. Denetim Planinin Gelistirilmesi ve Onayi 36 5.3.3. Görüsmeler ve Kontrol Listeleri 36 5.3.4. Numune Alma Planinin Hazirlanmasi 37 5.3.5. Ekipmanin Hazirlanmasi 38 5.3.6. Tesisin Haberdar Edilmesi 39 5.4. Saha Ziyaretleri 39 5.4.1. Tesis Çevresindekilerin Denetlenmesi 39 5.4.2. Denetçinin Tesis Içine Girisi 39 5.4.3. Açilis Toplantisi 40 5.4.4. Saha Turu 42 5.4.5. Saha Denetimi 42 5.4.6. Görüsmeler 43 5.4.7. Kayitlarin Analizi 45 5.4.8. Denetim Sirasinda Numune Alma 47 2

IÇINDEKILER Sayfa 5.4.8.1. Numune Alma Prosedürleri 47 5.4.8.2. Numune Kaydi ve Emanet zinciri 48 5.4.8.3. Laboratuar Analizi 48 5.4.9. Denetim Kayitlarinin Belgeye Dökülmesi 48 5.4.10. Kapanis Toplantisi 49 5.5. Denetim Raporu 50 5.6. Takip Denetimi 51 5.7. Yaptirim 51 5.8. Denetçinin Sorumluluklari 52 6. KALITE YÖNETIMI 56 6.1. Faaliyet Kalite Yönetimi 56 6.2. Laboratuar Prosedürleri Ve Kalite Güvencesi 57 6.2.1. Numune Hazirlama Prosedürleri 58 6.2.2. Laboratuar Analiz Tekniklerinin Degerlendirmesi 58 6.3. Kalite Güvencesi Ve Kalite Kontrol 60 7. ILETISIM 63 7.1. Giris 63 7.2. Müzakere Etme Ve Ihtilaflarin Ele Alinmasi 63 7.2.1. Müzakere Etme 63 7.2.2. Ihtilaflarin Ele Alinmasi 64 7.3. Halkla Iliskilerle Ilgili Iletisim Faaliyetleri 64 7.4. Kamu Destegi Ile Ilgili Iletisim Faaliyetleri 65 7.5. Uygunlugun Tesvikinde Bir Araç Olarak Iletisim 65 8. KIRLILIGIN ÖNLENMESI 66 8.1. Kirliligin Önlenmesine Genel Bir Bakis 66 8.2. Örnek: Atik Yönetimi Hiyerarsisi 66 8.3. Kirliligi Önlemenin Faydalari 68 8.4. Endüstriyel Tesisler Için Kirliligin Önlenmesi Olanaklarini Degerlendirme 69 Prosedürleri 8.5. Belediye Atik Su Aritma Tesisleri Için Kirliligin Önlenmesi Olanagini Degerlendirme Prosedürleri 73 9. YAPTIRIM TERIMLERI SÖZLÜGÜ 75 EKLER Ek 1 Çoklu Ortam Tarama Anketi 85 Ek 2 Denetim Planlamasi Için Kontrol Listesi 100 Ek 3 Tesisi Yerinde Inceleme Kontrol Listesi 103 Ek 4 Akis Ölçer Denetimi Kontrol Listesi 106 Ek 5 Aritma Çamuru Kontrol Listesi 109 Ek 6 Kanalizasyon Tasmasi Kontrol Listesi 125 Ek 7 Numune alma Kontrol Listesi 128 Ek 8 Saha Ziyareti Kontrol Listesi 130 Ek 9 Kayit Analizi Kontrol Listesi 133 Ek 10 Laboratuar Kalite Güvence Kontrol Listesi 137 Ek 11 Denetim Raporu Kontrol Listesi 141 Ek 12 Ingiltere Denetim Raporu Kontrol Listesi 143 Ek 13 Takip Denetimi Kontrol Listesi 150 Ek 14 Kirlilik Önleme Kontrol Listesi 152 Ek 15 Endüstriyel Kaynak Kontrolü Anketi 160 Ek 16 Yapi Kaynak Kontrolü Anketi 164 3

ÖNSÖZ Çevre denetiminin tarihsel gelisimine baktigimizda, çevreyle ilgili ilk düzenlemelerin 1970 lerin sonlarinda endüstriyel kazalar ile basladigini görmekteyiz. 1980 lerin basinda ise çevre konusuna, çevre yönetimi kavrami çerçevesinde yeni yaklasimlar getirilmeye baslanmis ve endüstriyel faaliyetler bu yaklasimlar çerçevesinde; enerji ve çevre performanslarini yükseltmek üzere yeniden ele alinmistir. 1980 lerin ortalarina gelindiginde endüstriyel üretim sistemlerinde hammadde ve enerji akisinin çevre üzerindeki etkileri tekrar tasarlanmistir. Bu yaklasim, atiklarin ve yan ürünlerin üretime yeniden girdilerinin saglanmasi, ürünlerin çevresel etkilerinin degerlendirilmesi, daha temiz üretim için tüm proses akisinin analiz edilmesi gibi unsurlari kapsamaktadir. 1990 lara gelindiginde, giderek büyüyen sanayi ve hizmet sektörleri, çevre egitimi, çevresel degerlerin ölçümü ve izlenmesi, atiklarin azaltilmasi ve çevresel yönetim stratejilerinin belirlenmesi konularina dair daha kapsamli yaklasimlara ihtiyaç duyulmus ve bunun sonucu olarak Toplam Kalite kavrami dogmustur. Günümüzde, çevre kirliligi ile kaynaklarin azalmasi maalesef korkutucu boyutlara varmistir. Yerkürenin yüz yüze kalacagi varsayilan tehditler, bilim adamlarinin öngörülerinden çok daha erken kapimizi çalmis bulunmaktadir. Bugün tüm dünyada tartisilan ve olasi çareler arastirilan öncelikli gündem konularindan biri küresel isinma ile bunun dogurdugu ve doguracagi sonuçlardir. Iste bu noktada çevreye iliskin tartismalar ve uygulamalar tartisilmaz önem kazanmis bulunmaktir. Endüstriyel tesisler ve faaliyetlerden kaynaklanan çevre sorunlari ile bunlara iliskin çevresel uygunluk zinciri konulari bu tartismalarin ve çalismalarin büyük bir bölümünü teskil etmektedir. Zincirin çevresel izin ve izlemeden sonraki halkasi olan çevre denetimi konusu, ülkelerin çevre otoritelerinin en yogun çalistigi konularin basinda gelmektedir. Türkiye çevre konusundaki çalismalarini, 3 Ekim 2005 tarihinde baslayan Avrupa Birligi Tam Üyelik Müzakereleri ile, uyumlastirma perspektifini de göz önünde bulundurarak tüm gayretiyle sürdürmektedir. Bu kapsamda, Avrupa Komisyonu nun 2002-2004 yillari için gerçeklestirdigi Katilim Öncesi Program tarafindan finanse edilen ve Bakanligimizca basari ile tamamlanmis bulunan IMPEL Agi ile Türkiye deki Çevre Mevzuatinin Uygulanmasi ve Yaptiriminda Kapasite Gelistirilmesi projesinin çiktilarindan bir tanesi de bu; Çevre Denetimi El Kitabi dir. Bu kitapta, temel hedefi; isletmelerin çevresel uygunluk konusunda özen göstermeleri gereken konularin belirlenmesi, gerekli ölçümlerin gerekli periyotlarda mevzuata uygun olarak yapilmasi ve raporlanmasi, çevrenin korunmasi için gerekli önlemlerin zamaninda alinmasi olan çevre denetimi mekanizmasi incelenmis bulunmaktadir. Çevre Denetimi El Kitabi nin, hem Türk çevre yetkilileri hem de sanayicimiz için daha iyi bir çevre olusturulmasina dair çalismalarinda kaynak teskil etmesini umuyorum. Tüm çabamiz daha temiz ve yasanabilir bir ülke için olacaktir. Prof. Dr. Hasan Zuhuri SARIKAYA Müstesar 4

1. GIRIS 1.1. Düzenleyici döngü içerisinde denetim Çevre denetimi asagidaki faaliyetleri gerektirmektedir: Çevre ile ilgili mevzuata tabi kontrol altindaki kuruluslarin uygunlugunu kontrol ve tesvik etmek, Yasal gerekliliklere uygunlugunu saglayabilmek için yapilan ilave denetim veya yaptirim hareketlerinin (örnegin izinlerin degistirilmesi veya iptal edilmesi gibi) gerekli olup olmadigini belirlemek üzere kontrol altindaki tesislerin çevre üzerindeki etkilerini izlemek, Yukarida belirtilen amaçlar için yerine getirilen faaliyetler. Uygulama ve yaptirim sistemi, düzenleyici döngü adi verilen ve asagidaki baglantilardan olusan süreç araciligi ile tahayyül edilebilir: Yasalarin gelistirilmesi; Izinlerin alinmasi; Uygulama (uygunluk kontrolü ve uygunluk tesvikinden olusmaktadir); Yaptirim. Denetim sürecinde yerine getirilecek olan amaçlar birincil olarak söyledir: Çevresel mevzuatin uygulanmasi, Çevresel mevzuatin yaptirimi. Ve bunlar düzenleyici döngünün son iki safhasi anlamina gelirler. Uygulama süreci, uygunlugun kontrol edilmesi ve tesvik edilmesi anlamina gelir ve tesislerin mevzuata uygunluk saglamak için yerine getirdikleri faaliyetlerden olusur. Uygulama ile ilgili olarak ortaya çikabilecek sorunlar asagidaki gibidir: Uygulamanin farkli yönlerine bazen çok az ilgi gösterilebilmektedir; örnegin: düzgün bir uygulama saglamak için tahsis edilen personel ve mali kaynaklar her zaman yeterli degildir; Benim arka bahçemde degil sendromu: hem yetkililer ve hem de hedef gruplar sorunun çözülmesini arzulamakta fakat bunun kendilerinden mümkün oldukça uzakta yapilmasini istemektedirler; Devlet organlari, mevzuatin etkin uygulamasi üzerine hemen her zaman pratik bilgiye sahip olamazlar. Pratikte devletin turizm, endüstri ve bu gibi alanlar ile alakali politikalari çevresel mevzuatin uygulanmasini engelleyebilir. Yetkili organlar arasinda sorumluluklarin bir biri ile örtüsmesi, diger bir deyis ile ayni yasanin uygulanmasi için birden fazla yetkili merciinin bulunmasi. Yaptirim süreci: Bir yasa veya yönetmelige uygunsuzlugun var oldugunun ortaya kondugu durumlarda, ceza ve önlem gibi yasal araçlar kullanilarak uygunlugun temin edilmesidir. Dikkat! Uygulamada, yaptirim hususunda alinan dersler, yeni mevzuat tasarilarinin hazirlanmasinda veya mevcut kanunlari degistirmede bir temel teskil edebilir. Denetçi, yaptirim uygulamak durumunda kaldiginda, daha önce verilen çevresel izin, yaptirimin uygulanmasi konusunda uygun ve mahkemede savunulabilir olmalidir. Yürürlüge koyulmasi ile ilgili olarak ortaya çikabilecek sorunlar söyledir: Izindeki (lisans) kosullarin çok genel olmasi ve yeteri kadar detay içermemesi; Yürürlüge koyacak olan merciin bazi konularda yetersiz olmasi; 5

Bazi üye ülkelerde yaptirim isleminin bir kismi, toplumun sosyal kontrolü ile saglanir ve bu özellikle insanlarin hayatinin kalitesi ile ilgili alanlarda geçerlidir (örnegin, yaptirim süreci yerel yetkililerin bazi organlari veya hükümete ait olmayan organizasyonlar tarafindan yürütülebilir ve sonuçlar her zaman beklenildigi gibi olmaz). Yaptirim sistemi, ayni konuda sorumluluk ve fonksiyon sahibi fazla sayida yetkili merci olmasi nedeni ile karmasik bir hal alabilir (bakanliklar, vilayetler, belediyeler, su kurullari, polis, vs.). 1.2. Idari Çerçeve 1.2.1. Avrupa Mevzuati Yakin zamanda üye devletlerde yürürlüge koyulan çevre ile ilgili mevzuatin arkasindaki baslica itici güç Avrupa Birligi Yasalaridir. Bütün üye ülkelerde, baslica endüstriyel kuruluslarin kurulabilmesi ve faaliyete geçebilmesi için izin alinmasi gerekmektedir. Üye ülkelerin çogunlugunda, izin verilmesi ile ilgili mevzuat merkezi hükümet tarafindan gelistirilmekte ve ulusal olarak uygulanmaktadir. Bazi üye ülkelerde bununla birlikte, bölgelere önemli yasal yetki ve güç aktarilmistir. Bütün üye ülkelerde, Çevre Bakanligi (veya buna esdeger bir merci), çevresel mevzuatin gelistirilmesinde öncülük eden bakanliktir. Bazi üye devletlerde, belli bazi sektörlerde diger bakanliklar veya organlar öncülügü ele alirlar. Izin verilmesi ile ilgili mevzuat için üye devletler farkli yaklasimlar gelistirmislerdir: Çevresel ortam (su, hava, atik, vs.) için ayri mevzuat kisimlari olabilir veya bir yasanin bütün izinler için koordinasyonu temin ettigi entegre izin verme sistemi olusturulabilir. Hatta tüm çevresel ortamlara verilen emisyonlari hesaba katan tek bir iznin sözkonusu oldugu entegre kirlenme kontrolü de mevcut olabilir. AB mevzuati oldukça genis kapsamli olup su alanlari içermektedir: I. Su II. Hava kirliliginin kontrolü III. Atik IV. Zararli maddeler: Kimyasallar V. Gürültü Konu ile ilgili AB Direktiflerine baktigimizda, belli sayidaki iyi bilinen direktifleri içermektedir. Bunlar, Seveso Direktifi (belli endüstriyel faaliyetlerin baslica kaza tehlikeleri üzerine 82/501/EEC sayili ve 24 Haziran 1982 tarihli Konsey Direktifi), Seveso-II Direktifi (96/82/EC sayili Baslica Kaza Tehlikelerinin Kontrolü üzerine Konsey Direktifi) ve IPPC Direktifidir (Entegre Kirliligin Önlenmesi ve Kontrolü üzerine 96/61/EC sayili ve 24 Eylül 1996 tarihli Konsey Direktifi). Özel olarak denetim ile ilgilenen AB Direktifi henüz gelistirilmemistir. Sadece, üye devletlerde çevre denetiminin minimum ölçütlerini saglamak için, 4 Nisan 2001 tarihli Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin Öneri si gelistirilmistir (2001/331/EC). 1.2.2. AB Üyesi Devletlerde Izinlerin Yasal Çerçevesi Çevresel mevzuata uygunluk asagida belirtilen iki araçla saglanir: 1. Kamu Yasasi, asagida belirtildigi sekilde bölümlere ayrilabilir: Idari Hukuk, Ceza Hukuku. 2. Özel Yasa. 6

AB üyesi ülkelerin çogunlugunda bu yasa kategorileri mevcuttur. Çevre denetçisi, aslen idari hukukun yaptirim araçlarini kullanir. Bunu yaparken, çevre denetçisi, çevre ile ilgili idari kurallarin yaptirimini saglayan idari sistemin bir parçasini olusturur. Idari Hukuk Devlete ait olan ve olmayan kurumlari, tesisleri veya gerçek ve tüzel kisileri yönetmek ve organize etmek isteyen, hükümete ait bir organin ilk araci idari hukukun uygulanmasidir. Idari mevzuatin yaptirimi, genel olarak bir tesisin uygunsuzluk nedenlerini açiklayan çevre denetçileri tarafindan baslatilir. Yetkili mercilerin yöneticileri, denetimi mümkün kilacak sekilde asagida belirtilen idari yasal yetkilere sahip olabilirler: Defterlerin veya diger is kayitlarinin kopyalarinin alinmasi veya incelenmesi için taleplerde bulunmak; Ulasim araçlarini durdurarak onlarin kargolarini arattirmak; Kontrol etmek üzere numuneler alabilmek için tesislere ekipman ile girebilmek (özel evler haricinde); Tesislere girildiginde diger görevlilerin eslik etmesini temin etmek; Mallari listelemek, denetlemek ve numuneler almak; Süreçleri ve emisyonlari denetlemek. Asagida belirtilen idari yaptirimlar uygulatilabilir: Idari yaptirim, yani iyilestirici faaliyete geçilmesi: buna suçlunun aleyhine bile olsa iyilestirici faaliyetler de dahildir; Para cezasi; yani, kurallari ihlal eden kisi/kurulusun, uygunsuzlugun sürdügü sürece veya ihlal basina ödeyecegi cezadir (= ödenmesi zorunlu toplam veya çevresel performans bonosu). Fakat tüm üye ülkelerde mümkün olmamaktadir; Iznin veya muafiyetin degistirilmesi; (Kismi olarak) iznin veya muafiyetin iptal edilmesi; Suç isleyenin iyilestirici harekette bulunmasini gerekli kilacak sekilde resmi bir yazinin veya ihbarin kullanilmasi. Yönetmeliklere uygunluk saglanabiliyor olmalidir; yönetmelikler imkansiz olani gerektirmemelidir. Eger gerekirse bu yönetmeliklerin mahkemede savunulabilir olmalari gerekmektedir. Yaptirim faaliyetlerinin halka açik olmasi önemlidir. Tablo-1. Idari hukuk altinda uygulanabilecek önlemler ve bu önlemlerin uygulandigi kosullar. Idari Hukuk Altindaki Önlemler Bu Önlemlerin Uygulandigi Kosullar Zorunlu Önlemler (ihbarlar, yazilar, talimatlar, tavsiyeler vs.) Bir uygunsuzluk durumunu sona erdirmek için. Para Cezalari Suçu isleyenin aleyhine de olsa iyilestirici faaliyet. Lisansin geri alinmasi Uygunsuzluk halinin düzeltilmesi için uyarilma. Kosullar ihlal edildigi zaman iznin geriye alinmasi hemen veya sadece belli bir süre sonra gerçeklestiriliyor olabilir. Bu durumda ihlali gerçeklestirenin uygunsuzluk halini lisansta (izin) belirtilen kosullar ile sona erdirmek için vakti olacaktir. Mahkeme tarafindan hükme baglandiktan sonra. 7

Yaptirim sisteminin baglami içerisinde takip etme prosedürleri ceza hukuku uygulamalarinin kullanilmasi ile sonuçlanabilir. Ceza hukuku AB ye üye olan ülkelerin bir çogunda, ceza hukuku kullanilabilecek diger bir araçtir ve vakalarin çogunlugunda savci ihlalden haberdar olduktan sonra kullanilabilir. Bu durumda savci cezai takibata baslanip baslanmayacagina karar verir. Bu safhada yerel hükümet veya denetçiler dahil olmak üzere çevre ile ilgili yetkili mercii artik kontrole sahip degildir. Ceza hukuku altindaki önlemler Cezalar Hapis Cezasi Bu önlemlerin uygulandigi kosullar - Uygunsuzluk durumunu sona erdirmek (idari önlemler uygulandiktan sonra) - Israr eden, tekrar eden ve/veya ciddi uygunsuzluk durumlarinda uygulanacak yaptirimlar Uygulanan yasal sistemlerden örnekler Kuskusuz farkli üye devletler yasal sistemlerini farkli sekilde kullanmaktadirlar. Örnegin denetçilerin, savcilari cezai takibata gidilip gidilmemesine karar vermelerinde bir sekilde etkiliyor olmalari mümkündür. Ayrica birkaç üye devlette denetçilerin özel kanun sistemini kullanmalari da mümkündür. Avusturya Avusturya da Idari Hukuk çevresel yönetmeliklerin basariya ulasmasi için ilk araçtir. Tesisin, endüstriyel kanun, su kanunu veya atik kanunu altinda, muhtelif tipteki endüstriyel faaliyetlere bagli olarak bir lisansa ihtiyaci vardir. Ilgili yetkili mercii lisansi çikartir ve denetimleri yürütür. Özel bir denetim organizasyonu mevcut degildir. Uygunsuzluk olmasi halinde farkli senaryolarin olmasi mümkündür, örnegin, ihlalin derecesine bagli olarak; orijinal haline getirebilmek üzere iyilestirici faaliyeti gerçeklestirmek için süre tanimak veya para cezasi vermek ya da tesisi tamamen veya kismen kapatmak. Ikinci araç ceza hukukudur. Bu idari hukuka paralel olarak uygulanir. Bu, çevresel kirletmenin ciddi boyutta oldugundan savcinin haberdar edilmesi halinde kullanilan bir araçtir. Bu tür bir bilgi komsulardan, kamudan, polisten, yetkili merciden veya herhangi bir üçüncü sahistan gelebilir. Kirletmenin derecesine bagli olarak cezalar veya hapis cezasi mümkündür. Danimarka Çevrenin korunmasi ile ilgili en önemli yasa Çevresel Koruma Kanunudur, bu kanun orijinal olarak 1973 yilinda tasari haline getirilmis, son olarak 1991 yilinda degistirilmis ve 1997 yilinda konsolide edilmistir. Kanun, havaya, suya ve topraga emisyonlari kontrol edebilmek için entegre bir izin sistemi olusturmaktadir. Çevreye emisyonu olan bütün kuruluslara uygulanmaktadir. Izin sistemi, faaliyetin tipine ve karakterine bagli olarak kademelere sahiptir: En karmasik faaliyetler ilçelerden bir lisans gerektirmektedir; Daha az karmasik olan faaliyetler belediyelerden alinacak olan bir lisansi gerektirmektedir; En az karmasikliga sahip faaliyetler ise, belediyeleri operasyonlarindan haberdar etmek zorundadirlar. Belli sayida benzeri faaliyet dali (kürk çiftlikleri, araba tamir dükkanlari, vs.), sektöre özel kurallar ile düzenlenmektedir. Yeni çevresel tehlikeler veya lisans verildigi esnada öngörülemeyen kirlenme etkileri üzerine yeni bilgilerin ortaya çiktigi haller haricinde lisanslar en az sekiz yillik süreler için verilmektedir (yasal koruma süresi). Uygunsuzluk olmasi halinde denetçiler asagida belirtilen yaptirim araçlarina sahiptirler: 8

Ihbarlarin ve resmi uyarilarin gönderilmesi; Çalismaya devam edilmesinin yasaklanmasi ve gerekli olan hallerde faaliyetin kaldirilmasi talimatini vermek; Orijinal haline getirmek üzere sorumlu olan tarafa düzeltici harekette bulunmasi için talimat vermek; Belirlenen zaman limitinin dolmasi üzerine, sorumlu tarafin aleyhine olmasina ragmen iyilestirici ve düzeltici önlemin alinmasi için talimat vermek. Ilçeden veya belediye yetkililerinden gelen sikayetler üzerine polis yasal takibati baslatabilir. Ceza hukuku altinda kovusturulan ciddi vakalarda para cezalari uygulanabilir ve ayrica hapis cezasi verilmesi de mümkündür. Almanya Uygunsuzluk olmasi halinde, denetçiler uygunsuz olunan hususlarda isletmecilere uyari ihbarlarinda bulunurlar. Uygunsuzlugun devam etmesi halinde, ileride yetkili mercilerin ceza vermelerini mümkün kilacak sekilde resmi uygunluk ihbari yapilmasi ile sonuçlanir. Eger isletmeciler uyari ihbarindan sonra gerekli önlemleri alirlarsa, ikinci basamak gerekli olmaktan çikar. Denetçilerin tesisleri kapatmaya yetkileri vardir. Verilen ihbarlara uyulmamasi mahkeme yolu ile dava açilmasina neden olabilir. Denetçilerin idari para cezalari uygulama için yetkileri mevcuttur. Para cezalarinin etkili olmamasi halinde, vakalar savciya cezai olarak gözden geçirilmek üzere aktarilabilir. Irlanda Uygunsuzluk halinde yaptirim hareketleri, sözlü olarak temasa geçmek gibi gayri resmi bir fiilden yasal kovusturmanin baslatilmasi gibi resmi islemlere kadar genis bir yelpazede degisir. Her bir gayri resmi yaptirim ihbari lisans sahibinin bilgi sunmasini gerektirebilir. Resmi bir yaptirim fiili, belli bir zaman çerçevesi içerisinde lisans sahibinin belli bir yanit verici harekette bulunmasini gerektirir. Ilave isleme gerek olup olmadigini belirleyebilmek için verilen yanit gözden geçirilir. Bir uygunsuzluk vakasina nasil yanit verilecegine dair karar yaptirim bölümüne birakilmistir. Uygunsuzluk olmasi halinde yaptirim bölümü, vakanin ne kadar önemli oldugunu anlamak ve hangi yollar ile ele alinacagina karar vermek amaci ile uygunsuzluk vakasini kontrol eder. Idari para cezalari mevcut degildir fakat, yetkili mercilerin uzman tavsiyeleri üzerine savcilar tarafindan baslatilan yasal eylemler sonucu, mahkemeler tarafindan cezai yaptirimlar uygulanabilir. Ceza hukuku, su yollarina herhangi bir kimse tarafindan kirletici maddenin girmesine neden olunmasinin veya bu konuda lisans verilmesinin veya herhangi bir tesisi isgal edenin, taciz edecek sekilde veya miktarda emisyona neden olmasi veya lisans vermesinin cezai suç oldugunu öngörmektedir. Ayrica, herhangi bir sahis, çevre kirlenmesine yol açacak veya açmasi muhtemel sekilde atik tasimayacak, geri almayacak veya elden çikarmaya çalismayacaktir. Medeni hukuk, su ve hava kirlenmesi kanunlari ve atik kanunu altinda tanimlandigi sekilde kirlenmeye neden olan kisilerin bulunmasi halinde sahislari uygun mahkemelere basvurmalari için yetkilendirmektedir. Hapis cezasi dahil olmak üzere sahsi sorumluluk yaptirimlari da ayrica mevcuttur. Ispanya Uyarilar denetçiler tarafindan verilebilir, idari para cezalari ise bölgesel bakanliklar, su havzasi kuruluslari ve belediyeler tarafindan uygulanabilir. Uygunsuzluk hususlarinin çevresel riskine bagli olarak, bir idari para cezasi uygulanabilir, izin (lisans) geçersiz kilinabilir veya tesisler geçici olarak kapatilabilir. Uygunsuzluk ile ilgili hususlar ayrica ceza kanunu altinda, çevreye zarar vermek açisindan dava konusu olabilirler. Bu durumlarda hapis cezasi verilmesi mümkündür. Uygunsuzluk vakalarinda yürürlüge koymanin nasil icra edilecegi hususunu tarif eden hiçbir standart prosedür mevcut degildir. Yaptirim ile ilgili yanit muhtelif endüstriyel tesis çesitleri, ve potansiyel çevresel risk arasinda farkliliklar göstermektedir. Düsük potansiyel çevresel risk olmasi durumunda, ilk önce bir uyari verilmekte, daha sonra idari para cezasi uygulanmakta ve bunu 9

müteakip tesis geçici olarak kapatilmaktadir. Denetçi, denetimi yürüten organ adina tesisi kapatip kapatmamaya karar verebilmektedir. Yüksek potansiyel çevre riskinin (dogrudan tehlike) mevcut oldugu hallerde, tesis derhal kapatilacaktir. Bazen uygunsuzluk vakalarinda ceza hukuku uygulanabilmektedir. Böyle bir durumda savci olaya dahil olacak ve bir mahkeme yaptirimlara karar verecektir. Ayni zamanda hem idari hem de cezai yaptirimlarin uygulanmasi mümkündür. Ingiltere Muhtelif kanunlarin sartlari altinda (en önemli olarak 1995 Çevre Yasasi), denetçilerin tesislere girme, numune alma, personel ile görüsme vb. haklari mevcuttur. Bir çok durumda, resmi yaptirim fiili yetkili organ seviyesinde veya ulusal seviyede baslatilir. Düzenleme altindaki bir tesisin performansini gereklilikler ile karsilastirmak bir denetçinin görevidir ve bunu gerçeklestirirken denetçi, uygun olan yerlerde yasal hareketi baslatabilmek için is arkadaslari ve kidemli personel ile iletisim halinde olur. Uygunsuzluk, uyari yazilarinin veya ihbarlarin verilmesi ile sonuçlanabilir (yasaklama ihbarlari, yaptirim ihbarlari vs.). Bir sonraki seviye ise mahkemeler araciligi ile yasal hareketi baslatmaktir. Bu tür bir fiil ile ilgili raporlar denetçi tarafindan yazilacaktir ve bunlar Iskoçya daki kamu adli takibat birimine sunulan raporlari da içermektedir. Ingiltere ve Galler de savci bu sürece dahil olmamaktadir. Bunun yerine Çevre Kurumunun kendi yasal uzmanlari mevcuttur ve kendi yasal islemlerini kendisi baslatmaktadir. Yasal takibat para cezalarini ödeme yükümlülügü veya verilen çevresel zarari giderme kararlari ile sonuçlanabilir...................................... 10

2. DENETIM ÇERÇEVESI 2.1. Çevresel Mevzuatin Gelistirilmesi Düzenleyici döngüdeki ilk baglanti çevresel mevzuatin gelistirilmesini içermektedir. Yasama genel olarak çerçeve mevzuat seklini almakta; bu, genel ilkeleri ve gereklilikleri olusturmaktadir ve uygulama mevzuati detaylari saglamaktadir. Standartlar mevzuat içine dahil edilebilir ya da ayri rehberler veya baska rehber dokümanlar halinde olusturulabilir. 2.2. Izinler (ve/veya yetkilendirmeler) Izinler, bireysel kurulumlar için detayli gereklilikleri belirtirler. Lisans verilmesi ile ilgili mevzuatin sekli ve kapsami genis farkliliklar gösterir. Sonuç olarak, tesislerin kurulmasi ve isletilmesi için gerekli olan izin tiplerinde farkliliklar vardir. Bir çok sektöre ait iznin veya tek bir entegre iznin alinmasi gerekebilir. 2.3. Uygulama Uygulama, iznin kosullarina uygunlugun saglanmasi ve daha iyi hale getirilmis performans ve teknolojik ilerlemelerin tesvik edilmesi için düzenleyici merciiler tarafindan kullanilan yöntem ve pratiklerden olusur. Ayni zamanda, izinlerin gerekliliklerinin uygulanmasi, iznin geçerli oldugu tesisisin/kurulusun bir görevidir. Uygulama için paylasilan bu sorumluluk, bir çok ülkede, uygulama baglantisindaki zayif noktayi olusturmaktadir. Ortaya çikabilecek sorunlardan birkaç örnek asagidaki gibidir: Politikanin gelistirilmesi safhasinda uygulamanin pratik yönlerine genelde çok az ilgi gösterilmektedir. Örnegin, düzgün bir uygulamanin saglanmasi için gerekli olan personel sayisi ve mali kaynaklar her zaman yeterli olmamaktadir; Devlet organlari her zaman, mevzuatin etkin bir sekilde uygulanmasi için gerekli pratik bilgiye sahip olmamaktadirlar. Uygulamada, Hükümetin ilgili sektörlere ait politikalari, örnegin turizm, endüstri vs., çevresel mevzuatin uygulanmasini engelleyebilir. Uygulama zincirinde önemli bir yön, yetkililer tarafindan politika yapicilarina veya izin veren yetkililere yapilacak olan veri geri bildirimidir. 2.4. Uygunluk Kontrolü ve Yaptirim Önleyici ve reaktif olarak ikiye ayrilan yaptirim, otoritelerin, izin gerekliliklerinin saglandigindan emin olmak için kullandiklari son aktif süreçtir. Önleyici yaptirim, tesislerin düzenli olarak denetlenmesidir. Reaktif yaptirim ise, bir firma ciddi biçimde gereklilikleri ihlal ettiginde gerçeklestirilir. Uygunsuzluk durumlarinda, yetkililer resmi uyarilar veya uygunluk ihbarlari gönderebilirler ve idari, cezai ve/veya sivil yaptirimlar uygulayabilirler. Yetkililerce kullanilabilen yaptirim faaliyetleri ülkeler arasinda büyük farkliliklar gösterir. Çevre denetçileri her zaman çevre ile ilgili izinlerin yaptirima açik oldugunu hatirlamalidirlar. Yaptirim zincirinde karsi karsiya kalinabilecek zorluklara birkaç örnek asagidaki gibidir: Izindeki kosullar çok fazla tanimlama getirmektedir ve bu nedenle yaptirim karmasiklik yaratmaktadir; Denetçinin bazi konularda kisitli becerileri vardir veya etkin ve verimli bir sekilde nasil yürürlüge koyacagi hakkinda pratik bilgisi eksiktir; 11

Bazi ülkelerde girisimcilerin uygunluk saglamaya iliskin sosyal sorumluluk duygusu öylesine gelismistir ki, yaptirim faaliyetlerine çok az gereklilik duyulur. Sosyal katilim yetkililerin kontrol faaliyetlerini üstüne alir; Belli sayidaki AB üyesi devletlerde farkli yetkili merciiler arasinda sorumluluklarin dagilimi açik degildir (çevre ile ilgili sorumluluklar farkli organlar tarafindan farkli idari seviyelerde paylasilmaktadir. Bu özellikle Almanya, Belçika gibi merkeziyetçi olmayan yapinin çok ileri oldugu üye devletler için geçerlidir). Ayrica yaptirim zincirinde, denetçilerden politika yapicilara ve izin veren yetkililere gelecek olan geri bildirim de önemlidir. Pratikte yaptirimdan alinan dersler yeni kanunlarin ve yönetmeliklerin tasarlanmasina ve mevcut durumdakilerin de degistirilmesine katkida bulunmaktadir. 2.5. Uygunsuzluk AB ye üye ülkeler arasinda, uygunsuzluga bir yanit olarak bir çok faaliyet gerçeklestirilebilir. Bunlara asagida belirtilenler de dahildir: Denetçiler tarafindan yapilan uyarilar veya uygunluk ihbarlari; Denetçiler veya yetkili idareler tarafindan verilen yasaklama ihbarlari; Belli üretim alanlarinin veya tesislerin bütünüyle kapatilmasi (Önem arz eden derecede halk sagligi riski ve/veya çevresel zarar riski tasiyan ciddi ihlallerin olmasi halinde); Denetçiler veya yetkili idareler tarafindan uygulanan ve para cezalarina yol açan idari yaptirimlar; Denetçiler veya yetkili idarelerin bir raporuna yanit olarak genellikle savcilar tarafindan baslatilan ve para ve/veya hapis cezalarina yol açan ceza davalari; Tazminat ödenmesine yol açan özel hukuk davalari. 12

3. ÇEVRE DENETIMI ÇESITLERI Bir çok tipte denetim bulunmaktadir ve bunlari mantiksal bir sekilde gruplandirmak için farkli yaklasimlar mevcuttur. Bu yöntemler oldukça basit veya karmasik olabilir. 3.1. Genel Denetim Kategorileri Ilk tür denetim siniflandirmasi, ölçüt olarak incelenecek olan sahada denetçinin bulunmasini temel alir. Bu konudaki diger basit bir yöntem, asagidaki sekilde ayirimdir: Saha ziyaretleri; Idari denetimler; Masa basi arastirmalari. Eger yukarida belirtilen kategorilerden her birinin çevresinde belli sayida sorular gelistirildigi düsünüldügünde böyle bir siniflandirmanin zor oldugu görülebilir. Örnegin saha ziyaretleri için: Saha ziyaretleri, tesisin bütün yönlerinin kontrol edilecegi genis kapsamli ziyaretler anlamina mi gelmektedir? Zaman açisindan ne anlama gelmektedir? Bir tipteki tesisin digeri ile ayni miktarda mi zamana ihtiyaci vardir? Bu denetçinin seyahat vaktini de içermekte midir? Saha ziyaretlerini farklilastirmak mümkün müdür? Sorular sadece saha ziyaretleri hakkinda degil, ayni zamanda idari denetimler ve masa basi arastirmalari ve bu üç tür arasindaki karsilikli iliskiler içindir: Belli vakalarda veya durumlarda masa basi arastirmalari saha ziyaretlerine tercih edilmeli midir? Saha ziyaretleri birakilmali ve yerlerine belki de masa basi arastirmalari, elektronik kontroller, vatandas sikayetleri ve digerleri konmali midir? Bu sorular denetim stratejisinin, öncelik sirasina göre düzenlemenin ve planlamanin keskin noktasindadirlar. Bunlar ayrica bir ülkenin yasal ve sosyal sistemini ve bunun yani sira denetim biriminin teknik ve mali potansiyelini de yansitir. Planlama, öncelikler ve denetim stratejisi hakkindaki sorulara cevaplar verildikten sonra yapilabilir. Denetim birimi tarafindan kullanilan denetim tipleri hakkinda asagida örnekler verilmistir. Farkliliklar yukarida yapilan basit siniflandirmadan daha karmasiktir. Denetimin basitlestirilmis bir siniflandirmasi Bölüm 5 te sunulmaktadir. 3.2. AB de Denetim Çesitleri AB ye üye ülkelerde, çok sayida denetim tipi tanimlanabilir. Asagidaki satirlarda, denetim tipleri arasindaki farkliliklar yer almaktadir ve bu atik yönetimi sektöründe, uygunluk degerlendirmesini hedef alan bir denetim örnegi ele alinarak gerçeklestirilecektir. Atik Yönetimi Kapsaminda Saha Denetimi Örnekleri Rutin Denetimler: Rutin denetimler, en sik atik yönetimi kapsamindaki sahalarda gerçeklestirilen denetimlerdir. Rutin denetimler, izin kosullarina ve diger yasal gerekliliklere uygunlugun olup olmadigini kontrol etmek için birincil olarak görsel kontrol ile gerçeklestirilen denetim tipidir. Söz konusu denetimin kapsaminda olmayan fakat denetim sirasinda kolaylikla gözlemlenebilen hususlar (koku, gürültü vs.) oldugunda bunlar da ayni zamanda kontrol edilmelidir. Belli kosullarda, politika belirleyicilere 13

ve izni yazanlara danisma veya diger ilgili yetkililere koku, ses ve güvenlik ile ilgili bilgi verme hususlari dikkate alinmalidir. Denetim, sahanin günlük çalismasi hakkinda genel bir izlenim edinmek için kullanilir. Buna ek olarak, çalisma planinin saha çalismasina uygulanabilirligi ve kalitesinden emin olunmalidir. Izin kosullarinin veya diger yasal gerekliliklerin ihlali gözlemlendigi takdirde, yaptirim strateji ve politikasindaki rehber ilkelere uygun harekette bulunulmalidir. Çalisma saatlerinin disinda sahalarin denetlenmesi: Bu tip denetim, çalisma ve sahanin açilma saatleri ile ilgili izin kosullarinin uygunlugu için sahayi denetlemeye odaklanmaktadir. Saha güvenligi ve herhangi diger bir yön de ayrica incelenebilir. Bunu yaparken günün belli vakitlerinde sahaya erisimin kisitlanmis olabilecegi fakat denetçilerin sahalara girmek için yasal haklarinin mevcut oldugu dikkate alinmalidir. Genis kapsamli denetim (saha tetkikleri): Bu tip bir denetim herhangi bir atik yönetimi tesisinde gerçeklestirilebilir. Bu detayli bir denetimi ve bütün lisans kosullarina uygunlugun genis kapsamli olarak gözden geçirilmesini ve ayrica çalismanin bütün yönlerinin detayli olarak incelenmesi suretiyle çalisma planinin gözden geçirilmesini içerir. Bu tür bir uygulama birkaç güne yayilabilir ve sahanin karmasikligina ve boyutlarina bagli olarak bir denetim ekibinin görev almasini gerektirebilir (örnek olarak, bir ortak atik bertaraf sahasi veya özel atik aritma tesisi vb.). Bir denetleme, hem detayli izin uygunluk degerlendirmesi olarak hem de tesisin çalisma plani ile birlikte iznin yeterliliginin ve etkinliginin gözden geçirilmesinin bir yöntemi olarak görülebilir. Yine, denetimin planlanmasi, gerçeklestirilmesi ve elde edilen bilginin rapor edilip bu konuda harekete geçilmesi bu saha denetimi yöntemindeki bütün temel asamalari olusturmaktadir. Bu tip denetimin yilda bir kereden fazla gerçeklestirilmesi pek mümkün degildir. Mühendislik denetimleri: Bu, hem insaat süresince hem de insaattan sonra yürütülen ve iznin mühendislik gerekliliklerine veya iyilestirici mühendislik çalismalarindan kaynaklanan uygunlugu kontrol etmek için yapilan bir denetimdir. Bu tür bir denetimde bütün mühendislik gerekliliklerinin denetimi mümkün degildir. Bu yüzden belli yönler üzerine odaklanacaktir, örnegin, astar veya drenaj sisteminin kurulmasi gibi. Denetçi, atik yönetimi dokümanlari veya hükümet ya da atik yönetimi subesi tarafindan çikarilan genel rehber ilkeler seklindeki ilave teknik yönlendirmeye basvurabilir. Vakaya yanit: Bu herhangi bir kaynaktan, örnegin, halktan birisi, acil hizmetler, yerel yetkililer veya STK lardan, edinilen bilgiye dayanilarak bir sahanin incelenmesidir. Denetimin odak noktasi, alinan bilgi ve sahada iken ortaya çikan hususlar araciligi ile belirlenecektir. Sahanin incelenmesini, tetkik edilmesini ve saha denetim raporunun nihai olarak tamamlanmasini müteakip, rapor vaka veri tabanina girilmelidir. Bu, vakaya yanit vermeye ve ayrica sahayi ziyaret eden denetçi faaliyetlerinin ve bulgularinin karsilikli olarak birbirine atifta bulunmasina yardimci olur. Faaliyetin bitiminden sonraki saha denetimi: Bu denetim, sahanin kapali oldugunu ve çevreye verilebilecek hasarin engellendigini teyit etmek üzere bir atik yönetimi tesisinin incelenmesine deginmektedir. Bu tip bir denetim, denetçinin dikkatini sahaya özgü belli faktörler üzerinde odaklandiracaktir, örnegin: Sahanin kararliligi; Deponi gazi; Yeralti veya yüzey sularinin izlenmesi; Kapatma veya kaplama malzemesi dahil olmak üzere herhangi bir iyilestirici önlem. Faaliyet öncesi saha denetimi: Bu denetim, sahanin durumunun faaliyet öncesi nde oldugunu ve çevreye verilebilecek hasarin engellenecegini teyit etmek üzere bir atik yönetimi tesisinin 14

denetimidir. Bu tip bir denetim, denetçinin dikkatini sahaya özgü belli faktörler üzerinde odaklandiracaktir. Örnegin sahada herhangi bir atigin bulunmamasi (ve gerekli alt yapi için hazirlik çalismasinin tatminkar bir sekilde ilerlemekte olmasi) gibi. Buna ek olarak, arka plan çevresel izleme gerekli olabilir. Bu nedenle denetçi, bütün uygun izleme noktalarinin kurulmus olup olmadigini ve bunlarin yerlerini kontrol edebilir. Gezici tesis denetimleri: Gezici tesislerin denetlenmesi, izinleri ve genel/yerel çalisma planlari ile uygunluk içinde isletildiklerini teyit etmeyi ve özellikle atiklarin uygun islem görmesinden emin olunmasini hedefler. Atigin ve artik malzemenin aritma öncesi ve sirasinda depolanmasi kontrol edilmeli ve bunlarin dogru yönetildiginden, depolandigindan ve güvenli sekilde islem gördügünden emin olunmalidir. Plansiz Denetimler: Zaman zaman baslangiçta planlilara ek olarak bir denetime gerek olabilir. Planlanmis olan ziyaretler, rutin denetimleri ve önceden planlanmis is saatleri sonrasi ziyaretleri içerebilirler. Bu nedenle, yilda tüm zamanin yüzde 10 unu tahsis etmeden bos birakmak faydali olabilir. Bu, örnegin, is saatleri sirasinda ve sonrasinda halkin endiselerini cevaplamak, belli konularda, mühendislikte ve tetkiklerde uygunlugu saglamak üzere tekrarlanan ziyaretler için kullanilabilir. Bu süre denetim biriminin, vakalar ile ilgili çalismasini, yasadisi faaliyetler veya süpheler üzerine harekete geçmesini ve aninda kontroller yapabilmesini mümkün kilar. Herhangi bir sikayetin hakli bulunmasi halinde, yaptirim fiili gerçeklestirilebilir. Bu tür denetim faaliyetlerine tahsis edilen zaman yüzdesi denetim stratejisine baglidir. Yasal ve sosyal sistem de ayrica önemli rol oynar. Agirlikli olarak çevresel yönetim sistemlerine ve kendi kendini düzeltme sistemlerine dayanan bir sistem, dogrudan düzenleme ve bir cezalandirma stratejisine dayanan sisteme göre daha farkli zaman yüzdesi gerektirecektir. Bununla beraber, söz konusu yüzde, yeni yürürlüge giren bir denetim sistemi ile yillardir sürdürülen iyi gelistirilmis denetim sistemi arasinda önemli derecede farkliliklar gösterir. Yeni kurulmus denetim biriminin denetimleri, uzun süredir çalismakta olan bir sisteme göre daha fazla ve farkli uygunsuzluk olaylarini ve hususlarini açiga çikartacaktir. 3.3. ABD EPA Tipi Denetimler Amerika Birlesik Devletleri Çevre Koruma Ajansinin (US-EPA) uygunluk degerlendirmesi ve yaptirimi alanlarinda uzun dönemli deneyimlerini göz önünde bulundurarak, ABD denetçileri tarafindan kullanilan denetim tiplerini sunmak faydali olacaktir. Uygunluk Degerlendirme Denetimi: Uygunluk degerlendirme denetimi, izin sahibinin, izindeki uygulanabilir kendini izleme gerekliliklerine uygunluk saglayip saglamadigini, atik suyu limitlerini ve uygunluk tablolarini kontrol etmek üzere tasarlanan ve numune alinmaksizin yapilan denetimdir. Denetçiler kayitlari gözden geçirmeli, görsel gözlemlerde bulunmali ve aritma tesislerini, laboratuarlari, atik sulari ve alici ortam suyunu degerlendirmelidirler. Uygunluk degerlendirme denetimi sirasinda denetçi, kesif denetimi haricinde bütün diger denetim tipleri için temel olusturan kimyasal ve biyolojik kendi kendini izlemenin her ikisini de denetlemelidir. Uygunlugun Numune Alinarak Denetimi: Uygunlugun numune alinarak denetimi sirasinda, izin verilmis veya verilmemis tesisler için denetçilerin temsili numuneler almalari gerekmektedir. Denetçiler bunu müteakip izin sahibinin kendi kendini izleme programinin ve raporlarin dogrulugunu, kimyasal ve bakteriyolojik analizler araciligi ile tasdik ederler, desarj kisitlamalarina uygunlugu belirlerler, atik sularinin miktarini ve kalitesini belirlerler, izin düzenlerler ve uygun olan hallerde yaptirim davalari için delil temin ederler. Buna ek olarak, uygunlugun numune alinarak denetimi, uygunluk degerlendirme denetimi ile ayni amaçlari ve görevleri de içerir. Performans Tetkik Denetimi: Denetçi, izin sahibinin kendi kendini izleme programini degerlendirmek için bir performans tetkik denetimi yapar. Uygunluk degerlendirme denetiminde oldugu gibi performans tetkik denetiminde de izin sahibinin rapor edilmis verileri ve uygunlugu, kayitlarin incelenmesiyle kontrol edilir. Bununla birlikte, performans tetkik denetimi, izin sahibinin 15

kendi kendini izleme programinin daha kaynak yogun olarak gözden geçirilmesini saglar ve izin sahibinin prosedürlerini numune toplanmasi, akis ölçümü, muhafaza zinciri, laboratuar analizleri, veri derlenmesi, raporlama ve kendi kendini izleme programi ile ilgili diger alanlar için degerlendirir. Bir uygunluk degerlendirme denetiminde denetçi, aritma tesisinin, laboratuarin, atik sularin ve alici ortam suyunun yüzeysel görsel bir gözlemini yapar. Performans tetkik denetiminde ise bir denetçi, numune toplanmasi ve akis ölçülmesinden laboratuar analizlerine, veri çalismasina ve raporlamaya kadar izin sahibinin kendi kendini izleme sürecini yerine getirmesini gözlemler. Performans tetkik denetimi, denetçi tarafindan numunelerin toplanmasini içermez. Bununla birlikte, denetçi izin sahibinin performans numunelerini laboratuar degerlendirme amaçlari için analiz etmesini isteyebilir. Uygunluk Biyo-izleme Denetimi: Bu denetim uygunlugun numune alinarak denetimi ile ayni amaçlari ve görevleri içerir. Bir uygunluk biyo-izleme denetimi, Ulusal Kirletici Desarji Eliminasyon Sistemi izni uyarinca biyo-izleme ile uygunlugu degerlendirmek ve atik suyun zehirli olup olmadigini belirlemek için izin sahibinin zehirlilik biyo-degerlendirme tekniklerini ve bakim onarim kayitlarini gözden geçirir. Uygunluk biyo-izleme denetimi, ayrica, izin sahibinin atik su desarjinin test organizmalarinin üzerindeki biyolojik etkilerini degerlendirmek üzere akut ve kronik zehirlilik testlerinin yürütülmesi için denetçi tarafindan atik su numunelerinin alinmasini da içerir. Zehirli Maddelerin Numune Almayla Denetimi: Zehirli maddelerin numune almayla denetimi, geleneksel uygunlugun numune alinarak denetimi ile ayni amaci tasimaktadir. Bununla birlikte, izinde ele alinan zehirli maddelere daha fazla önem verir. Zehirli maddelerin numune almayla denetimi, tipik olarak uygunlugun numune alinarak denetimine dahil edilen (eger izinde ele alinmis ise) agir metaller, fenoller ve siyanürlerden baska öncelikli kirleticileri kapsar. Zehirli maddelerin numune almayla denetimi, uygunlugun numune alinarak denetimine göre daha fazla kaynak kullanir, çünkü, zehirli kirleticilerden numune alinmasi ve analiz edilmesi için karmasik teknikler kullanilmaktadir. Zehirli maddelerin numune almayla denetimi, ayrica, hammaddeleri, faaliyet süreçlerini ve aritma tesislerini, kontrol gerektiren zehirli maddeleri tanimlamak için degerlendirmeye tabi tutabilir. Tani Denetimi: Tani denetimi, birincil olarak, henüz izin uygunlugunu elde edememis kamuya ait aritma isletmeleri üzerinde yogunlasir. Sorunlarini teshis etmekte zorlanan kamuya ait aritma isletmeleri hedeflenmektedir. Tani denetiminin amaci, uygunsuzlugun nedenlerinin tanimlanmasi, kamuya ait aritma isletmelerinin uygunlugu elde edebilmeleri için derhal uygulanabilecek önlemlerin önerilmesi ve mevcut veya gelecekteki yaptirim hareketinin desteklenmesidir. Bir kere uygunsuzlugun nedeni tanimlandiktan sonra, izin sahibinin detayli bir analiz gerçeklestirmesi ve birlesik bir düzeltme plani gelistirmesi için genellikle bir idari emir çikarilir. Kesif Denetimi: Kesif denetimi, izin sahibinin uygunluk programinin ilk incelemesini saglamak için kullanilir. Denetçi, izin sahibinin aritma tesisi, atik ve alici ortam sulari üzerinde kisa bir görsel denetim yürütür. Kesif denetimi, potansiyel uygunluk sorunlarinin hizli bir sekilde özetlenebilmesi için denetçinin deneyimini ve muhakemesini kullanir. Kesif denetiminin amaci, denetim kaynaklarini artirmadan denetimin kapsamini genisletebilmektir. Kesif denetimi bütün denetim tipleri içerisinde en kisa ve en az kaynak yogun olanidir. Aritma Öncesi Uygunluk Denetimi: Aritma öncesi uygunluk denetimi, kamuya ait aritma isletmelerinin onaylanmis aritma öncesi programinin uygulanmasini degerlendirir. Bu, kamuya ait aritma isletmelerinin Endüstriyel Kullanicilar (EK) için izleme, denetim ve yaptirim faaliyetleri ile ilgili kayitlarinin gözden geçirilmesini içerir. Aritma öncesi uygunluk denetimi, endüstriyel kullanicilarin denetimleri ile tamamlanabilir. Bir endüstriyel kullanici denetimi, kamuya ait aritma isletmelerine bosaltim yapan herhangi bir endüstriyel kullanicinin incelenmesidir. Denetimin nedenine bagli olarak bu denetim numune alinmasini içerebilir veya içermeyebilir. Eger mümkünse, denetçiler, aritma öncesi uygunluk denetimini es zamanli olarak diger bir kamuya ait aritma isletmeleri denetimi ile birlikte yürütmelidirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, ilgili tipteki gözden geçirme prosedürünün, aritma öncesi denetimine Onay Veren Yetkililer tarafindan da gerçeklestirildigidir. 16

Takip Denetimi: Takip denetimi, kaynak yogun bir denetimdir ve bir sikayet veya rutin denetim sonucu olarak yaptirim sorunu ile karsilasildiginda yürütülür. Takip denetimi için belli yaptirim sorununu etkin bir sekilde ele alabilmek için uygun kaynaklar olusturulur. Kanalizasyon Aritma Çamuru Denetimi: Kanalizasyon aritma çamuru denetiminin amaçlari, çamur veya bertaraf uygulamasi ile ugrasan herhangi bir tesis için çamur yönetmeliklerine uyulup uyulmadigini belirlemek ve izin sahibinin çamur izlemesi, kayit tutma ve raporlama, aritma islemleri, numune alma ve laboratuar kalite garantisi gibi faaliyetlere uygunlugunu degerlendirmektir. Çamur gerekliliklerine uygunlugu degerlendirmek için aritma öncesi uygunluk denetimi, uygunluk degerlendirme denetimi ve performans tetkik denetimi kullanilmasi en muhtemel araçtir. Yagmur Suyu Denetimi: Yagmur suyu denetimleri, yasa kapsamindaki tesislerin, yagmur suyu desarji ve Yagmur Suyu Kirlilik Önleme Plani oldugundan emin olmak için tasarlanmistir ve her birinin niteligine göre uygulanir. Denetim sirasinda denetçi izni ve Yagmur Suyu Kirlilik Önleme Planini gözden geçirir ve Yagmur Suyu Kirlilik Önleme Planinin izinde belirtilen gereklilikleri karsilayip karsilamadigini belirler. Denetçi, ayrica, iç-denetim raporlari gibi kayitlari da gözden geçirerek tesisin izin ve Yagmur Suyu Kirlilik Önleme Planina uygunluk saglayip saglamadigini, sahada dolasarak Yagmur Suyu Kirlilik Önleme Planinin dogru olup olmadigini, En Iyi Üretim Uygulamalarinin yerinde olup olmadigini ve düzgün bir sekilde fonksiyonlarini gerçeklestirip gerçeklestirmedigini tespit etmeye çalisir. Bilesik Kanalizasyon Sistemi Denetimi: Bir bilesik kanalizasyon sistemi denetimi sirasinda, denetçi, izinde, bir yaptirim talimatinda, bir muvafakat hükmünde veya yürürlüge konulabilir diger bir yasal dokümanda mevcut olan bir bilesik kanalizasyon sistemi provizyonlari ile uygunlugu degerlendirir. Denetçi, izin sahibi tarafindan dokuz minimum bilesik kanalizasyon sistemi kontrolleri uygulanarak, uzun dönemli bilesik kanalizasyon sistemi kontrol planinin gelistirilmesi, sunulmasi ve uygulanmasi için bir takvime uyarak, hassas alanlardan tasmalarin ortadan kaldirilarak veya yerleri degistirilerek, atik su kisitlamalarina uyarak ve bir izleme programi uygulayarak bilesik kanalizasyon sisteminin kuru havalar boyunca engellendigini tasdik etme amaci güder. Sihhi Kanalizasyon Sistemi Denetimi: Bir sihhi kanalizasyon sistemi denetimi sirasinda, denetçi, Ulusal Kirletici Desarji Eliminasyon Sistemi izninde, bir yaptirim talimatinda, bir muvafakat hükmünde veya yürürlüge konulabilir diger bir yasal dokümanda mevcut olan sihhi kanalizasyon sistemi provizyonlari ile uygunlugu degerlendirir. Denetçi, izin sahibinin standart izin kosullarina ve gerekli ihbar prosedürlerine uygunluk gösterdigini teyit edebilmek için bilgi toplar. Denetçi ayrica herhangi bir izinsiz desarj olup olmadigini veya izinde belirtilen desarj noktasi haricinde herhangi diger bir noktadan ABD sularina bosaltim yapilip yapilmadigini belirler. Besi Hayvanciligi Isletmeleri Denetimi: Bu denetimin amaci, besi hayvanciligi isletmelerinin izin gereklilikleri, izin kosullari, uygulanabilir yasal düzenlemeler ve diger gerekliliklerle uygunlugunu degerlendirmektir. Üç tipteki besi hayvanciligi isletmeleri denetimi söyledir: Durum Belirleme Denetimi, Izin Uygunluk Denetimi ve Yerlesim Anlasma Denetimi. Denetçinin topladigi bilgi türü, yürütülmekte olan besi hayvanciligi isletmeleri denetim türüne baglidir. Özet Denetçi, denetimden önce bütün faaliyetleri planlamali ve ilgili personel ile çalisma bürolarinda denetim öncesi faaliyetleri koordine etmelidir. Sahada ne tür faaliyetlerin yürütülecegine karar vermek için ve ne gibi ilave bilgi gerekebilecegini veya tasdik edilmesi gerekebilecegini belirlemede denetim tipi temel alinabilir. Uygun personel, yürütülecek olan denetim tipine, tesisin uygunluk statüsüne, tesisten elde edilmesi gereken bilgiye ve sözkonusu tesis tipine göre seçilmelidir. 3.4. Entegre Denetimler 3.4.1 Entegre Denetimlerin Avantajlari ve Dezavantajlari Hem tek ortam bazli yaklasimin hem de entegre yaklasimin faydalari olabilir. Bir uygunluk izleme programi için en uygun denetim tipini belirlemek, genel program amaçlarina ve ayni zamanda 17

sahaya özgü kosullara baglidir. Tablo-2 de tek ortamli ve entegre denetimlerin genel faydalari özetlenmektedir. Tablo-2. Tek Ortam Bazli ve Entegre Denetimlerin Avantajlari ve Dezavantajlari Dikkate alinacak Hususlar Uygunluk/Yaptirim Etkinligi Tek Ortam Bazli Denetimler Denetçilerin uzmanlasmasi, deneyimi ve egitimi nedeniyle entegre denetimlere göre daha iyi yaptirim sonuçlari elde edilebilir. Çok sayida tek ortam bazli denetimlerden dolayi denetim ve yaptirimin varligi artabilir. Entegre Denetimler Genis kapsami, zaman ve potansiyel detayli sorgulama seviyesinden dolayi tek ortam bazli denetimlere göre daha fazla caydirma elde edilebilir. Yönetimin dikkatinin daha fazla çekilmesinden dolayi denetim ve yaptirim mevcuttur. Kaynak Ihtiyaçlari Her bir ortam programi için uzman denetçi gerektirir. Uygunlugun izlenmesi kabiliyetini egitimli denetçinin kisitli sayida bulunmasi etkilemektedir. Egitimli denetçilerin bulunmasi esastir. Tesis Türü Tesislerin çogunluguna uygundur, entegre salimlarda (emisyon, desarj, atik) etkin olmayabilir. Gereken Zaman Tek ortamli denetimler genellikle verimlidir, fakat biriken yük önem arz edebilir. Kapsam Genis kapsamin elde edilebilmesi için çok sayida denetimi gerektirir Muhtelif programlarinda bir çok küçük ihlali bulunan tesislere karsi yaptirimda etkindir. Denetçilerin birlestirilmis seyahatleri ve azalan seyahat sayisi nedeni ile potansiyel olarak daha verimlidir. Eger çapraz egitim verilirse daha az sayida denetime gerek vardir. Daha fazla miktarda yapilan egitim yatirimindan dolayi, tek ortamli denetçilerin bulunmasina göre çapraz egitim görmüs denetçilerin bulunmasi esastir. Daha küçük tesisler için ekip denetimleri bogucu olabilir. Küçük veya orta boyuttaki tesisler için bir veya iki çapraz egitim almis denetçi ile yapilan bilesik denetimler daha uygun olabilir. Potansiyel ihlalleri belirlemede ve tek ortamda ortaya çikabilecek küçük veya orta ölçekli ihlallere referans olmada tarama denetimleri çok verimli olabilir. Kapsamli entegre denetimler tek ortamli denetimlere göre daha uzun sürebilir. Tesisin genis kapsamli incelenmesini saglar. Altta kalan çevresel konulara deginilebilmesi için daha fazla imkan verir. Kirliligi önleme imkanlarinda, bütün sürecin gözden geçirilmesi için daha fazla potansiyeli vardir. 18

Gelismis Denetim:Teorik olarak entegre denetimlerin tek ortamli denetimlere göre daha etkin bir denetim ve yaptirim potansiyeli vardir. Entegre denetim, ihlallerin, tüm çevresel gereklilikler kapsaminda belirlenmesi ihtimalini artirir ve tesis yönetiminin daha fazla ilgisini çeker. Bir denetçi veya denetçi ekibi entegre bir denetim yürütürken, tesisin çevresel uygunluk programinin çok az sayida bileseni denetim kapsaminin disinda kalir. Bu genis kapsam, yasanin içerdigi tesisleri, tek ortamli denetimlerde oldugundan daha büyük bir uygunluk tetkikine tabi tutar. Entegre denetimler, iki veya daha fazla sayida denetçi tarafindan yürütülebilecegi ve denetimin seviyesine göre tek ortamli denetimler için gerekli olandan daha uzun süre gerektirebilecegi için ihlallerin ortaya çikartilmasi için daha fazla potansiyele sahiptir. Diger taraftan ise, entegre denetimler tesis personeli ile daha fazla koordinasyon gerektirdigi için, yaklasmakta olan entegre bir denetim hakkinda tesisi önceden haberdar etmek gerekli olabilir. Bunun yani sira tek ortamli bir denetim habersiz olarak gerçeklestirilebilir. Bunun sonucu olarak entegre bir denetimin planlandigi hallerde, tesisin hiç olmazsa bazi mevcut sorunlari düzeltmek için zamani olacaktir. Sonuç olarak, denetim birimi yönetimi, sürpriz unsurunun denetimin basarisi için gerekli olup olmadiginin degerlendirmesini yapmalidir. Entegre denetimler fazla sayida denetçiyi içerebilir ve tamamlanmasi için daha fazla zaman gerektirebilir ve bu da artan denetim ve yaptirim unsurlarina katkida bulunur. Bu faktörler, tesis yönetiminin ilgisini çevresel uygunluk hususlarina daha fazla çekmeye egilimlidir. Ekip tarafindan yönlendirilen entegre denetimler, ayrica; yasa kapsamindaki tesisleri, uygunluk yükümlülükleri ve ayrintili uygunluk izlemesine tabi olma potansiyeli konusunda daha bilinçli hale getirir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, entegre denetimlerin digerlerine göre daha fazla avantajlari olmasina ragmen bu avantaji kazanabilmek için denetimin kapsaminin çok iyi tasarlanmis olmasi gerektigi ve denetçilerin egitimlerden kazandiklari becerilerin, bütün sektörleri dikkate alarak sahanin tümünü inceleyebilmek için yeterli olmasi gerektigidir. Entegre bir denetim yürütme sürecinde, eger denetçiler, zaman, kaynak veya uzmanlik eksikligi nedeni ile amaçlanan kapsamda yapamaz veya uygun denetim prosedürlerini takip edemez ve bunun sonucu olarak önemli ihlalleri fark edemezlerse güvenilirlik kaybolur. Bu risk özellikle çok karmasik tesislerde ortaya çikabilir. Daha iyi hale gelen çevresel sonuçlar: Entegre denetimler genellikle iyilesen çevresel performans ile sonuçlanir. Örnegin, tek ortamli bir denetim programi tipik olarak diger ortamlar için dogabilecek sonuçlari dikkate almadan belli bir çevresel ortamda atigin azaltilmasi veya yönetilmesi üzerine odaklanirken (örnegin, kontamine olmus atik su desarji yapan gaz temizleyici aygitlar gibi kontrol cihazlarinin kullanimini gerektiren yönetmelikler) entegre denetim programi ortamlararasi geçisin azaltilmasini gözetebilir ve bunu da gerçeklestirirken, hem havaya hem de suya desarji azaltacak sonuçlar doguracak sekilde kirlenmenin önlenmesi yaklasiminin tanimlanmasi yolunu seçebilir. Denetim iki temel yol ile yürütülebilir: 1. Belli bir salim veya desarj noktasindan baslamak ve hammaddenin girisine dogru süreç boyunca geriye dogru gitmek; veya 2. Hammaddenin girdigi noktadan baslamak ve süreç boyunca belli bir salim veya desarj noktasina dogru ilerlemek bu ayrica kütle dengesi denetimi olarak da adlandirilir. Bir denetimin gerçeklestirilmesinden önce, denetim için geçerli olan sebep, çogunlukla denetim için en iyi olacak seviyeyi veya denetime yaklasimi göstermektedir (tek veya entegre olarak). Bir çok denetim, izin verilen emisyonlar veya salim yönetmeliklerine ve ayrica depolama, isleme, ve/veya bertaraf yönetmeliklerine uygunlugu belirleyecek seviyede yapilirlar. Bu seviyedeki denetimlerde, süreç tipi ile ilgili sorgulamalar sadece normal üretim kosullarinin belirlenmesini içerir. Eger uygunluk sorunlari mevcut ise, denetim seviyesi genellikle süreç denetimine çikarilir ve bu da emisyonlarin (veya salim noktalarinin), depolamanin, islemenin ve bertaraf uygulamalarinin incelenmesi ile es zamanli olarak yürütülür. 19