ÖZET MUŞ ŞEHRINI ETKILEYEN ÇAR VE MUŞ DERELERİNİN BAZI JEOMORFOMETRIK İNDISLERE GÖRE ANALIZLERİ Halil Günek 1, Murat Sunkar 2, Ahmet Toprak 3 1 FÜ, Fırat Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, 23169 Elazığ, hgunek@firat.edu.tr 2 FÜ, Fırat Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, 23169 Elazığ, msunkar@firat.edu.tr 3 FÜ, Fırat Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, 23169 Elazığ, atoprak@firat.edu.tr Bu çalışmada, Muş şehrini etkileyen Çar ve Muş Derelerine ait havzaların morfometrik indislere göre analizleri yapılmış, ortaya çıkan sonuçlar karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Oluşturdukları yelpaze ile şehir tabanını oluşturan bu iki dere, yerleşme planlamasında dikkate alınmadığından her baharda, sel ve taşkın olayları yaşanmaktadır. Söz konusu akarsuların özellikle yukarı ve aşağı çığırlarında taşkın riski bulunmaktadır. Çar ve Muş derelerinin taşkın özelliklerini ve riskini belirlemek amacıyla Eğim Değerleri, Çatallanma Oranı, Drenaj Yoğunluğu ve Akarsu Sıklığı analizler yapılmış ve ortaya çıkan kantitatif sonuçlar kendi arasında karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Bu çalışmada 10 m çözünürlükte DEM (Digital Elavation Model) verileri üretilmiştir. Daha sonra 1/25000 ölçekli topografya haritasından sürekli ve mevsimlik akarsular sayısallaştırılmıştır. DEM ve topografya haritalarından elde edilen verilerle taşkın ve taşkın riski ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Muş, Çar ve Muş Dere, Morfometrik İndis, Sel ve Taşkın, DEM(Digital Elavation Model) ABSTRACT MUS OF THE CİTY TO AFFECT ÇAR AND MUŞ RİVERS ANALYSİS SOME OF THE İNDEX OF GEOMORPHOMETRİC In this study, the basins of the rivers Çar and Mus Mus of city affecting have been analyzed by morphometric index check, out, the results were compared and interpreted. Formed by two streams that make up the base of the city with fan, settlement taken into account in planning every spring, the flood events experienced. There is flooding of up and down the streams in particular is part of the risk. In order to determine the characteristics and the risk of flooding rivers Çar and Mus, surface, slope analyzses, Bifurcation Ratio, Drainage Densty and Stream Fruquency is analyzes are performed of the results of its quantitative and compared and contrasted the emerging. İn this study, 10 m resolution DEM (Digital Elavation Model) data produced. Then 1/25000 scale topographic map digitized continuous and seasonal streams. DEM and topographic from data obtained, the flood and flood risk maps have been introduced. Keywords: Muş, Çar and Muş Rivers, Morphometric indices, Flash flood 1. GİRİŞ Sel ve Taşkınlar yağışın öngörülemeyen bir biçimde, ani ve kısa sürede düşmesinden dolayı dünyada sık görülen, tahrip gücü yüksek doğal afet olarak kabul edilmektedir. Bir başka deyişle sel ve taşkınlar dünyada doğal afetler arasında büyük oranda maddi hasar ve ölümlere yol açar(ceos,2003). Yapılan önceki çalışmalar, sel ve taşkınların insan sağlığı üzerinde de etkilediğini ortaya koymuştur; 1.Direkt etkiler, 2. İndirekt etkiler (Menne ve diğ., 1999). Direkt etkiler genellikle sel suyundan kaynaklanan etkiler olup, bunlar boğulmalar, yaralanmalar ve diğerleri şeklindedir. İndirekt etkiler ise selden zarar gören diğer sistemlerin neden olduğu etkilerdir. Bunlara örnek olarak, sudan kaynaklanan enfeksiyonlar, taşkın suyu içinde serbest kalan kimyasal kirleticilere maruz kalmanın akut ve kronik etkileri, yiyecek yetersizliği vb. etkiler verilebilir(who, 2002). Mevcut envanter verilerine göre dünyada, taşkınlardan kaynaklanan ekonomik kayıp her yıl için ortalama 100 milyon ABD dolarına ulaşmaktadır. Buna karşın taşkınların kontrolü ve zararlarının azaltılmasına yönelik olarak genelde yapısal önlemler bağlamında sürdürülen projeli faaliyetler için ayrılan yatırım miktarı ise yılda ortalama 30 milyon ABD doları civarındadır. Ülkemizde ise sel ve taşkın afetleri, depremlerden sonra en büyük can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerdir. Sel ve taşkınları meydana getiren yağışların sinoptik durumları ile geçmiş sel ve taşkınlara ilişkin envanter verilerinin birlikte değerlendirilmeleri sonucunda, sel ve taşkınların en çok Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında oluştuğu görülmektedir (TUHK, 2003).
Ekonomik kayıp olarak 1903 2006 yılları arasında gerçekleşen 31 sel ve taşkın olayında 1260 kişi ölmüş, 208 kişi yaralanmış ve 1,5 milyondan fazla kişi ise bu afetlerden etkilenmiştir. Bu afetlerin ekonomik maliyeti ise 2 milyar ABD dolarının üzerindedir (Tablo 3) (EM-DAT, 2006a). Taşkınlar dünyanın oluşumundan beri kendilerini göstermekle beraber, asıl önemini insanların su kıyılarına yerleşmeleri ve buralardaki arazilerden faydalanmaya başlamalarıyla hissettirmiştir(ecer vd.2006). Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Muş İlinde son yıllarda sel ve taşkınlar önemli problem haline gelmiştir. 1963, 2003, 2004 son olarak da 2011 ve 2012 yıllarında yaşanan sel ve taşkınlar ekonomik olarak kayıplara neden olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Sıcaklıklardaki artışlar yılın bütün mevsimleri için söz konusu iken, yağışlar ise bir mevsim artarken diğer mevsimde azalabilmektedir. Bazı güçlü bulgulara göre de yağışlardaki bu değişkenlik gelecekte daha da artacaktır(trenberth vd. 2003). Bu durumun sonucunda taşkınlar meydana gelir ve hem maddi hem manevi olarak zarar yol açmaktadır. Taşkınlar, aşırı yağışa bağlı olarak meydana gelen su fazlalığı nedeniyle her ne kadar metorojik kaynaklı olsa da, bitki örtüsü özellikleri, toprak özellikleri, yanlış arazi kullanımı, nüfusun artması sonucu hızla artan kentleşme, barajlar, setler vb. taşkınların oluşmasında önemli rol oynarlar. Yukarıda bahsi geçen taşkınları oluşturan birçok nedenden bu çalışmada jeomorfolojik bir etken olan havza morfometrisindeki bazı indisler üzerinde durulmuştur. Bunun nedeni, havzalardaki bitki örtüsündeki değişmelerin veya zemin-toprak özelliklerindeki değişmelerin bir sonucu olarak akarsu ağları ve havzaları meydana gelmektedir. Dolayısıyla, bir havzada bütün ağ özellikleriyle birlikte akarsu ve onun havzası, o bölgedeki yağışın, bitki örtüsünün ve zemin-toprak özelliklerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkar. Bu da havza morfometrik özelliklerinin taşkın çalışmalarında nedenli önemli olduğunu bize gösterir. Bu önemine bağlı olarak birçok araştırmacı-jeomorfolog havza morfometrisine ait parametreleri çalışmalarında kullanmış ve önemine vurgu yapmışlardır. Bunlardan bazıları, Horton 1945, Strahler 1952, 1957, 1964, Leopold ve Miller 1956, Morisawa 1959, Mark 1975, Verstappen 1983, Abraham 1984, Baumgardner 1987, Patton 1988, Gardiner 1990, Krishnamurthy vd. 1996, Turoğlu 1997, Kumar vd. 2000, Macka 2001, Hoşgören 2001, Ritter vd. 2002, Reddy vd. 2004, Özdemir ve Bayrakdar 2008, Özdemir ve Bird 2009 dur(özdemir H, 2011). Çalışama alanımız olan Muş Şehri; Doğu Anadolu Bölgesi nin Yukarı Murat Bölümü nün Güneybatısında, 41º 48" 41º 53 Doğu Boylamları ile 38º 72 38º 77 Kuzey Paralelleri arasında yer almaktadır. Özdemir ve Karadoğan nın 1996 yılına ait çalışmalarına göre Muş şehri, Muş Ovası ile Muş Güneyi Dağları arasında oluşmuş birikinti koni ve yelpazelerinin birleşmesiyle oluşmuş piedmont tipi ova birimi üzerinde yer almaktadır. İklimine baktığımızda, şiddetli kontinental, karlı, donlu soğuk ve uzun kışlar ile karakterize edilen Doğu Anadolu İklim Tip inin etki sahasına girmektedir. Yağış durumuna baktığımızda 1975 2006 dönemine ait verilerde yıllık ortalama yağış miktarı 808 mm olup yağışın büyük bölümü kış ve ilkbahar aylarına yayılmıştır. Sahadaki her baharda sel ve taşkına katkı sağlayan faktörler yanlış arazi kullanımına bağlı olarak değişen Topografya, Jeomorfoloji(eğim ve yükselti), Hızlı Şehirleşmeye Bağlı Olarak Artan Mimari faktörlerdendir. Son yıllarda bu problem ile ilgili çalışmalar artmasıyla birlikte problemi anlamak ve felaketin etkisini azaltmak için etkin bir model ya da modellere ihtiyaç vardır. Günümüzde Uzaktan Algılama(UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojilerinin kullanılması ilebazı jeomorfometrik indis hesaplamaları yapılmış ve sonucunda da havza özelliklerinin daha iyi anlamamızda önemli rol oynamaktadır. Jeomorfometrik çalışmalarda birçok akım özelliklerinin hesaplanmasında akım parametreleri kullanılmak hem çabuk hem de kolaylık sağlamaktadır. 2. VERİ VE YÖNTEM Bu çalışmada, Güneydoğu Torosların kuzeyinde yer alan Muş Ovası nın güneyinde kurulmuş olan Muş şehrini etkileyen Çar ve Muş derelerinin oluşturduğu havzanın CBS(Coğrafi Bilgi Sistemleri) ve Uzaktan Algılama yardımıyla, Eğim Değerleri, Çatallanma Oranı, Drenaj Yoğunluğu ve Akarsu Sıklığı indislerinin hesaplanması amaçlanmıştır. Muş şehri, kaynağını Muş Güneyi Dağları ndan alan Çar ve Muş derelerinin oluşturduğu taban suyu yüksek geniş bir birikinti yelpazesi üzerinde kurulmuştur. Çalışma alanının sıcaklık ve yağış grafiği incelenmiş olup Mart ayından itibaren sıcaklık düzenli bir şekilde artmakta dolaysıyla kar erimeleri her iki derenin akımında da artışa neden olmaktadır. Bunun yanı sıra Çalışma alanının iklim özelliklerine bağlı olarak yağışın büyük bölümü kış ve ilkbahar mevsimine yayılmış olup özellikle ilkbahardaki sağanak yağışlar akımın yükselmesinde başlıca faktördür. Özetle Çar ve Muş Dereleri, Mart ve Nisan aylarında taşkın riski taşımaktadırlar.
Çalışmada analog ve sayısal verilerden temel teşkil eden UTM(Universal Transverse Merkator) European Datum 1950. 37 Zona ait 1/25000 ölçekli topografya haritası üzerinden alt havzaların ayrı ayrı morfometrik özellikleri çıkarılmış ve Çar ve Muş derelerinin 10 m çözünürlükte DEM (Digital Elavation Model) verileri hesaplanmıştır. Bu iki akarsuda kullanılan parametreler Eğim Değerleri, Çatallanma Oranı, Drenaj Yoğunluğu ve Akarsu Sıklığı Böylelikle Havzalar arasında farklı etmen ve süreçler arasında karşılaştırma yapılmış ve havzaların özellikleri ortaya konmuştur. 3. ÇALIŞMA ALANI Çalışma sahası Muş şehrinde bulunmakta olup, kuzeyden katılan Çar ve Muş derelerine ait havzalardır(şekil 1). Muş Ovası nı güneyden sınırlandıran Muş Güneyi Dağları ortalama 2000 m yükseltisinde kabaca KB-GD doğrultusunda uzamaktadır. Bitlis Masifi ni oluşturan bu dağlık kütle Güneydoğu Toroslar ın doğu bölümünde yer almaktadır. Kuzey yamaçları belirgin bir fay dikliğine karşılık gelen bu dağlık kütle, tektonik hareketler sonrasında bir bütün olarak güneydeki Kretase ve onunla birlikte Miyosen arazileri üzerine sürüklenmiştir (Ardos, 1984). Doğu Anadolu bölgesinin ikliminde yağışlar genel olarak ilkbaharda kar örtüsünün özellikle yüksek kesimlerde don oluşturmasından dolayı düşen yağışlar, eriyen kar ile birlikte taşkın oluşturabilmektedir. Sonbaharda ise kurak dönemlerden sonra düşen sağanakların taşkın oluşturması önemli bir yer tutmaktadır. Çalışmamızı doğrudan ilgilendiren ve Muş şehrinde risk oluşturan Çar Deresi ile Muş Deresi, Karasu Nehrinin ayrı yan kollarıdır. İki dere de kuzeye doğru akarak Muş Ovasında Karasu Nehrine dökülmektedir. Çalışma alanının yağış grafiği (Tablo 1) incelendiğinde olarak yağışın büyük bölümü kış ve ilkbahar mevsimine yayılmış olup özellikle ilkbahardaki sağanak yağışlar akımın yükselmesinde başlıca faktördür. Tablo 1: Muş İli Aylık Ortalama Yağış Değerleri (Kaynak : Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü) Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yağış (mm) 84,5 111,5 107,6 111,8 75,1 31,2 6,2 4,6 11,9 68,2 101,4 94,3 Tablo 2: Muş İli Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri (Kaynak : Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü) Aylar O Ş M N M H T A E E K A ORT Sıcaklık -7.4-6.4 3.0 8.5 14,9 31,2 20.3 25.4 20.1 16.6 3.9-3.5 10.1 Çalışma alanının aylık sıcaklık değerleri incelendiğinde en düşük sıcaklık değerine -7,4 derece ile Ocak ayında em yüksek sıcaklık değeri 31,2 derece ile Haziran ayı göstermektedir. Mart ayından itibaren sıcaklık düzenli bir şekilde artmakta dolaysıyla kar erimeleri Çar ve Muş derelerinin akımında da artışa neden olmaktadır.
Eğim Değerleri% Kapladığı alan(km2) 0-2 52 2-5 8 5-15 13 15 < 48 Şekil 1: Çalışma Alanı Lokasyonu Tablo 3: Eğim Değerleri Şekil 2: Çalışma Alanı Eğim Haritası Çalışma alanı eğim durumuna baktığımızda 9 sınıf oluşturularak eğim haritası hazırlanmıştır. Eğimin %2-5 değerine sahip olduğu alanlar özellikle de havzaların aşağı kesimleri, sel ve taşkın afeti için en fazla riske sahip alanlardır. Havzalarımızın eğim değeri arttıkça yüzeye gelen ve toplanan su akışa gececeğinden seyelan ve sel karekteri kazanakcıktır. Bundan dolayı eğim şartları ve morfografya yağışış getireceği su fazlasına bağlı olarak sel afeti üzerinde etkili olacaktır. Eğimin arttığı Çar havzasının dik eğimli olan sahada daha çok sel afeti meydana gelmiştir. Bu alan aynı zamanda Muş şehrini etkilemektedir. Çalışma sahasında Eğim değerleri sel afetinde tek başına etkili faktör olmayıp arazi kullanım özellikleri de etkili olmuştur.
4. JEOMORFOMETRİK İNDİS UYGULAMALARI 4.1. Çatallanma Oranı (Rb): Akarsu sisteminin lineer özelliklerini kapsayan ilk değerlendirme, inceleme yatak sistemlerinin dallanmaçatallanma bileşimin incelemeye dayanmaktadır(günek H,1990) Çar ve Muş Deresi Havzaları için çatallanma oranı, DEM haritası üzerinden çıkartılan drenaj sistemi esas alınarak hesaplanmıştır. Bu işlem sırasında Strahler yöntemi kullanılmış, sonuç olarak 4 evre belirlenmiştir (Tablo 4, Şekil 4). Düșük Rb değerine sahip havzalarda akımlar daha keskin ve yüksek olurken, yüksek Rb değerine sahip havzalarda ise daha düșük ve devamlı olabilmektedir. Strahler yöntemine göre belirlenen formül bir dizinin havzadaki toplam sayısının, bir üst dizinin havzadaki toplam sayısına oranıdır. Aşağıdaki formül ile ifade edilir. Rb = Nu /Nu+1, Formülde: Nu: Dizin sayısı, Nu+1: Bir sonraki dizin sayısıdır. Çatallanma oranı, havzalardaki dizin sayılarına bağlı olarak değişik çıkabilmektedir. Çıkan sonuçlar değişken olup, daha çok farklı havzalara ait sonuçların karşılaştırılması ve yorumlanması gerekir. Tablo 4: Çatallanma Oranı Havza Adı Nu1 Nu2 Nu3 Nu4 Rb1 Rb2 Rb3 Rb4 Rbortalama Muş Dere Havzası 19 6 2 1 3,16 3 1 2,38 Çar Dere Havzası 12 4 1 3 4 3,5 Şekil 3: Çar ve Muş Derelerinin Çatallanma Oranları Buna göre Çar ve Muş Derelerinin 1. dereceden kollarının sayısı 31 olarak bulunmuştur. 1. dereceden kolların bu kadar yüksek değerler vermesi, akarsuyun kaynak kesimlerindeki sel yarıntılarının ne kadar etkili olduğunun delili olabilir. Akarsuyun 2. dereceden kollarının sayısı 10 dur(tablo 4). 1.derece kollar ile 2. derece kollar arasında yaklaşık 3 kat fark bulunmaktadır. Havzaların 3. dereceden kollarının sayısı ise 3 dür(tablo 4). Yine 2. dereceden kollar ile 3. dereceden kollar arasında 5 kat fark bulunmaktadır. Bu fark 3. dereceden kollar ile 4. dereceden kollar arasında da bariz olarak görülmektedir. Havzaların 1. 2. ve 3. derece kolları arasında bariz farklılıkların bulunması, akarsuyun taban seviyesinin tektonik ve östatik hareketlerden etkilendiğinin işaretidir. 4.2. Drenaj Yoğunluğu(Dd) : Çar ve Muş Havzalarının drenaj yoğunluğu, toplam kanal uzunluğunun drenaj alanına bölünmesi ile hesaplanmıştır. Bunun amacı, birim alandaki akarsu uzunluğunu belirlemektir. Elde edilen sonuç, havzaların drenaj sistemi ile ilgili
ipuçları vermektedir. Drenaj Yoğunluğu hesaplanırken, sürekli-süreksiz bütün kollar dikkate alınmıştır. Buna göre Derelerin ve yan kollarının uzunluğu (L) 72 km dir. Havzalarımızın Alanı ise 68 km2 dir Dd : ΣL/A Formülde; ΣL : Toplam drenaj uzunluğu (km), A : Havza alanı (km2) dir. Dd:1,05 km Havzaların drenaj alanının hesaplanmasında, havzayı belirleyen su bölümü çizgisi dikkate alınmıştır. Düșük Dd değerine sahip havzalar yüzeysel akışın yeraltına sızdığı ve yeraltı sularını oluşturduğunu buna karșın yüksek Dd değerine sahip havzalar ise yüzeysel akışa bağlı olarak aşındırmanın ve parçalanmanın olduğunu gösterir. 4.3. Akarsu Sıklığı(Fs) Çar ve Muş derelerinin kolları ile birlikte havza içindeki birim alandaki yatak sayısı onun drenaj sıklığını ifade etmektedir. Yani havza içindeki toplam akarsu dizin sayısının havza alanına bölünmesiyle elde edilir. Fs: N/A Formülde; N : Toplam dizin sayısı, A : Havza alanı (km2) dir. Fs: 0,66 km Havzalardaki yüksek Fs değerleri, geçirgen olmayan zemin özellikleri, seyrek bitki örtüsü ve yüksek relief özelliklerini gösterirken, düșük Fs değerleri ise geçirgen olan jeolojik özellikleri ve alçak relief özelliklerini ortaya koyar(özdemir H,2012 Ders Notları). 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Havzalardaki taşkın afetinin çözüme kavuşması için havzanın yağış ve sıcaklık özellikleri ve havzanın özelliklerinin incelenmesi gerekir Çar ve Muş Derelerine ait havzaların bazı jeomorfometrik indislere dayalı özelliklerinin incelenmesi hedeflenen bu çalışmada, farklı parametrelere bağlı olarak sayısal analizler yapılmış ve karşılaştırmalı olarak yorumlanmıştır. Havzaların yukarı kesimlerinde akarsu yoğunluğunun artmasında sahanın eğim değerlerinin etkisi büyüktür. Oysa eğim değerlerinin azaldığı aşağı kesimlerinde drenaj yoğunluğu azalmaktadır. Havzanın böylesine akarsu yoğunluğu ve sıklığına sahip olması, flüvyal gelişiminin halen devam ettiğini, geriye aşındırmanın etkisini sürdürdüğünü göstermektedir. Sahada Bahar aylarında meydana gelen sel ve taşkın afetinin yüksek olduğu alçak ve düzlük alanlar yerleşmenin yoğun olduğu ve tarım yapılan alanlardır. Havzalara ait analizlere göre, morfolojik olarak gençlik ve flüvyal süreçlerdeki dinamizmi göstermekte iken, hidrografik olarak akarsuyun genişleme evresinde olduğu söylenebilir. Sonuç olarak havzalardaki sel taşkın çalışmalarında havzaların kolları ile birlikte jeomorfometrik özelliklerine değinilmeli elde edilen sonuçlar karşılaştırılarak havzanın sel-taşkın potansiyeli hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. KAYNAKLAR Ahmed M. Youssef Biswajeet Pradhan Abdallah Mohamed Hassan,2010, Flash flood risk estimation along the St. Katherine road, southern Sinai, Egypt using GIS based morphometry and satellite imagery, Received: 7 September 2009 / Accepted: 8 April 2010 / Published online: 27 April 2010Environ Earth Sci (2011) 62:611 623 DOI 10.1007/s12665-010-0551-1 Ahmed.S.A, Chandrashekarappa K.N, Raj S.K, Nischitha V, Kavitha G,2010 Evaluation of Morphometric Parameters Derived from ASTER and SRTM DEM A study on Bandihole Sub-watershed Basin in Karnataka Received: 11 September 2009 / Accepted: 20 January 2010, J. Indian Soc. Remote Sens. (June 2010) 38 : 227 238 CEOS (2003) The use of earth observing satellites for hazard support: assessments and scenarios. Final report of the CEOS Disaster Management Support Group (DMSG) Cürebal İ, Madra Çayı Havzasının Hidrografik Özelliklerine Sayısal Yaklaşım, Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Sosyal Bilimler Dergisi
Demirkesen A.C, 2003 Sayısal Yükseklik Modeli Yardımıyla Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Nigde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 7 Sayı1-2, (2003), 61-73 D.S.İ. (2013), Muş İli Meteoroloji Verileri, MUŞ Ecer R, Yenigün K 2006 Gap Bölgesinde Kentsel Altyapının Bir Taşkın Örneğinde İrdelenmesi; Nedenler Ve Öneriler TMMOB Afet Sempozyumu EM-DAT, (2006a), Country Disaster Profile of Turkey. The OFDA/CRED International Disaster Database, www.emdat.net - Université catholique de Louvain - Brussels Belgium, (24.03.2006 tarihli tarama) Karakayu M, 2002, Şehirleşmenin Küresel İklim Sapmaları Ve Taşkınlar Üzerindeki Etkisi Marmara Coğrafya Dergisi,sayı:6 Temmuz 2002 Korkanç S, Korkanç M, 2006 Sel ve Taşkınların İnsan Hayatı Üzerindeki Etkileri, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Yıl: 2006 Cilt:8 Sayı:9 NİĞDE Menne, B., Pond, K., Noji, E.K., Bertollini, R., (1999), Floods and Public Health Consequences, Prevention and Control Measures: Discussion Paper Presented at the UNECE Seminar on Flood Prevention, Berlin, 7 8 October, 1999. UNECE/MP.WAT/SEM.2/1999/22, UNECE, Berlin, Germany. Özdemir H/ Bird D..: Evaluation of morphometric parameters of drainage Networks derived from topographic maps and DEM in point of flood. Environ Geol, 2009 56:1405 1415 Özdemir,H, 2011: Havza Morfometrisi ve Taşkınlar,Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Ed.D. Ekinci): 2011, 507-526, İstanbul Sunkar M, Mirze S.H Muş Şehrinin Kuruluş Yerinden Kaynaklanan Jeolojik-Jeomorfolojik Riskler Fırat Üniversitesiİnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Elazığ Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ O.Özcan, N. Musaoğlu, D. Z. Şeker 2009 Taşkın Alanlarının Cbs Ve Uzaktan Algılama Yardımıyla Belirlenmesi Ve Risk Yönetimi; Sakarya Havzası Örneği TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 1115 Mayıs 2009, Ankara Strahler, Arthur, N. (1996), Introducing Physical Geography, John Wiley and Sons Inc., NewYork, U.S.A. Trenberth, K.E., Dai, A.G., Rasmussen, R.M. and Parsons, D.B., 2003, The changing character of precipitation, B. Am. Meteorological Society, 84, 1205-1217. TUHK, (2003), Ulusal Meteorolojik ve Hidrolojik Afetler Programı (Taslak-3), Editörler: H. Bacanlı, H. Özgüler, O. Lenk, Ankara, 47 s. http://www.meteor.gov.tr/2005/arsiv/ulusalprogram.pdf, (31.08.2005 tarihli tarama WHO, (2002), Floods: Climate Change and Adaptation Strategies for Human Health, Report on a WHO Meeting, London, UK, 30 June-2 July, 53 pp. Kitap ve Ders notu ARDOS, M., 1984, Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, İst. Üni. Yayın No: 3263, İSTANBUL Özdemir H, 2011 Jeomorfometrik Analizler Yüksek Lisans Ders Notları 74 sayfa. Bildiri, poster: Utlu M, Toprak A, Özdemir H, 2012 Köyceğiz Gölü Kuzey Havzalarının Jeomorfometrik Analizlere Bağlı Değerlendirilmesi, III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu 2012 Bildiriler Kitabı Antakya/Hatay Tez: Günek H 1990 Uluova nın Uygulamalı Hidrografyası Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim dalı Yüksek Lisans Tezi Özcan O, 2007 Sakarya Nehri Alt Havzası nın Taşkın Riski Analizinin Uzaktan Algılama ve CBS ile Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi İstanbul Teknik Üniversitesi Bilişim Enstitüsü.2007 Aralık 24 İstanbul