MOSKOVA BAKÜ TAŞKENT AŞKABAT TİFLİS KİŞİNEV KİEV BÜKREŞ ATİNA KIBRIS SOFYA ÜSKÜP BELGRAD SARAY BOSNA Ljubljana BUDAPEŞTE VİYANA VARŞOVA AMSTERDAM DUBLİN LONDRA Edinburgh BRATİSLAVA BRÜKSEL PRAG MİNSK VİLNİUS RİGA TALLİNN TİRAN TAHRAN BAĞDAT RİYAD ŞAM BEYRUT AMMAN KAHİRE TRABLUS TUNUS RABAT CEZAYİR MADRİD PARİS ROMA LİZBON BERLİN STOKHOLM OLSO LİZBON VALLETTA ASTANA ANKARA
Önsöz 2 Dünyada yaşanan küreselleşme eğilimleri ile birlikte ticaret, sermaye hareketleri ve teknoloji akımı transnasyonel bir özellik kazanmıştır. Fiziksel ve ekonomik sınırların önemini yitirdiği bu yeni küresel ekonomik sistemde, ulusal kalkınmanın temel birimlerini ise giderek kentler oluşturuyor. Günümüzde ülkeler artık kentleri aracılığıyla birbirleriyle rekabet ediyorlar. Bankacılık, ticaret ve ulaşım gibi alanlarda ulusal ve uluslar arası sisteme entegre olmuş kentlere sahip olan ülkeler, bu rekabette avantajlı konuma geçiyor. Bugün dünyanın hemen her önemli şehri; daha yaşanabilir, daha rekabet edebilir ve daha iyi yönetilen bir şehir olmak için stratejiler geliştirmeye ve cazibe merkezi haline gelmeye çalışıyor. Geliştirilen bu stratejiler ile kentler, küresel rekabet güçlerini ve ekonomik ağırlıklarını artırıyor ve bunun sonucunda da Küresel Markalar olarak karşımıza çıkıyor. Dünya nüfusunun yarıdan fazlası şu an kentsel alanlarda yaşıyor ve şehirler gün geçtikçe yaratıcılık, ekonomik büyüme, sosyal ve kültürel değişimin merkezini oluşturuyor. Bugün bir şehirde kişi başına düşen milli gelir yıllık 20.000 ABD dolarının altında olduğu zaman o şehir maalesef gelişmemiş olarak düşünülüyor. Küresel şehirlerde ise bu rakam ortalama 40.000 ABD doları olarak gerçekleşiyor. Bir yüzyıl önce dünya nüfusunun sadece %10 u şehirlerde yaşıyorken; 2050 de dünya nüfusunun %75 ini oluşturacak 8 milyar kişinin kentsel alanlarda yaşayacağı öngörülüyor. Şehirlerin yüksek yaşam standartları sunabilmesi ve varlıklarını sürdürebilmesi ise ancak üstün beceri ve yeteneğe sahip olan çalışanları kendisine çekebilmesi, yeni yatırım ve kaliteli istihdam imkânlarını cezbedebilmesi, ülke ve uluslararası ekonomiye katkısı yüksek firmalara sahip olabilmesi ile mümkün görünüyor.
Ankara son dönemde; Türkiye nin dünya siyasi arenasında üstlendiği önemli roller ve izlenen aktif dış politika sayesinde, dünya siyasetini de etkileyen, bölgesindeki ülkelere yönelik siyaseti yönlendiren, diğer bir ifadeyle oyun kuran bir başkent olmaya başlamasıyla dikkatleri üzerine çekmektedir. Ankara nın uluslararası siyasi platformlarda önemi giderek de artmaktadır. Gelinen noktada ise; Ankara nın turistler ve uluslararası yatırımcılar açısından da önemli bir hedef haline gelmesi ve bir küresel refah merkezine dönüşmesi için kentimizi yepyeni projelerle yeniden tasarlamamız ve inşa etmemiz gerekiyor. Ankara Ticaret Odası, küresel bir Ankara Markası nın oluşturulması için gereken tüm projelerde görev almak ve kentin kalkınmasına her türlü katkıyı yapmak arzusundadır. 3 İşte bu noktadan hareketle Odamız, çok sayıda turist ve yabancı yatırımcının odağı olan ve yaşanılabilir kentler sıralamasında ilk sıralarda yer alan Viyana şehrine bir çalışma ziyareti düzenleyerek iyi uygulama örneklerini yerinde incelemiş ve hazırladığı bu rapor ile Ankara nın küresel bir başkente nasıl dönüştürülebileceğine ilişkin bir yol haritası oluşturmayı amaçlamıştır. Bu çalışmayı planlayan, yürüten ve sonuçlarını yayın haline getiren, Odamız Maliye Özel İhtisas Komisyonu na ve Çankaya Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ e teşekkürlerimi sunar, raporun Ankara ya yönelik çalışmalar gerçekleştiren tüm kesimlere yararlı olmasını dilerim. Salih BEZCİ Ankara Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı
Sunuş 4 Dünya sadece küreselleşmiyor, aynı zamanda kentleşiyor da. Çağımızda yaşanan hızlı gelişime paralel olarak günümüz kentleri; yaşayanlarına yalnızca daha büyük bir oranda iş ve yerleşim imkanları sunan yerler olmanın yanı sıra giderek dünyanın en uzak yerlerini kendine çeken, bölgeleri ve etkinlikleri biçimlendirebilen, ekonomik, siyasal ve kültürel yaşamın öncüsü ve denetleyicisi konumundaki küresel cazibe merkezleri ne dönüşüyor. Küreselleşmenin tüm hızıyla yaşandığı son yirmi yılda, uluslararası rekabet üstünlüğünü ancak küresel sermayeyi cezbedebilen kentler elde edebiliyor. Zira küresel sermaye sınır gözetmeksizin kendisine daha iyi imkanlar sunan kentlere yatırım yapıyor, diğerlerini ise dışlıyor. Bu nedenledir ki; bugün tüm dünya devletleri, yatırımları kendi memleketlerine çekebilmek için önemli şehirlerini küresel pazara tamamen açarak onları adeta serbest ticaretin sınırsızca yapıldığı, mükemmeliyet merkezi ne dönüştürmenin ve bunu sürdürülebilir hale getirmenin yarışına girmiştir. Türkiye de benzer biçimde, önümüzdeki dönemlerde yeni ekonomik sistemin ortaya çıkardığı imkanları en iyi şekilde nasıl değerlendirebileceği ve bu imkanları gözeterek hangi stratejileri izleyebileceği üzerinde durmak zorundadır. Bu noktada sormamız gereken soru şudur: Kentlerimizi dünya kamuoyu nezdinde cazip, çekici ve ilgi uyandıran uluslararası bir pazara ve küresel markaya nasıl dönüştürebiliriz? Bu soruya vereceğimiz sihirli cevaplar Ankara nın marka kent olmasına çok önemli katkılar sağlayacaktır. Komisyonumuz işte bu sorudan hareketle Ankara mızın da küresel markalar arasında hak ettiği yeri alması ve hemşehrilerine daha yüksek bir yaşam kalitesi sunabilmesi amacıyla geliştirilecek Ankara Modeli için ilham almak
üzere, Avrupa nın en önemli cazibe merkezlerinden biri olan Viyana şehrine bir çalışma ziyareti düzenlemiştir. Viyana şehir stratejisi 40 yıl önce tarih üzerine inşa edilmiştir. Avusturya- Macar İmparatorluğu nun başkenti; saray müziğini, saray yemeklerini, yüksek ve temiz yaşam tarzını şehir ve yaşayanları ile bütünleştirmiş, şehre gelenler bununla adeta büyülenmişlerdir. Yılda 200 uluslararası etkinliğe ev sahipliği yapan Viyana da yaşamak, bu açıdan son derece ayrıcalıklıdır. Son dönemde şehir stratejisi Tarihin koridorlarından geleceğe doğru şeklinde yeniden tasarlanmıştır. Bu stratejinin ana ekseninde, şehrin geçmişteki gibi yeniden doğuya açılması ancak bu sefer açılımın siyasi ve ticari odaklı olarak gerçekleşmesi bulunmaktadır. Viyana, yeni dönemde yürüttüğü dev projelerini bu strateji doğrultusunda planlamıştır. Viyana nın ortasından geçen, kuzeygüney ve doğu-batı doğrultularında, Avrupa nın diğer bölgelerine toplu taşım ile Viyana üzerinden transit geçiş imkanı sağlayan Merkez İstasyonu Projesi bunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Avusturya-Macar İmparatorluğu nun başkenti olması nedeniyle doğu, batı, kuzey ve güney tren hatlarının geçmişteki son durağı olan Viyana da, tarihten esinlenerek geliştirilen bu projenin tamamlanmasıyla birlikte bölge ile entegrasyonunun daha da derinleştirilmesi ve hızlandırılması hedeflenmiştir. Görünen şudur ki; sermayenin küresel bir boyut kazanması ile ulusal ekonomik kalkınmada kentlerin ön plana çıktığı bir 21. yüzyıla hazırlanan Türkiye, yetişmiş insan gücünü ve ulusal kaynaklarını kentleşme konusunda etkin bir biçimde kullanmalıdır. Kentsel alanda yapılacak düzenlemeler önümüzdeki yıllarda Türkiye nin büyüme-kalkınma boyutunu etkileyecektir. 5 VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
6 Tüm bu hususlarda, biz kentlilere de önemli görevler düşüyor. Unutmamalıdır ki; bir şehirde yaşamak sorumluluk ister. Kentli olmak, sorumlu olmakla eş anlamlıdır. Kentler yaşam mekânlarımız olmanın ötesinde, bizden önceki nesillerin bize bıraktığı ve bizim de gelecek nesillere bırakmamız gereken emanetlerdir. Elinizdeki bu rapor, Komisyonumuzun Viyana şehrine düzenlediği çalışma ziyaretinden elde edilen bulguları içermektedir. Raporda Viyana şehri; küresel fonksiyonlar ve marka fonksiyonları açısından iki ana başlık altında ele alınarak değerlendirilmiştir. Raporun son bölümünde ise, Viyana şehrinin hikâyesinden yola çıkılarak Ankara için öneriler geliştirilmeye çalışılmıştır. Faydalı bilgilerle dönülen bu gezinin benzerlerinin diğer Marka Şehir lere de yapılması yararlı olacaktır. Bu faaliyetimizin gerçekleşmesinde Komisyonumuza destek veren; ATO Meclisimize, Yönetim Kurulumuza, Viyana ziyaretimize bizzat iştirak ederek bizleri onurlandıran Ankara Ticaret Odası Başkanımız Sayın Salih BEZCİ ve proje danışmanımız Çankaya Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ e, ziyaretin planlanması, organizasyonu ve yayın haline getirilmesinde emeklerini esirgemeyen ATO Dış İlişkiler ve Dış Ticaret
Müdürlüğü ile Özel İhtisas Komisyonları çalışanlarına komisyonumuz adına teşekkür ederiz. 7 Avusturya nın Ankara Büyükelçisi Sayın Heidemaria GÜRER e, çalışma ziyaretinin organizasyonunda önemli katkıları olan Viyana Belediyesi ne ait ÖTZ Firması nın temsilcisi Sayın Lothar FISCHMANN a ve Viyana daki ziyaret süresince bizleri yalnız bırakmayan Türk camiasının saygıdeğer temsilcilerine de şükranlarımızı sunarız. Hazırlanan bu raporun, Ankara yı seven, inşa eden, onaran, geliştiren ve yaşadığı kenti için sorumluluk duyan tüm kesimlere yararlı olmasını diliyorum. Muammer ASLAN Ankara Ticaret Odası Meclis Üyesi Maliye Özel İhtisas Komisyonu Başkanı VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
1. Bölüm: Çalışma Ziyaretinin Arka Planı: Neden Viyana? 1.1. Küresel Kentler ve Bu Kentlerin Ortak Özellikleri...12 1.2. Ziyaretin Genel Amacı ve Özel Hedefleri...17 1.3. Ziyaret Heyeti...18 1.4. Ziyaretin Kapsamı: Neden Viyana?...18 Önsöz Sunuş 2. Bölüm: Küresel Başkent Viyana 2.1. Giriş...22 2.2. Viyana Hakkında...22 2.3. Ziyaret Programı...24 2.4. Ziyaret Edilen Kilit Kurum/Kuruluşlar...26 2.5. İyi Uygulama Örnekleri...37
İçindekiler 3. Bölüm: Küresel Marka Viyana 3.1. Giriş... 44 3.2. Viyana Marka Stratejisi: Şimdi ya da Asla!... 44 3.3. Viyana İmaj Geliştirme ve Tanıtım Kampanyası... 46 3.4. Marka Stratejisinin Etkileri (Kazanımlar)... 48 4. Bölüm: Sonuç ve Ankara İçin Öneriler 4.1. Sermaye Birikim Sürecinde Dünya Kentleri... 52 4.2. Değerlendirme: Uyanan Dev Ankara için Öneriler... 54 4.3. Sonuç... 64 Viyana Çalışma Ziyareti Raporu
I Çalışma Ziyaretinin Arka Planı Neden Viyana?
Çalışma Ziyaretinin Arka Planı: Neden Viyana? 1.1. Küresel Kentler ve Bu Kentlerin Ortak Özellikleri 12 Kentleşme, sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kent sayısının artmasını ve günümüzdeki kentlerin ortaya çıkmasını sağlayan, toplum yapısında artan oranda; örgütleşme, işbölümü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere has değişikliklere neden olan bir nüfus birikim sürecidir (Keleş, Ruşen (2002) Kentleşme Politikası, s.21-22). Sadece bir nüfus hareketi olmayan kentleşme, toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel alanında anlamlı değişimleri meydana getirmektedir. Gelişmiş ülkelerde kentleşme, kalkınma ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Zira kalkınma için gerekli olan sanayileşme ve hizmet sektörlerinin güçlenmesi ancak bu sektörlerin tüm girdilerinin bir arada bulunabildiği kentlerde mümkün olabilmektedir.
13 Kentler, ilk ortaya çıkışlarından sanayi devrimine kadar çoğunlukla bir azınlık deneyimi olarak kalmış, sanayileşmeye kadar işlevsel ve yapısal açıdan çok az bir dönüşüm geçirmişlerdir. Ancak 10. yüzyıldan itibaren, zanaat ve ticaretin önem kazanması ile kentler büyümeye başlamıştır. Ne var ki, kentlerin tarihsel süreci incelendiğinde, günümüzdeki anlamıyla modern kentlerin ortaya çıkışının, sanayi devrimi sonrasında olduğu görülmektedir. Sanayileşme kentlerin hızla büyümesine ve bir olgu olarak kentleşmenin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yani çağdaş manada kentleşme, nüfus hareketleri ile birlikte ortaya çıkmıştır. Bu nüfus hareketinin temelinde; sanayileşme ile ortaya çıkan yeni üretim faktörleri, bunların etkinliğinin artması ve dolayısı ile işgücüne duyulan ihtiyacın artması yatmaktadır. Bununla birlikte kentlerde ortaya çıkan farklı iş kolları da, kırsal alanda yaşayan bireyler için cazip hale gelmiştir. İşte bu iş imkanlarının daha çok olduğu kentler, tarihsel olarak önce ticaret merkezlerinden üretim merkezlerine, 21. yüzyıl ile birlikte ise üretim merkezlerinden bilgi ve teknoloji merkezlerine dönüşmüştür. Son beş yüzyıldaki bu hızlı dönüşüm, kentlerin de artık bir ruha bürünmesine ve içinde yaşayanlarını adeta sıcaklığı ile sararak yaşam kalitesi ve refah seviyesi yüksek birer çekim merkezi haline gelmesine yol açmıştır. VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
14
Günümüzde yaşanan küreselleşme süreci, ulus-devletin çözülmesini kaçınılmaz hale getirmekte ve Uluslararası Ekonomi nin yerini, kentlerin de sisteme eklenmesi ile birlikte Küresel Ekonomi almaktadır. Bu yeni düzen içerisinde de, sermaye birikimi için ulus-altı ölçekler olarak kentsel üniteler ön plana çıkmaktadır. Başka bir deyişle sermaye birikim sürecini hızlandırmayı ve küreselleşmenin ortaya çıkardığı avantajlardan yararlanmayı amaçlayan ulus-devletler, bu sürecin en aktif durumda olduğu yerel birimlere yönelmekte, özellikle büyük kentsel alanlar, ulus-devlet için temel mekansal ölçek/birimler olarak belirmektedir. Çünkü sermayenin mekansal bağlardan kurtulduğu ve küresel düzeyde akışkan hale geldiği bir dünyada, kentler küresel sermaye akımlarının yeni varış noktaları olarak hizmet vermektedirler. Bu değişim sonucunda, kentler birer Küresel Marka olarak karşımıza çıkmakta, küreselleşme kentlerde gerçekleşmekte, kentler de küreselleşmeyi somutlaştırmakta ve yansıtmaktadır. Dünya kentleri de denen küresel kentler, küresel ekonomide önemli bir merkez hâline gelmiş yerlerdir. Küresel kentleri diğer büyükşehirlerden ayıran en önemli özellik, dünya ekonomisinin ayrılmaz parçalarından biri olmalarıdır. Bir kentin Küresel Kent özelliğini kazanması, mekansal kapsam ve fonksiyonel durumdan oluşan iki boyutlu dinamik bir süreçtir (Douglass, Mike (2000), Mega-Urban Regions and World City Formation: Globalization, the Economic Crisis and Urban Policy Issues in Pacific Asia, s.2323). Douglass, küresel kentlerin sahip olduğu çeşitli fonksiyonları şöyle sıralamaktadır 1 : Finans fonksiyonu (bankacılık, sigortacılık, sermaye, gayrimenkul) Uluslar arası şirketlere yönetim merkezliği yapma fonksiyonu Küresel hizmetler (eğitim, ileri teknoloji vb.) Taşımacılık fonksiyonu (dünya ölçeğinde aktif havaalanı ve limanlar, hızlı tren) Bilgi fonksiyonu (yaratıcılık/yenilik, yayımcılık, film) Politik ve ideolojik fonksiyon (devlet-ekonomi ve toplum ilişkilerinin kusursuzluğu) Kültür fonksiyonu (kültür üretimi ve yayımı) Dünya çapında organizasyonlara ev sahipliği yapma (olimpiyatlar, fuarlar, konserler, kongreler) 15 1 Günümüzde bu fonksiyonlara; çevre fonksiyonu, diğer bir deyişle kentsel yaşam kalitesi de eklenmiştir. VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
Şekil: Dünya Kenti Oluşum Süreci 16 Şekil 1 den de görüldüğü üzere, tek bir fonksiyona sahip bir kent kendi sınırlarından büyük ancak küresel ölçeğe göre daha küçük bir mekansal kontrol kapasitesi elde etmektedir. 2-3 fonksiyona sahip bir kent ise bir öncekine göre daha geniş bir coğrafyaya egemen olmaktadır. Dört ve daha fazla fonksiyona sahip olmayı başarabilen kentlerse, kompleks bir küresel merkez olarak küresel ölçekte kontrol kapasitesi elde etmektedir. Kentlerin küreselleşmesinde birçok farklı strateji ve program uygulanabilir. Örneğin; bilgi toplumlarında bir kent için kapitalden çok yetişmiş işgücü önem teşkil eder. Çünkü o şehirdeki insanların nitelikleri, üretkenliği, deneyimleri, girişimciliği, buluşçuluğu, farklılığı vb. sayesinde o şehir dünya ile yarışabilir. Unutulmamalıdır ki; küresel kentleri var eden içindeki sıra dışı insanlardır. Bu nedenle ki, çocukluk yıllarından başlayarak üniversite sonrası dahil hayat boyu öğrenme için oluşturulacak eğitim süreçleri ile insanları birbirine kaynaştıran kültür aktiviteleri bu tür kentlerin stratejilerinde önemli yer teşkil edecektir. Benzer biçimde, teknolojik kapitale baktığımızda, o şehirde yaşayan insanlara sağlanan altyapıların, onları cezbedici ve kente bağlayıcı nitelik ve nicelikte olması söz konusu olmalıdır. Kentin sanayi ve üretim kapasitesi, teknolojik kapitalin önemli bir parçasıdır. Şöyle ki; günümüzde küresel kentlerin yaptıkları yatırımlar, ülkelerin yaptıkları ve yapabilecekleri yatırımların boyutlarını ciddi düzeyde aşan bir hal almaya başlamıştır. Çünkü yeni ekonomik düzende,
rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için bir kentin yapacağı dev proje yatırımlarının yapılabilir/uygulanabilir (İng. feasible) olabilmesi için bu yatırımlar, bölgesel düzeyde, daha geniş bir coğrafi mekanı ve nüfusu kapsamak durumundadır. Küresel kentlerin başarısının bir diğer sırrı ise, insanların içinde yaşadıkları kenti, kendi evleri gibi algılamalarından ve onu tüm fonksiyonları ile insana ve topluma en iyi şekilde hizmet verecek şekilde tasarlamayı bir sanat haline getirebilmiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Kentlerimizi ne kadar özel ve farklı bir şekilde inşa edebilirsek, beyinlerde iz bırakacak hatıraları ne denli oluşturabilirsek, kentlerimizi o derece büyük bir Pazar ve Çekim merkezine dönüştürmeyi başarabiliriz. Yukarıdaki tanımlardan özetle; küresel kentler adeta canlı bir organizma gibi yaşayan kentlerdir. Küresel kentler kendinden beslenen, insanları, binaları, yolları, pazarları, olayları, hatıraları, kısacası her şeyi ile farklı olan, insanların beyinlerinde ve ruhlarında yer eden kentlerdir. 1.2. Ziyaretin Genel Amacı ve Özel Hedefleri Ziyaretin genel amacı; dünyanın en yaşanabilir ve en zengin kentlerinden Viyana nın kent stratejisi, bu stratejinin başarılmasında kat edilen mesafede geçilen önemli kilometre taşları, dev projeler ve bunların finansman yöntemleri ile iyi uygulama örneklerinin yerinde gözlemlenmesi yoluyla bilginin/deneyimin paylaşılması ve elde edilen bilginin/ deneyimin Ankara ya transfer edilmesidir. 17 VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
Ziyaret ile aynı zamanda ilgili tüm tarafların nasıl bir örgütlenme modeli ile kent stratejisinin geliştirilmesine katılımının sağlandığı konularında da bilgi edinilmesi hedeflenmiştir. Ziyaretin özel hedefleri şunlardır; Şehrin küresel bir ekonomik güç ve bir dünya markasına nasıl dönüştürüldüğüne ilişkin bilgi ve deneyim paylaşımında bulunmak, Viyana markasının başarılı bir şekilde nasıl yönetildiğini ve bu konudaki temel aktörler ile bu aktörlerin rollerini kavramak, Küresel bir şehir olmanın yatırımcılar ve yaşayanlar açısından sunduğu avantajları yerinde gözlemlemek, Ankara nın küresel bir kente dönüştürülmesi sürecinde Viyana dan örnek alınabilecek iyi uygulamaları belirlemek. 18 1.3. Ziyaret Heyeti Salih BEZCİ / ATO Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ / Çankaya Üniversitesi Rektörü Muammer ASLAN / ATO Meclis Üyesi ve Maliye Özel İhtisas Komisyonu Başkanı Hüseyin ŞEN / ATO Meclis Üyesi ve Maliye Özel İhtisas Kom. Bşk. Yrd. Yaşar ERDEM / ATO Meclis Üyesi ve Maliye Özel İhtisas Komisyonu Üyesi M. Yıldırım FİDAN / ATO Meclis Üyesi ve Maliye Özel İhtisas Komisyonu Üyesi Ömer TAŞDEMİR / ATO Meclis Üyesi ve Maliye Özel İhtisas Komisyonu Üyesi Alpaslan ŞAHİN / ATO Meclis Üyesi Dr. Yakup KİRİŞ / ATO Dış Ticaret ve Dış İlişkiler Uzmanı 1.4. Ziyaretin Kapsamı: Neden Viyana? Derecelendirme kuruluşu Mercer in 2010 analizine göre, 221 dünya kenti arasında en yaşanabilir kent sıralamasında Viyana birinci sırada yer almıştır. Kişi başına düşen 38.662 gelirle ise Avrupa da Londra, Lüksemburg, Brüksel ve Hamburg un ardından 5. sırada yer almaktadır. Peki Evinize bozulan bir musluğun tamiratı için gelen ustaya yarım saatlik iş için 250 Euro ödediğiniz bir kent, nasıl oluyor da dünyanın en yaşanılabilir, bir numaralı kenti olabiliyor? Bu durum, bir kentin ancak topyekûn kalkınması yoluyla o kentte yüksek gelir düzeyine sahip bir toplumun oluşması ile mümkündür. Bir kentin topyekûn kalkınması, o kentin küresel yatırımları çekebilme yeteneğine bağlı olmaktadır. Çünkü kentler, ancak finans merkezi olmaları, üretim merkezi
olmaları ve yenilikler için bir pazar olmaları durumunda küresel ekonominin komuta ve kontrol merkezlerine dönüşebilmekte ve küresel kentsel hiyerarşide yerini alabilmektedir. Öte yandan, kentlerin rekabet edilebilirliğini arttırmak için kentlerin satılması (selling the city), kentlerin tanıtım kampanyalarının önemli bir parçası haline gelmektedir. Kente ilişkin belirli bir imaj yaratmak aslında küresel bir ilişkiyi satmak, tanıtmak anlamına gelmektedir (Robinson, Jennifer (2002), Global and World Cities: A View from off the Map, International Journal of Urban and Regional Research, s.389-402) Dünyadaki yatırım ve sermayenin saygı ve dikkatini daha çok çekebilmek ve daha fazla satılabilir olmak İşte bu unsurlar Viyana da çok iyi tasarlanmış ve sonuçta kent, küresel kentsel hiyerarşi içerisindeki bugünkü güçlü pozisyonunu almıştır. Belirtilen çerçeveden hareketle Komisyonumuz, Ankara nın ekonomik kalkınması ve refahı için tüm dünya kamuoyunda olumlu, çekici ve istek uyandıran bir Ankara markasının nasıl oluşturulabileceği, hem de dev kentsel projelerin finansman ve yönetiminin ne tür yöntemlerle gerçekleştirilebileceği sorularına yanıt aramak amacıyla Viyana şehrine 4 günlük bir çalışma ziyareti düzenlemiştir. Viyana şehrinin seçiminde; denize kıyısı bulunmadığı halde gelişmişlik bakımından bir dünya kenti olma başarısına ulaşmış olması ve kentsel değerler/özellikler açısından Ankara ile paralellik göstermesi hususları önemli olmuştur. Ziyaret kapsamında, şehir için kilit rol oynayan kurum ve kuruluşlar ziyaret edilerek, yönetici ve uzmanlarından birinci elden bilgiler alınmış ve iyi uygulama örnekleri yerinde incelenerek ziyaret süresince aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır; - Viyana yabancı sermayeyi kente çekmeyi nasıl başarmıştır? Hangi altyapı yatırımları hangi finansman modelleri ile gerçekleştirilmektedir? Yatırımların yönlendirilmesi ve yönetiminde ne tür sistem ve mekanizmalar oluşturulmuş, bunlar nasıl işletilmektedir? - Viyana şehrinin küresel bir markaya dönüştürülmesi sürecinde yürütülen çalışmalar ve bu çalışmalara ilişkin sahadaki örgütlenme modeli ve iyi uygulama örnekleri nelerdir? - Viyana şehri mali olarak nasıl ayakta durmaktadır? Vergiler, hükümet destekleri, diğer kazançlar nelerdir? - Viyana daki iyi şehircilik uygulamalarının kentte sürdürülebilir ekonomik refahın oluşmasına ve yaşam kalitesinin yükselmesine katkıları nelerdir? 19 VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
II Küresel Başkent Viyana
Küresel Başkent Viyana 22 2.1. Giriş Küresel kentlerin ortak özelliklerine raporun bir önceki bölümünde değinmiştik. Raporun bu bölümünde, Viyana nın sunduğu küresel hizmetler ile kenti küresel bir cazibe merkezi ve Avusturya ekonomisinin motoru haline getiren sistem ve mekanizmaların neler olduğu, bu sistem içerisinde hangi aktörlerin yer aldığı ve bunların işlevleri, yabancı sermayenin kente nasıl çekildiği ve başkentlik kimliği kapsamında kentte yürütülen dev projelere ilişkin bilgi sunulması amaçlanmıştır. 2.2. Viyana Hakkında Avusturya nın hem başkenti, hem de dokuz eyaletinden biri olan Viyana; 414,65 km2 yerleşim alanı ve yaklaşık 1,7 milyon nüfusu ile (Avusturya nın toplam nüfusunun dörtte biri) Avrupa daki onuncu büyük başkenttir. Şehir, yüzyıllar boyunca imparatorluğa başkentlik yapmış ve Habsburg kraliyet ailesinin ikametgahı olmuştur. Bu durum, Avrupa nın en önemli kültürel ve politik merkezlerinden biri olarak gelişmesini sağlamıştır. Günümüzde en çok ziyaret edilen şehirler arasında yer alan Viyana, dünyanın en büyük sanat koleksiyonlarının toplandığı Kunsthistorisches Müzesiyle dünya çapındaki orkestralarıyla ve şahane mimari mirasıyla uluslararası bir kültür ve müzik merkezidir. Müzik, edebiyat, güzel sanatlar alanlarındaki taşıdığı değerin yanı sıra, Avrupa nın 19.yüzyıldan kalma, büyük ölçüde muhafaza edilmiş son metropolüdür. Eski kent merkezi ve Schönbrunn Sarayı, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından dünya kültür mirası
olarak kabul edilmiştir. Dünyanın en güzel kitaplığı olarak bilinen Avusturya Ulusal Kütüphanesi buradadır. Dünyanın en değerli müzisyenlerinin konser verdiği Viyana Devlet Operası 1860 larda yapılmıştır. Viyana bugün Avusturya ekonomisinin motorudur. Şehir, hem gelir hem de kazanç seviyesi açısından dokuz eyalet arasında ilk sırada yer almaktadır. Ülkedeki toplam istihdamın, dörtte biri Viyana da bulunmakta ve bir çok yabancı şirket merkezini Viyana ya taşımaktadır. Viyana da hali hazırda 120.000 in üzerinde faal işletme bulunmakta ve bu işletmeler yaklaşık 550.000 kişiye iş imkanı sağlamaktadır. Uluslararası karşılaştırmalarda Viyana, üstün eğitimli kalifiye elemanları ve bu sayede gösterdiği yüksek verimlilikle, araştırma merkezleriyle, ayrıca işletmelere uyguladığı vergilendirme ve teşviklerle hep üst sıralarda yer almaktadır. Dünya çapında kabul edilen yüksek yaşam kalitesi ve politik istikrar, yatırım bölgesi olarak avantajları pekiştirmektedir. Viyana merkezli işletmeleri dünya pazarında lider yapan inovasyon potansiyeli, aynı zamanda ekonomik gelişmenin devamını sağlayan belirgin bir etken olarak görülmektedir. Küçük ve orta boy işletmelerin yoğunluğu da bu sağlam temeli zenginleştirmektedir. Viyana son yıllarda AB içerisindeki en başarılı 10 şehir ve en zengin 6 bölge arasında gösterilmiştir. EOROSTAT 2005 yılı verilerine göre; Viyana, kişi başına gayri safi bölgesel hasıla açısından, Londra, Lüksemburg ve Brüksel den sonra, Avrupa nın en üstün 10 bölgesi arasında, Paris ve Stockholm ile birlikte 4. sırada yer almıştır. Bugün itibariyle yaklaşık 300 uluslararası şirketler grubunun Orta ve Doğu Avrupa faaliyetleri, iyi erişilebilirlik sebebiyle Viyana merkezli yönetilmektedir. Doğudaki komşu ülkelere ulaşımda yeni yolların inşaatı ve demiryolu bağlantıları da hızla ilerlemektedir. Örnek olarak yeni Viyana Merkez İstasyonu nun inşası devam ederken Fredenau Limanı lojistik bölgesinde, kara, su ve demiryolu taşımacılığını aynı noktada sunan modern ara birim faaliyete başlamıştır. Lojistik alanında uzman şirketler ve nakliyeciler, bu altyapı temelinde şehre mükemmel bir biçimde hizmet vermektedir. Kentte aynı zamanda, bazı uluslararası kuruluşların merkezleri de bulunmaktadır. Bunlardan Birleşmiş Milletler Merkezi adını kendisinden alan UNO-City dedir. Viyana da merkezi bulunan önemli kuruluşlardan bazıları ise şunlardır; OPEC (Petrol İhrac Eden Ülkeler Örgütü), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı), IAEO (Uluslar arası Atom Enerjisi Organizasyonu). Viyana da turizm sektörü, sürekli büyüme kaydettiğinden önemli bir ekonomik güç haline gelmiştir. Şehrin turizmden elde ettiği gelir her yıl 3,4 milyar Euro civarında olup bu tutar, Avusturya genelinde turizmden elde edilen gelirin % 15 ine denk gelmektedir. Viyana, düşük suç oranı ile en güvenli Avrupa kentleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. İstatistiklere göre, New York ya da Londra dan daha güvenlidir. Viyana da 100.000 kişide 1 kişi bir saldırıya uğrayabilecekken bu oran Londra da 40.000 kişide 1 kişi, New York ta ise 16.000 kişide 1 kişidir. 23 VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
Viyana da, altyapı ve ulaşım, dev iş merkezleri, teknopark ve kümelenme bölgeleri, şehir dönüşüm projeleri ve şehir içindeki park alanları gibi Viyana nın yaşanabilirliğine katkı sağlayacak birçok yatırım gerçekleştirilmiş. Şehirde yeni ve eski arasında ahenkli bir bütünlük sağlanmış olup tarihi doku özenle korunuyor. Tüm bu gayret ve çalışmalar, Viyana nın yaşanabilir en iyi şehirler arasında yer almasını sağlıyor. 2.3. Ziyaret Programı 1. GÜN: 14.06.2011, Salı 10.00 Viyana Limanı ve Lojistik Merkezi ni ziyaret 14.30 The Austrian control bank AG (OeKB) de ÖTZ ile toplantı Viyanalı uzmanların Kent Markalama-City Branding ile ilgili sunumu 17.00 Viyana Yeni Merkez İstasyonu nu ziyaret Sn. Rudolf SCHICKER (2000-2010 Kentsel Gelişim, Ulaştırma ve Trafikten sorumlu Belediye Meclis Üyesi) ile Viyana Altyapı Projeleri üzerine görüşme. 24
2. GÜN: 15.06.2011, Çarşamba 10.00 Viyana Ulaşım Hatları Kurumu nu (Wiener Linien) ziyaret 12.30 New Marx (Techno Park) ziyareti 14.30 Gasometer (Eski Sanayi Bölgesi) ziyareti 17.00 MODUL Üniversitesi ni ziyaret 3. GÜN: 16.06.2011, Perşembe 09.00 Viyana Ticaret Odası nı ziyaret Başkan Sn.Brigitte JANK ın heyetimizi kabulü 10.00 Proje Grubu ile toplantı 12.00 UniCredit Yatırım Bankası nı ziyaret 13.30 Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği ni ziyaret 14.30 Yeni Viyana yı ziyaret 18.00 Avusturya MÜSİAD üyesi işadamları ile görüşme 4. GÜN: 17.06.2011, Cuma 11.30 ACVR (Otomotiv Kümelenmesi) Başkanı ile görüşme 13.00 Viyana Teknoloji Bilim Fonu Ajansı nı ziyaret 25 VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
2.4. Ziyaret Edilen Kilit Kurum ve Kuruluşlar Viyana Limanı Viyana Limanı ve Lojistik Merkezi 26 Viyana Limanı ve Lojistik Merkezi Viyana Holding e (Viyana Belediyesi nin bir yatırım şirketi) ait bir şirket tarafından yönetiliyor. Viyana Limanı, Avusturya da kargo taşımacılığının en çok yapıldığı yer konumunda. Viyana, bölgedeki her türlü transit taşımacılığın merkezi durumuna geldiği için, bölgede 100 den fazla lojistik, ticaret ve sanayi şirketi bu merkezi limanın avantajlarından yararlanıyor. Liman bu açıdan Avusturya ekonomisinde önemli bir yere sahip. Tuna nehrinin, Ren-Ana-Tuna (Rhein-Main-Donau) Kanalı vasıtası ile su yolu taşımacılığı için uygun hale getirilmiş olması ve Kuzey Denizi nden Karadeniz e kadar uzanan bir su yolu olması, Viyana şehrinin ve limanının önemini çok arttırmış. Tuna Nehri nin genişliği 200-300 metre olup derinliği ise 3-4 metre civarında. Nehir derinliğinin az olması nedeniyle taşımacılıkta düz tabanlı gemiler kullanılmakta. Kıta Avrupa sının çeşitli yerlerinden (Brüksel, Roterdam, Duisburg, Bremerhaven, Hamburg, Rostock, Regensburg, Venedik, Koper, Bratislava, Belgrat ve Konstanza) tren ve karayolları ile getirilen yükler, limanda gemilere yüklenerek su yolu boyunca farklı ülkelere ve denizlere taşınıyor. Gemilerle gelen kargolar ise, boşaltma-yükleme sistemleri ile tren ve diğer kara taşımacılığı güzergahlarına aktarılarak ülke içerisindeki veya Avrupa daki adreslerine yönlendiriliyor.
Viyana içerisinde üç farklı noktada (Freudenau, Albern ve Lobau Limanları) liman işletmesi bulunuyor. Limanların toplam alanı ise yaklaşık 3500 dönüm. 270 dönümü bulan depolama alanının 70 dönümü ise kapalı depolama alanı. Limanlarda; hammadde, tarım ürünleri, inşaat malzemeleri, çelik ve çeşitli endüstriyel ürünlerin depolanabildiği alanlar da mevcut. Viyana Limanı, Avusturya daki en büyük depolama alanlarından birine sahip. Limanda, pek çok endüstriyel ürünün yanı sıra tehlikeli maddelerin de depolanması yapılabiliyor. Kapalı depolama alanlarında, -24 derecede soğuk zincir lojistiği de yapılabiliyor. Limanlar aynı zamanda, yeni üretilmiş arabaların depolanması ve taşımacılığında da hem ülke geneli hem de komşu ülkeler için önemli rol oynuyor. Liman işlemleri (yüklerin gelişi, depolanması ve sevkiyatı), Maliye Bakanlığı nın kontrolünde yürütülüyor. Sıvıların kargosu Lobau Limanı nda, gümrük işlemi gerektiren mal/ürünlerin kargosu ise Freudenau Limanı nda yürütülüyor. Viyana Limanı nda yıllık ortalama 11 milyon ton taşımacılık yapılıyor. Limana gelip giden konteynır sayısı 300.000 adet. Liman faaliyetlerinden elde edilen yıllık gelir 47 milyon Euro. Bu gelirin bir kısmı belediyeye ödeniyor. Liman da toplam çalışan sayısı 240 kişi. Viyana Belediyesi (Rathaus-Belediye Binası) Rathaus-Belediye Binası 27 Belediye Binası (Rathaus), Ringstrasse deki yerinde, önünde toplantılar, festivaller ve görüşmeler için büyükçe bir boş alan bırakılarak 1872-83 yılları arasında inşa edilmiş. Belediye Binası Parkı-Rathauspark olarak dizayn edilen bu geniş alan, bugün şehirde çok yönlü sosyal aktiviteler için kullanılmakta. Örneğin; kış mevsiminde buz pateni pisti, Noel de şehrin en büyük şenlik alanı, yılbaşında konser sahnesi, yazın açık hava sineması olarak VİYANA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU - MALİYE ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU