SOĞUTMA SİSTEMLERİNİN ELEKTRİK DONANIMI HÜSEYİN KARAGÖZ (TÜMSAN SOĞUTMA ISI KLİ. SAN. TİC.) 20 NİSAN 1994
CHILLER GRUBU ÇALIŞMA ŞEMASI AÇIKLAMASI: Bu şemada bir kompresör, 2 adet ehiller pompası, 2 adet kondenser pompası ve bir adet kule fanı bulunmaktadır. Panomuzun ana şalteri açılarak üç fazın gelip gelmediği kontrol edilir ve panodaki elektriksel cihazlar da gözle kontrol edilir. Kumanda sigortası inikse sigorta kaldırılıp pakolara enerji gelmesi sağlanır. Bu esnada 10. sütundaki CK kompresör kontaktörünün kapalı kontağından geçen enerji karter ısıtıcıyı enerjilendirip ısınmasını sağlar. Yapacağımız gerekli işlemler sırasıyla şöyledir; İlk etapta ehiller pompa pakolarıhdan biri yani 11. sıradaki p2 veya 12.sıradaki Pş açılarak enerjinin geçmesi sağlanır, örneğin 11. sıradaki P 2 yi açtık. P2 den geçen elektrik enerjisi e2 termik rölesinin 95 nolu ucundan girip 96 nolu ucundan çıkarak yine aynı sütundaki Cl kontaktörünü enerjilendirip çekmesini sağlar ve ehiller pompamız çalışmaya başlar. Aynı işlemi kondenser pompalardan biri içinde tekrarlayıp kontaktörün enerjilenip pompanın çalışması sağlanır, örneğin sütun 13 teki P4 açılıp C3 ün enerjilenmesi sağlanır. Sıra su kulesi fanımıza gelmiştir. 15. sütundaki P 6 açılarak elektrik enerjisinin geçmesi sağlanır, geçen enerji 20 nolu klemense buradan su kulesindeki termostata gider. Termostat o anki su ısısına göre kontak verir veya vermez. Kontak vermez ise kule fanına o anda ihtiyaç yok demektir. Kompresörün çalışıp kondenser suyunu ısıtması ile termostat kontak verir ve 21 nolu klemense gelen enerji buradan e6 termiğinin 95 nolu ucuna gelir. 96 nolu uçtan çıkan enerji buradan yine 15 nolu sütunda bulunan C5 kontaktörünü enerjilendirir ve fanın çalışması sağlanır. Buraya kadar soğutma sisteminin çalışması için gerekli faktörlerin büyük bir kısmı yerine getirilmiş oldu. Böylece sıra soğutma devresine soğuk su kazandırmaya geldi, yani kompresörün çalıştırılmasına. Dijital donma termostatımız kumanda sigortasının açılması ile 1. sütundaki TRF-den aldığı 12 V çalışma gerilimi ile işlevine başlamıştır. 1. sütundaki 1 nolu kontağından giren enerji 5 nolu kontağından geçerek 3 nolu klemense gelir. Chiller pompasının çalışması ile sistemde yeterli su var ve devrede hava yoksa flow swich kontağını vermiştir? flowdan geçen enerji 4 nolu klemense buradan da 3. sütundaki B 2 nin ve CD yani donma termostatı kontaktörünün 1 nolu ucuna gelmiştir. B 2 butonuna basılmak suretiyle CD kontaktörünün enerjilenmesi sağlanır, çeken -52-
kontaktör 1-2 nolu uçları arasındaki kontağı yardımıyla kendini kilitler ve sistemde aşırı bir donma olup termostatın kontak değiştirmesi veya flow swich in kesmesi ya da elektriğin herhangi bir nedenle kesilmesine kadar CD kontaktörü devamlı enerjili kalır. 4. Sütundaki P 1 açılarak kompresör devresine enerji geçer ve geçen enerji daha önceden çalıştırdığımız ehiller pompasının kontaktörü olan C lin 13-14 nolu kontağından geçip yine önceden çalıştırdığımız kondenser pompasının kontaktörü olan C 3 ün 13-14 nolu kontağından geçip CD kontaktörünün çekmesi ile kapanan 3-4 nolu kontağından da geçip CA 6 kontaktörünün 21 nolu kontağına gelir. CA 6 kontaktörü 15. sütundadır, işlevi de kule fanı termiği atarsa fan duracaktır, dolayısıyla kondenser devresindeki su ısınıp yüksek basınç presostatını attırır. Biz bir güvenlik önlemi olarak 15. sütundaki e 6 kule fanı termiğininin atmasıyla CAg kontaktörünü enerjilenmesini sağlıyoruz. CA g kontaktörü çektiği anda 21-22 nolu ::kapalı kontağını açacağı için kompresör devresinin enerji kesilir ve sistem durur. Biz CA g kontaktörün 21-22 nolu kontağından geçtiğini düşünerek devremizi takip etmeye devam ediyoruz. Geçen enerji faz koruma rölesinin kontağına gelir, kompresör sigortalarının çıkışından beslen enerjisini alan faz koruma rölesi 3 fazında eksiksiz gelmesi sağlanmış ise kontak verir ve oradan da geçen enerji 6 nolu klemense gelir. Buradan DYB (Diferansiyel Yağ Basınç Presostatı)nin L ucuna gelir. Yağ basıncında her hangibir anormallik olupta DYB kontak değiştirmediyse m ucundan çıkan enerji 7 nolu kelemense gelir. Buradan konpresöre ait e, termik rölesinin 95 nolu ucundan girip 96 nolu ucundan çıkıp 11 nolu klemense gelir. 11 nolu klemensten AYB (Alçak Yüksek Basınç Presostatı)ye gelir. Gaz basınç değerlerinde herhangi bir anormallik yoksa buradan geçen enerji 12 nolu klemense buradan da dijital ehiller termostatının 1 nolu ucuna gelir. Donma termostatında olduğu gibi kumanda sigortasının açılması ile geçen enerji TRF 2 nin çevrimiyle ehiller termostata 12 Vluk çalışma gerilimini sağlamış olduğu için 1 nolu uca gelen gerilim ehiller devresinde yeterli soğuklukta su olmadığından ehiller termostatın verdiği uyartımla 5 noiu uçtan çıkarak 6 nolu sütundaki CG kontağına 8. sütundaki do vecg yine 9. sütundaki CG kontağına gelir. Buradaki amaç sistemdeki herhangi bir nedenden dolayı kompresör durursa tekrar çalışması için belirli bir süre geçmesini sağlamak. Bunun nedeni de kısa fasılalarla konpresör devreye girip çıkarsa konpresör kontaklarına zarar verir hemde korrpresör krank yatağı yağlama yağı kartere süzülemedişi için kompresöre zarar verebilir. - 53-
Bu nedenle bir gecikme sistemi uygulumak sistemin sağlığı açısından faydalı olacaktır. Gecikme sisteminin çalışması da şöyledir? 9. sütundaki CG kapalı kontağının 21-22 nolu kontağından çıkan enerji 9. sütundaki do zaman rölesini enerjilendirir. Bu esnada zaman rölesi haricindeki diğer kontaklar açık olduğunda enerji kontak girişlerinde kalır ve zaman rölesinin gecikme yapması beklenir. Gecikme zamanını tamamlayan zaman rölesi 8. sütundaki kontağını kapatır ve CG kontaktörünün enerjilenmesi sağlanır. Enerjilenen CG kontaktörü yine 8. sütundaki kendi kontağı yardımıyla kendisini kilitler. Bu esnada 9. sütundaki kapalı kontağını açarak do zaman rölesinin enerjisini keser ve röle devre dışı kalır. 6. sütundaki 1-2 nolu kontağını kapatarak CK kontaktörünü enerjilendirir, dolayısıyla kompresörün çalışması sağlanır. CK kontaktörü çektiğinde 7. sütundaki 13-14 nolu kontağını kapatarak 16-17 nolu kelemensler arasındaki selenoidin enerjilenmesi dolayısıyle soğutmanın başlaması sağlanır. Sistemin çalışma sürekliliğini sağlama açısından ehiller ve kondenser pompalarının termik arıza uçlarına birer tane yardımcı kontaktör bağlanmıştır. Bunların çalışması da şöyledir; "PyY^ açma yoluyla Cl kontaktörünü enerjilendirmiş pompanın çalışmasını sağlamıştık. Dolayısıyle kompresör devresindeki kontağını kapatarak enerjinin geçmesi sağlanmıştı. Eğer termik atıpta Cl kontaktörü devre dışı kalırsa sistem durur, ta ki makinist durumu farkedinceye kadar. Biz yine durumun aciliyetini düşünerek sistemin uzun süreli durmaması için bir kilit yöntem uyguluyoruz. 11 sütundakki e 2 termiğinin atması halinde e2 termiğinin arıza ucundan geçen enerji 11. sütundaki CA 2 kontaktörünü enerjilendirir çeken CA 2 kontaktörü 12. Sütundaki 1-2 nolu kontağını kapatır dolayısıyla aynı sütundaki P 3'ü kısa devre etme yoluyla C 2 kontaktörünün enerj ilenmesini sağlar, yani ehiller pompa 1 in termiğinin atmasıyla sistem durmuyuor, otomatik olarak pompa 2 devreye giriyor. Bu olay kondenser popma 1-2 arasında da olabilir. Bu işlem tersten de olabilir. Yani pompa 2 rdn çalışırken termiği atıp pompa 1 devreye girebilir. Bir de bizim için hayati önemi olan donma termostatı devresindeki alarm devremizdir. Bu <3a şöyle çalışmaktadır. Herhangi bir nedenle donma termostatımız devreyi keserse yani kontak değiştirirse CD kontaktörümüzün enerjisi kesildiği için soğutma sistemi devre dışı kalacaktır. Donma termostatının 1 nolu ucundan girip 3 nolu ucundan geçen enerji 1. sütundaki CA kapalı kontağının 21-22 nolu uçlarından geçerek alarm kornasını enerj ilendirir ve korna çalmaya başlar. Böylece sistemde bir terslik olduğu yani ehiller tankında domra olup tanka zarar gelebileceğini önceden haber almış oluruz. Bu esnada korna devamlı çalar. 54
Gelen operatör 2. sütundaki B^ butonuna basarak CA^ kontaktörünü enerjilendirir, çeken CA^ kontaktörü yine aynı sütundaki kendine ait 1-2 nolu kontaklardan kendisini kilitler ve bu esnada 1. sütundaki kapalı kontağını açarak kornanın susması sağlanır. Korna sussa dahi 1. sütundkai ha«sinyal lambasından sistemin donma evresinde olup olmadığını anlayabiliriz. Diğer taraftan dijital termostatın göstergesi de bize suyun ısı değerini verdiği için set değerinden de kontrolümüzü gerçekleştirebiliriz- Sistemdeki terslik giderildiğinde tekrar B 2 butonuna basılarak sistem resetlenmiş olur. Dolayısıyle CD kontaktörü çektiği için kompresör devresindeki'kontağını kapatacaktır. Sistem gecikişe süresini tamamlayıp tekrar çalışmaya başlamış olacaktır. 55
Kontrol Panosunda Elektrik Olduğu Halde Kompresör Çalışmıyor ; Sebebi 1- Kompresör kumanda pakosu kapalıdır. 2- Kompresörü kilitleyen fan, pompa vs. çalışmıyordur. 3- Sigortası Atıktır, faz koruma rölesi kontak vermiyordur. 4- A.Y.B. veya D-Y.B. kesiktir. 5- Termik Röle Atıktır. 6- İşletme Termostatı kesmiştir. 7- Donma termostatı kesmiştir. 8- Flow swich kontak vermiyordur. 9- Gecikme varsa gecikme devresi kesiktir. 10- Kompresör motorunda termistör varsa devreyi kesmiştir. 11- Motor inleyerek kalkıyor veya termik attırıyorsa 12- Elektrik motoru çalışıyor, kompresör çalışmıyorsa Giderilmesi 1- Pako Açılır. 2- Kontrol edilip çalıştırılır. 3- Sigortalar kontrol edilir, atık sigorta varsa değiştirilir veya sigorta kaldırılır. 4- A.Y.B. ve D.Y.B.nin arıza sebebi araştırılır arıza giderilip reset düğmelerine basılır. 5~ Devre kontrol edilip, termik resetlenir. 6- Termostat ayarları kontrol edilir. 7- Termostat ayarları,kontrol edilir, su soğukluğu başka bir termometreyle kontrol edilir. 8- Pompanın çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Çalışsa dahi sistemde hava olup olmadığı kontrol edilir. 9- Gecikme ayarı kontrol edilir. 10- Kompresörde mekanik sıkışmadan veya aşırı yükten dolayı bobinlerinde ısınma vardır,kontîrol edilip giderilir. 11- Kompresörde mekanik sıkışma vardır. Pistonlarda aşırı yük vardır. 12- Kayışlar takılı değil veya atmıştır. Ya da kavrama bağlı olmayabilir veya kırık olabilir. Mekanikçi tarafından arıza giderilir. -56-
Kompresör Kısa fasılalarla Durup Çalışıyorsa; Sebebi 1- Elektrik devresinde gevşeklikler vardır. 2- Devredeki kontrol cihazlarının diferans ayarları çok düşüktür. 3- Grup üzerindeki kontrol elemanları titreşimden etkilenebilir ve kontakları açıp kapatabilir. 4- Selenoid enerjilenmeyebilir veya yanık olabilir. 5- Evaparatöre yeterli defrost yaptırılmamış veya lamel araları pislik tutmuştur. Giderilmesi 1- Kontrol edilip f giderilir. 2- Diferanslar yükseltilerek çalışma ve durma fnesafesi uzatılmış olur. 3- Cihazların titreşimden etkilenmesi mümkün olduğunca engellenmelidir. 4- Bağlantılar ve selenoid kontrol edilir. Yanıksa değiştirilir. 5- Defrost yaptırılıp buzlar çözdürülür, pislik varsa temizlenir. 57