Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin Geliþtirilmesi, Geçerlik Ve Güvenilirliði

Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin Geliþtirilmesi, Geçerlik Ve Güvenilirliði ARAÞTIRMA Addiction Profile Index-Family (BAPÝ-A): The Study of Validity and Reliability Kültegin Ögel 1, Hande Çelikay 2, Aslý Baþabak 3 1 Prof. Dr., Özel Moodist Psikiyatri & Nöroloji Hastanesi, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Ýstanbul 2 Dr. Psk., Ege Üniversitesi Madde Baðýmlýlýðý, Toksikoloji Ve Ýlaç Bilimleri Enstitüsü, Ýzmir 3 Kln. Psk., Nöropsikiyatri Ýstanbul Hastanesi, Ýstanbul ÖZET Amaç: Baðýmlýlýk aileyi de etkileyen ve tedavide ailenin katýlýmýný da gerektiren bir hastalýktýr. Bu nedenle aile özelliklerinin saptanmasý, tedavinin düzenlenmesine katkýda bulunacaktýr. Yöntem: Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksi (BAPÝ-A) ölçeði ailenin kural koyma, sorumluluk verme, çatýþma çözme becerilerini, aile içi baðlarý ve ailenin baðýmlýya karþý tutumunu deðerlendirme amacýyla 10 sorudan oluþan bir ölçek olarak geliþtirilmiþtir. Baðýmlýlýk kliniðine baþvuran baðýmlýlarýn; ebeveyn, eþ ve diðer yakýnlarýna geliþtirilen bu ölçek ve Aile Deðerlendirme Ölçeði uygulanmýþtýr. Uygulama 15 gün sonra tekrarlanmýþtýr. Bulgular:Ölçeðin Cronbach alfa katsayýsý 0.82 bulunmuþtur. Açýklayýcý faktör analizinde toplam varyansýn %30,81'ini açýklayan 4 faktör elde edilmiþtir. Bunlar "iliþkisel beceriler", "aile içi baðlar" ve "baðýmlýya karþý tutum " olarak adlandýrýlmýþtýr. Aile deðerlendirme ölçeði ortalama toplam puaný ile BAPÝ-A ölçeðinin ortalama toplam puaný 0,52 (p<0.01) düzeyinde baðlantýlý bulunmuþtur. BAPÝ-A'nýn ilk ve son test uygulamalarý arasýnda korelasyon 0,67 (p<0.01) olarak saptanmýþtýr. Baðýmlý üyesi olan ve olmayan ailelerin ölçek puaný karþýlaþtýrýldýðýnda toplam puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. Baðýmlýnýn ebeveyn, eþ ve diðer yakýnlarý deðerlendirmeye ayrýca alýndýðýnda benzer bulgular elde edilmiþtir. Sonuç: Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin (BAPÝ- A), kural koyma, sorumluluk verme ve çatýþma çözme gibi aile içi iliþkisel becerileri, aile baðlarýný ve yakýnlarýn baðýmlýya tutumunu ölçen, geçerli ve güvenilir bir ölçek olduðu söylenebilir. SUMMARY Objectives: Addiction is a disease that affects the family and also requires family s participation on treatment. Therefore, determination of the family property will contribute to organize the treatment. Method: Addiction Profile Index-Family (BAPÝ-A) was developed as a scale consisting of 10 questions to asess family s abilities to set rules, give responsibility, resolve conflict, family bond and the attitude of the family towards the addict. BAPÝ- A developed on practiced with parents, spouces and their relatives of addicts applied the Addiction Clinic and Family Assessment Device (ADÖ) were applied. The application was repeated after 15 days. Results: Cronbach Alpha coefficient of the scale was found as 0.82. 4 factors explained %30.81 of the total variance were obtained on explanatory factor analysis. These factors were named establish relationship, family bonds and attitude towards the addict. A correlation of 0.52 (p<0.01) was found between the average total scores of ADÖ and BAPÝ-A. The correlation of between pre-test and post-test of BAPÝ-A was found 0.67 (o<0.01). When comparing the scale scores of families that have an addict member and not, the variance between average total scores was found statistically significant. And also similar findings were obtained when parents, spouces and other relatives were evaluated. Conclusion: Thus, the Addiction Profile Index-Family (BAPÝ-A) can be used as a valid and reliable instrument to asses family s abilities to set rules, give responsibility, resolve conflict, and establish relationship, family bonds and the attitude towards the addict. Anahtar Sözcükler: Aile, baðýmlýlýk, ölçek Key Words: Family, addiction, scale () DOI: 10.5505/kpd.2017.46220 Makalenin geliþ tarihi: 04.08.2017, Yayýna kabul tarihi: 10.10.2017 255

Ögel K, Çelikay H, Baþabak A. GÝRÝÞ Baðýmlýlýðýn geliþiminde ve sürmesinde aile özelliklerinin önemli olduðu gösterilmiþtir (1,2,3,4,5). Öte yandan baðýmlýlýðýn getirdiði sorunlar, baðýmlýnýn aile üyeleri üstünde de olumsuz etkiler býrakmaktadýr. Baðýmlýlýk tedavisinde aile üyelerinin katýlýmýnýn tedavinin etkinliðini artýrdýðý gösterilmiþtir (6). Tüm bu etkenler göz önüne alýndýðýnda baðýmlýlýðýn bir aile hastalýðý olduðu söylenebilir (7). Baðýmlýlýðýn geliþimi ve aile iliþkileri üstünde birçok çalýþma vardýr. Ebeveynlerin kural koyma ve sorumluluk verme becerisinin düþük olmasý, alkolmadde kullanýmýna yol açan bir faktör olarak görülmektedir. Ebeveynin ve diðer yakýnlarýn bu becerilerinin düþük olmasý, bireyin alkol-madde kullanýmýný artýrmasýnda, baðýmlý hale gelmesinde ve baðýmlý davranýþlarýn sürmesinde önemli bir etkendir (8,9). Öte yandan aile içi iletiþim becerilerinin ve özelde de çatýþma çözme becerilerinin baðýmlýlýðý sürdüren etkenler arasýnda yer aldýðýný gösteren çalýþmalar vardýr (10). Bireyin alkol-madde kullanýmý sürdükçe, baðýmlýlýðýn aileye yükü arttýkça ailenin baðýmlýya karþý olumsuz tutumu da arttýðý bildirilmiþtir (11). Olumsuz tutumun geliþmesi tedavi sürecini de olumsuz etkilemekte, iyileþmeyi geciktirmektedir. Bu nedenle ailenin tutum deðiþikliði üzerinde çalýþýlmasý gerektiði ileri sürülmektedir (12). Aile içi baðlarýn baðýmlýlýðýn geliþiminde önemli olduðunu gösteren araþtýrmalar vardýr (13,14). Baðýmlýlýðýn sürmesinde de aile içi baðlarýn yetersiz olmasýnýn önemli faktör olduðu bildirilmektedir (15). Aile içi baðlarýn olumlu yönde geliþtirilmesi, baðýmlýlýðýn tedavisinde önemli rol oynamaktadýr (16). Aile kavramý içine ebeveynler kadar eþleri de katmak uygundur. Eþlerin de bireyin baðýmlýlýðýnýn getirdiði sorunlardan ciddi düzeyde etkilendiði bilinmektedir (11). Eþ iliþkilerinin baðýmlýlýðýn tedavisinde çalýþýlmasý gerektiði ileri sürülmüþtür (17). Baðýmlýlýk tedavisinde aile üyelerinin özellikleri, aile iþlevi ve onlara yapýlacak müdahalenin önceliklerinin belirlenebilmesi, tedavinin etkinliðini de artýracaktýr (7,18). Aile tutumunu ve özelliklerini deðerlendiren ölçekler olmakla birlikte, bizim araþtýrmalarýmýzda baðýmlýlýða özgün aile özelliklerini saptayacak bir ölçek saptanamamýþtýr. Bu araþtýrmada; baðýmlýlýkta aile içi riskleri ve aile üyelerinin ihtiyaçlarýný saptayacak, tedavi programýnýn geliþtirilmesine yardýmcý olabilecek, klinik pratikte kullanýlabilecek bir ölçek geliþtirilmesi amaçlanmýþtýr. YÖNTEM Ölçeðin geliþtirilmesi ve yapýsý Yapýlan literatür taramasý sonucu ilgili araþtýrmalar gözden geçirildi. Önceki çalýþmalarda önerilen alanlar dikkate alýnarak ve yazarlarýn klinik deneyimlerine dayanýlarak baðýmlýlýkta aile özellikleri ve iliþkilerini önemli olabilecek 5 temel alan belirlendi. Bunlar; 1. Kural koymada eksiklik 2. Sorumluk vermede eksiklik 3. Çatýþma çözme becerisinde yetersizlik 4. Aile içi baðlar 5. Aile üyelerinin baðýmlý üyeye bakýþ tarzý Yukarýda belirtilen alanlarý tanýmlayacak þekilde her alan için ayrý birer soru havuzu hazýrlandý. Soru havuzunun hazýrlanmasý için öncelikle baðýmlý yakýný olan beþ ebeveyn ve beþ eþ ile görüþme yapýldý. Görüþmelerde aile üyelerinin kullandýklarý dil ve bu kategoriler içinde ifade ettikleri sorunlar göz önüne alýnarak, araþtýrmayý yapan uzmanlar tarafýndan 44 sorudan oluþan bir soru havuzu oluþturuldu. Sorular öz bildirim ölçeði olarak düzenlendi. Her sorunun yanýt seçenekleri "katýlýyorum", "kýsmen/bazen" ile "katýlmýyorum" arasýnda deðiþen 256

Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin Geliþtirilmesi, Geçerlik ve Güvenirliði 3'lü likert biçiminde oluþturuldu. Sorularýn puanlamasý, 0 ile 2 arasýnda puanlanacak þekilde hazýrlandý. Aile içi baðlarý deðerlendirmesi için geliþtirilen sorular, ters puanlanacak þekilde hazýrlandý. Geliþtirilen soru formu 10 baðýmlý ebeveynine ve 5 baðýmlý eþine uygulandý. Her soru hakkýnda tek tek görüþülerek uygulayýcýlarýn görüþleri ve geribildirimleri alýndý. Geribildirimlere uygun olarak soru yapýlarý deðiþtirildi ve hastalar tarafýndan hiç anlaþýlmayan sorular formdan çýkarýldý. Geri kalan sorular, baðýmlýlýk konusunda deneyimli 5 uzmana yollandý ve görüþleri alýndý. Geribildirimler doðrultusunda soru formu son haline getirildi. 10 sorudan oluþan ölçeðe Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksi (BAPÝ- A) adý verildi. Ölçekten alýnan en yüksek puan 20 olmaktadýr. Puan yükseldikçe, aile içi sorunun büyüdüðü varsayýlmaktadýr. Ölçek ekte verilmiþtir. Örneklem Araþtýrma bir üniversitenin baðýmlýlýk kliniði ve bir özel baðýmlýlýk kliniðinden alýnan örneklemle yürütüldü. 2016 yýlý son 3 ayýnda kliniklere alkol ve/veya madde kullanýmý sorunu nedeniyle baþvuran 15 yaþ üstü 98 baðýmlýnýn, 18 yaþ üstü 102 aile üyesi çalýþmaya alýndý. Yakýnlarý olarak çalýþmaya anne, baba veya eþ alýnýrken; bunlar dýþýnda kalan yakýnlar "diðer" olarak kodlandý. Çalýþmaya alýnan aile üyelerinin özellikleri Tablo 1'de verilmiþtir. Ayrýca ayný kliniklerde baðýmlý olmayan, ruh saðlýðý dýþýna baþka nedenlerle baþvuran kiþilerin 66 aile üyesi de çalýþmaya kontrol grubu olarak seçildi. Araçlar Sosyodemografik form Araþtýrmayý yapan yazarlar tarafýndan bir sosyodemografik form geliþtirildi. Bu formda baðýmlýnýn ve aile üyelerinin sosyodemografik özellikleri yer almaktadýr. Bunun yanýnda hem baðýmlýlarýn, hem de aile üyelerinin aralarýnda iliþkiyi 0 ile 0-5 arasýnda deðerlendirecek bir analog ölçek hazýrlanmýþtýr. "0" çok iyi iken, "5" çok kötü" anlamýna gelmektedir. Aile Deðerlendirme Ölçeði (ADÖ) ADÖ, ailenin yapýsal ve örgütsel özelliðini ve aile üyeleri arasýndaki etkileþimi, "saðlýklý" ve "saðlýksýz" olarak ayýrt edebilecek þekilde tanýmlamýþtýr. ADÖ yedi alt grup ve toplam 60 maddeden oluþan 4'lü likert tipi bir ölçektir. Alt boyutlarý; problem çözme, iletiþim, roller, duygusal tepki verebilme, gereken ilgiyi gösterme, davranýþ kontrolü, genel iþlevlerdir. Tüm maddelerde 1 en saðlýklý cevabý, 4 en saðlýksýz cevabý temsil etmektedir. Bulut, 2.0'nin üzerindeki puan ortalamalarýnýn aile iþlevlerinde saðlýksýzlýða doðru bir gidiþin göstergesi olduðunu ifade etmiþtir. Her bir boyutta o boyutun içerdiði maddelerin %40'ýndan fazlasý cevapsýz býrakýlmýþ ise, ortalama puan hesaplanmaz ve o kiþinin puaný geçersiz sayýlýr (19). Aile Deðerlendirme Ölçeði Türkçe Formunun test-tekrar test güvenilirliði 0.62 ve 0.90 olarak saptanmýþtýr. Ýç tutarlýlýk deðerleri ise 0.38 ve 0.86 olarak belirlenmiþtir. Uygulama Kuruma gelen baðýmlýlara eþlik eden yakýnlarýnýn hepsine geliþtirilen BAPÝ-A ve Aile Deðerlendirme Ölçeði dolduruldu. Dört baðýmlýnýn hem annesi hem de babasý formu doldurmuþtur. Daha sonra 15 gün içinde kliniklere gelen 34 aile üyesinden tekrar BAPÝ-A ölçeði doldurmalarý istendi. Ýstatistiksel analiz Araþtýrmada tüm istatistikler SPSS 17.0 programý kullanýlarak yapýlmýþtýr. Güvenilirlik analizleri için Cronbach alfa katsayýsý hesaplanmýþ, iki yarý test korelasyonlarý Spearman Brown ve Guttman katsayýsý ile saptanmýþtýr. Yakýnlar arasý ölçek puanlarýnýn karþýlaþtýrýlmasýnda Kruskal Wallis H testi kullanýlmýþtýr. Ölçeðin faktör yapýsý açýklayýcý faktör analizi ve varimaks rotasyonu ile incelenmiþtir. Bu analizler araþtýrmaya alýnan örneklemin tümü üzerinde yapýlmýþtýr. Ölçek baðýntýlý geçerlik analizinde Pearson korelasyon analizi uygulanmýþtýr. 257

Ögel K, Çelikay H, Baþabak A. Tablo 1.: Baðýmlý üyesi olan ve olmayan ailelerin sosyodemografik özellikleri Baðýmlý üyesi olan Baðýmlý üyesi aile (N=102) olmayan aile Baðýmlý birey (N=98) (N=66) Yaþ 46,59±12,80 41,70±11,33 29,68±11,59 N % N % N % Yakýnlýðý Anne 38 37,3 27 41,5 - - Baba 26 25.5 16 23,1 - - Eþ 15 14.7 14 21,5 - - Diðer 23 22.5 9 13,8 - - Cinsiyeti Kadýn 64 62,7 44 66,7 8 8,2 Erkek 38 37,3 22 33,3 90 91,8 Eðitim durumu Okur yazar 6 5,9 1 1,5 1 1 Ýlkokulu bitirmiþ 32 31,4 14 21,2 11 11,2 Ortaokulu bitirmiþ 13 12,7 11 16,7 29 29,6 Liseyi bitirmiþ 26 25,5 18 27,3 35 35,7 Üniversiteyi bitirmiþ 25 24,5 22 33,3 22 22,4 Medeni durumu Evli 77 75,5 58 87,9 27 27,6 Bekar 14 13,7 7 10,6 59 60,2 Ayrý - - 1 1,5 1 1 Boþanmýþ 6 5,9 - - 9 9,2 Dul 4 3,9 - - - - Diðer 1 1 - - 2 2 BULGULAR Çalýþmaya alýnan örneklemin sosyodemografik özellikleri Tablo 1' de görülmektedir. Hem baðýmlý hem de baðýmlý üyesi olmayan aile üyelerinin üçte ikisinin yakýnlýðý ebeveyn düzeyindedir. Her iki grupta aile üyelerinin çoðunluðunu kadýnlar oluþturmaktadýr. Örneklemin yaklaþýk dörtte birinin üniversiteyi bitirdiði gözlenmiþtir. BAPÝ-A için 10 soru üstünden yapýlan güvenilirlik analizinde, ölçeðin Cronbach alfa katsayýsý 0.82 bulunmuþtur. Madde-toplam puan korelasyon katsayýlarý 0.40-0.61 arasýnda deðiþmektedir (Tablo 2). Tüm ölçek için iki yarý test korelasyonlarýndan Spearman Brown katsayýsý 0.79, Guttman katsayýsý ise 0.83 bulunmuþtur. Baðýmlý bireylerin sadece anneleri deðerlendirmeye alýndýðýnda Cronbach alfa katsayýsý 0,77 olarak saptanmýþtýr. Cronbach alfa katsayýsý sadece babalar için 0,67; ebeveynlerin tümü için 0,74; eþler için 0,87 ve diðer yakýnlar içinse 0,85 bulunmuþtur. Ana bileþenler yöntemi ile varimax rotasyon kullanarak açýklayýcý faktör analizi yapýlmýþtýr. Açýklayýcý faktör analizinde özdeðeri 1'den büyük 3 faktör elde edilmiþtir ve toplam varyansýn %30,81'ini açýklamaktadýr (Tablo 3). Tüm maddeler faktör yükleri 0.50'den büyük olarak bir faktöre dahil olmuþlardýr. Sorular büyük oranda beklendiði gibi faktörlere daðýlmýþlardýr. Altý sorudan oluþan birinci faktör " iliþkisel beceriler", ikinci faktör "aile içi baðlar" ve üçüncü faktör "baðýmlýlýða karþý tutum" olarak adlandýrýlabilir. Aile deðerlendirme ölçeði ortalama toplam puaný ile BAPÝ-A ölçeðinin ortalama toplam puaný 0,52 (p 0.01) düzeyinde baðlantýlý bulunmuþtur. BAPÝ- A'nýn ilk ve son test uygulamalarý arasýnda korelasyon 0,67 (p 0.01) olarak saptanmýþtýr. Baðýmlý üyesi olan ve olmayan ailelerin ölçek puaný karþýlaþtýrýldýðýnda toplam puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. Baðýmlý üyesi olan ailelerin toplam BAPÝ- A ölçeði puaný ortalamasý 8,26 4,58 iken baðýmlý üyesi olmayan ailelerde bu ortalama 3,36 4,17 olarak saptanmýþtýr (t-deðeri=5,93; SD=103,2; p 0.01). 258

Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin Geliþtirilmesi, Geçerlik ve Güvenirliði Tablo 2. BAPÝ-A'nýn güvenilirlik katsayýsý Yakýnlarýn BAPÝ-A ölçek puanlarý ortalamasý anneler için 9,42 4,50, babalar için 9,03 3,29, eþler için 10,2 5,68, diðerleri içinse 8,13 4,97 olup, Kruskal Wallis H testi ile karþýlaþtýrýldýðýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmamýþtýr (kikare=2,04; sd=3; p 0,05). BAPÝ-A puaný ortalamasý ile baðýmlýnýn ailesiyle olan iliþkisi deðerlendirmesi arasýndaki korelasyon 0,43 (p 0.01) ve BAPÝ-A puaný ortalamasý aile üyesinin baðýmlýyla olan iliþkisi deðerlendirmesi arasýnda 0,45 (p 0.01)bulunmuþtur. SONUÇ Madde çýktýðýnda ölçek ortalamasý Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksi (BAPÝ-A), aile üyelerinin kural koyma, sorumluluk verme ve çatýþma çözme becerilerini, aile içi baðlarý ve ailenin baðýmlýya karþý tutumunu deðerlendiren bir ölçek olarak planlanmýþtýr. Bu haliyle alanda olmayan bir Madde çýktýðýnda ölçek varyansý ölçektir. Madde-toplam korelasyonu Madde çýktýðýnda ölçek Cronbach alfa katsayýsý O, hiçbir sorumluluðunu üstle nmiyor 8,0860 17,340,408,795 Koyulan hiçbir kurala uymuyor 8,2258 16,698,551,778 Kendisine verilen hiçbir görevi tam 8,3871 16,435,588,774 yapmýyor Hiçbir sözümü dinlemiyor 8,5914 16,266,611,771 Onunla çok sýk tartýþma yaþýy oruz 8,8280 19,057,404,813 Onunla evde pek iyi geçinemeyiz 8,6129 17,044,454,790 Bir sýkýntý veya üzüntü ile karþ ýlaþtýðýmýzda 8,1720 16,666,631,771 birbirimize destek oluruz Birbirimizi anladýðýmýzý düþün üyorum 8,4194 16,355,628,770 Onun davranýþlarý yüzünden, a rtýk ona 8,4301 17,552,427,806 eskisi kadar sevgi duy amýyorum Bize bunu nasýl yapar diye ona kýzgýným 8,7312 16,981,428,793 Tablo 3. BAPÝ-A'nýn açýklayýcý faktör yapýsý O, hiçbir sorumluluðunu üstlenmiyor,824 Koyulan hiçbir kurala uymuyor,754 Kendisine verilen hiçbir görevi tam yapmýyor,716 Hiçbir sözümü dinlemiyor,687 Onunla çok sýk tartýþma yaþýyoruz,632 Onunla evde pek iyi geçinemeyiz,590 Kural koyma ve sorumluluk verme ve çatýþma çözme becerilerindeki eksikliði yordayan sorular tek bir faktör altýnda toplanmýþtýr. Bu haliyle tüm bu etkenlerin "ebeveynlik becerileri" baþlýðý altýnda toplanabileceði söylenebilir. Genel olarak ebeveynlik becerilerinin eksikliðinin baðýmlýlýðýn geliþmesine ve sürmesine yol açabileceði bilinmektedir. Bu nedenle bu etkenlerin tek bir faktör altýnda toplanmasýnýn anlaþýlýr olduðu kanaatindeyiz. Aile içi baðlar ve ailenin baðýmlýya karþý tutumu, iliþkisel becerilerden farklý faktörlere yüklenmiþtir. Aile içi baðlarýn ve tutumun iliþkisel becerilerden farklý olarak baðýmlýlýkta tedaviyi etkilediði ve tek baþýna önemli olduklarý baþka araþtýrmalarda gösterilmiþtir (15,20). Aile üyelerinin ve baðýmlýlarýn aralarýnda iliþkiyi Faktör 1 2 3 Bir sýkýntý veya üzüntü ile karþýlaþtýðýmýzda birbirimize destek oluruz,862 Birbirimizi anladýðýmýzý düþünüyorum,811 Onun davranýþlarý yüzünden, artýk ona eskisi kadar sevgi duyamýyorum,862 Bize bunu nasýl yapar diye ona kýzgýným,785 259

Ögel K, Çelikay H, Baþabak A. deðerlendirdikleri analog ölçek ile araþtýrmada kullanýlan ölçek puanlarýnýn ortalamasý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir korelasyon bulunmuþtur. Bu bulgu ölçeðin puanýnýn yükseldikçe, aile iliþkileri arasýndaki olumsuzluðu yordadýðýnýn bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Baðýmlý üyesi olan ve olmayan ailelerin ölçek puan ortalamalarý arasýnda belirgin fark saptanmýþtýr. Bu bulgu, ölçeðin baðýmlý üyesi olan ve olmayan aileleri ayýrt edebildiðini göstermektedir. Bu haliyle ölçeðin baðýmlý üyesi olan ailelere özgün özellikler gösterdiðini söyleyebiliriz. Ancak baðýmlýlýk dýþý riskli davranýþlar gösteren bireylerin aileleri ile de karþýlaþtýrma yapmanýn, ölçeðin baðýmlýlýða özel olup olmadýðýný göstereceðine, bu nedenle bu yönde araþtýrmalarýn yapýlmasý gerektiði kanaatindeyiz. Ölçeðin güvenilirlik katsayýlarý yakýnlarý için tek tek ele alýndýðýnda kabul edilir düzeylerde çýkmýþtýr. Ölçeðin ortalama puanlarý da yakýnlar arasýnda anlamlý bir fark göstermemektedir. Bu haliyle ölçeðin farklý yakýnlar için kullanýlabileceði söylenebilir. Literatürde de sadece ebeveynlerin deðil, eþlerin ve diðer yakýnlarýn ihtiyaçlarýnýn saptanmasý ve buna uygun olarak tedaviye katýlýmýnýn tedavinin etkinliðini artýrdýðý belirtilmiþtir (21). Ancak yeterli sayý olmadýðý için, yakýnlarýn cinsine göre faktör analizi yapýlamamýþtýr. Bu nedenle daha sonraki çalýþmalarda, farklý yakýnlara göre ölçeðin sorularýnýn faktörlere benzer daðýlýp daðýlmadýðý araþtýrýlmalýdýr. Baðýmlý bireyin yakýnlarýnda da ruhsal sorunlar gözlendiði araþtýrmalarda belirtilmiþtir (6). Bu ölçek geliþtirilirken, aile üyelerinin ruhsal sorunlarýndan baðýmsýz olarak deðerlendirme yapýlmýþtýr. Bu nedenle aile üyelerinin ruhsal sorunlarý ve ölçek arasýndaki iliþkileri araþtýracak çalýþmalara ihtiyaç olduðu düþüncesindeyiz. Sonuç olarak, Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin (BAPÝ-A), aile içi iliþkisel becerileri, aile baðlarýný ve yakýnlarýn baðýmlýya tutumunu ölçen, geçerli ve güvenilir bir ölçek olduðunu söyleyebiliriz. Bu ölçeðin, bireyin baðýmlýlýðýnýn tedavisinde aileye yaklaþýmýn özelliklerini saptamak açýsýndan yararlý olacaðý kanaatindeyiz. Yazýþma adresi: Dr. Psk. Hande Çelikay, Ege Üniversitesi Madde Baðýmlýlýðý, Toksikoloji Ve Ýlaç Bilimleri Enstitüsü, Ýzmir handecelikay@gmail.com 260

Aile Baðýmlýlýk Profil Ýndeksinin Geliþtirilmesi, Geçerlik ve Güvenirliði 1. Tot Þ, Yazýcý K, Yazýcý A, Metin Ö, Bal, N Erdem P. Psychosocial correlates of subs-tance use among adolescents in Mersin, Turkey. Public Health 2004; 118:588-593 (doi:10.1016/j.puhe.2004.02.009). 2. Barrett AE, Turner RJ. Family structure and substance use problems in adolescence and early adulthood: examining explanations for the relationship. Addiction 2005;101: 109-120 (doi:10.1111/j.1360-0443.2005.01296.x). 3. Bernburg JG, Thorlindsson T, Sigfusdottir ID. The neighborhood effects of disrupted family processes on adolescent subs tance use. Social Science & Medicine 2009; 69: 129-137 (doi:10.1016/j.socscimed.2009.04.025). 4. Rivera MP, DePaulo D. The role of family support and parental monitoring as media-tors in mexican american adolescent drinking. Substance Use & Misuse 2013; 48:1577-1588 (DOI: 10.3109/10826084.2013.808220) 5. Calafat A, Garcia F, Juan M, Becona E, Fernandez-Hermida JR. Which parenting style is more protective against adolescent substance use?evidence within the Euro-pean context. Drug and Alcohol Dependence 2014;138: 185-192 (http://dx.doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2014.02.705). 6. Saunders EC, McLeman BM,McGovern MP, Xie H, Lambert-Harris C & Meier A. The influence of family and social problems on treatment outcomes of persons with cooccurring substance use disorders and PTSD. Journal of Substance Use 2016; 21(3):237-243 (DOI: 10.3109/14659891.2015.1005184). 7. Orford J, Templeton L, Copello A, Velleman R, Ibanga A, Binnie C. Increasing the involvement of family members in alcohol and drug treatment services: The results of an action research project in two specialist agencies. Drugs: Education, Prevention and Policy 2009; 16(5): 379-408 (DOI: 10.1080/09687630802258553). 8. Önal A, Ögel K, Eke C. Dikkat eksikliði ve hiperaktivite belirtileri bulunan ergenlerde madde kullanýmý ve aile özellikleri üstüne kesitsel bir çalýþma. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2011; 21(3): 225-231 (DOI: 10.5455/bcp.20110627104419). 9. Moon SS, Blakey JM, Boyas J, Horton K & Kim YJ. The influence of parental, peer, and school factors on marijuana use among native american adolescents. Journal of Social Service Research 2014; 40(2): 147-159 (DOI: 10.1080/01488376.2013.865578). 10. Mak KK, Ho SY, Thomas GN, Schooling CM, McGhee SM, Lam TH. Family struc-ture, parent-child conversation time and substance use among Chinese adolescents. Mak et al. BMC Public Health 2010, 10: 503 (doi:10.1186/1471-2458-10-503). 11. Atar AÖ, Yalçýn Ö, Uygun E, Demirci AÇ, Erdoðan A. The assessment of family functions, dyadic adjustment, and parental attitude in adolescents with substance use disorder. Arch Neuropsychiatr 2016; 53: 38-44 (DOI: 10.5152/npa.2015.8750). 12. Kalampalikis V. The family's attitude towards addiction. Annals of General Psychi-atry 2010, 9(Suppl 1):S19 (doi:10.1186/1744-859x-9-s1-s19). 13. Tafa M, Baiocco R. Addictive behavior and family functioning during adolescence. The American Journal of Family KAYNAKLAR Therapy 2009; 37:388-395 (DOI: 10.1080/01926180902754745) 14. Queija IS, Oliva A, Parra A, Camacho C. Longitudinal analysis of the role of family functioning in substance use. J Child Fam Stud 2016; 25:232-240 (DOI 10.1007/s10826-015- 0212-9). 15. Pomini V, Gournellis R, Kokkevi A, Tomaras V, Papadimitriou G & Liappas J. Re-jection attitudes, poor parental bonding, and stressful life events in heroin addicts' families. Substance Use & Misuse 2014; 49:1867-1877 (DOI: 10.3109/10826084.2014.913629). 16. Seedall R, Butler MH. The attachment relationship in recovery from addiction. Part 2: Substantive enactment interventions. Sexual Addiction & Compulsivity 2008; 15:77-96 (DOI: 10.1080/10720160701878985). 17. Larocque GD, Wecker AS, Usubelli L, Aubague S, Michaud P. Spouse-aided therapy for addiction. Sexologies 2015; 24: 75-77 (http://dx.doi.org/10.1016/j.sexol.2015.09.002.). 18. Ryan SR, Friedman CK, Liang Y, Lake SL, Mathias CW, Charles NE, Acheson A, Dougherty DM. Family functioning as a mediator of relations between family history of substance use disorder and impulsivity. Addict Disord Their Treatment 2016; 15:17-24 (DOI: 10.1097/ADT.0000000000000070). 19. Bulut I. Aile Deðerlendirme Ölçeði. Ankara: Özgüzel Matbaasý, 1990. 20. Downs AB, Seedall RB, Taylor NC, Downs KJ. Attachmentbased considerations for addressing adolescent substance use (ASU) in a family context. The American Journal of Family Therapy 2015; 43:28-43 (DOI: 10.1080/01926187.2014.935683). PROOF 21. Fletcher K. Couple therapy treatments for substance Use disorders: A systematic re-view. Journal of Social Work Practice in the Addictions 2016; 13(4): 327-352 (DOI: 10.1080/1533256X.2013.840213). 261

Ögel K, Çelikay H, Baþabak A. BAPÝ-A Lütfen aþaðýdaki ifadelere ne kadar katýldýðýnýzý belirtiniz. Aþaðýdaki ifadelerde kullanýlan o sözcüðü, ailenin baðýmlý üyesini tanýmlamak içindir. Katýlýyorum Kýsmen/Bazen Katýlmýyorum 1. O, hiçbir sorumluluðunu üstlenmiyor 2 1 0 2. Kendisine verilen hiçbir görevi tam yapmýyor 2 1 0 3. Onunla çok sýk tartýþma yaþýyoruz 2 1 0 4. Onunla evde pek iyi geçinemeyiz 2 1 0 5. Bir sýkýntý veya üzüntü ile karþýlaþtýðýmýzda birbirimize destek oluruz 0 1 2 6. Birbirimizi anladýðýmýzý düþünüyorum 0 1 2 7. Koyulan hiçbir kurala uymuyor 2 1 0 8. Hiçbir sözümü dinlemiyor 2 1 0 PROOF PROOF 9. Onun davranýþlarý yüzünden, artýk ona eskisi kadar sevgi duyamýyorum 2 1 0 10. Bize bunu nasýl yapar diye ona kýzgýným 2 1 0 262