EYÜP LÇES YEfi L ALAN DURUMUNUN DEPREM ÖNCES VE SONRASI HT YAÇLAR AÇISINDAN RDELENMES

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP LÇES YEfi L ALAN DURUMUNUN DEPREM ÖNCES VE SONRASI HT YAÇLAR AÇISINDAN RDELENMES Yrd. Doç. Dr. Y ld z AKSOY Y ld z Aksoy A r Do umlu. lk ve Ortaokul e itimini Bak rköy Halilbedii Yönetken lkö retim Okulunda Lise e itimini ise Ataköy Lisesinde tamamlad. 1987 y l nda girdi i.ü Orman Fakültesi Peyzaj Mimarl Bölümünden 1991 y l nda mezun oldu. Ayn y l.t.ü Mimarl k Fakültesi fiehir ve Bölge Planlama Anabilim Dal Peyzaj Planlama Program nda Yüksek Lisans E itimine Bafllad. 1994 y l nda stanbul Kenti Yeflil Alan Kullan m Üzerine Bir Araflt rma (Bak rköy Zuhuratbaba, Osmaniye ve Ataköy 7-8. k s m örne i) isimli Yüksek Lisans Tezini tamamlad. 2001 y l nda stanbul Kenti Yeflil Alan Durumunun rdelenmesi bafll kl doktora tezini tamamlayarak doktor ünvan n ald. (1992-1998) y llar aras nda Orman Bakanl Çobançeflme Orman Fidanl k Müdürlü ünde sat fl mühendisi olarak çal flt..b.b Kaynak Gelifltirme ve fltirakler Daire Baflkanl ad na Yerleflmeler ve Kentsel Dönüflüm Müdürlü ü bünyesinde kurulan fiehircilik Atölyesinin temsilcisi olarak görev ald. Y ld z Aksoy halen Bahçeflehir Üniversitesi Mimarl k Fakültesi Ö retim Üyesi ve Bahçeflehir Üniversitesi Peyzaj Planlama ve Tasar m Atölyesi Koordinatörü olarak çal flmaktad r. 272

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Bu bildiride Eyüp ilçesinin mevcut yeflil alan durumunu deprem öncesi ve sonras ihtiyaçlar aç s ndan irdelemek için nüfus-yeflil alan iliflkisi içerisinde son 30 y l n bir de erlendirilmesi yap lm flt r. Mevcut aktif ve pasif yeflil alanlar n kifli bafl na düflen miktarlar n n, belirtilen yeflil alan standartlar na uymad hatta bu orana eriflemedi i saptanm flt r. mar planlar nda yeflil alan kapsam nda belirtilmifl olan çocuk oyun alanlar, park alanlar, spor alanlar ve pasif yeflil alanlar n n (a açland r lm fl alanlar, çay r, fidanl k ve ormanlar, görsel yeflil alanlar, refüj ve meydanlar, mezarl klar) gerçekleflme oranlar saptanarak, bugün için kifli bafl na düflen yeflil alan miktarlar belirlenmifltir. Yeflil alanlar n etki alanlar itibariyle homojen bir da l m göstermedi i ortaya ç km flt r. AMAÇ VE KAPSAM stanbul 2600 y ll k geçmifli ile tüm dünya tarihi boyunca dini, kültürel ve politik bir merkez olmufltur. Üç ayr dine ve imparatorlu a ev sahipli i yapm flt r. Eyüp de tarih boyu tüm bu özellikleri bünyesinde tafl m fl bir ilçemizdir (Ensari K, 1994). Eyüp ayn zamanda zengin bitki örtüsü, su kaynaklar ve avc l a müsait denizi ve yeflil alanlar yla dinlenmek için gelenlere sundu u son derece güzel manzaralar ile ra bet edilen bir yerdi. Evliya çelebi Eyüp de dokuz mesire yerinden söz etmektedir: (Sedad H, 1973). -Eyüp Mesiresi: Ka thane yolu üzerindedir. Rivayete göre hummaya yakalanan kimse buradaki ayazma suyundan üç hafta seher vakti içerse flifa bulurmufl. -A a Eskisi Mesiresi: Haliç e Bakan çimenlik bir yerdi. -Kalam fl Mesiresi: Kayabal avlanan adac klard. -Deniz Hamam Mesiresi: Cuma Günleri kay klarla giderek yüzülen sonrada bu adaya ç k larak günefllendikleri ve yiyip- içerek dünya dertlerini unuttuklar yerdi. -Can Kuyusu Mesiresi: Eyüp ün kuzeyinde mezarl k alan n n içindeydi. Rivayete göre buradaki kuyuya sorulan sorular n cevaplar al n rm fl. Önce abdest al n r., iki rekat namaz k l n r sonrada bir fatiha okunduktan sonra ey Sahab-i pir! Hazreti Yusuf-u S dd k aflk na olsun, benim falan akrabam, yada flu eflyama ne oldu diye kuyuya do ru seslenilirmifl. Kuyudan gelen ince bir ses soruyu yan tlarm fl. -Bülbül Deresi Mesiresi: Buradaki bir çok bülbülün ötüflü insan kalbine ferahl k verirmifl. Ayr ca Fulya Ba olarak an lan mesirede çiçek bahçelerinin oldu u, gül, sümbül, lale, fulya yetifltirildi i, Cuma günleri Eyüp deki oyuncakç lar çarfl - s nda büyük bir çiçekçiler pazar n n kuruldu u anlat lmaktad r. 1800-1905 lerde Fulya Ba nda, yaz n gençlerin pefltemallar na sar larak buradaki havuzda yüzüp alem yapt klar n, hatta buras ile ilgili kanto dahi bestelendi ine iliflkin notlar vard r. Ancak giderek h zlanan flehirleflme ve özellikle Prost un planlar ndan sonra artan sanayileflme ile kapat lamayan konut aç, kaçak yap laflma, arsa spe- Renkler çiçeklerde, çiçekler Eyüp le bulufluyor 2005 Belediye arflivinden 273

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Eyüp te erguvan zaman 2005 Belediye arflivinden külasyonu yo unlu un artmas na neden olmufltur. Plans z geliflme sonucunda Eyüp de bofl olan hemen hemen hiç yer kalmam flt r. (Ensari K, 1994). lçede nüfusun h zla artmas yeflil alan ihtiyac n da artt rm flt r. 1980 lerde bafllayan Haliç k y lar n n sanayiden ar nd r lmas ve yeniden düzenlenmesi çal flmalar neticesinde; k y boyunca tüm fabrika ve imalathanelerin yerlerine halka aç k park alanlar düzenlenmifltir. Ancak Eyüp ilçesine kazand - r lan yeflil alan miktar, kaybedilen yeflil alanlar n özellikle mesire alanlar - n n miktar na karfl n oldukça düflük düzeydedir. 17 A ustos 1999 ve sonras nda deprem ülkemizin özelliklede stanbul un ve tüm ilçelerimizin gündemine girmifltir. l ve ilçe genelinde alanlar n da- l m n n gelifli güzel bir flekilde oldu- u, etki alanlar yönündende bir dengesizli in bulundu u ortaya ç km flt r. Çünkü deprem sonras nda sokaklara dökülen ve günlerce evlerine girmeye cesaret edemeyen Eyüp halk gidebileece i yeflil alanlar bulmakta ciddi sorun yaflam flt r. Araflt rmada rekreatif fonksiyonlar ve insan sa l için büyük önem tafl - yan: halk n kullan m na aç lan (aktif) ve halk n kullan m na aç lmayan (pasif) yeflil alanlar n deprem öncesi ve sonras ihtiyaçlar aç s ndan irdelenmesine ve yeflil alanlar n mekan içerisindeki planlama kararlar n n ortaya konulmas na çal fl lm flt r. METOD VE YÖNTEM lçe genelinde mevcut olan yeflil alan durumunu ortaya koyabilmek ve yeflil alanlar n deprem öncesi ve sonras ihtiyaçlar aç s ndan yeterli olup olmad n n tespit edilebilmesi için yap - lan bu araflt rmada Co rafi Bilgi Sisteminden yararlan lm flt r. Sistemin veri taban n oluflturan bilgiler 2001 y l nda.t.ü Fen Bilimleri Enstitüsünde tamamlanan stanbul Kenti Yeflil Alan Durumunun rdelenmesi Bafll kl Doktora Tez Çal flmas Ve 2005 Y l nda Bahçeflehir Üniversitesi Taraf ndan Yap lm fl Olan Zeytinburnu lçesi nde Risk Ve Afet Yönetimi Kapsam nda Mevcut Ve Öneri Yeflil Alanlar n Deprem Öncesi Ve Sonras De erlendirilmesi Risk Yönetim Çerçevesinde Yeflil Koridor Dönüflüm Projesi bafll kl araflt rma projesinden elde edilmifltir. LÇE DÜZEY NDE YEfi L ALAN ENVANTER Çocuk Oyun Alanlar Eyüp ilçesinde 1975 y l nda toplam 23250 m2 olan 15 adet çocuk oyun alan mevcuttur. Yaklafl k 19479 çocu un bu alanlardan yararland varsay lmakta; çocuk bafl na 1.2 m2 düflmektedir. (1976-81) y llar aras nda toplam 1600 m2 olan 1 adet çocuk oyun alan yap lm flt r. 1980 y l nda toplam 24850 m2 olan 16 adet çocuk oyun alan mevcuttur. Yaklafl k 22618 çocu un yararland varsay lmakta; çocuk bafl na 1.1 m2 düflmektedir. 1985 y l nda toplam 24950 m2 olan 17 adet çocuk oyun alan mevcuttur. Yaklafl k 75457 çocu un bu alanlardan yararland varsay lmakta; çocuk bafl na 0.3 m2 düflmektedir. 1990 y l nda toplam 21850 m2 olan 15 adet çocuk oyun alan mevcuttur. Yaklafl k 40809 çocu un yararland 274

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X varsay lmakta; çocuk bafl na 0.5 m2 düflmektedir. (1991-96) y llar aras nda toplam 11900 m2 olan 32 adet çocuk oyun alan yap lm flt r. 1995 y l nda toplam 19160 m2 olan 40 adet çocuk oyun alan mevcuttur. Yaklafl k 46359 çocu- un yararland varsay lmakta; çocuk bafl na 0.4 m2, kifli bafl na ise 0.08 m2 çocuk oyun alan düflmektedir. (1996-2000) y llar aras nda toplam 6240 m2 olan 7 adet çocuk oyun alan yap lm flt r. 2000 y l nda toplam 25400 m2 olan 47 adet çocuk oyun alan mevcuttur. (Aksoy, 2001) (2000-2006) y llar aras nda çocuk oyun alanlar yap lmam flt r. 2005 y l nda mevcut çocuk oyun alanlar ndan yaklafl k 51663 çocu un yararlanaca varsay lmakta; çocuk bafl na 0.5 m2; kifli bafl na ise 0.1 m2 çocuk oyun alan düflmektedir. Eyüp ilçesinde mevcut durum mar ve skan Bakanl n n önermifl oldu u 1.5 m2/kifli çocuk oyun alan normunun çok alt na düflmektedir. Bu duruma göre kifli bafl na 1.40 m2 lik çocuk oyun alan aç ve 354550 m2 lik çocuk oyun alan na gereksinim ortaya ç kmaktad r. (Aksoy, Aygün, Çelik, Ören, 2005) Eyüp ilçesinde planda önerilmifl fakat uygulanmam fl toplam 3050 m2 çocuk oyun alan vard r. mar plan nda belirtilen çocuk oyun alanlar n n %89 u uygulanm flt r.(tablo 1) Tablo 1. Eyüp lçesi Aktif Yeflil Alanlar n n Gerçekleflme Durumu Planlanan çocuk oyun alanlar n n %100 ü kamu ( stanbul Büyükflehir Belediyesi) mülkiyetindedir.uygulanmam fl toplam çocuk oyun alanlar n n tamam n bofl alanlar oluflturmaktad r. (Aksoy, 2001). Park Alanlar Eyüp ilçesinde 1975 y l nda toplam 6400 m2 olan 3 adet park mevcuttur. 95486 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.06 m2 lik park alan düflmektedir. (1976-81) y llar aras nda yeni park alanlar yap lmam flt r. 1980 y l nda mevcut olan park alanlar ndan 110871 kiflinin yararland varsay m - na göre kifli bafl na 0.05 m2 lik park alan düflmektedir. (1981-86) y llar aras nda toplm 69190 m2 olan 14 adet park yap lm flt r. 1985 y l nda toplam 75590 m2 olan 17 adet park mevcuttur. 369887 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.2 m2 lik park alan düflmektedir. (1986-91 ) y llar aras nda toplam alan 383275 m2 olan 15 adet park yap lm flt r. 1990 y l nda park say - s 32 e, alan ise 458865 m2 ye yükselmifltir. Parklar kullanacak kifli say s 200045 olmufltur. Bu duruma göre kifli bafl na 2.3 m2 lik park alan düflmektedir. (1991-96) y llar aras nda toplam alan 88840 m2 olan 29 adet park yap lm flt r. 1995 y l nda park say s 61 e, alan ise 547705 m2 ye yükselmifltir. 227250 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 2.4 m2 lik park alan düflmektedir. Eyüp ilçesinde (1996-2000) y llar aras nda toplam alan 79540 m2 olan 5 adet park yap lm flt r. (Aksoy, 2001) 2000 y l nda park say s 66 a, alan ise 627245 m2 ye yükselmifltir. 2005 y - 275

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Yeflillikler içinde Eyüp Sultan 2004 Belediye arflivinden l nda parklar kullanacak kifli say s 253252 olmufltur. Bu duruma göre kifli bafl na 2.5 m2 lik park alan düflmektedir. Bu sonuç Eyüp ilçesinde mar ve skan Bakanl n n önerdi i norm de erinin üzerinde kifli bafl na düflen park alan oldu unu ve norm aç olmad - n göstermektedir. (Tablo 2) Tablo 2. mar ve skan Bakanl Yeflil Alan Normlar n n Yabanc Normlarla Karfl laflt r lmas stanbul Kenti ve Eyüp lçesi Yeflil Alan Aç Eyüp ilçesinde mevcut olan parklar n 56 adedi küçük parklar, 7 adedi mahalle park, 3 adedi ise semt park d r. Eyüp ilçesinde planda önerilmifl fakat uygulanmam fl toplam 131570 m2 park alan vard r. mar plan nda belirtilen park alanlar n n % 83 ü uygulanm flt r. (Tablo 1) Tablo 1. Eyüp lçesi Aktif Yeflil Alanlar n n Gerçekleflme Durumu Planlanan park alanlar n n %100 ü kamu ( stanbul Büyükflehir Belediyesi) mülkiyetindedir. Planda önerilmifl fakat uygulanmam fl toplam park alanlar n n %24 ünü bofl alanlar, %16 s n iflgalli alanlar, %45 ini pasif yeflil alanlar ve %15 ini ise bofl alanlar ( çok e imli arazi ) oluflturmaktad r. (Aksoy, 2001) Spor Alanlar Eyüp ilçesinde 1975 y l nda toplam 7500 m2 olan 1 adet spor alan mevcuttur. 95486 kiflinin yararland varsay - m na göre kifli bafl na 0.07 m2 düflmektedir. 1980 y l nda ise mevcut olan spor alan ndan 110871 kiflinin yararland varsay m na göre kifli bafl na 0.06 m2 düflmektedir. 1985 y l nda toplam 22150 m2 spor alan mevcuttur. 369887 kiflinin yararland varsay m na göre kifli bafl na 0.06 m2 düflmektedir. 1990 y l nda mevcut olan spor alan ndan 200045 kiflinin yararland varsay m - na göre kifli bafl na 0.1 m2 düflmektedir. 1995 y l nda 227250 kiflinin yararland varsay m na göre kifli bafl na 0.1 m2 düflmektedir. (Aksoy, 2001) (2000-2006) y llar aras nda 1500 m2 lik spor alan yap lm flt r. 2005 y l nda ise mevcut olan 23650 m2 lik spor alan ndan 253252 kiflinin yararland varsay m na göre kifli bafl na 0,04 m2 düflmektedir. Eyüp ilçesinde mevcut durum mar ve skan Bakanl n n önermifl oldu u 3 m2/kiflilik normun çok alt na düflmektedir. Bu duruma göre kifli bafl na 2.91 m2 lik spor alan aç ve 736960 m2 lik spor alan na gereksinim ortaya ç kmaktad r. (Tablo 2) Tablo 2. mar ve skan Bakanl Yeflil Alan Normlar n n Yabanc Normlarla Karfl laflt r lmas stanbul Kenti ve Eyüp lçesi Yeflil Alan Aç Eyüp ilçesinde imar plan nda belirtilen spor alanlar n n tamam uygulanm flt r. 276

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Park alanlar içerisinde ise 18 basketbol, 8 futbol, 4 voleybol yer almaktad r. A açland r lm fl Alanlar Eyüp ilçesinde 1995 y l nda toplam 40870 m2 a açland r lm fl alan mevcuttur. 227250 kiflinin yararland varsay m na göre kifli bafl na 0.2 m2 lik alan düflmektedir. 2005 y l nda toplam 220870 m2 a açland r lm fl alan mevcuttur. 253252 kiflinin yararlanaca varsay m na göre kifli bafl na 0.9 m2 lik alan düflmektedir.(aksoy, Aygün, Çelik, Ören, 2005) Eyüp ilçesinde imar plan nda belirtilen a açland r lm fl alanlar n %38 i uygulanmflt r. (Aksoy, 2001) Çay r, Fidanl k ve Ormanlar Eyüp ilçesinde 1985 y l nda toplam 187500 m2 yeflil alan mevcuttur. 369887 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.5 m2 lik alan düflmektedir. 1990 y l nda 200045 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.9 m2 lik alan düflmektedir. 1995 y l nda 227250 kiflinin kulland varsay m - na göre kifli bafl na 0.8 m2 lik alan düflmektedir. (Aksoy, 2001) 2005 y l nda ise 253252 kiflinin kullanaca varsay m na göre kifli bafl na 0,7 m2 lik alan düflmektedir.eyüp ilçesinde imar plan nda belirtilen yeflil alanlar n %100 ü uygulanm flt r. Görsel Yeflil Alanlar, Refüj ve Meydanlar Eyüp ilçesinde 1980 y l nda toplam 6200 m2 yeflil alan mevcuttur. 110871 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.05 m2 lik alan düflmektedir. 1985 y l nda toplam 15400 m2 yeflil alan mevcuttur. 369887 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 0.04 m2 lik alan düflmektedir. (1986-91) y llar aras nda toplam 116600 m2 yeflil alan yap lm flt r. 1990 y l nda yeflil alan miktar 132000 m2 e yükselirken; yeflil alanlar kullanacak kifli say s 200045 olmufltur. Bu duruma göre kifli bafl na 0.7 m2 lik alan düflmektedir. (1991-96) y llar aras nda toplam 357850 m2 yeflil alan yap lm flt r. 1995 y l nda yeflil alan miktar 489850 m2 e yükselirken yeflil alanlar kullanacak kifli say s 227250 olmufltur. Bu duruma göre kifli bafl na 2.2 m2 lik alan düflmektedir. (1996-2000) y llar aras nda toplam 56750 m2 yeflil alan yap lm flt r. 2000 y l nda toplam 546600 m2 yeflil alan mevcuttur. 253252 kiflinin kullanaca varsay m na göre kifli bafl na 2.2 m2 lik alan düflmektedir. (Aksoy, 2001) (2000-2006) y llar aras nda ise 9260 m2 yeflil alan yap lm flt r. 2005 y l nda mevcut olan 555860 m2 lik yeflil alanlar 253252 kiflinin kullanaca varsay - m na göre kifli bafl na 2,20 m2 yeflil alan düflmektedir. Eyüp ilçesinde imar plan nda belirtilen yeflil alanlar n %100 ü uygulanm flt r. Mezarl klar Eyüp ilçesinde 1975 y l nda toplam 527350 m2 mezarl k mevcuttur. 95486 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 5.5 m2 lik alan düflmektedir. 1980 y l nda 110871 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 4.8 m2 lik alan düflmektedir. 1985 y l nda toplam 556350 m2 mezarl k mevcuttur. 369887 kiflinin kulland varsay m na göre kifli 277

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Tablo 3. Eyüp lçesi Y llar tibariyle Nüfus-Aç k Yeflil Alan Durumu bafl na 1.5 m2 lik alan düflmektedir. 1990 y l nda toplam 585850 m2 mezarl k mevcuttur. 200045 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 2.9 m2 lik alan düflmektedir. 1995 y l nda 227250 kiflinin kulland varsay m na göre kifli bafl na 1.6 m2 lik alan düflmektedir. 2000 y l nda ise 253252 kiflinin kullanaca varsay m na göre kifli bafl na 2.4 m2 lik alan düflmektedir. Eyüp ilçesinde imar plan nda belirtilen mezarl klar n tamam uygulanm flt r. (Aksoy, 2001) Eyüp lçesi Yeflil Alan Durumu Eyüp ilçesinde 1975 y l nda toplam 564500 m2 yeflil alan varken 1980 y l nda bu de er çok az bir art flla 572300 m2 e yükselmifltir. 1980 y l nda 38750 m2 olan aktif kullan lan yeflil alanlar toplam yeflil alan n %7 sini oluflturmaktad r. Kifli bafl na ise 0.3 m2 aktif kullan lan yeflil alan, 4.8 m2 aktif kullan lmayan yeflil alan olmak üzere toplam 5.1 m2 yeflil alan düflmektedir.(tablo 3) 1985 y l nda toplam 881940 m2 yeflil alan vard r. Bunun %14 ü olan 122690 m2 si aktif kullan lan yeflil alanlar, %86 s olan 759250 m2 si aktif kullan lmayan yeflil alanlar grubuna girmektedir. 1990 y l nda ise toplam yeflil alan miktar 1408215 m2 e yükselmifltir. 502865 m2 olan aktif kullan lan yeflil alanlar toplam yeflil alan n %36 s n olufltururken; 905350 m2 olan aktif kullan lmayan yeflil alanlar ise toplam yeflil alan n %64 ünü oluflturmaktad r. (Tablo 3) Tablo 3. Eyüp lçesi Y llar tibariyle Nüfus-Aç k Yeflil Alan Durumu Eyüp ilçesinde 1985 y l nda kifli bafl na 0.3 m2 aktif kullan lan, 2.1 m2 aktif kullan lmayan yeflil alan olmak üzere toplam 2.4 m2 yeflil alan düflmektedir. 1990 y l nda ise kifli bafl na 2.5 m2 aktif kullan lan, 4.5 m2 aktif kullan lmayan yeflil alan olmak üzere toplam 7.0 m2 yeflil alan düflmektedir. (Tablo3) 1995 y l nda toplam 1893085 m2 yeflil alan vard r. 589015 m2 olan aktif kullan lan yeflil alanlar toplam yeflil alan n %31 ini oluflturmaktad r. 2000 y l nda toplam yeflil alan miktar 2215615 m2 e yükselmifltir. 1540820 m2 olan aktif kullan lan yeflil alanlar toplam yeflil alan n %30 unu olufltururken; 1540820 m2 olan aktif kullan lmayan yeflil alanlar ise toplam yeflil alan n %70 ini oluflturmaktad r. 1995 y l nda kifli bafl na 2.6 m2 aktif kullan lan; 5.7 m2 aktif kullan lmayan yeflil alan olmak üzere toplam 8.3 m2 yeflil alan düflerken 2000 y l nda kifli bafl na 2.7 m2 aktif kullan lan; 6,1 m2 aktif kullan lmayan yeflil alan olmak üzere toplam 8,8 m2 yeflil alan düflmektedir. (Tablo 3) Tablo 3. Eyüp lçesi Y llar tibariyle Nüfus-Aç k 278

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Yeflil Alan Durumu 2005 y l nda ise toplam yeflil alan miktar 2226375 m2 e yükselmifltir. 676295 m2 olan aktif kullan lan yeflil alanlar toplam yeflil alan n %30 unu olufltururken; 1550080 m2 olan aktif kullan lmayan yeflil alanlar ise toplam yeflil alan n %70 ini oluflturmaktad r. Bir kifliye 10 m2 aktif kullan lan yeflil alan normundan 2005 y l nda 2532520 m2 yeflil alan olmas gerekirken; gerçekde 676295 m2 vard r. Bu de erde yap lmas gereken alan n %27 sini oluflturmaktad r. (Tablo 2) Tablo 2. mar ve skan Bakanl Yeflil Alan Normlar n n Yabanc Normlarla Karfl laflt r lmas stanbul Kenti ve Eyüp lçesi Yeflil Alan Aç SONUÇLAR Eyüp ilçesinde mevcut yeflil alanlar (gerçekleflmifl) toplam 226375 m2 olarak hesaplanm flt r. Bunun 676295 m2 si yani %30 u aktif yeflil alan, 1550080 m2 si yani %70 i ise ise pasif yeflil alan olarak saptanm flt r. Rekreasyon amaçl kullan lan aktif yeflil alanlar n %4 ünü çocuk oyun alanlar, %94 ünü park alanlar ve %2 sini ise spor alanlar oluflturmaktad r. Pasif yeflil alanlar n ise %14 ünü a açland - r lm fl alanlar, %12 sini çay r, fidanl k ve ormanlar, %36 s n görsel yeflil alanlar, refüj ve meydanlar, %38 ini ise mezarl klar oluflturmaktad r. Uygulama imar plan nda kifli bafl na düflen toplam yeflil alan 10,6 m2/kiflidir. Bunun 3,2 m2/kiflisi aktif yeflil alan, 7,4 m2/kiflisi ise pasif yeflil alan olarak hesaplanm flt r. Mevcut yeflil alan kullan m içerisinde ise kifli bafl na 2.7 m2/kifli aktif yeflil alan; 6,1 m2/kifli ise pasif yeflil alan düflmektedir. Böylece kifli bafl na düflen mevcut kullan m içerisindeki toplam yeflil alanlar 8,8 m2/kifli olarak saptanm flt r. Uygulama imar plan nda ön görülen kifli bafl na düflen toplam yeflil alanlar n, mevcut yeflil alan kullan m ndaki kifli bafl na düflen toplam yeflil alan miktarlar aras nda 1,8 m2/kiflilik fark bulunmaktad r. Ayn fark 1.3 m2/kifli olmak kofluluyla pasif yeflil alanlar aras nda da görülmektedir. Planlanan aktif yeflil alanlar ile mevcut kullan m içerisindeki aktif yeflil alanlar aras ndaki fark ise çok farkl olmamakla birlikte 0,5 m2/kifli dir. Eyüp ilçesinde hem planlanan hemde mevcut aktif yeflil alanlar n kifli bafl na düflen miktarlar, belirtilen yeflil alan standartlar na (10 m2/kifli) uymamakta, hatta bu orana yaklaflamamaktad r. Buradan da görülen fludurki: Uygulama imar planlar n n yap m nda nüfus art fllar iyi tahmin edilememekte ve yeflil alan standartlar dikkate al nmamaktad r. mar plan nda belirtilen aktif yeflil alanlar n gerçekleflme oran %83 dür. Gerçekleflmemifl aktif yeflil alanlar n Alibeyköy yeflille bulufluyor 2005 Belediye arflivinden 279

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A tamam kamu mülkiyetindedir. Gerçekleflmemifl aktif yeflil alanlar n kullan m biçimine bak ld zaman; aktif yeflil alanlar grubunda ele al nan çocuk oyun alanlar n n tamam n bofl alanlar n, park alanlar n n %45 ini ise pasif yeflil alanlar n oluflturdu u ortaya ç km flt r. Eyüp ilçesinde kamu mülkiyetindeki alanlar n s n rlar n n belirlenemedi i ve bu alanlara fonksiyon kazand r lamad için belirtilen yeflil alanlar kullan m d fl kalm flt r. Uygulama imar plan nca belirlenen aktif yeflil alanlar n gerçeklefltirilebilmesi için kamu mülkiyetindeki bofl alanlara öncelik tan narak bu alanlar n yeflil alanlara dönüfltürülmesi sa lanmal d r. Eyüp ilçesinin mevcut yeflil alan durumunu alansal aç dan incelemek için; nüfus yeflil alan iliflkisi içerisinde son 30 y l n bir de erlendirilmesi yap lm flt r. Yap lan de erlendirme sonucunda; 2005 y l durumuna göre 1977.622 m2 lik aktif yeflil alan aç ortaya ç kmaktad r ki bu da kifli bafl na 7,8 m2 lik yeflil alan aç demektir. (Tablo 2) ÖNER LER Eyüp ilçesinde yeflil alanlar n da l - m n n etki alanlar itibariyle homojen bir da l m göstermemesi nedeniyle; deprem s ras ve sonras ndaki organizasyonlar n da planl bir süreklilik göstermemesi sonucu ortaya ç km flt r. Eyüp ilçesinde yo un yap laflma sonucu yeflil alanlar n yetersiz kald, güvenli araç ve yaya trafi ine olanak vermeyen ve hiyerarjik büyüklük iliflkileri bar nd rmayan bir doku oluflturdu u görülmüfltür. Mevcut olan yeflil alanlar n fiziksel kalitesinin düflük olmas, alansal büyüklüklerinin az olmas, döfleme malzemelerinin kalitesizli i, yetersiz alt yap servisleri, kent mobilyalar ndaki tercihler, bitki türlerinin do ru ve sa l kl seçilmemesi, yeflil alanlar n deprem sonras üstlenece i hizmet olana- n k s tlamaktad r. Yeflil alanlar n gerek donat m ve gerekse nitelik yönünden önemi alansal önemi kadar büyüktür. Bu nedenle alansal yeflil alan yetersizli inin, kalitatif aç dan iyilefltirilerek kullan m yo- unlu unun artt r lmas gerekmektedir. Bunun için, mevcut aktif yeflil alanlarla, pasif yeflil alanlar n revizyon çal flmalar yap larak, kalitatif bak mdan iyilefltirilmesinin sonucunda bu alanlar n kullan m yo unluklar artt r lmal - d r. Mevcut aç k alanlar n ve yeflil alanlar n bulundu u yerler ve büyüklükleri deprem sonras ortaya ç kan yang n ve benzeri sorunlar için güvenli bir ortam sa layamay fl nedeniyle zarar n ve etkilerin azalt lmas ifllevi gerçekleflememektedir. Deprem öncesi halk n rekreatif istek ve ihtiyaçlar n karfl lamaya çal flan aktif yeflil alanlar, yeflil alan standartlar gözüne al narak artt r lmal, deprem sonras kullan m içinde gerekli donat lar ile fonksiyonel hale getirilerek kullan ma aç lmal d r. Deprem sonras ihtiyaçlar olarak depremzedelerin baflta güvenlik olmak üzere acil ihtiyaçlar n n karfl land, müdahalelerin yap labildi i, kentsel servislerin kayd r ld yeflil alanlar yaflam n yeniden bafllad yer olma özel- 280

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X li indedir. Eyüp ilçesinde ilk etapda aktif yeflil alanlar n n mahalle ölçe inde ele al - narak, minimum yeflil alan standartlar do rultusunda yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Ard ndan da al nan kararlar n uygulanmas mevcut yeflil alanlara yans t larak aktif yeflil alanlar n iyilefltirilmesi zorunluluk kazanmal d r. Her mahallede en az 1 adet olmak üzere deprem park planlanmal d r. (resim 1) Resim 1. Deprem Park Projesi (JICA) Deprem park deprem s ras ve sonras nda bir helikopter pisti olarak, aç k hastane olarak, geçici iskan alan olarak, tahliye/boflaltma alan olarak kullan ma cevap verebilmelidir. Ayr ca deprem park n n alt kodu malzeme ve g da temini için depo olarak kullan ma cevap verebilecek flekilde infla edilmelidir. (Tablo 4 ) Tablo 4. Deprem Park Fonksiyon Alanlar Deprem sonras kurtarma operasyonlar, çad rkentlerin kurulmas, geçici iskan alanlar n n düzenlenmesi gibi çal flmalarda yaflanan sorunlar, deprem sonras örgütlenmenin ve yeniden yap lanman n büyük ölçüde flehrin d fl - na ç kar lmas ihtiyac yeflil alanlar n deprem sonras ifllevlerini yerine getirmede yetersiz kald n göstermektedir. 17 A ustos depremi kentsel peyzaj planlamas nda ve kent planlamas nda yeflil alanlar n planlamas n deprem öncesi ve sonras için yeniden ele alman n gereklili ini ortaya koymufltur. Yeflil alanlar planlaman n sonuç ç kt s olmak yerine öncelikli girdisi olarak ele al nmak zorundad r. KAYNAKLAR Aksoy, Y. (2001), stanbul Kenti Yeflil Alan Durumunun rdelenmesi, bas lmam fl Doktora Tezi,.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, fiehir ve Bölge Planlama Anabilim Dal, Peyzaj Planlama Program. Aksoy,Y., Aygün, B., Çelik, A., Ören, L., (2005), Zeytinburnu lçesinde Risk ve Afet Yönetimi kapsam nda Mevcut ve Öneri Yeflil Alanlar n Deprem Öncesi ve Sonras De erlendirilmesi Risk Yönetim Çerçevesinde Yeflil Koridor Dönüflüm Projesi,.B.B/Y ve K.D. fiat Müdürlü ü, Yüklenici Bimtafl A.fi, Proje: Bahçeflehir Üniversitesi. Ensari Kara, F. (1994), stanbul Metropoliten Alan Geliflme Sürecinde Bir Dini, Kültürel Sosyal Yerleflim Merkezi Eyüp, bas lmam fl Doktora Tezi,.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, fiehir ve Bölge Planlama Anabilim Dal. Sedad H, (1973), Türk Bahçeleri, Türk Sanat Eserleri, Kültür Bakanl Yay n. 281