DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ

KESME ÇİÇEK VE DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ÖN FİZİBİLİTE RAPORU KESME ÇİÇEK VE DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ÖN FİZİBİLİTE RAPORU

Proje Koordinatörü Prof.Dr. Soner KAZAZ Hazırlayan Prof.Dr. Soner KAZAZ

i S. No i iv vi İÇİNDEKİLER İçindekiler. Şekiller Dizini... Çizelgeler Dizini... Tanım 1 Kapsam. 1 Amaç. 3 1. Araştırma... 4 1.1. Lokasyon. 4 1.2. İklim Özellikleri... 5 1.2.1. Sıcaklık... 6 1.2.2. Güneşlenme süresi... 10 1.2.3. Radyasyon... 11 1.2.4. Bağıl nem... 13 1.2.5. Yağış... 14 1.2.6. Rüzgar... 16 1.3. Toprak Özellikleri... 17 1.4. Sulama Suyu Özellikleri.. 21 2. Dünyada Kesme Çiçek ve Dış Mekan Süs Bitkileri Sektörünün Durumu... 25 2.1. Üretim Alanları... 25 2.2. Üretim Değeri... 26 2.3. İhracat... 26 2.4. İthalat... 29 2.5. Hollanda mezatlarında en fazla satışı yapılan kesme çiçek türleri.. 32 2.6. Kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri sektöründe ürün deseni ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler ve değişimler.. 3. Türkiye de Kesme Çiçek ve Dış Mekan Süs Bitkileri Sektörünün Durumu 38 3.1. Üretim alanları. 38 3.2. İhracat.. 41 3.3. İthalat... 42 4. Ürün Planlama.. 43 4.1. Kesme Çiçekler... 43 4.1.1. Zonguldak ilinin kesme çiçek yetiştiriciliği bakımından değerlendirilmesi 43 4.1.2. Zonguldak ilinde yaz aylarında açıkta tarla koşullarında yetiştirilebilecek kesme çiçek türleri... 44 4.1.3. Zonguldak ilinde serada toprakta yıl boyu yetiştirilebilecek kesme çiçek türleri.. 44 4.1.4. Zonguldak ilinde serada topraksız tarımda yıl boyu yetiştirilebilecek 45 katma değeri yüksek kesme çiçek türleri. 4.1.5. Zonguldak ilinde yetiştirilebilecek kesme yeşillik türleri... 46 4.2. Dış Mekan Süs Bitkileri.. 46 4.2.1. Zonguldak ilinin dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği bakımından değerlendirilmesi. 36 46

42.2. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek ağaç türleri 46 4.2.3. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek çalı türleri 47 4.2.4. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek soğanlı çiçekler. 47 4.2.5. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek mevsimlik çiçekler ve yer örtücü bitkiler.. 47 5. Ölçek Belirleme 47 5.1. Kesme çiçek türleri için en ideal ölçeğin belirlenmesi... 47 5.2. Dış mekan süs bitkileri için en ideal ölçeğin belirlenmesi... 48 6. Hijyen Protokolü... 48 6.1. İşletme girişi.. 48 6.2. Yetiştirme serası 48 6.2.1. Sera girişleri.. 48 62.2. Sera zemini. 48 6.2.3. Sera içi... 48 6.3. Köklendirme serası... 49 6.4. Üretim materyali (fide, fidan, tohum, soğan vb.).. 49 6.5. Hastalık ve zararlılar. 49 6.6. Yetiştirme ortamı.. 49 6.7. Yetiştirme kabı.. 49 6.8. Sulama ve gübreleme sistemi 49 6.9. Su çektirmede kullanılan kaplar 50 6.10. Bitkisel atıklar. 50 6.11. Paketleme ve soğuk hava deposu 50 6.12. Hasat araç ve gereçleri 50 6.13. Döküm araç ve gereçleri. 50 6.14. Personel ve ziyaretçiler... 50 6.15. Yemekhane. 51 6.16. Soyunma odaları, tuvalet ve lavabolar 51 7. Yatırımın Katkıları 51 7.1. İstihdam ve pazar payı... 51 8. İşletme ve Pazarlama Modeli 52 9. Finansal Analiz... 54 9.1. Kesme çiçeklere yönelik ön fizibilite gelir/gider tabloları ve geri dönüş süreleri... 54 9.1.1. Serada (20 dekar) topraksız tarımda kesme gül üretimi için finansal analiz ve geri dönüş süresi.. 54 9.1.2. Serada (20 dekar) toprakta kesme gül üretimi için finansal analiz ve geri dönüş süresi. 55 9.1.3. Serada (20 dekar) toprakta kasımpatı (krizantem) üretimi için finansal analiz ve geri dönüş süresi... 56 9.1.4. Serada (5 dekar) toprakta lilium (zambak) üretimi için finansal analiz ve geri dönüş süresi.. 52 9.1.5. Serada (5 dekar) topraksız tarımda kesme çiçek ortanca üretimi için finansal analiz ve geri dönüş süresi. 53 ii

9.2. Dış mekan süs bitkilerine yönelik ön fizibilite gelir/gider tabloları ve geri dönüş süreleri... 60 9.2.1. Mavi Ladin fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları. 62 9.2.2. Mavi Servi, Limoni Servi ve Leylandi fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları 62 9.2.3. Toros Sediri fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları. 63 9.2.4. Ihlamur Fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları 63 9.2.5. Akçaağaç fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları. 64 9.2.6. At Kestanesi fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları... 64 9.2.7. Çınar fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları... 65 9.2.8. Meşe fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları... 65 10. Ürün Seçimi ve Hedef Pazarlar... 67 11. Potansiyel Riskler ve Öneriler 67 iii

ŞEKİLLER DİZİNİ S. No Şekil 1. Zonguldak ili sınırları (solda), Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köyleri sınırları içesi içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi alanı (sağda)... 4 Şekil 2. Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köyleri sınırları içinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas Seracılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi alanı.. 4 Şekil 3. Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü sınırları içerisinde Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan araziler.. 5 Şekil 4. Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylık ortalama sıcaklık değerleri... 6 Şekil 5. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylık ortalama sıcaklık değerleri.. 7 Şekil 6. Zonguldak ilinin aylara göre sıcaklık değerleri.. 8 Şekil 7. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama en düşük sıcaklıklar 9 Şekil 8. Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri. 10 Şekil 9. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri 11 Şekil 10. Zonguldak ilinin aylara göre ortalama radyasyon değerleri... 11 Şekil 11. Zonguldak ilinin radyasyon ve gün uzunluğu saatleri (J/cm 2 /gün). 12 Şekil 12. Zonguldak ilinin haftalık global radyasyon değerleri (J/cm 2 /gün). 12 Şekil 13. Zonguldak ilinin aylık ortalama gün uzunlukları (saat).. 13 Şekil 14. Zonguldak ilinin ortalama gün doğumu ve gün batımı saatleri.. 13 Şekil 15. Zonguldak ilinin yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek bağıl nem oranları. 14 Şekil 16. Zonguldak ilinin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları 15 Şekil 17. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları.. 16 Şekil 18. Zonguldak ilinde aylık rüzgar hızları.. 16 Şekil 19. Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köylerinin sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas OSB alanının toprak analiz sonucu 18 Şekil 20. Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan arazilerin toprak analiz sonucu.. 19 Şekil 21. Ereğli ilçesi Soğanlı köyü toprak analiz sonucu. 20 Şekil 22 Çaycuma ilçesi Geriş Köyü kuyu suyu analiz sonucu 22 Şekil 23 Saha ziyaretleri ve bilgi alışverişi amacıyla yapılan toplantıdan görünüm 24 Şekil 24 Dünyada yıllara göre süs bitkileri üretim alanları... 25 Şekil 25 Dünya süs bitkileri ihracat oranlarının ülkelere göre dağılımı... 27 Şekil 26 Dünya kesme çiçek ihracat oranlarının ülkelere göre dağılımı... 28 Şekil 27 Dünya süs bitkileri ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı 30 Şekil 28 Dünya kesme çiçek ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı... 31 Şekil 29 Dünya canlı bitkiler (dış ve iç mekan süs bitkileri) ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı. 32 Şekil 30 Hollanda çiçek mezatı (Royal FloraHolland). 33 iv

Şekil 31. Kesme gül üretim seralarından görünüm 34 Şekil 32. Kasımpatı üretim seralarından görünüm. 35 Şekil 33. Kesme çiçek ortanca ürerim seralarından görünüm 35 Şekil 34 Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri üretim alanları.. 38 Şekil 35. Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri ihracatı. 41 Şekil 36. Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri ithalatı.. 42 Şekil 37. Kesme çiçek üretim tesislerinden görünüm 59 Şekil 38. Dış mekan süs bitkileri fidan işletmelerinden görünüm. 66 v

ÇİZELGELER DİZİNİ S.No. Çizelge 1. Zonguldak ilinin iklim özellikleri. 6 Çizelge 2. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylık ortalama sıcaklık değerleri 7 Çizelge 3. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre en düşük sıcaklık değerleri. 8 Çizelge 4. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama en düşük sıcaklıkları. 9 Çizelge 5. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri... 10 Çizelge 6. Zonguldak ilinin yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek bağıl nem oranları 14 Çizelge 7. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları 15 Çizelge 8. Çaycuma ilçesi Ayvazlar Köyü dere suyu analiz sonucu. 23 Çizelge 9. Çaycuma ilçesi Ayvazlar Köyü kuyu suyu analiz sonucu... 23 Çizelge 10. Dünyada ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri üretim alanları. 25 Çizelge 11. Dünyada ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri üretim değeri... 26 Çizelge 12. Dünya süs bitkileri ihracatının yıllara ve ülkelere göre değişimi. 26 Çizelge 13. Dünya kesme çiçek ihracatının yıllara ve ülkelere göre değişimi 27 Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ihracatının Çizelge 14. yıllara ve ülkelere göre değişimi.. 28 Çizelge 15. Dünya süs bitkileri ithalatının yıllara ve ülkelere göre değişimi. 29 Çizelge 16. Dünya kesme çiçek ithalatının yıllara ve ülkelere göre değişimi. 30 Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ithalatının Çizelge 17. yıllara ve ülkelere göre değişimi.. 31 Çizelge 18. Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler+doğrudan satış) Çizelge 18. kesme çiçek türleri ve adetleri.. 33 Çizelge 18. Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler) kesme çiçek Çizelge 19. türleri ve ciroları... 33 Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler+doğrudan satış) kesme çiçek Çizelge 20. türlerinin ortalama satış fiyatları.. 34 Çizelge 21. Türkiye de yıllara ve ürün gruplarına göre süs bitkileri üretim alanları.. 39 Çizelge 22. Türkiye de yıllara ve illere göre süs bitkileri üretim alanları... 39 Çizelge 23. Türkiye de yıllara ve türlere göre kesme çiçek üretim alanları 40 Çizelge 24. Türkiye de dış mekan süs bitkileri üretim alan ve adetleri.. 40 Çizelge 25. Türkiye nin yıllara ve ürün gruplarına süs bitkileri ihracatı 41 Çizelge 26. Türkiye nin yıllara ve ürün gruplarına süs bitkileri ithalatı. 42 Çizelge 27. 20 dekar modern serada topraksız kesme gül üretiminin finansal analizi. 54 Çizelge 28. 20 dekar modern serada toprakta kesme gül üretiminin finansal analizi.. 55 Çizelge 29. 20 dekar serada toprakta kasımpatı üretiminin finansal analizi 56 Çizelge 30. 5 dekar serada toprakta lilium (zambak) üretiminin finansal analizi... 57 Çizelge 31. 5 dekar serada topraksız kesme çiçek ortanca üretiminin finansal analizi 58 Çizelge 32. Dış mekan süs bitkileri fidan yetiştiriciliğinde yatırım maliyeti.. 61 vi

Çizelge 33. Mavi ladin fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz... 62 Çizelge 34. Mavi servi, limoni servi ve leylandi fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz 62 Çizelge 35. Toros sediri fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz. 63 Çizelge 36. Ihlamur fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz 63 Çizelge 37. Akçaağaç fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz 64 Çizelge 38. At kestanesi fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz. 64 Çizelge 39. Çınar fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz... 65 Çizelge 40. Meşe fidanı yetiştiriciliğinde finansal analiz. 65 vii

TANIM Zonguldak ilinde yapılması planlanan kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği için yatırımlarının doğru yönlendirilmesi, kesme çiçek üretim, çoğaltma, paketleme ve depolama tesisleri ile dış mekan süs bitkileri fide/fidan üretim tesislerinin amaç ve tekniğine uygun, etkin ve verimli şekilde kurulabilmesi, katma değeri yüksek kesme çiçek türleri ile dış mekan süs bitkisi fide/fidanlarının üretilebilmesi, teknoloji seçimi gibi hususlarda teknik yardıma ve ön fizibilite hazırlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, aşağıda belirtilen kapsam ve şartlar dâhilinde kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği hizmeti dâhilinde bir ön fizibilite raporu düzenlenmiştir. KAPSAM Zonguldak ilinde gerçekleştirilmesi planlanan kesme çiçek ve dış mekan süs bitkilerinin yetiştirilmesine yönelik fonksiyonel tasarım ve hizmet alımı raporu aşağıdaki işleri kapsamaktadır: Projenin coğrafi konuma ve mevcut iklim şartlarına göre planlanmış ve projelendirilmiştir. Tüm teknik ekipmanların kapasite hesapları yapılmıştır. Proje yapılacak muhtemel yerler ziyaret edilmiştir (iş kapsamında yüklenici tarafından 2 kez saha ziyareti yapılmıştır. Bu ziyaretler; sahanın görülmesi, ilgili paydaşlarla görüşülmesi ve nihai raporun ilgili paydaşlara sunulması kapsamında İdare nin istek ve talepleri çerçevesinde yüklenici tarafından planlanmıştır). Fonksiyonel Tasarım ve ön fizibilite raporu aşağıdaki analiz ve hesapları kapsamaktadır; 1. Araştırma 1.1. Lokasyon 1.2. İklim özellikleri 1.2.1. Sıcaklık 1.2.2. Güneşlenme süresi 1.2.3. Radyasyon 1.2.4. Yağış 1.2.5. Bağıl nem 1.2.6. Rüzgar 1.3. Toprak Özellikleri 1.3.1. Tekstür 1.3.2. ph 1.3.3. EC 1.3.4. Kireç 1.3.5. Organik madde 1.3.6. Makro ve mikro elementler 1.4. Sulama Suyu Özellikleri 1

2. Dünyada Kesme Çiçek ve Dış Mekan Süs Bitkileri Sektörünün Durumu 2.1. Üretim Alanları 2.2. Üretim Değeri 2.3. İhracat 2.4. İthalat 2.5. Hollanda mezatlarında en fazla satışı yapılan kesme çiçek türleri 2.6. Kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri sektöründe ürün deseni ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler ve değişimler 3. Türkiye de Kesme Çiçek ve Dış Mekan Süs Bitkileri Sektörünün Durumu 3.1. Üretim alanları 3.2. İhracat 3.3. İthalat 4. Ürün Planlama 4.1. Kesme Çiçekler 4.1.1. Zonguldak ilinin kesme çiçek yetiştiriciliği bakımından değerlendirilmesi 4.1.2. Zonguldak ilinde yaz aylarında açıkta tarla koşullarında yetiştirilebilecek kesme çiçek türleri 4.1.3. Zonguldak ilinde serada toprakta yıl boyu yetiştirilebilecek kesme çiçek türleri 4.1.4. Zonguldak ilinde serada topraksız tarımda yıl boyu yetiştirilebilecek katma değeri yüksek kesme çiçek türleri 4.1.5. Zonguldak ilinde yetiştirilebilecek kesme yeşillik türleri 5.2. Dış Mekan Süs Bitkileri 5.2.1. Zonguldak ilinin dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği bakımından değerlendirilmesi 5.2.2. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek ağaç türleri 5.2.3. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek çalı türleri 5.2.4. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek soğanlı çiçekler 5.2.5. Zonguldak ilinde dış mekan süs bitkisi olarak yetiştirilebilecek mevsimlik çiçekler ve yer örtücü bitkiler 5. Ölçek Belirleme 5.1. Kesme çiçek türler için en ideal ölçeğin belirlenmesi 5.2. Dış mekan süs bitkileri için en ideal ölçeğin belirlenmesi 6. Hijyen Protokolü 7. Yatırımın Katkıları 7.1. İstihdam ve pazar payı 8. İşletme ve Pazarlama Modeli 9. Finansal Analiz 9.1. Kesme çiçeklere yönelik ön fizibilite gelir/gider tabloları 9.2. Dış mekan süs bitkilerine yönelik ön fizibilite gelir/gider tabloları 9.3. Kesme çiçek ve dış mekan süs bitkilerine yönelik yatırımların geri dönüş süreleri 10. Ürün Seçimi ve Hedef Pazarlar 11. Potansiyel Riskler ve Öneriler 2

AMAÇ Zonguldak ilinde kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinin etkin ve verimli bir şekilde yapılabilmesi için gerekli ön çalışmaların ortaya koyulması Yatırımcıların ve yatırımın doğru şekilde yönlendirilmesi Bölge için katma değeri yüksek kesme çiçek türleri ve dış mekan süs bitkilerinin belirlenerek bunların üretimi için uygun alt yapının tespit edilmesi Serada (örtüaltı) toprakta ve topraksız tarımda kesme çiçek yetiştiriciliği için en uygun sera modeli ve teknoloji seçiminin yapılması ve kullanılması için gerekli araştırmaların yapılması Proje kapsamında üretilecek kesme çiçek ve dış mekan süs bitkilerinin hasat ve hasat sonrası işlemleri, paketleme, depolama ve pazarlama faaliyetleri kapsamında gerekli araştırmaların yapılması ve rapor içinde bu husustaki tavsiyelere yer verilmesi Ulusal ve uluslararası pazarda iyi uygulama örneklerinin araştırılarak raporlanması Serada toprakta ve topraksız tarımda yetiştirilecek kesme çiçek türleri için uygun sera ölçeklerinin doğru bir şekilde planlanması ve belirlenmesi Dış mekan süs bitkilerinde fidan üretimi için türlere göre uygun ölçeğin doğru bir şekilde planlanması ve belirlenmesi Bölgenin lojistik imkanları, coğrafi konumu ve iklimsel özellikleri de göz önünde bulundurularak katma değeri yüksek kesme çiçek türleri ile dış mekan süs bitkilerinin belirlenmesi ve buna yönelik hedef pazarların raporlanması 3

1. ARAŞTIRMA 1.1. Lokasyon Zonguldak ili sınırları içerisinde coğrafi konum, iklim özellikleri, toprak yapısı ve sulama suyu bakımından uygun olan bölgelerde kesme çiçek ve/veya dış mekan süs bitkileri sektörünün geliştirilmesi planlanmaktadır. Şekil 1. Zonguldak ili sınırları (solda), Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köyleri sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi alanı (sağda) Şekil 2. Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köylerinin sınırları içinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas Seracılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi alanı 4

Şekil 3. Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü sınırları içerisinde Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan araziler Çok engebeli bir arazi yapısına sahip olan Zonguldak ilinin %56 sı dağlarla, %31 i platolarla ve %13 ü ovalarla kaplıdır. Akarsu vadileriyle yer yer derin bir biçimde parçalanmış olan Zonguldak ili toprakları orta yükseklikteki dağlık alanlardan oluşmaktadır. 1.2. İklim Özellikleri Zonguldak ili; ılıman Karadeniz ikliminin etkisi altında olup, her mevsimi yağışlı, yıllık ortalama sıcaklığı 13.6 o C, yıllık ortalama yağış miktarı 1113 mm olup ilde mevsimler ve gece-gündüz arasında önemli bir sıcaklık farkı bulunmamakta, denizden iç kesimlere doğru gidildikçe iklim biraz daha sertleşmektedir. Zonguldak ilinde son 79 yılda (1938-2017) gerçekleşen iklim verileri Çizelge 1 de verilmiştir. 5

Ortalama Sıcaklık ( o C) Çizelge 1. Zonguldak ilinin iklim özellikleri (1938-2017) İklim Özellikleri Ocak Şub. Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Aral. Yıllık Ortalama Sıcaklık ( o C) Ortalama Güneşlenme Süresi (Saat) Ortalama Yağışlı Gün Sayısı (gün) Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( C) Ortalama En Düşük Sıcaklık ( C) En Yüksek Sıcaklık ( C) En Düşük Sıcaklık ( C) Aylık Toplam Yağış Miktarı Ort. (mm) 6,1 6,1 7,4 11,2 15,4 19,6 21,9 21,9 18,6 15 11,6 8,3 13,6 2,2 2,7 3,8 5,3 6,8 9,4 10,1 9,4 7,4 5,0 3,3 2,3 67,7 17,9 15,6 15 12,1 10,7 8,6 6,6 6,9 8,4 12,3 13,7 17,4 145,2 9,1 9,4 10,8 14,8 18,8 22,9 25,0 25,3 22,3 18,6 15,1 11,5 17,0 3,4 3,4 4,5 7,9 12,0 15,8 17,9 18,1 15,3 12,1 8,8 5,6 10,4 24,1 26,7 31,7 33,6 36,7 40,5 39,5 39,8 36,2 35,9 29,9 28 40,5-7,7-8,0-6,4-2,1 3,0 8,8 11,2 10,0 5,9 1,8-3,2-7,4-8.0 138.2 97.4 97.1 64.5 53.4 71.7 67.7 84.6 103.5 146.5 142.3 151.2 1218.1 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü (https://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler) 1.2.1. Sıcaklık Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylık ortalama sıcaklık değerleri Şekil 4 te verilmiştir. Haziran, temmuz ve ağustos ayları yıllık ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu, ocak ve şubat ayları ise ortalama sıcaklığın en düşük olduğu aylardır. 25 22,5 Zonguldak Çaycuma 21,9 22 21,9 21,9 20 19,9 19,6 18,6 18,9 17,5 15 16,3 15,4 15 14,9 12,5 12,3 11,2 11,6 11,2 10 7,5 5 6,1 6,1 6,3 5,4 8,3 7,4 8,3 7,6 2,5 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 4. Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylık ortalama sıcaklık değerleri 6

Ort. Sıcaklık ( o C) Şekil 4 incelendiğinde, Zonguldak ili ile Çaycuma ilçesinin ortalama sıcaklık değerlerinin birbirine oldukça yakın olduğu, Zonguldak ilinin Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak aylarındaki ortalama sıcaklık değerlerinin Çaycuma ilçesinden yüksek, diğer aylarda ise Çaycuma ilçesinden daha düşük olduğu görülmektedir. Zonguldak ili yıllık ortalama sıcaklığın 13.6 o C olduğu, ortalama sıcaklıkların en yüksek olduğu ayların 21.9 o C ar ile Temmuz ve Ağustos, ortalama sıcaklıkların en düşük olduğu ayların ise 6.1 o C er derece ile Ocak ve Şubat olduğu görülmektedir (Şekil 4). Zonguldak ili aylık ortalama sıcaklık değerleri bakımından ülkemizde süs bitkileri yetiştiriciliğinin yapıldığı diğer iller ile karşılaştırıldığında, Zonguldak ilinin ekim-mart ayları arasında Antalya, Mersin, İzmir, Yalova ve Samsun illerinden daha düşük, Afyon ve Sakarya illerinden ise daha yüksek değerlere sahiptir. Nisan-Eylül ayları arasında ise, Zonguldak ili Afyon hariç diğer bütün illerden daha düşük aylık ortalama sıcaklık değerlerine sahiptir (Çizelge 2, Şekil 5). Çizelge 2. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylık ortalama sıcaklık değerleri İLLER Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Aral. Zonguldak 6,1 6,1 7,4 11,2 15,4 19,6 21,9 21,9 18,6 15 11,6 8,3 Antalya 10 10,7 12,8 16,3 20,5 25,3 28,4 28,3 25,1 20,4 15,4 11,6 Mersin 10,2 11 13,7 17,5 21,2 25 27,8 28,3 25,8 21,4 16,1 11,8 İzmir 8,7 9,5 11,6 15,8 20,7 25,5 28 27,6 23,6 18,7 14 10,4 Sakarya 6 6,7 8,6 12,9 17,4 21,5 23,4 23,2 19,6 15 11,5 8,2 Yalova 6,5 6,8 8,4 12,4 17 21,5 23,7 23,6 20 15,7 11,8 8,7 Samsun 7 7 7,9 11,2 15,6 20,3 23,3 23,5 20 16,2 12,5 9,2 Afyon 0,3 1,7 5,2 10,3 15 18,9 22,1 22 17,8 12,4 6,9 2,3 30 27,5 25 22,5 20 17,5 15 12,5 10 7,5 5 2,5 0 Zonguldak Antalya Mersin İzmir Sakarya Yalova Samsun Afyon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 5. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylık ortalama sıcaklık değerleri 7

Sıcaklık ( o C) Zonguldak ilinde son 79 yılda en yüksek sıcaklıklar haziran-temmuz-ağustos aylarında 39.5-40.5 o C, en düşük sıcaklıklar ise aralık, ocak, şubat ve mart ayları arasında sırasıyla -7.4, -7.7, -8.0 ve -6.4 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 6). Aylara göre en düşük sıcaklık değerleri incelendiğinde, Zonguldak ilinin ocak, şubat ve mart aylarında en düşük sıcaklık değerlerinin sırasıyla -7.7 o C, -8 o C ve -6.4 o C, kasım ve aralık aylarında ise sırasıyla -3.2 o C ve -7.4 o C olduğu görülmektedir (Çizelge 3, Şekil 6). Ort. Sıcak. Ort. En Yüksek Sıcak. Ort. En Düşük Sıcak. En Yüksek Sıcak. En Düşük Sıcak. 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 40,5 39,5 39,8 36,7 36,2 35,9 33,6 31,7 29,9 28 26,7 25 25,3 24,1 22,9 22,3 21,9 21,9 18,8 19,6 18,6 18,6 14,8 15,1 15,4 17,9 18,1 15 10,8 15,8 15,3 11,5 11,6 9,1 9,4 11,2 12 12,1 8,3 7,4 11,2 6,1 6,1 7,9 8,8 10 8,8 5,9 5,6 3,4 3,4 4,5 3 1,8 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık -2,1-3,2-7,7-8 -6,4-7,4 Şekil 6. Zonguldak ilinin aylara göre sıcaklık değerleri Çizelge 3. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre en düşük sıcaklık değerleri İller Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Zonguldak -7,7-8 -6,4-2,1 3 8,8 11,2 10 5,9 1,8-3,2-7,4 Antalya -4,3-4,6-1,6 1,3 6,7 11,1 14,8 13,6 10,3 0,9 0-1,9 Adana -8,1-6,6-4,9-1,3 5,6 9,2 11,5 14,8 9,3 3,5-4,3-4,4 Mersin -6,3-6,6-2,2 0,6 7 5,3 16,1 15 11 2,7-3,3-3 İzmir -8,2-5,2-3,8 0,6 4,3 9,5 15,4 11,5 10 3,6-2,9-4,7 Sakarya -14,5-13,5-7,3-2,4 2 6,1 8,7 7,8 5,4-0,2-6,6-9,1 Yalova -9,6-11 -7,4-1,6 1,2 7,1 10 9,9 6 1,3-3,2-9,2 Bursa -20,5-25,7-10,5-4,2 0,8 4 8,3 7,6 3,3-1 -8,4-17,9 Samsun -8,1-9,8-7 -2,4 2,7 1,9 13,4 12,4 6,8 1,5-2,8-5 Afyon -27-25,3-17 -7,6-3,1 1 4 2,4-3,2-7,9-23,1-27,2 8

Sıcaklık ( o C) Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama en düşük sıcaklık değerleri Çizelge 4 ve Şekil 7 de verilmiştir. Çizelge 4. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama en düşük sıcaklıkları İller Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Zonguldak 3,4 3,4 4,5 7,9 12 15,8 17,9 18,1 15,3 12,1 8,8 5,6 Antalya 5,9 6,3 8 11,1 15,1 19,5 22,6 22,6 19,3 15,1 10,7 7,5 Mersin 6,2 6,7 9,1 12,8 16,7 20,7 23,8 24,2 20,8 16,1 11,4 7,8 İzmir 5,7 6,1 7,5 11 15,3 19,7 22,3 22,2 18,5 14,5 10,6 7,5 Sakarya 2,8 3,2 4,5 8,1 12,2 15,7 17,8 17,9 14,3 10,9 7,4 4,9 Yalova 3,1 3,4 4,5 7,9 12 15,8 18 18,1 15 11,8 8,2 5,3 Samsun 4 3,8 4,5 7,7 12 16,1 19 19,6 16,4 12,8 9,2 6,2 Afyon -3,5-2,5 0 4,1 8,1 11,1 13,6 13,5 9,7 5,7 1,6-1,4 Zonguldak Antalya Mersin İzmir Sakarya Yalova Samsun Afyon 23,5 21 18,5 16 13,5 11 8,5 6 3,5 1-1,5-4 Şekil 7. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama en düşük sıcaklıkları 9

Güneşlenme Süresi (Saat) 1.2.2. Güneşlenme Süresi Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylık ortalama güneşlenme süreleri Şekil 8 de verilmiştir. Haziran, temmuz ve ağustos ayları ilde en fazla güneşlenme süresinin olduğu aylar iken, kasım, aralık, ocak ve şubat ayları ise en az güneşlenme süresinin gerçekleştiği aylardır. Çaycuma ilçesinin yıl boyunca aylık güneşlenme süresi Zonguldak il genelinden aylar bazında 0.41-1.73 saat arasında daha yüksektir. Zonguldak ilinde ocak, şubat, mart, kasım ve aralık aylarında ortalama güneşlenme süreleri sırasıyla 2.2, 2.7, 3.8, 3.3 ve 2.3 saat iken, aynı aylarda Çaycuma ilçesinde ise sırasıyla 3.29, 4.28, 5.53, 4.03 ve 3.12 saattir (Şekil 8). 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Zonguldak Çaycuma 10,54 9,91 10,1 9,82 9,4 9,4 8,06 7,81 7,4 6,69 6,8 5,53 5,3 5,62 5 4,28 4,03 3,8 3,29 3,3 3,12 2,7 2,2 2,3 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 8. Zonguldak ili ve Çaycuma ilçesinin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri Zonguldak ili ile Türkiye de süs bitkileri yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri Çizelge 5 te ve Şekil 9 da verilmiştir. Zonguldak ilinin ocak ve şubat ayları ile kasım ve aralık aylarında ortalama güneşlenme süreleri Antalya, Mersin, İzmir, Şanlıurfa, Sakarya, Samsun ve Afyon illerinden düşük, Yalova ilinden ise yüksektir (Şekil 9). Çizelge 5. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri İLLER Ocak Şub. Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Aral. Zonguldak 2,2 2,7 3,8 5,3 6,8 9,4 10,1 9,4 7,4 5 3,3 2,3 Antalya 5 5,7 6,7 7,9 9,6 11,3 11,7 11,2 9,7 7,7 6,3 4,8 Mersin 4,8 5,6 6,8 7,6 8,4 9,8 9,9 9,8 9 7,5 5,8 4,7 İzmir 4,2 5,1 6,4 7,9 9,8 11,5 12,2 11,9 10,1 7,5 5,5 4,1 Sakarya 2,4 3,1 3,9 5,2 6,5 8,2 8,9 8,3 6,9 4,5 3,3 2,5 Yalova 1,7 2,7 3,7 4,8 6,5 7,7 8,1 7,6 6,3 4,2 2,2 1,2 Samsun 2,7 3,2 3,5 4,5 6,2 8,2 8,7 8,1 6,3 4,6 3,7 2,7 Afyon 2,9 4,1 5,2 6,4 8,2 10 11,2 10,7 8,8 6,5 4,8 2,8 Şanlıurfa 4,1 5,1 6,3 7,8 9,9 12,1 12,3 11,4 9,9 7,8 5,8 4 10

Güneşlenme Süresi (Saat) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Zonguldak Antalya Mersin İzmir Sakarya Yalova Samsun Afyon Şekil 9. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama güneşlenme süreleri 1.2.3. Radyasyon Zonguldak ilinin aylara göre radyasyon değerleri Şekil 10 da verilmiştir. İlde radyasyonun en yüksek olduğu aylar haziran ve temmuz ayları iken, en düşük radyasyonun gerçekleştiği aylar ise, aralık ve ocak aylarıdır. 7 6 5,945 6,255 6,472 5,763 Radyasyon (kwh/m 2 /gün) 5 4 3 2 1 1,799 2,477 3,417 4,704 4,291 2,928 2,088 1,676 0 Şekil 10. Zonguldak ilinin aylara göre ortalama radyasyon değerleri 11

Zonguldak ilinde ışık miktarının maksimum geldiği aylarda bile solar radyasyon değeri 2500 J/cm 2 yi geçmemektedir. Bu durum özellikle yaz aylarında kaliteli yetiştiricilik açısından önem taşımaktadır. Zonguldak ilinde yaz aylarındaki solar radyasyon değerinin ülkemizde en fazla süs bitkileri yetiştirilen Antalya, Mersin, Adana, İzmir gibi illere göre daha düşük olması yazlık üretimde kalite bakımından önemli avantaj sağlamaktadır. İlin yıllık minimum radyasyon değeri 400-500 J/m 2, radyasyon şiddeti ise 200-300 W/m 2 dir. İlde gerçekleşen radyasyon ve gün uzunluğu saatleri Şekil 11, haftalık global radyasyon değerleri ise şekil 12 de verilmiştir. Şekil 11. Zonguldak ilinin radyasyon ve gün uzunluğu saatleri (J/cm 2 /gün) Şekil 12. Zonguldak ilinin haftalık global radyasyon değerleri (J/cm 2 /gün) 12

Zonguldak ilinin aylık ortalama gün uzunlukları Şekil 13, ortalama gün doğumu ve gün batımı saatleri ise Şekil 14 te verilmiştir. 12 8 4 12.08 saat 14.27 saat 12.08 saat 9.50 saat 0 Şekil 13. Zonguldak ilinin aylık ortalama gün uzunlukları (saat) Şekil 14. Zonguldak ilinin ortalama gün doğumu ve gün batımı saatleri 1.2.4. Bağıl Nem Zonguldak ilinde yıllık ortalama bağıl nem oranı %68.30 olup, aylık en yüksek nem oranı %92.6 ile Ekim ayında, aylık en düşük nem oranı ise %39 ile nisan ayında gerçekleşmektedir. Aylara göre ortalama nem oranları ise %52.9 (nisan) ile %74.2 (ekim) arasında değişmektedir (Çizelge 6, Şekil 15). 13

Nem Oranı (%) Çizelge 6. Zonguldak ilinin yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek bağıl nem oranları (1938-2017) Bağıl Nem (%) Ocak Şub. Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Aral. En Yüksek 89,8 89,7 85,6 83,4 89,5 89,6 90 89,5 89,5 92,6 90,3 89,7 Ortalama 70,9 70,9 64,5 59,2 68,9 68,8 67,7 67,1 67,4 74,2 69,2 70,9 En Düşük 52,1 52,5 45,8 39 49,9 49,6 48,5 47,1 47,5 54,3 47,4 49,3 En Yüksek (%) Ortalama (%) En Düşük (%) 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 89,8 89,7 89,5 89,6 90 89,5 89,5 92,6 90,3 89,7 85,6 83,4 74,2 70,9 70,9 70,9 68,9 68,8 69,2 67,7 67,1 67,4 64,5 59,2 54,3 52,1 52,5 49,9 49,6 48,5 45,8 47,1 47,5 47,4 49,3 39 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 15. Zonguldak ilinin yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek bağıl nem oranları 1.2.4. Yağış Bol yağışlı bir iklime sahip olan Zonguldak ilinde en fazla yağış sonbahar ve kış aylarında, en düşük yağış ise haziran-eylül ayları arasında görülmektedir. İlde aylara göre ortalama en az ortalama yağışlı gün sayısı 6.6 gün ile temmuz ayında, en fazla yağışlı gün sayısı ise 17.9 gün ile ocak ayında gerçekleşmektedir (Şekil 16). 14

Yağışlı Gün Sayısı (Gün) 20 18 17,9 17,4 16 15,6 15 14 12 12,1 10,7 12,3 13,7 10 8 8,6 6,6 6,9 8,4 6 4 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 16. Zonguldak ilinin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları (1938-2017) Zonguldak ili süs bitkileri yetiştiriciliği yapılan diğer illerle ortalama yağışlı gün sayısı bakımından karşılaştırıldığında, ilde aylara göre ortalama yağışlı gün sayısının ocak, şubat ve mart, ekim, kasım ve aralık aylarında Antalya, Mersin, İzmir, Sakarya, Yalova, Samsun ve Yalova illerinden fazla olduğu görülmektedir (Çizelge 7, Şekil 17). Çizelge 7. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları İLLER Ocak Şub. Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aral. Zonguldak 17,9 15,6 15 12,1 10,7 8,6 6,6 6,9 8,4 12,3 13,7 17,4 Antalya 12,4 10,6 8,7 6,7 5,3 2,5 0,5 0,5 1,6 5,6 7,5 12 Mersin 10,2 9,1 7,6 6,5 4,9 2,1 0,8 0,7 1,6 4,8 6,5 10,1 İzmir 12,5 10,6 9,2 7,9 5,3 2,1 0,4 0,5 1,9 5,4 8,7 12,7 Sakarya 15,5 14,2 13,8 11,6 10,1 8,4 5,8 5,9 7,5 11,1 11,9 15,6 Yalova 15,3 13,2 12,5 11 7,9 5,8 3,8 3,9 6 10,1 11,7 14,7 Samsun 13,5 13,5 15,2 13,6 12,6 9,1 5,8 6,3 9,5 11,9 11,9 12,9 Afyon 12,4 11,9 11,9 11,5 12,1 7,6 3,7 3,1 4,3 7,3 8,4 12,3 15

Yağışlı Gün Sayısı (Gün) 20 Zonguldak Antalya Mersin İzmir Sakarya Yalova Samsun Afyon 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Şekil 17. Türkiye de süs bitkisi yetiştirilen bazı illerin aylara göre ortalama yağışlı gün sayıları 1.2.6. Rüzgar Zonguldak ilinin aylık rüzgar hızları Şekil 18 de verilmiştir. Şiddetli rüzgarlar kasımmart ayları arasında ve genel olarak kuzey-kuzey doğu ve güneydoğu yönlerinden esmektedir. Şekil 18. Zonguldak ilinde aylık rüzgar hızları 16

1.3. Toprak Özellikleri Proje kapsamında Zonguldak ili Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köyleri sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas OSB alanının toprak analizi, Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan arazilerin toprak analizi ve Ereğli ilçesi Soğanlı köyüne ait toprak analizi yaptırılmıştır. Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köyleri sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas OSB alanının toprak analiz sonucu Şekil 19 da verilmiştir. OSB alanına ait toprak tınlı yapıda olup hafif alkali (ph=7.8), kireçli (%14.6), tuzsuz (%0.004) ve organik madde içeriği (%0.31) çok düşüktür. Toprak örneği azot, fosfor, potasyum, magnezyum ve çinko içeriği bakımından yeterlilik seviyelerinin altındadır. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinde süs bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli bir sorun bulunmamakla birlikte uygun bir bitki besleme/gübreleme stratejisi ile verimliliği artırılabilir. Organik madde eksikliği toprağa yanmış çiftlik gübresi vb. organik madde ilavesiyle giderilmelidir. Ayrıca hazırlanacak gübre programları ile eksikliği görülen besin elementlerinin eksikliğinin de giderilmesi gerekmektedir. Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan arazilerin toprak analiz sonucu Şekil 20 de verilmiştir. Akyamaç köyü Filyos nehir kenarına ait toprak killi-tınlı yapıda olup hafif alkali (ph=7.6), kireçli (%14.5), tuzsuz (%0.011) ve organik madde içeriği (%0.94) çok düşüktür. Toprak örneği azot, fosfor, potasyum, magnezyum ve çinko içeriği bakımından yeterlilik seviyelerinin altında, diğer besin elementleri ise yeterlilik seviyelerinin üzerindedir. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinde süs bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli bir sorun bulunmamakla birlikte uygun bir bitki besleme/gübreleme stratejisi ile toprağın verimliliği artırılabilir. Organik madde eksikliği toprağa yanmış çiftlik gübresi vb. organik madde ilavesiyle, diğer besin elementlerinin eksikliği ise, hazırlanacak gübre programları ile giderilmelidir. Ereğli ilçesi Soğanlı köyüne ait toprak analiz sonucu Şekil 21 de verilmiştir. Soğanlı köyüne ait toprak killi-tınlı tekstüre sahip olup, hafif asidik (ph=6.4), çok az kireçli (%1.4), tuzsuz (%0.014) ve organik madde içeriği (%1.77) düşüktür. Toprak örneği fosfor, potasyum ve magnezyum içeriği bakımından yeterlilik seviyelerinin altında, diğer besin elementleri ise yeterlilik seviyelerinin üzerindedir. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinde süs bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli bir sorun bulunmamakla birlikte uygun bir toprak düzenleme ve bitki besleme/gübreleme stratejisi ile toprağın verimliliği artırılabilir. Organik madde eksikliği toprağa yanmış çiftlik gübresi vb. organik madde ilavesiyle, diğer besin elementlerinin eksikliği ise, hazırlanacak gübre programları ile giderilmelidir. Toprak örneği alınan üç farklı bölgede toprakların süs bitkileri yetiştiriciliği açısından önemli bir sorun taşımadığı, organik madde seviyelerinin düşük/çok düşük olması nedeniyle toprağa organik madde ilave edilerek, eksikliği görülen besin elementlerinin eksikliği ise hazırlanacak bitki besleme/gübreleme programları ile giderilebilecektir. 17

Şekil 19. Çaycuma ilçesi Ayvazlar-Burunkaya köylerinin sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas OSB alanının toprak analiz sonucu 18

Şekil 20. Çaycuma ilçesi Akyamaç köyü Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan arazilerin toprak analiz sonucu 19

Şekil 21. Ereğli ilçesi Soğanlı köyü toprak analiz sonucu 20

1.4. Sulama Suyu Özellikleri Proje kapsamında Çaycuma ilçesi Geriş Köyünde seracılık yapılan bir işletmenin sulama suyu olarak kullandıkları kuyu suyu analiz edilmiş ve analiz sonucu Şekil 22 de verilmiştir. Kuyu suyunun ph değerinin (7.1) sulama suyu bakımından uygun olduğu, iletkenlik değeri bakımından fazla miktarda tuz içerdiği (854 µs/cm), değişebilir Na oranı (%12.65) bakımından birinci sınıf sulama suyu, sodyum adsorpsiyon oranı (SAR) oranı (0.55 me/l) bakımından az sodyumlu su, kalıcı sodyum karbonat (RSC) bakımından (0.27 me/l) iyi ve potansiyel tuzluluk (PS) değeri bakımından 1. sınıf olması nedeniyle kuyu suyunun süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılmaya uygun olduğu belirlenmiştir. Karbonat (CO 3 ), klor (Cl) ve sülfat (SO 4 ) değerleri bakımından bir sorun olmadığı, bikarbonat (HCO 3 ) içeriği bakımından sorun başlaması nedeniyle ihtiyatla kullanılması gerekmektedir. Kuyu suyunun genel sulama suyu kalitesi bakımından yukarıda belirtilen önlemler dikkate alınmak koşuluyla, süs bitkileri yetiştiriciliğinde sulama suyu olarak kullanımı uygun olduğu saptanmıştır. Çaycuma ilçesi Ayvazlar köyüne ait dere suyunda 2017 yılında yapılan analiz sonucu Çizelge 8 de verilmiştir. Dere suyunun orta derecede tuzlu (355 µs/cm), ph değerinin normal (8.25), toplam sertlik (fr) bakımından yumuşak su, sodyum adsorpsiyon oranı (SAR) değeri (0.55 me/l) bakımından az sodyumlu su olduğu belirlenmiştir. Çaycuma ilçesi Ayvazlar köyüne ait kuyu suyunda 2017 yılında yapılan analiz sonucu Çizelge 9 da verilmiştir. Kuyu suyunun yüksek derecede tuzlu (753 µs/cm), ph değerinin normal (7.53), toplam sertlik (fr) bakımından hafif sert, sodyum adsorpsiyon oranı (SAR) değeri (0.55 me/l) bakımından az sodyumlu su olduğu belirlenmiştir. Sulama suyunda başlıca dikkat edilmesi gereken özellikler; klor (Cl), karbonat (CO 3 ), sodyum (Na), tuzluluk sınıfı, toplam sertlik ve potansiyel tuzluluk değerleridir. Çaycuma ilçesi Ayvazlar köyünde dere suyu ve kuyu suyu analiz sonuçları karşılaştırıldığında, dere suyunun kuyu suyundan daha iyi kalitede olduğu belirlenmiştir. Dere suyunun dezavantajı; içerdiği elementlerin mevsimsel olarak değişmesidir. Kuyu suyunda risk oluşturabilecek klor, bikarbonat ve potansiyel tuzluluk gibi değerler filtre/osmoz yöntemiyle arıtıldıktan sonra serada sulama suyu olarak kullanılabilir. 21

Şekil 22. Çaycuma ilçesi Geriş Köyü kuyu suyu analiz sonucu 22

Çizelge 8. Çaycuma ilçesi Ayvazlar Köyü dere suyu analiz sonucu Yer Çaycuma-Ayvazlar (OSB Alanı) Cinsi DERE SUYU ANALİZ SONUCU Koku Yok Tat Normal Görünüş ve Renk Normal Tortu Yok Total Tuz (ms) 355 (Orta Tuzlu) ph 8.25 (Normal) CO 3 (Karbonat) (meq/l) 0.0 HCO 3 (Bikarbonat) (meq/l) 0.96 Cl (Klorür) 5.0 (Normal) SO 4 (Sülfat) 0.19 K (Potasyum) 0.09 Ca (Kalsiyum) 0.54 Mg (Magnezyum) 0.90 Na (Sodyum) 0.65 Toplam Sertlik (Fr) 7.20 (Yumuşak) SAR 0.77 (A1-Az Sodyumlu Su) RSC (Kalıcı Sodyum Karbonat) -0.48 Potansiyel Tuzluluk (meq/l) 5.09 Sınıfı T2-A1 (2. Sınıf Siltli Topraklar) A1-Az Sodyumlu Su Orta Tuzlu Çizelge 9. Çaycuma ilçesi Ayvazlar Köyü kuyu suyu analiz sonucu Yer Çaycuma-Ayvazlar (OSB Alanı) Cinsi KUYU SUYU ANALİZ SONUCU Koku Yok Tat Normal Görünüş ve Renk Normal Tortu Yok Total Tuz (ms) 753 (Yüksek Tuzlu) ph 7.30 (Normal) CO 3 (Karbonat) (meq/l) 0.0 HCO 3 (Bikarbonat) (meq/l) 2.17 Cl (Klorür) 14.0 (Normal) SO 4 (Sülfat) 0.55 K (Potasyum) 0.06 Ca (Kalsiyum) 1.69 Mg (Magnezyum) 1.80 Na (Sodyum) 0.57 Toplam Sertlik (Fr) 17.45 (Hafif Sert) SAR 0.0 (A1-Az Sodyumlu Su) RSC (Kalıcı Sodyum Karbonat) -1.32 Potansiyel Tuzluluk (meq/l) 14.29 Sınıfı T3-A1 (2. Sınıf Kumlu Topraklar) A1-Az Sodyumlu Su Yüksek Tuzlu 23

Şekil 23. Saha ziyaretleri ve bilgi alışverişi amacıyla yapılan toplantıdan görünüm 24

2. DÜNYADA KESME ÇİÇEK VE DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ SEKTÖRÜNÜN DURUMU 2.1. Üretim Alanları Dünyada 1997 yılında 218.105 ha olan süs bitkileri üretim alanları son 18 yılda %715.33 oranında artış göstererek 2016 yılında 1 milyon 778 bin 284 ha a ulaşmıştır (Şekil 24). Şekil 24. Dünyada yıllara göre süs bitkileri üretim alanları Süs bitkileri içerisinde en fazla üretim alanına sahip olan ürün grubu dış mekan süs bitkileri (1.096.833 ha) olup, bunu kesme çiçek+iç mekan süs bitkileri (654.861 ha) izlemektedir (Çizelge 10). Dış mekan süs bitkilerinin süs bitkileri üretim alanları içindeki payı %61.67 iken, kesme çiçek ve iç mekan süs bitkilerinin toplam süs bitkileri üretim alanları içindeki payı %37 dir. Çizelge 10. Dünyada ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri üretim alanları Ürün Grubu Kesme Çiçek ve İç Mekan Süs Bitkileri Yıllar (Ha) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 702.383 560.000 572.000 652.000 620.000 620.000 650.000 654.861 Dış Mekan Süs Bitkileri 778.391 839.710 888.727 892.939 1.040.000 1.069.000 1.070.000 1.096.833 Çiçek Soğanları 38.217 32.924 28.404 28.428 28.828 29.734 30.066 26.590 Toplam 1.518.991 1.432.634 1.489.131 1.573.367 1.688.828 1.718.734 1.750.066 1.778.284 25

2.2. Üretim Değeri Dünyada süs bitkileri üretim değeri son 8 yılda %46.44 oranında artış göstererek 2016 yılında 65 milyar 208 milyon 500 bin Euro ya ulaşmıştır (Çizelge 11). 2009-2016 yılları arasında ürün grupları arasında en fazla artış oranı %64.31 ile dış mekan süs bitkilerinde gerçekleşmiş, bunu %35.52 ile kesme çiçek+iç mekan süs bitkileri izlemiştir. Çizelge 11. Dünyada ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri üretim değeri Ürün Grubu Kesme Çiçek ve İç Mekan Süs Bitkileri Yıllar (milyon Euro) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 26.196 26.500 26.500 28.000 32.000 30.000 35.000 35.500,00 Çiçek Soğanları 683,77 681,77 723,77 676,7 708,5 735,5 708,5 708,50 Dış Mekan Süs Bitkileri 17.650 20.352 21.057 21.407 21.000 23.000 29.000 29.000,00 Toplam 44.529,77 47533,77 48.280,77 50.083,70 53.708,50 53.735,50 64.708,50 65.208,50 2.3. İhracat Dünyada 2017 yılı verilerine göre, 20 milyar 894 milyon 721 bin dolar değerinde süs bitkileri ihracatı gerçekleştirilmiştir (Çizelge 12). Çizelge 12. Dünya süs bitkileri ihracatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) 2013 2014 2015 2016 2017 Hollanda 10.715.208 10.966.397 9.186.913 9.732.874 10.137.050 48,51-5,40 Kolombiya 1.344.652 1.386.108 1.308.583 1.328.138 1.417.127 6,78 5,39 Almanya 1.111.287 1.113.281 941.209 1.012.532 1.057.083 5,06-4,88 İtalya 895.900 882.001 772.899 833.914 939.416 4,50 4,86 Ekvator 841.159 922.210 824.453 806.932 890.537 4,26 5,87 Belçika 1.003.866 901.961 592.923 603.055 605.973 2,90-39,64 Kenya 537.952 621.599 527.756 555.814 595.627 2,85 10,72 Danimarka 651.536 58.515 464.315 476.830 491.731 2,35-24,53 ABD 417.632 421.387 411.245 427.109 447.246 2,14 7,09 İspanya 347.832 396.544 316.596 360.082 409.098 1,96 17,61 Kanada 305.553 333.455 346.062 366.272 392.366 1,88 28,41 Çin 275.439 409.950 299.686 330.000 338.468 1,62 22,88 Etiyopya 187.591 198.701 217.502 216.156 221.928 1,06 18,30 Tayvan 190.583 206.076 195.574 194.317 20.384 0,10-89,30 Fransa 175.583 179.799 148.366 154.174 165.214 0,79-5,91 Diğerleri 2.721.302 3.029.209 2.295.486 2.414.857 2.765.473 13,24 1,62 Toplam 21.723.075 22.027.193 18.849.568 19.813.056 20.894.721 100,00-3,81 Dünya süs bitkilerinin ihracatının %48.51 ini (10 milyar 137 milyon 50 bin dolar) tek başına Hollanda gerçekleştirirken, bu ülkeyi %6.78 lik (1 milyar 417 milyon 127 bin dolar) oranla Kolombiya izlemiştir (Çizelge 12, Şekil 25). Türkiye 85 milyon 512 bin dolar ihracat değeriyle dünya süs bitkileri ihracatında 26. sırada yer almıştır. 26 Pay (2017) (%) Değişim (%) (2013-2017)

Diğerleri 25,14% Kenya 2,85% Belçika 2,90% Hollanda 48,51% Ekvator 4,26% İtalya 4,50% Almanya 5,06% Kolombiya 6,78% Şekil 25. Dünya süs bitkileri ihracat oranlarının ülkelere göre dağılımı (2017) Dünya kesme çiçek ihracatı 2013-2017 yılları arasında %6.44 oranında azalarak 8 milyar 626 milyon 277 bin dolar olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 13). Çizelge 13. Dünya kesme çiçek ihracatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) 2013 2015 2017 Pay (%) (2017) Değişim (%) (2013-2017) Hollanda 4.640.301 3.856.457 4.206.998 48,77-9,34 Kolombiya 1.334.597 1.295.399 1.399.600 16,22 4,87 Ekvator 837.280 819.939 881.462 10,22 5,28 Kenya 480.332 479.141 540.895 6,27 12,61 Etiyopya 165.136 194.738 196.620 2,28 19,07 Malezya 107.961 98.147 107.526 1,25-0,40 Çin 79.741 87.169 103.913 1,20 30,31 İtalya 93.430 84.291 98.157 1,14 5,06 Belçika 280.181 83.841 89.623 1,04-68,01 Almanya 92.597 83.216 72.212 0,84-22,01 Diğerleri 1.108.116 879.849 929.271 10,77-16,14 Toplam 9.219.672 7.962.187 8.626.277 100,00-6,44 Hollanda 4 milyar 206 milyon 998 bin dolar değer ve %48.77 lik payla ilk sırada yer alırken, bunu 1 milyar 399 milyon 600 bin dolar değer ve %16.22 lik oranla Kolombiya izlemiştir (Çizelge 13, Şekil 26). 27

Malezya 1,25% Etiyopya 2,28% Kenya 6,27% Çin 1,20% Diğerleri 13,79% Hollanda 48,77% Ekvator 10,22% Kolombiya 16,22% Şekil 26. Dünya kesme çiçek ihracat oranlarının ülkelere göre dağılımı (2017) Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ihracatı 2013-2017 yılları arasında %0.61 oranında azalarak 9 milyar 134 milyon 895 bin dolar olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 14). Çizelge 14. Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ihracatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) Pay (%) 2013 2015 2017 (2017) Değişim (%) (2013-2017) Hollanda 4.344.299 3.731.234 4.232.036 46,33-2,58 Almanya 819.276 687.324 789.018 8,64-3,69 İtalya 674.662 576.596 697.746 7,64 3,42 Belçika 597.288 441.374 437.157 4,79-26,81 İspanya 296.052 263.243 341.916 3,74 15,49 Danimarka 389.412 306.783 315.578 3,45-18,96 ABD 248.369 252.400 285.974 3,13 15,14 Kanada 198.149 235.572 261.776 2,87 32,11 Çin 145.857 158.980 175.938 1,93 20,62 Tayvan 157.561 166.463 172.205 1,89 9,29 Fransa 133.866 116.284 131.616 1,44-1,68 Japonya 99.661 64.836 114.461 1,25 14,85 Polonya 118.260 92.447 97.293 1,07-17,73 Diğerleri 968.361 918.397 1.082.181 11,85 11,75 Toplam 9.191.073 8.011.933 9.134.895 100,00-0,61 Hollanda 4 milyar 232 milyon 36 bin dolar değer ve %46.33 lük payla ilk sırada yer alırken, bunu 789 milyon 18 bin dolar değer ve %8.64 lük oranla Almanya izlemiştir (Çizelge 14, Şekil 27). 28

2.4. İthalat Dünyada 2017 yılı verilerine göre, 19 milyar 263 milyon 288 bin dolar değerinde süs bitkileri ithalatı gerçekleştirilmiştir (Çizelge 15). Dünya süs bitkilerinin ithalatının %16.68 ini (3 milyar 212 milyon 927 bin dolar) Almanya gerçekleştirirken, bu ülkeyi %12.33 lük (2 milyar 356 milyon 822 bin dolar) oranla Hollanda ve %11.82 lik (2 milyar 277 milyon 851 bin dolar) oranla ABD izlemiştir (Çizelge 15, Şekil 27). Türkiye 83 milyon 190 bin dolar ithalat değeriyle dünya süs bitkileri ithalatında 31. sırada yer almıştır. Çizelge 15. Dünya süs bitkileri ithalatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) 2013 2015 2017 Pay (%) (2017) Değişim (%) (2013-2017) Almanya 3.466.170 2.951.689 3.212.927 16,68-7,31 Hollanda 1.993.179 2.153.110 2.356.822 12,23 18,24 ABD 1.912.913 2.011.797 2.277.851 11,82 19,08 İngiltere 1.699.417 1.631.478 1.550.522 8,05-8,76 Fransa 1.322.119 1.107.016 1.212.337 6,29-8,30 İtalya 655.861 592.637 619.597 3,22-5,53 Japonya 643.761 553.32 585.911 3,04-8,99 Rusya 960.763 718.032 567.911 2,95-40,89 İsviçre 642.641 547.920 560.400 2,91-12,80 Belçika 735.926 393.233 446.282 2,32-39,36 Kanada 406.216 382.658 409.256 2,12 0,75 Avusturya 470.583 399.933 381.643 1,98-18,90 Danimarka 319.651 314.194 337.245 1,75 5,50 Polonya 299.067 262.805 300.924 1,56 0,62 İsveç 345.908 264.335 288.344 1,50-16,64 Diğerleri 3.582.210 3.939.508 4.155.316 21,57 16,00 Toplam 19.456.385 17.670.345 19.263.288 100,00-0,99 Dünya kesme çiçek ithalatı 2013-2017 yılları arasında %1.05 oranında azalarak 8 milyar 138 milyon 767 bin dolar olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 16). Kesme çiçek ithalatında ABD %17.86 lık pay ve 1 milyar 453 milyon 785 bin dolar değerle ilk sırada yer alırken, bunu 1 milyar 187 milyon 954 bin dolar değer ve %14.60 lık oranla Almanya izlemiştir (Çizelge 16, Şekil 28). 29

Diğerleri 30,49% Almanya 16,68% Hollanda 12,23% Belçika 2,32% ABD 11,82% İsviçre 2,91% Rusya 2,95% Japonya 3,04% İtalya 3,22% Fransa 6,29% İngiltere 8,05% Şekil 27. Dünya süs bitkileri ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı (2017) Çizelge 16. Dünya kesme çiçek ithalatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) Pay (%) 2013 2015 2017 (2017) Değişim (%) (2013-2017) ABD 1.193.355 1.257.738 1.453.785 17,86 21,82 Almanya 1.231.738 1.163.149 1.187.954 14,60-3,55 Hollanda 834.966 968.082 994.790 12,22 19,14 İngiltere 1.036.715 1.016.532 964.125 11,85-7,00 Fransa 449.231 375.093 388.471 4,77-13,53 Rusya 702.037 492.698 350.775 4,31-50,03 Japonya 386.091 324.093 348.696 4,28-9,69 Belarus 16.543 18.697 181.438 2,23 996,77 İtalya 199.874 178.959 180.687 2,22-9,60 İsviçre 195.248 175.395 172.898 2,12-11,45 Diğerleri 1.979.376 1.700.392 1.915.148 23,53-3,24 Toplam 8.225.174 7.670.828 8.138.767 100,00-1,05 30

Diğerleri 30,10% ABD 17,86% Almanya 14,60% Japonya 4,28% İngiltere 11,85% Hollanda 12,22% Rusya 4,31% Fransa 4,77% Şekil 28. Dünya kesme çiçek ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı (2017) Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ithalatı 2013-2017 yılları arasında %0.16 oranında azalarak 7 milyar 809 milyon 145 bin dolar olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 17). Çizelge 17. Dünya canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) ithalatının yıllara ve ülkelere göre değişimi Ülkeler Yıllar (x 1000 Dolar) Pay (%) Değişim (%) 2013 2015 2017 (2017) (2013-2017) Almanya 1.556.594 1.185.028 1.282.071 16,42-17,64 Hollanda 781.028 805.989 921.656 11,80 18,01 Fransa 700.822 565.028 656.102 8,40-6,38 ABD 407.065 461.073 512.762 6,57 25,97 İngiltere 472.607 442.786 436.157 5,59-7,71 İtalya 300.258 267.597 304.826 3,90 1,52 Belçika 312.808 213.377 241.425 3,09-22,82 İsviçre 280.334 225.753 240.886 3,08-14,07 Avusturya 287.701 243.234 214.259 2,74-25,53 Kanada 185.647 181.108 202.205 2,59 8,92 Danimarka 160.603 167.240 192.200 2,46 19,67 Rusya 173.913 163.138 160.754 2,06-7,57 Polonya 167.243 147.102 155.959 2,00-6,75 Diğerleri 2.035.376 1.862.617 2.287.883 29,30 12,41 Toplam 7.821.999 6.931.070 7.809.145 100,00-0,16 31

Almanya 1 milyar 282 milyon 71 bin dolar değer ve %16.42 lik payla ilk sırada yer alırken, bunu 921 milyon 656 bin dolar değer ve %11.80 lik oranla Hollanda izlemiştir (Çizelge 17, Şekil 29). Kanada 2,87% ABD 3,13% Danimarka 3,45% Çin 1,93% Diğerleri 17,49% Hollanda 46,33% İspanya 3,74% İtalya 7,64% Almanya 8,64% Belçika 4,79% Şekil 29. Dünya canlı bitkiler (dış ve iç mekan süs bitkileri) ithalat oranlarının ülkelere göre dağılımı 2.5. Hollanda Mezatlarında En Fazla Satışı Yapılan Kesme Çiçek Türleri Dünyada en fazla kesme çiçek satışının yapıldığı Hollanda mezatında (Royal FloraHolland) (Şekil 30) 2016 yılı verilerine göre, toplam 10 milyar 689 milyon 300 bin adet kesme çiçek satışı gerçekleştirilmiştir. Kesme çiçek türleri arasında satışı en fazla gerçekleştirilen tür 3 milyar 362 milyon 600 bin adet dal ile kesme gül olup bunu 1 milyar 866 milyon 500 bin adetle lale, 925 milyon 600 bin adetle gerbera ve 781 milyon 300 bin adetle sprey kasımpatı (krizantem) izlemektedir (Çizelge 18). Royal FloraHolland mezatında, 2016 yılında saatlerde satışı yapılan kesme çiçeklerin toplam cirosu 1 milyar 671 milyon 800 bin euro dur. Türler arasında en fazla ciro 496 milyon 200 bin Euro değerle kesme gül olup bunu 196 milyon 900 bin Euro değerle sprey kasımpatı izlemektedir (Çizelge 19). 2016 yılında FloraHolland mezatında kesme çiçek türleri arasında dal başına en yüksek ortalama satış fiyatı 2.77 euro değerle cybidium orkideleri olup bunu 1.22 euro değerle ortanca izlemektedir (Çizelge 20). 32

Çizelge 18. Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler+doğrudan satış) kesme çiçek türleri ve adetleri Türler Adet (milyon Dal) Pay (%) Değişim (%) 2012 2016 (2016) (2012-2016) Kesme Gül 3.677,30 3.362,60 31,46-8,56 Sp. Kasımpatı 1.148,40 781,30 7,31-31,97 Lale 1.725,50 1.866,50 17,46 8,17 Lilium 303,70 302,90 2,83-0,26 St. Kasımpatı 178,00 148,90 1,39-16,35 Gerbera 920,70 925,60 8,66 0,53 Lisianthus 129,60 160,20 1,50 23,61 Ortanca 33,40 40,60 0,38 21,56 C. Orkide 28,40 20,70 0,19-27,11 Şakayık 63,70 74,20 0,69 16,48 Frezya 299,70 237,00 2,22-20,92 Hippeastrum 40,70 40,80 0,38 0,25 Alstromerya 177,80 149,00 1,39-16,20 Kala 65,70 56,10 0,52-14,61 Hypericum 127,70 113,30 1,06-11,28 Anthurium 54,60 42,90 0,40-21,43 Karanfil 209,10 160,30 1,50-23,34 Gypsophila 119,00 90,70 0,85-23,78 Limonium 71,70 76,40 0,71 6,56 Diğerleri 1.784,60 2.039,30 19,08 14,27 Toplam 11.159,30 10.689,30 100,00-4,21 Çizelge 19. Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler) kesme çiçek türleri ve ciroları Türler Ciro (milyon Euro) Pay (%) Değişim (%) 2012 2016 (2016) (2012-2016) Kesme Gül 571,3 496,20 29,68-13,15 Sp. Kasımpatı 222 196,90 11,78-11,31 Lale 151,3 137,20 8,21-9,32 Lilium 93,3 80,70 4,83-13,50 St. Kasımpatı 63 49,30 2,95-21,75 Gerbera 77,2 47,60 2,85-38,34 Lisianthus 40,1 49,00 2,93 22,19 Ortanca 32,3 43,80 2,62 35,60 C. Orkide 39,5 30,20 1,81-23,54 Şakayık 26 32,30 1,93 24,23 Frezya 31,8 28,80 1,72-9,43 Hippeastrum 29,6 28,70 1,72-3,04 Alstromerya 26 23,70 1,42-8,85 Kala 26,6 19,20 1,15-27,82 Hypericum 22,3 21,80 1,30-2,24 Anthurium 24,8 16,50 0,99-33,47 Karanfil 20,8 17,20 1,03-17,31 Gypsophila 19,9 19,40 1,16-2,51 Limonium 12,9 13,10 0,78 1,55 Diğerleri 294,6 320,20 19,15 8,69 Toplam 1.825,30 1.671,80 100,00-8,41 Şekil 30. Hollanda çiçek mezatı (Royal FloraHolland) (Foto: Soner KAZAZ) 33

Çizelge 20. Hollanda mezatında en fazla satılan (saatler+ doğrudan satış) kesme çiçek türlerinin ortalama satış fiyatları Türler Ort. Fiyat (Euro/Dal) Değişim (%) 2012 2016 (2012-2016) Kesme Gül 0,25 0,27 8,00 Sp. Kasımpatı 0,25 0,25 0,00 Lale 0,13 0,14 7,69 Lilium 0,46 0,52 13,04 St. Kasımpatı 0,4 0,42 5,00 Gerbera 0,14 0,12-14,29 Lisianthus 0,36 0,43 19,44 Ortanca 1,02 1,22 19,61 C. Orkide 2,85 2,77-2,81 Şakayık 0,5 0,58 16,00 Frezya 0,18 0,19 5,56 Hippeastrum 0,84 0,94 11,90 Alstromerya 0,18 0,21 16,67 Kala 0,43 0,41-4,65 Hypericum 0,19 0,22 15,79 Anthurium 0,45 0,48 6,67 Karanfil 0,14 0,16 14,29 Gypsophila 0,22 0,27 22,73 Limonium 0,19 0,23 21,05 Diğerleri 0,19 0,24 26,32 Şekil 31. Kesme gül üretim seralarından görünüm (Foto: Soner KAZAZ) 34

Şekil 32. Kasımpatı üretim seralarından görünüm (Foto: Soner KAZAZ) Şekil 33. Kesme çiçek ortanca ürerim seralarından görünüm (Foto: Soner KAZAZ) 35

2.6. Kesme Çiçek ve Dış Mekan Süs Bitkileri Sektöründe Ürün Deseni ve Teknoloji Alanında Yaşanan Gelişmeler ve Değişimler Hollanda dünya süs bitkileri ihracatının neredeyse yarısını (%48.51) tek başına karşılayarak sektördeki liderliğini sürdürmektedir. 2013 yılında gerek Rusya da yaşanan ekonomik kriz gerekse Rusya ile Hollanda arasındaki politik sorunlar sonucu Rusya nın Hollanda dan çiçek ithalatını sınırlaması sonucu, Rusya nın kesme çiçek ithalatı %44.39, toplam süs bitkileri ithalatı ise %32.08 oranında azalmıştır. Benzer şekilde 2012-2016 yılları arasında Hollanda nın da Rusya ya kesme çiçek ihracatı önemli oranda (%49.71) azalma göstermiştir. Rusya ile Hollanda arasında yaşanan sorunlar Litvanya, Polonya ve Letonya nın Rusya ya kesme çiçek ihracatlarını sırasıyla %536, %192 ve %106 gibi çok yüksek oranlarda artırmıştır. Aynı dönemde İtalya nın da Rusya ya canlı bitkiler ihracatı önemli oranda (%272.8) artış göstermiştir. Dünya kesme çiçek ihracatında lider konumda olan Hollanda kesme çiçek ihracatının %55.11 ini sadece Almanya (%27.39), İngiltere (%15.42) ve Fransa (%12.29) ya gerçekleştirirken, diğer önemli kesme çiçek ihracatçısı ülkelerden Kolombiya ihracatının %78.26 sını ABD ye, Kenya ihracatının %71.39 unu AB ülkelerine (Hollanda ve İngiltere), Etiyopya ihracatının %81.93 ünü Hollanda ya, Ekvator ise ihracatının %47.76 sını ABD ye gerçekleştirmektedir. Kesme çiçek ithalatında dünyada lider konumunda olan ABD, ithalatının üçte ikisinden fazlasını (%78.84) Kolombiya ve Ekvator dan gerçekleştirmektedir. Çin in 2012-2016 yılları arasında kesme çiçek ihracatı %73.40, canlı bitkiler ihracatı %60.70, bitki yaprakları, dalları ve diğer bitki kısımları ile buket yapmaya elverişli veya süs amaçlı yosunlar ve likenler ihracatı ise %74.57 oranında artış göstermiştir. Kesme çiçek sektöründe sektörün lokomotifi ve geleneksel üretim merkezleri olan bilinen başta Hollanda olmak üzere birçok gelişmiş ülke iklim, temiz su kaynağı, işgücü ve enerji maliyetleri vb. nedenlerden dolayı üretim merkezlerini Afrika, Asya ve Güney Amerika kıtasında uygun iklim koşulları ve ucuz işgücünün bulunduğu ülkelere (Kolombiya, Kenya, Ekvator, Etiyopya vb.) kaydırmıştır. Gelişmiş ülkeler sadece taze kesme çiçekleri değil aynı zamanda hem kesme çiçekler hem de iç mekan süs bitkilerinin üretim materyallerini de (çelik aşı gözü vb.) Afrika (Kenya, Etiyopya, Uganda, Tanzanya, Zambiya) ve Güney Amerika ülkelerinden temin yoluna yönelmişlerdir. Günümüzde birçok Afrika, Asya ve Güney Amerika ülkesinde uygun iklim koşulları nedeniyle hem sera hem de açık alanda dünya piyasalarında tercih edilen kaliteli kesme çiçekler (kesme gül, kasımpatı, hypericum, lilium, orkide, karanfil, kesme yeşillikler vb.) yetiştirilmektedir. Birçok ülke de kendi doğal floralarındaki türleri süs bitkileri sektörüne kazandırarak bu türlerin ihracatına başlamışlardır. Üretimde yüksek teknolojiden yararlanan ve birim alandan maksimum düzeyde verim alan Hollanda da kesme gül üretim alanları yıldan yıla azalma gösterirken, krizantem ve ortanca gibi türlerin üretim alanları artış eğilimindedir. Kolombiya, Ekvator, Kenya ve Etiyopya uygun iklim koşulları sayesinde dünya kesme gül pazarına yön veren ülkeler konumuna gelmişlerdir. Gelişmiş ülkeler kesme çiçek üretim alanlarını uygun iklim koşulları ve işgücü maliyetlerinin düşük olduğu ülkelere kaydırmakla birlikte hem kendi ülkelerinde kalan 36

seralarda yüksek teknolojiden yararlanarak birim alandan maksimum düzeyde verim alma yoluna gitmişler hem de diğer süs bitkilerinin (iç ve dış mekan süs bitkileri, çiçek soğanları) üretimine yönelmişlerdir. 0604 GTİP koduyla kısaca kesme yeşillikler (ağaç dalları ve yosunlar) olarak da bilinen bitki yaprakları, dalları ve diğer bitki kısımları ile buket yapmaya elverişli veya süs amaçlı yosunlar ve likenler grubunda, birçok ülke kendi doğal floralarındaki türleri sektöre kazandırarak bu türlerin ihracatına yönelmişlerdir. Bu ürün grubunda 2015 yılında AB ülkelerine yapılan toplam ihracatın (359 milyon Euro) %86 sını Hollanda (%35), ABD (%18), Kosta Rika (%10), İtalya (%7), Guatemala (%5), İsrail (%5), Meksika (%4) ve Kanada (%2) gerçekleştirmiştir. Süs bitkileri sektöründe özellikle kesme çiçekler, soğanlı kesme çiçekler ve iç mekan süs bitkileri üretiminin yapıldığı seralarda ileri teknoloji kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Seralarda başta optimum alan kullanımı ve işgücü tasarrufu olmak üzere pek çok avantaj sağlayan ve rolling bench olarak isimlendirilen hareketli masalar giderek yaygınlaşmakta, su ve gübre tasarrufu yanında yer altı sularının kirlenmesini önlemek bakımından da önemli olan kapalı drenaj (resirküle) sistemleri giderek benimsenmektedir. Sektörde dikim, hasat ve söküm makine ve robotları, sınıflandırma, boylama ve demetlemede ful otomasyon, ışıklandırmada led teknolojisi, CO 2 ile zenginleştirme, çiçek soğanlarında ürün programa ve forcing, hastalık ve zararlılarla mücadelede biyolojik ve entegre mücadele, budama ve şekil vermede mekanizasyon kullanımı giderek yaygınlık kazanmaktadır. Son yıllarda dış mekan süs bitkilerinde tüketici talepleri bodur, form ve şekil verilmiş, renkli yapraklı (sarı, mavi, kırmızı, alacalı) ve uzun süre çiçekli kalan bitkilere yoğunlaşmıştır. Dış mekan süs bitkilerinde aynı zamanda bonzai, minyatür bahçe, topiary ve dikey bahçe uygulamalarına talep giderek artış göstermektedir. Günümüzde gerek hastalıklardan ari bitki elde etmek gerekse kısa sürede hızlı çoğaltma yapmak amacıyla doku kültürüyle çoğaltma yöntemi çok sayıda süs bitkisinde ticari olarak uygulanmaya başlamıştır. Bu amaçla Polonya, Bulgaristan, Hindistan, Tayvan, Malezya, Tayland, Küba, Kosta Rika gibi birçok ülkede çok sayıdaki laboratuvarda süs bitkisi yanında tıbbi aromatik bitkilerden, muza, orkidelere, meyve anaçlarına, orman ağaçlarına kadar çok sayıda bitki türü çoğaltılmaktadır. Bugün bazı kesme çiçek (orkide, gerbera, statice, anthurium) iç mekan (afrika menekşesi, spathiphyllum, anthurium, orkide) ve dış mekan süs bitkileri ile soğanlı kesme çiçek (ranunculus) türleri ticari olarak doku kültürü yöntemiyle çoğaltılmaktadır. Süpermarketler ve online satışların pazarlamadaki payı günümüzde giderek artış göstermektedir. Süpermarketler, showroomlar ve toptan satış yerlerinde doğrudan satışların artmasıyla birlikte hem tüketicilerin ürün satın alma davranışları değişmiş hem de kalite, ürün çeşitliliği, sertifikasyon ve üretimde sürdürülebilirliğin önemi daha da artmıştır. Bütün bunlar firmalarda production in the triple P-concept olarak adlandırılan 3P-konseptinin (Profit- Planet-People) gelişmesini sağlamıştır. P harflerinden Profit: karlılığı, Planet: çevreye duyarlılığı, People: sosyal sorumluluk ve güvenceyi ifade etmektedir. Günümüzde artık sadece süpermarketlerde değil birçok pazarlama kanalıyla satılan çiçeklerin etiketleri üzerinde 37

ürün kalitesi ve sertifikasyon (çevre ve sosyal güvence) bilgilerine yer verilmesi ürünün güvencesini artırmaktadır. Süs bitkileri sektöründe önemli gelişmelerden biri de lojistik alanında yaşanmaktadır. Daha uzun raf ömrüne sahip olan bazı kesme çiçek türleri (kasımpatı vb.), kesme yeşillikler, çiçek soğanları ve genç bitkilerin kıtalar arası taşınmasında hava taşımacılığına göre yaklaşık 2 kat daha ucuz olan deniz taşımacılığı ve konteyner sistemi giderek önem kazanmaktadır. Günümüzde Kolombiya, Ekvator, İsrail, Kosta Rika, Kenya ve Güney Afrika dan Hollanda ya, Kolombiya dan İngiltere ye, Vietnam dan Japonya ya, İsrail den Avrupa ya, Çin den Japonya ya deniz taşımacılığı yoluyla süs bitkileri taşınmaktadır. Kolombiya nın 2013 yılındaki toplam kesme çiçek ihracatının %15 i deniz yoluyla taşınmıştır. 3. TÜRKİYE DE KESME ÇİÇEK VE DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ SEKTÖRÜNÜN DURUMU 3.1. Üretim Alanları Türkiye de süs bitkileri üretim alanları 1999-2017 yılları arasında %247.57 oranında artış göstererek 50 bin 89 dekara ulaşmıştır (Şekil 34). Şekil 34. Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri üretim alanları Türkiye de süs bitkileri ürün grupları arasında en fazla üretim alanına sahip alt sektör 36 bin 263 dekar alanla dış mekan süs bitkileri olup bunu 11 bin 748 dekar alanla kesme çiçekler izlemektedir (Çizelge 21). 38

Çizelge 21. Türkiye de yıllara ve ürün gruplarına göre süs bitkileri üretim alanları Ürün Grubu Yıllar 1999 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 Değişim (%) (1999-2017) Kesme Çiçekler 7.957 13.310 13.282,30 15.434 11.419 11.046,80 11.826,16 11.748,37 47,65 Dış Mekan Süs Bitkileri 5.642,90 11.809,70 15.339,10 19.611 34.526 32.421,10 32.293,09 36.263,07 542,63 İç Mekan Süs Bitkileri 541,2 785,4 1.249,50 1.769 1.127 1.105 1.465,38 1.650,71 205,01 Çiçek Soğanları 270,4 471,5 651,8 755 788 552,8 612,59 426,885 57,87 Toplam 14.411,50 26.376,60 30.522,70 37.569 47.860 45.125,70 46.197,2 50.089,04 247,56 Türkiye de en fazla süs bitkileri üretim alanına sahip il 15 bin 458 dekar ve %30.86 luk payla İzmir olup, bu ili 10 bin 995 dekar ve %21.95 lik oranla Sakarya izlemektedir (Çizelge 22). Çizelge 22. Türkiye de yıllara ve illere göre süs bitkileri üretim alanları İller Yıllar 2013 2015 2017 Pay (%) (2017) İzmir 10.669,30 14.346,90 15.458,50 30,86 Sakarya 12.543,50 10.517,20 10.995,80 21,95 Antalya 5.636,90 5.509,50 5.497,50 10,98 Yalova 2.709,90 2.772,80 3.208,90 6,41 Bursa 3.169,70 2.838,70 2.891,50 5,77 İstanbul 496,00 339,10 514,80 1,03 Diğer 9.900,41 9.873,01 11.522,03 23,00 Toplam 45.125,72 46.197,21 50.089,03 100,00 Türkiye de 2017 yılı verilerine göre 11 bin 748 dekar alanda kesme çiçek üretimi yapılmakta olup en fazla üretim alanına sahip olan tür %41.49 luk pay ve 4874 dekar alanla karanfildir. Karanfili %17.86 oran ve 2097 dekar alanla kesme gül ve %9.66 lık oran ve 1134 dekar alanla gerbera izlemektedir (Çizelge 23). Türkiye de 2017 yılı verilerine göre, 36 bin 263 dekar alanda toplam 490 milyon 559 bin 391 bin adet dış mekan süs bitkisi üretilmektedir. En fazla dış mekan süs bitkisi üretilen il 10 bin 931 dekar alan ve %30.15 lik oranla İzmir olup, İzmir i 10 bin 931 dekar alan ve %30.15 oranla Sakarya izlemektedir. 2017 yılı verilerine göre, adet bazında en fazla dış mekan süs bitkisi üretilen il %36 lık oran ve 176 milyon 624 bin 701 adet ile İzmir dir. İzmir i %23.07 lik oran ve 113 milyon 182 bin 784 adet ile Yalova izlemektedir (Çizelge 24). 39

Çizelge 23. Türkiye de yıllara ve türlere göre kesme çiçek üretim alanları Türler 2013 2014 2015 2016 2017 Karanfil 4.890,18 4.949,75 4.809,66 4.823,96 4.874,35 41,49 Gül 1.611,86 1.677,91 1.794,15 1.873,82 2.097,82 17,86 Gerbera 1.130,83 1.147,02 1.149,42 1.136,03 1.134,91 9,66 Krizantem 570,37 581,24 579,21 637,22 627,97 5,35 Lilyum 518,34 435,25 714,59 767,59 462,70 3,94 Nergis 327,45 430,06 428,42 415,56 415,60 3,54 Lale 335,63 384,18 427,91 413,43 412,00 3,51 Glayöl 332,38 411,00 576,80 586,90 262,50 2,23 Gypsohilla 261,32 254,31 240,28 252,04 254,29 2,16 Lisianthus 135,20 166,81 192,31 152,86 185,68 1,58 Şebboy 110,91 113,86 113,60 161,20 160,49 1,37 Fresia 157,77 156,79 157,29 155,99 155,49 1,32 Solidago 115,80 116,60 123,90 127,90 133,60 1,14 Sümbül 45,65 49,00 42,97 44,87 44,77 0,38 Orkide 13,80 14,10 18,75 18,75 37,85 0,32 İris 26,50 24,65 24,65 24,65 24,65 0,21 Anemon 8,40 11,40 10,90 10,40 10,40 0,09 Diğerleri 427,93 422,21 394,36 384,01 453,29 3,86 Toplam 11.046,81 11.373,74 11.826,16 12.014,17 11.748,37 100,00 Yıllar Pay (%) (2017) Çizelge 24. Türkiye de dış mekan süs bitkileri üretim alan ve adetleri (2017) İller Alan (da) Alan (%) Adet Adet (%) İzmir 10.948,86 30,19 176.624.701,00 36,00 Sakarya 10.931,56 30,15 37.055.592,00 7,55 Bursa 2.685,58 7,41 14.118.726,00 2,88 Yalova 2.402,80 6,63 113.182.784,00 23,07 Antalya 938,80 2,59 12.991.600,00 2,65 Manisa 912,64 2,52 15.160.895,00 3,09 Adana 647,85 1,79 29.942.250,00 6,10 Samsun 593,67 1,64 3.754.737,00 0,77 Kocaeli 517,00 1,43 5.618.000,00 1,15 Konya 432,00 1,19 4.526.040,00 0,92 Ankara 275,93 0,76 50.392.250,00 10,27 İstanbul 111,29 0,31 13.051.300,00 2,66 Diğerleri 4.865,10 13,42 14.140.516,00 2,88 Toplam 36.263,07 100,00 490.559.391,00 100,00 40

Değer (x1000 Dolar) 3.2. İhracat Türkiye nin süs bitkileri ihracatı 1998-2017 yılları arasında %368.27 oranında artış göstererek 85 milyon 512 bin dolara ulaşmıştır (Şekil 35). 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 18261 12956 35901 47246 70750 71345 77429 81614 85512 1998 2000 2005 2009 2011 2013 2015 2016 2017 18261 12956 35901 47246 70750 71345 77429 81614 85512 Şekil 35. Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri ihracatı Türkiye nin ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri ihracatı Çizelge 25 te verilmiştir. 2017 yılı verilerine göre, süs bitkilerinde en fazla ihracat %56.30 luk pay ve 48 milyon 144 bin 526 dolar değerle canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) grubunda gerçekleşmiştir. Canlı bitkileri %33.74 lük pay ve 28 milyon 853 bin 401 dolar değerle kesme çiçekler izlemiştir. 2017 yılı verilerine göre, kesme çiçek türleri arasında en fazla ihraç edilen tür 353 milyon 607 bin 950 adet ve 26 milyon 645 bin 140 dolar değerle karanfildir. Çizelge 25. Türkiye nin yıllara ve ürün gruplarına süs bitkileri ihracatı Ürün Grubu Yıllar 2000 ($) 2005 ($) 2010 ($) 2013 ($) 2016 ($) 2017 ($) Pay (%) (2017) Kesme Çiçekler (GTİP:0603) 7.002.417 20.397.089 26.256.449 28.190.297 27.731.225 28.853.401 33,74 Canlı Bitkiler (GTİP: 0602) 2.346.611 5.671.929 22.127.240 39.986.517 45.072.553 48.144.526 56,30 Çiçek Soğanları (GTİP: 0601) 2.305.939 2.747.802 1.809.626 2.001.044 1.707.946 1.293.396 1,51 Bitki yaprakları, dalları vb. diğer kısımları, yeşillikler, süs amaçlı yosun ve likenler (GTİP: 0604) 1.301.175 7.412.887 5.860.113 6.811.350 7.101.777 7.221.113 8,44 Toplam 12.956.142 36.229.707 56.053.428 76.989.208 81.613.501 85.512.436 100,00 Canlı bitkiler: dış mekan ve iç mekan süs bitkileri 41

Değer (x 1000 Dolar) 3.3. İthalat Türkiye nin süs bitkileri ithalatı 1998-2017 yılları arasında %222.4 oranında artış göstererek 83 milyon 18 bin dolara ulaşmıştır (Şekil 36). 90000 85248 81385 87244 83018 80000 70000 60000 55458 50000 40000 30000 26184 30348 20000 18281 17482 10000 0 1998 2000 2005 2009 2011 2013 2015 2016 2017 18281 17482 26184 30348 55458 85248 81385 87244 83018 Şekil 36. Türkiye nin yıllara göre süs bitkileri ithalatı Türkiye nin ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri ithalatı Çizelge 26 da verilmiştir. Süs bitkilerinde 2017 yılı verilerine göre, en fazla ithalat %86.65 oran ve 71 milyon 933 bin 166 dolar değerle canlı bitkiler (dış mekan ve iç mekan süs bitkileri) grubunda gerçekleşmiştir. Çizelge 26. Türkiye nin yıllara ve ürün gruplarına süs bitkileri ithalatı Ürün Grubu Yıllar 2000 ($) 2005 ($) 2010 ($) 2013 ($) 2016 ($) 2017 ($) Pay (%) (2017) Kesme Çiçekler (GTİP:0603) 531.192 426.284 731.140 2.562.857 4.129.017 3.528.839 4,25 Canlı Bitkiler (GTİP: 0602) 15.506.081 30.664.386 42.958.359 82.202.815 73.287.391 71.933.166 86,65 Çiçek Soğanları (GTİP: 0601) 1.324.872 2.211.009 5.560 7.100.089 9.092.878 6.844.318 8,24 Bitki yaprakları, dalları vb. diğer kısımları, yeşillikler, süs amaçlı yosun ve likenler (GTİP: 0604) 120.126 510.787 507.047 635.088 734.922 712.668 0,86 Toplam 17.482.271 33.812.466 49.757.042 92.500.849 87.244.208 83.018.991 100,00 Canlı bitkiler: dış mekan ve iç mekan süs bitkileri 42

Canlı bitkileri %8.24 oran ve 6 milyon 844 bin 318 dolar değerle çiçek soğanları izlemiştir. Dış mekan süs bitkileri içerisinde en fazla ithalat 31 milyon 353 bin 41 dolar değerle 60290480000 GTİP kodlu Canlı açık hava diğer ağaç ve çalıları; çıplak kökleriyle birlikte olanlar hariç ile 8 milyon 165 bin 611 dolar değer ile 60290470000 GTİP kodlu Kozalaklı ve yaprak dökmeyen açık hava canlı ağaçları; çıplak kökleriyle birlikte olanlar hariç yaprağını döken ve dökmeyen ağaçlarda gerçekleşmiştir. 4. ÜRÜN PLANLAMA 4.1. Kesme Çiçekler 4.1.1. Zonguldak İlinin Kesme Çiçek Yetiştiriciliği Bakımından Değerlendirilmesi Ilıman Karadeniz ikliminin etkisi altında olan Zonguldak ilinde, her mevsim yağışlı olup yıllık ortalama sıcaklık 13.6 o C dir. İlde mevsimler ve gece-gündüz arasında önemli bir sıcaklık farkı bulunmamakta, denizden iç kesimlere doğru gidildikçe iklim biraz daha sertleşmektedir. Mayıs-ağustos ayları arasında ortalama sıcaklıklar 15.4-21.9 o C arasında, eylül-nisan ayları arasında ise ortalama sıcaklıklar 6.1-18.6 o C arasında değişmektedir. Birçok kesme çiçek türünün gündüz optimum sıcaklık isteklerinin 18-25 o C arasında olması, Zonguldak ilinin de özellikle yaz aylarındaki sıcaklık değerlerinin bu değerlere yakın olması, ilin yaz aylarında kaliteli üretim için uygun koşullara sahip olduğunu göstermektedir. Yaz aylarında en yüksek sıcaklıklar 39.8-40.5 o C lere ulaşmakta, kış aylarında en düşük sıcaklıklar ise -8 o C ye kadar düşmektedir. Yaz aylarında aylık ortalama yağışlı gün sayısı 6.6-8.4 gün iken, sonbahar ve kış aylarında aylık ortalama yağışlı gün sayısı 17.9 güne ulaşmaktadır. Aylık ortalama güneşlenme süresi ilkbahar ve yaz aylarında 5.3-10.1 saat arasında değişirken, bu değer sonbahar ve kış aylarında 2.2-7.4 saat arasında değişmektedir. İlde radyasyonun en yüksek olduğu aylar haziran ve temmuz ayları iken, en düşük radyasyonun gerçekleştiği aylar ise, aralık ve ocak aylarıdır. Zonguldak ilinde ışık miktarının maksimum geldiği aylarda bile solar radyasyon değeri 2500 J/cm 2 yi geçmemektedir. Yıllık ortalama bağıl nem oranı %68.30, aylara göre ortalama bağıl nem oranları %59.2-%74.2 arasında değişmekte, aylık en yüksek nem oranı %92.6 ile Ekim ayında, aylık en düşük nem oranı ise %39 ile nisan ayında gerçekleşmektedir. Zonguldak ili kesme çiçek yetiştiriciliği bakımından iklim parametreleri esas alınarak değerlendirildiğinde, ilin yaz aylarında hem düşük sıcaklığa sahip olması hem de solar radyasyon değerinin 2500 J/cm 2 yi geçmemesi özellikle nisan-ekim ayları arasında gerek açıkta gerekse serada (ısıtma yapılmadan) kaliteli kesme çiçek üretiminin yapılabileceğini göstermektedir. İlin yaz aylarında ülkemizde kesme çiçek üretiminde lider konumda olan Antalya, Mersin, İzmir ve Adana gibi illerden daha düşük sıcaklığa sahip olması, yaz üretiminde belirtilen bu illere göre önemli avantaj sağlamaktadır. Kesme çiçeklerde yıl boyu elde edilen toplam verimin %60 ına yakını nisan-eylül ayları arasında hasat edilmektedir. Bu aylardaki sıcaklık değerleri ile ışık intensitesinin kesme çiçek yetiştiriciliğine son derece uygun olması ilde yazlık üretimin önemini artırmaktadır. Zonguldak ta sonbahar ve kış aylarında sıcaklıkların sıfır derecenin altına düşmesi bu mevsimlerde yapılacak üretimde (sera) ısıtmayı zorunlu kılmaktadır. Bununla birlikte ilin zengin kömür madeni yataklarına 43

sahip olması nedeniyle ısıtmada kullanılacak kömür maliyeti diğer illerden daha düşük olacaktır. İlin en önemli dezavantajları arasında sonbahar ve kış aylarında hem güneşlenme süresinin kesme çiçek yetiştirilen diğer illere (Antalya, İzmir, Adana, Mersin) göre ortalama 2 saat daha düşük olması hem de bu mevsimlerde aylık ortalama yağışlı gün sayısının diğer illerden yaklaşık 5 gün fazla olmasıdır. Gerek güneşlenme süresinin az gerekse yağışlı gün sayısının fazla olduğu sonbahar ve kış aylarında örtüaltında (sera) yapılacak kesme çiçek üretiminde ek aydınlatma (ışıklandırma) ile gün uzunluğu uzatılabilir. Son yıllarda kurulum maliyeti yüksek ancak işletme ve enerji maliyeti düşük olan led teknolojisinden yararlanılarak seralarda ışıklandırma yapılabilir. Zonguldak ilinin çok engebeli bir arazi yapısına sahip olması, ilin %56 sının dağlarla kaplı olması ve ilin topraklarının orta yükseklikteki dağlık alanlardan oluşması kesme çiçek yetiştiriciliği bakımından arazi sorununu da beraberinde getirmektedir. Diğer ilçelere göre gerek uygun iklim koşulları gerekse uygun arazi varlığı il genelinde Çaycuma ilçesini kesme çiçek yetiştiriciliği bakımından öne çıkarmaktadır. İlçede Ayvazlar ve Burunkaya köylerinin sınırları içerisinde yapılması planlanan Seracılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi alanı ile Akyamaç köyü sınırları içerisinde Filyos nehir kenarına seddeleme çalışması sonrasında açığa çıkan araziler gerek toprak yapıları gerekse sulama suyu kalitesi bakımından kesme çiçek yetiştiriciliğinde değerlendirilebilecek alanlardır. Zonguldak ilinde; serada toprakta ve topraksız tarımda olmak üzere ısıtma yapılarak yıl boyu katma değeri yüksek bazı kesme çiçek türlerinin (kesme gül, kasımpatı, ortanca, lilium vb.) yetiştiriciliği yapılabileceği gibi, sadece yaz aylarında (nisan-ekim) açıkta ve/veya serada da (ısıtma yapılmadan) bazı kesme çiçek türlerinin (kasımpatı, kesme gül, lilium, yetiştiriciliği yapılabilir. Serada ısıtma yapılarak yıl boyu yapılacak yetiştiricilikte kurulum maliyeti yüksek olan modern seraların kullanılması gerekmektedir. Sadece yaz aylarında yapılacak yetiştiricilikte ise, kurulum maliyeti daha düşük olan klasik tip seralarda yetiştiricilik yapılması yatırım maliyetlerini düşürecektir. 4.1.2. Zonguldak İlinde Yaz Aylarında Açıkta Tarla Koşullarında Yetiştirilebilecek Kesme Çiçek Türleri Yaz aylarında iklim koşulları dikkate alındığında, Zonguldak ilinde nisan-ekim ayları arasında açıkta tarla koşullarında Glayöl, Solidago, Kasımpatı (krizantem), Gypsophila ve Kadife (çelenkler için) gibi kesme çiçek türleri yetiştirilebilir. Açıkta tarla koşullarında yapılan üretimde girdi maliyetleri düşük olduğu gibi yetiştirilecek ürünlerden elde edilecek karlılıkta düşük olacaktır. 4.1.3. Zonguldak İlinde Serada Toprakta Yıl Boyu Yetiştirilebilecek Kesme Çiçek Türleri İlde serada ısıtma yapmak koşuluyla toprakta yıl boyu birçok kesme çiçek türü yetiştirilebilir. Bununla birlikte gerek ülkemizdeki iç pazar talebi gerekse dünya ticareti dikkate alındığında, kesme gül ve kasımpatı (krizantem) Zonguldak ta rantabl yetiştirilebilecek türlerin başında gelmektedir. Kaliteli ve sürdürülebilir kesme gül ve kasımpatı yetiştiriciliği için mutlaka modern seraya gereksinim vardır. Geleneksel sera tiplerinde yetiştirilen kesme gül ve kasımpatılarda kalite düşüklüğü kaçınılmazdır. Bununla 44

birlikte toprakta yıl boyu kasımpatı yetiştiriciliği için klasik tip seralar ile modern sera tipleri arasında modifiye edilmiş sera tipi kullanılarak yatırım maliyetleri düşürülebilir. Serin iklim bitkisi olan kasımpatı gün uzunluğu bakımından kısa gün bitkisidir. Ülkemizde kasımpatı Biçme ve Krizantem adlarıyla da bilinmektedir. Kasımpatının sıcaklık isteği gündüz 18-21 o C, gece 15-16 o C, nem isteği %70-80 dir. Zonguldak ilinin iklim koşulları kasımpatı yetiştiriciliğine oldukça uygundur. Kasımpatı sonbahar ve kış aylarında vegetatif büyümesi için ek aydınlatma (ışıklandırma), yaz aylarında ise erken çiçeklenmesi için mutlaka karartmaya ihtiyaç duyan bir türdür. Bu nedenle yıl boyu kasımpatı yetiştiriciliği yapılacak seralarda mutlaka ışıklandırma-karartma sistemlerine gereksinim vardır. Son yıllarda gerek dünyada gerekse ülkemizde ticareti giderek yaygınlaşan ortanca da Zonguldak ilinde kaliteli yetiştirilebilecek kesme çiçek türleri arasında yer almaktadır. Bu türlerin dışında ilde karanfil, gerbera, lilium (zambak), şebboy (kış aylarında), lisianthus ve ranunculus (ekim-mayıs arası) türleri de yetiştirilebilir. Ancak karanfil ve gerbera yetiştiriciliğinin iç pazara değil mutlaka ihracata yönelik olarak planlanması gerekir. Aksi takdirde bu türlerle iç pazara yönelik olarak yapılacak üretimler rantabl olmayabilir. Kesme çiçek lilium yetiştiriciliğinde en önemli girdi soğan maliyetidir. Lilium yetiştiriciliği planlanması durumunda soğan maliyetlerini azaltmak amacıyla iklim koşullarının uygun olması nedeniyle soğan büyütme işleminin yapılması gerekir. Soğan büyütme amacıyla kullanılan soğanlardan 1-2 yıl sonra ticari büyüklükte soğanlar elde edilebilmektedir. 4.1.4. Zonguldak İlinde Serada Topraksız Tarımda Yıl Boyu Yetiştirilebilecek Katma Değeri Yüksek Kesme Çiçek Türleri Türkiye kesme gül üretiminde yıllardır dış ticaret açığı vermekte ve her yıl ortalama 8 milyon adet kesme çiçeği ithal etmektedir. Ülkemizde yaklaşık 2100 dekar alanda kesme gül üretimi yapılmaktadır. Üretimin %90 dan fazlası serada toprakta, geriye kalan bölümü ise topraksız tarımda yapılmaktadır. Üretim yapılan seraların büyük çoğunluğu klasik seralar olup bu seralarda teknoloji kullanımı yetersizdir. Bu nedenle de ülkemizde üretilen kesme güllerde özellikle yaz aylarında kalite sorunu yaşanmaktadır. Zonguldak ili özellikle yaz aylarında kaliteli kesme gül üretimi için oldukça uygun iklim koşullarına sahiptir. Bu nedenle ilde özellikle Çaycuma ilçesinde yapılacak modern seralar ve seralarda teknoloji kullanımı ile topraksız tarımda yıl boyu (ısıtma yapılarak) kesme gül yetiştiriciliği yapılabilir. Yaz aylarında ortalama sıcaklık değerlerinin 22 o C nin altında olması kesme gül yetiştiriciliği için önemli avantaj sağlamaktadır. Kesme gülün sıcaklık isteği; gündüz 21-25 o C, gece 16-18 o C, nem isteği %60-80, ışık isteği 30.000-36.000 lüx olup gün uzunluğu bakımından nötr gün bitkisidir. Kış aylarında güneşlenme süresinin az ve yağışlı günlerin fazla olması sorunu seralarda ışıklandırma yapılarak giderilebilir. Son yıllarda kesme gül seralarında ışıklandırmada LED teknolojisinin kullanılmasıyla oldukça başarılı sonuçlar alınmaktadır. Dünyada 30.000 den fazla kesme gül çeşidi bulunmakla birlikte dünya kesme gül ticaretinde pazarın %30 dan fazlasını oluşturan kırmızı renkli çeşitler ilk sırada yer almaktadır. Ülkemizde ise ticareti yapılan kesme güllerin %90 dan fazlasını kırmızı renkli çeşitler oluşturmaktadır. 45

Soğanlı kesme çiçeklerden zambak olarak bilinen lilium da ilde topraksız tarımda (kasa kültüründe) kaliteli ve rantabl olarak yıl boyu yetiştirilebilecek türler arasında yer almaktadır. 4.1.5. Zonguldak İlinde Yetiştirilebilecek Kesme Yeşillik Türleri Sepet, buket, çelenk ve aranjman gibi her türlü çiçek düzenlemesinde kesme çiçeklerle birlikte veya tek başına kullanılan, buket ve çiçek düzenlemelerine tazelik ve renk çeşitliliği sağlayan ve aynı zamanda onlara daha güzel görünüm kazandıran çiçekli, çiçeksiz, meyveli, meyvesiz, sürgün, dal ve yaprak gibi bitki parçaları kesme yeşillik olarak adlandırılır. Dünyada kesme yeşilliklerin sektörde kullanımı giderek artış göstermektedir. Hollanda da yapılan bir araştırma, 15 yıl önce buketlerde %5 olan kesme yeşillik kullanım oranının günümüzde %25-30 a ulaştığını göstermiştir. Dünyada kesme yeşillik olarak kullanılan ruscus türü İsrail Ruscusu olarak ta bilinen Ruscus hypophyllum türüdür. Ülkemizde ise özellikle Orta ve Batı Karadeniz bölgesindeki orman altlarında doğal olarak yetişen Ruscus hypoglossum türünün, doğada yetişen bitkilerden kesilerek ticareti yapılmaktadır. Zonguldak ilinde gerek Ruscus hypophyllum gerekse Ruscus hypoglossum türleri klasik tipte seralarda toprakta yıl boyunca rantabl olarak yetiştirilebilir. 4.2. Dış Mekan Süs Bitkileri 4.2.1. Zonguldak İlinin Dış Mekan Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Bakımından Değerlendirilmesi Dış mekan süs bitkileri sektöründe kesme çiçek sektörüne göre daha büyük alanlara gereksinim vardır. Çok engebeli bir arazi yapısına sahip olan Zonguldak ilinin %56 sının dağlarla kaplı olması ve ilin topraklarının orta yükseklikteki dağlık alanlardan oluşması dış mekan süs bitkileri sektöründe arazi varlığı sorununu beraberinde getirmektedir. Bununla birlikte Zonguldak ili özellikle yaprak döken ve yaprak dökmeyen (iğne yapraklı) ağaç türlerinin fidanlarının yetiştiriciliği için uygun iklim koşullarına sahiptir. Zonguldak florasında; yükseklerde Göknar ve Çam, düşük rakımlarda; Kayın, Meşe, Kestane, Karaağaç ve Ihlamurun bulunması, ayrıca florasında Orman gülü, Pırnal meşesi, Çoban püskülü, Defne, Kocayemiş, Kızılcık, Kiraz, Ayı üzümü, Kuşburnu, Böğürtlen, Dağ çileği ve Eğrelti otunun yayılış göstermesi birçok türün ilde kolaylıkla yetiştirilebileceğini göstermektedir. Zaten ilde mevcut bulunan orman fidanlıklarında (Gökçebey) birçok türün fidanı da başarılı bir şekilde yetiştirilmektedir. Türkiye nin dış mekan süs bitkilerinde başlıca ithal ettiği türler arasında; çınar, ıhlamur, akçaağaç, sığla, manolya, saplı meşe, pırnal meşesi, kızıl meşe, huş, porsuk, leylandi, mavi servi, limoni servi, ortanca, alev ağacı ve sütun (kalem) servi yer almaktadır. Bu türlerden başta ıhlamur, meşe, çınar, sığla ve akçaağaç olmak üzere neredeyse tamamı ilde başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. 46

4.2.2. Zonguldak İlinde Dış Mekan Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilebilecek Ağaç Türleri Zonguldak ilinde; Ihlamur, Çınar, Akçaağaç türleri, Oya ağacı, Alıç, Sığla, Süs Kirazı, Erguvan, Leylandi, Porsuk, Mavi Ladin, Batı Ladini, Himalaya Sediri, Mavi Atlas Sediri, Toros Sediri, Göknar ve Mazı türlerinin fidanları kolaylıkla yetiştirilebilir. 4.2.3. Zonguldak İlinde Dış Mekan Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilebilecek Çalı Türleri Zonguldak ilinde başta Ateş dikeni, Gül, Kadın tuzluğu, Şimşir, Dağ muşmulası, Taflan, Kurtbağrı olmak üzere birçok çalı türü yetiştirilebilir. 4.2.4. Zonguldak İlinde Dış Mekan Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilebilecek Soğanlı Çiçekler İlde dış mekana yönelik olarak lale, sümbül ve müşkülüm (muscari) yetiştirilebilir. Ancak ülkemizde çiçek soğanlarının en büyük alıcısının kamu (belediyeler) olması bu türlerin pazarlanma sorununu da beraberinden getirmektedir. Bu nedenle çiçek soğanlarının ilde her ne kadar kaliteli olarak yetiştirilebilecekse de rantabl olmayacağı söylenebilir. 4.2.5. Zonguldak İlinde Dış Mekan Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilebilecek Mevsimlik Çiçekler ve Yer Örtücü Bitkiler Zonguldak ili birçok yazlık ve kışlık mevsimlik çiçek türü ile yer örtücü bitki türlerinin yetiştirilmesi için uygun iklim koşullarına sahiptir. İlde yazlık mevsimlik çiçek türlerinden Kadife, Petunya, Zinnia, Vapur dumanı, Begonya, Ateş çiçeği, Horoz İbiği, İpek çiçeği, kışlık mevsimlik çiçeklerden ise, Hercai menekşe, Çuha çiçeği, Süs lahanası, İstanbul papatyası yetiştirilebilir. Bunların dışında birçok yazlık ve kışlık mevsimlik çiçek türü yetiştirilebilir. Yer örtücü bitkilerden ise Çim ve Kuduz otu (Alyssum) ilde başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Fakat bu türlerde aile işletmeleri şeklindeki küçük işletmelerin ülkemizde büyük ölçekli işletmelerle rekabet gücünün düşük olacağı ve rantabl olmayacağı düşünülmektedir. 5. ÖLÇEK BELİRLEME 5.1. Kesme Çiçek Türleri İçin En İdeal Ölçeğin Belirlenmesi Ülkemiz kesme çiçek sektöründe iç pazar ve dış pazara yönelik üretim yapan işletmeler olmak üzere 2 farklı işletme tipi mevcuttur. İhracata yönelik üretim yapan işletmeler (özellikle karanfil) büyük alanlarda (20-500 dekar) üretim yaparken, iç pazara yönelik üretim yapan işletmeler ise küçük alanlarda (0.5-20 dekar) üretim yapmaktadır. İç pazara yönelik üretim yapan işletmelerin teknolojik yatırımı düşük ve aile işletmesi şeklinde işletme yapıları mevcuttur. İşletme büyüklükleri yetiştirilen türe göre de değişmektedir. Örneğin ihracata yönelik karanfil yetiştiriciliğinde ideal işletme büyüklüğü 50 dekar ve üzerindedir. Toprakta iç pazara yönelik kesme gül üretiminde küçük işletmelerde işletme büyüklüğü 5-10 dekar, büyük işletmelerde ise 10-20 dekardır. Topraksız tarımda iç pazara yönelik kesme gül üreten işletmelerde ise ideal işletme büyüklüğünün 20 dekar ve üzerinde olması yatırımın geri dönüş süresi bakımından önemlidir. Kasımpatı üretiminde küçük işletmelerde işletme büyüklüğü 5-10 dekar, büyük işletmelerde ise 10-20 dekardır. Liliumda ideal işletme büyüklüğü 5-10 dekar iken, gerberada işletme büyüklüğünün iç pazar ve ihracata yönelik üretim yapan işletmelere göre değişmekle birlikte 5-30 dekar arasında olması idealdir. İç pazara yönelik üretim yapan işletmelerde diğer kesme çiçek türlerinin işletme büyüklükleri 47

türlerin pazar payları dikkate alınarak 2-5 dekar arasında olması idealdir. Kesme çiçeklerde mutlaka paketleme ve soğuk hava depolarının tesis edilmesi gerekir. Paketleme ve soğuk hava deposunun ölçeği üretimin hedefine (iç pazar ve ihracat) göre değişmekle birlikte paketleme ünitesinin en az 100 m 2, soğuk hava deposunun ise en az 150 m 3 (5x10x3 m) kapasiteye sahip olması gerekir. Kesme çiçek üreten işletmelerde üretim materyallerinin çoğaltılması amacıyla işletme tipine bağlı olarak 100 m 2 ve üzerinde köklendirme serasına ihtiyaç vardır. 5.2. Dış Mekan Süs Bitkileri İçin En İdeal Ölçeğin Belirlenmesi Dış mekan süs bitkileri sektöründe ideal işletme büyüklüğü yetiştirilecek bitkinin cinsine (ağaç, çalı, mevsimlik çiçek, yer örtücü bitki) göre değişir. İhracata yönelik ağaç türlerinin fidanlarını yetiştiren işletmelerde dikilen fidanların 5-15 yaşları arasında satış büyüklüğüne gelmesi dikkate alınarak sürdürülebilir üretim için işletme büyüklüğünün 1000 dekar ve üzerinde olması idealdir. Ancak iç pazara yönelik ağaç türlerinin fidanlarını üreten işletmelerde işletme büyüklüğünün 100 dekar ve üzerinde olması gerekir. İç pazara yönelik çalı türlerinin fidanları ile mevsimlik çiçekler üreten işletmelerde işletme büyüklüğünün 10 dekar ve üzerinde olması, ihracata yönelik üretim yapan işletmelerde ise işletme büyüklüğünün 100 dekar ve üzerinde olması gerekir. Dış mekan süs bitkileri üreten işletmelerde mutlaka hangara gereksinim duyulmaktadır. Hangarın işletme tipine bağlı olarak 300 m 2 ve üzerinde olması gerekir. Dış mekan süs bitkisi üreten işletmelerde üretim materyallerinin çoğaltılması amacıyla işletme tipine bağlı olarak 500 m 2 ve üzerinde köklendirme serasına ihtiyaç vardır. 6. HİJYEN PROTOKOLÜ Kesme çiçek ve dış mekan süs bitkileri işletmelerinde hijyen önlemlerinin alınacağı birimleri; işletme girişi, yetiştirme serası, köklendirme serası, üretim materyali (fide, fidan, tohum, soğan vb.), hastalık ve zararlılar, yetiştirme ortamı, yetiştirme kabı, sulama ve gübreleme sistemi, su çektirmede kullanılan kaplar, bitkisel atıklar, paketleme ve soğuk hava deposu, hasat araç ve gereçleri, söküm araç ve gereçleri, personel be ziyaretçiler, yemekhane, soyunma odaları, tuvalet ve lavabolar şeklinde sıralayabiliriz. 6.1. İşletme Girişi: İşletmelerde sürekli olarak kamyon, kamyonet, otomobil, traktör, iş makinesi vb. araçlar olduğundan dolayı işletme girişine dezenfeksiyon havuzları inşa edilmeli, giriş yapan araçların dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Dezenfeksiyon havuzunda sürekli olarak sülfürik asit karışımlı su bulunmalı ve bu karışım devamlı kontrol edilmelidir. 6.2. Yetiştirme Serası: 6.2.1. Sera Girişleri: Sera girişlerine sülfürik asit içerikli küçük havuzlar inşa edilmeli ve bu havuzlar seraya giren bütün işçiler ve tekerlekli araç-gereçlerin içine girebileceği ve dezenfekte edilebileceği şekil ve büyüklükte olmalıdır. Girişlerdeki havuzların dezenfektanın sürekli kontrol edilmeli ve düzenli olarak yenilenmelidir. 6.2.2. Sera Zemini: Topraksız tarım yapılan seralarda sera zeminine yer örtüsü kullanılmalıdır. Sera içerisinde zemin örtüsü dışında kalan toprak yüzeyler hava geçirmeyecek plastik vb. materyalle kaplanmalıdır. 48

6.2.3. Sera İçi: Yıl içerisinde hasattan sonra sökülüp yeniden dikilen ürünlerde (kasımpatı vb.) yeni üretim dönemi için sera temizliği yapılmalı, serada bitki atığı bırakılmamalıdır. Bitki atıklarının kalma ihtimali olan toprak, destek ağları, damla sulama boruları, yetiştirme sehpa ve yatakları vb. yerler mutlaka kontrol edilmelidir. Bitkisel atıklar seradan taşınırken sızdırmaz konteynerler ile taşınmalıdır. Taşınan konteynerlerin tüm yüzeyleri yüksek basınçlı sıcak su ve %10 luk çamaşır suyuyla yıkanmalıdır. Sera zeminindeki örtü malzemesi üzerinde ve çevrede herhangi bir bitki materyali veya bitki atığı bırakılmamalıdır. Topraksız tarımda kesme gül gibi yıl boyu yetiştirilen ve ekonomik ömrü 5-8 yıl arasında olan türlerin seralarında sera zeminine düşen hastalıklı/zararlı bitki yaprakları ve dalları sürekli temizlenmeli ve sera zemini pestisitlerle düzenli ilaçlanmalıdır. Seradaki yürüme yolları basınçlı suyla mutlaka yıkanmalı ve yıkama suyuna dezenfektan ilave edilmelidir. 6.3. Köklendirme Serası: Bitkisel üretimde başlangıç materyalinin sağlığı ve kalitesi başarıyı etkileyen ana faktörlerin başına gelmektedir. Bu nedenle köklendirme seralarında köklendirme ortamı, köklendirme masaları, viyoller ve yürüme yolları mutlaka temiz tutulmalı, köklendirme ortamı hastalık ve zararlı ve yabancı otlardan ari olmalıdır. Köklendirme serasının girişine dezenfektan havuzu konulmalıdır. Köklendirme süresince sera içi iklim koşulları (sıcaklık, nem, ışık vb.) köklendirilen tür için uygun olmalı, çelikler düzenli takip edilerek hastalık ve zararlı kontrolü yapılmalıdır. Her köklendirme döneminden sonra köklendirme ortamı yeniden kullanılacaksa mutlaka buharla sterilizasyon işleminden geçirilmelidir. İşletmede yetiştirme serasında çalışan personelin köklendirme serası gibi çalışma alanı dışındaki başka bir üniteye geçişinin kontrollü bir şekilde olmalıdır. 6.4. Üretim Materyali (Fide, fidan, tohum soğan vb.): Üretim materyalinin hastalık ve zararlılardan ari olması gerekir. Yetiştirilecek türe göre üretim materyali dikim öncesi kullanım amacına uygun etken maddeli fungusit içeren solüsyonda belirli bir süre bekletilmelidir. 6.5. Hastalık ve Zararlılar: Yetiştirme dönemi süresince bitkiler düzenli olarak kontrol edilmeli, hastalık ve zararlılara karşı gerek kimyasal mücadele gerekse biyolojik mücadele önlemleri alınmalıdır. 6.6. Yetiştirme ortamı: Yetiştirme ortamı olarak kullanılacak materyal (toprak, pomza, torf, perlit vb.) hastalık ve zararlılar ile yabancı otlardan ari olmalıdır. 6.7. Yetiştirme Kabı: Yetiştirme kabı olarak kullanılan saksı, kasa, plastik poşet, polipropilen, yatak gibi malzemeler hastalık ve zararlılardan ari olmalı, gübrelerle birlikte verilen aside karşı dirençli olmalı, gübrelerle kimyasal tepkimeye girecek malzemeler kullanılmamalıdır. Yetiştirme kabının türe uygun hacim ve kalınlıkta olmalıdır. 49

6.8. Sulama ve Gübreleme Sistemi: Sulamada kullanılan ana ve lateral borular temiz olmalı, drenaj kanalları düzenli kontrol edilerek kök ve patojen ile benzeri kalıntı ve atıklardan temizlenmelidir. Damlatıcılar tıkanma ihtimaline karşı düzenli kontrol edilmeli ve tıkanma durumunda nitrik asit uygulanmalıdır. Damlatıcıların sezon sonunda çamaşır suyu ve nitrik asit ile dezenfekte edilmelidir. Bu amaçla dripler öncelikle 24 saat çamaşır suyunda (30 litre/1 m 3 ) bekletilerek organik kalıntılar çözdürülmeli, daha sonra dripler temiz suyla durulanarak mineral kalıntıların temizlenmesi için 24 saat nitrik asit (30 litre/1 m 3 ) içerisinde bekletilmelidir. Gübre tanklarında gübre bittikten sonra tanklar mutlaka temizlenmeli ve dipte tortular varsa bu tortular tanklardan uzaklaştırılmalıdır. 6.9. Su Çektirmede Kullanılan Kaplar: Kesme çiçeklerde hasat sonrası çiçeklere su çektirmede kullanılan kova, procana vb. kaplar su çektirme işleminden sonra mutlaka temizlenmeli ve içerisindeki bir önceki solüsyon atılmalıdır. 6.10. Bitkisel Atıklar: Sera içerisinde bitkisel atık bırakılmamalı, bitkisel atıklar sera dışına su sızdırmaz konteynerler ile taşınmalıdır. 6.11. Paketleme ve Soğuk Hava Deposu: Hasat edilen ürünlerin tüketiciye ulaşması öncesindeki son ürün temasının olduğu paketleme ve soğuk hava depolarında hijyen konusunda taviz verilmemeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Zemin ve duvarların yalıtımının iyi olması, paketleme ünitesine giriş bölümüm kapalı veya hava perdesi ile bölünmüş olması, kovaların yerleştirildiği rafların ve/veya tezgahların paslanmaz malzemeden olması, paketleme ünitesinde pencerelerin özellikle zararlıların girişini engelleyecek şekilde sinek tülü ile kaplanmış olması, depodan çıkarılan ürünlerin bulunduğu kapların temizlenmesi, depoya giriş-çıkışların kontrollü yapılması, soğuk hava deposunun yılda en az 2 kez fumigasyona tabi tutulması, soğuk hava deposunun önünde dezenfektan hazuzu ve/veya süngerinin bulunması, soğuk hava deposunun düzenli bakım ve temizliğinin yapılması ve içeride herhangi bir bitkisel atığın bulunmaması, soğutucuların düzenli bakım ve kalibrasyonlarının yapılması, soğuk hava deposuna çiçek dışında başka bir ürün I(meyve, sebze vb.) konulmaması veya başka bir malzeme/yiyecek saklanmaması, depo kapılarının tam kapanır olması gerekir. 6.12. Hasat Araç ve Gereçleri: Ürünlerin hasadında kullanılan makas vb. gibi araç ve gereçlerin hastalık ve zararlılardan olması, paslanmaz malzemeden yapılması, mesai bitiminde makasların dezenfektan (çamaşır suyu) içeren solüsyonda bekletilmesi, dezenfekte edilmeyen herhangi bir hasat araç gerecinin kullanılmaması, hasatta kullanılacak araç ve gereçlerin sadece hasat işleminde kullanılması gerekir. 50

6.13. Söküm Araç ve Gereçleri: Söküm araç ve gereçleri sökülen ürüne hastalık ve zararlı bulaştırılmaması için hastalık ve zararlılardan ari olmalı ve sürekli bakımları yapılmalıdır. 6.14. Personel ve Ziyaretçiler: Bütün personele temizlik ve hijyen protokolü kontratta belirtilmelidir. Sera içerisinde sadece koruyucu önlük gibi sera kıyafeti giyilmeli, çalışanlar takı, saat, telefon, vb. materyalleri sera içerisinde kullanmamalıdır. Tüm personelin görev alanının dışında başka bir üniteye talimat verilmeden geçiş yapmaması, farklı birimlerde çalışan personelin birim amirlerinin talimatı veya bilgisi olmadan herhangi bir uygulama yapmaması gerekir. Giriş kapıları ziyaretçilere kapalı tutulmalı, tüm ziyaretçiler randevuyla ve görevlilerle gelmeli, ziyaretçiler seraya girerken elleri ve ayakkabıları dezenfekte edilmeli, ziyaretçilere tulum, eldiven, bone ve galoş giydirilmelidir. Ziyaretçiler serada beton yolda yürümeli ve ara yollara girmelerine izin verilmemelidir. 6.15. Yemekhane: Yemekhane basınçlı su ile yıkanmalı, masa, sandalye, çay-kahve makinesi, buzdolabı ve çöp kutuları düzenli olarak temizlenmelidir. 6.16. Soyunma Odaları, Tuvalet ve Lavabolar: Soyunma odaları, tuvalet ve lavabolar düzenli olarak dezenfekte edilmelidir. 7. YATIRIMIN KATKILARI 7.1. İstihdam ve Pazar Payı Türkiye de süs bitkileri üretimi 1940 lı yıllarda İstanbul ve çevresinde başlamış, daha sonra Yalova önemli bir üretim merkezi konumuna gelmiştir. Süs bitkileri üretimi ilerleyen yıllarda farklı bölge ve illere yayılarak genişlemeye başlamıştır. 1975 yılında İzmir de başlayan kesme çiçek üretimine 1985 yılında Antalya eklenmiştir. Antalya da üretimin başlamasıyla birlikte ülkemizde ilk defa kesme çiçek ihracatına da başlanmış, bu tarihten itibaren gerek üretim alanları gerekse ihracatımız giderek artış göstermiştir. 1999 yılında 14 bin 411 dekar olan süs bitkileri üretim alanları 2017 yılında 50 bin dekara, 1998 yılında 18 milyon 281 bin dolar olan kesme çiçek ihracatımız ise 2017 yılında 85 milyon 512 bin dolara ulaşmıştır. Ülkemiz süs bitkileri sektörü günümüzde on binlerce kişiye istihdam olanağı sağlayan ve katma değeri yüksek önemli bir sektör haline gelmiştir. Kesme çiçek sektöründe; Antalya, İzmir, Yalova, Isparta, Adana ve Mersin, dış mekan süs bitkileri sektöründe; Sakarya, İzmir, Bursa, Yalova ve Manisa, iç mekan süs bitkileri sektöründe; Yalova, Adana, Mersin, İzmir ve Antalya, çiçek soğanları sektöründe ise; Antalya, Konya ve Balıkesir illeri günümüzde üretimin yapıldığı önemli illerdir. Ülkemizde kesme çiçek üretim alanlarının %23 ünü kesme gül+kasımpatı oluşturmaktadır. Dünyada en fazla satışı gerçekleştirilen kesme çiçek türlerinde ilk iki sırayı kesme gül ve kasımpatı almaktadır. Diğer bir ifadeyle kesme gül ve kasımpatı kesme çiçek sektöründe lokomotif türlerdir. Bu iki türün gerek iç pazar gerekse dış pazarda pazar payı oldukça yüksektir. Kesme 51

çiçek üretim alanlarının büyük bir bölümü İzmir, Antalya, Yalova ve Isparta illerinde olmakla birlikte ihracatın neredeyse tamamına yakını (karanfil) Antalya ve Isparta illerinden gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde üretilen dış mekan süs bitkilerinin adet bazında %36 sı İzmir, %23.07 si Yalova, %7.55 i Sakarya da üretilmektedir. Ülkemizde dış mekan süs bitkilerinin en büyük alıcısı kamu yani belediyelerdir. Dış mekan süs bitkileri sektörü ülkemizde inşaat sektörüyle paralel bir gelişim göstermektedir. Ayrıca yurtdışında inşaat sektöründe faaliyet gösteren Türk firmaların varlığı dış mekan süs bitkileri fidanlarının ihracatı için de önemli bir avantajdır. Batı Karadeniz Bölgesi nde yer alan Zonguldak ilinde süs bitkilerine yönelik işletme sayısı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle ilde ihtiyaç duyulan süs bitkilerinin tamamına yakını ülkemizde süs bitkilerinde önemli üretici illerden karşılanmaktadır. Ülkemizde en fazla süs bitkileri tüketimi İstanbul ilinde gerçekleşmektedir. Yapılacak yatırımın öncelikle ulusal pazara hitap edeceği göz önünde bulundurulduğunda, Zonguldak ilinin ülkemizin en büyük pazarına sahip olan İstanbul a olan yakınlığı, yatırımın ekonomik anlamda değerini artırmaktadır. Süs bitkilerinde özellikle kesme çiçek sektörü emek yoğun bir sektördür. Kesme çiçek üretiminde dekar başına yılda bir kişi istihdam edilmektedir. Diğer süs bitkileri ürün gruplarında birim alan başına istihdam edilecek kişi sayısı kesme çiçeklerden daha azdır. Zonguldak ilinde 500 dekarlık kesme çiçek serasına yapılacak yatırım doğrudan 500 kişiye istihdam sağlayacağı gibi bir çok yan sektöre de doğrudan veya dolaylı katkı sağlayacaktır. İlde diğer kesme çiçek türleri (kasımpatı) veya dış mekan süs bitkileri üzerine yapılacak yatırımlarla istihdam sayısının oldukça artış göstereceği aşikardır. Diğer taraftan il sınırları içerisinde süs bitkileri üretim kapasitesinin artması pazarlamadan nakliyeye kadar personel istihdamı sağlayacağı, bunun başta Zonguldak ili olmak üzere bölge ve ülke ekonomisine de bir katma değer oluşturacağı beklenmektedir. Ayrıca ilde süs bitkileri sektörünün gelişmesi birçok yan sektöründe (sera konstrüksiyonu, sera örtüsü, ilaç, gübre, saksı, yetiştirme ortamı, ip, kutu, sleeve vb.) gelişmesini beraberinde getirecektir. Dünya kesme çiçek üretiminde lider konumunda olan başta Hollanda, Kolombiya, Kenya, Etiyopya ve Ekvator olmak üzere birçok ülkede sektörde ağırlıklı olarak bayanlar istihdam edilmektedir. Özellikle kesme çiçek sektöründe çalışan personel içerisinde bayan çalışan oranının oldukça yüksek olması Zonguldak ilinde kırsalda kendine iş arayan birçok bayan içinde umut kapısı olacaktır. 8. İŞLETME VE PAZARLAMA MODELİ Ülkemiz süs bitkileri sektöründe iç pazar ve dış pazara yönelik üretim yapmak üzere iki farklı işletme yapısı mevcuttur. İhracata yönelik üretim yapan işletmeler genel olarak büyük ölçekli işletmeler, iç pazara yönelik olarak üretim yapan işletmeler ise ağırlıklı olarak küçük ve orta büyüklükteki işletmelerdir. Dış mekan süs bitkilerinde özellikle ağaç türlerinin fidanlarını üreten işletmeler ile ihracata yönelik kesme çiçek üretimi yapan işletmeler ağırlıklı olarak büyük ölçekli işletmelerdir. Dış mekan süs bitkilerinden çalı türlerinin fidanlarını üreten işletmeler ile iç mekan ve iç pazara yönelik kesme çiçek üretimi yapan işletmeler ise 52

genellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerdir. Küçük işletmeler ağırlıklı olarak aile işletmeleri olup bu işletmelerde genellikle kayıt dışı üretim yapılmaktadır. Ülkemizde üretilen kesme çiçekler iç pazarda; çiçek mezatı, çiçek toptancıları ve perakendeci çiçekçilere satılmakta ve iç pazarda çiçekler ağırlıklı olarak yolcu otobüsleri, mezat araçları ve kargo ile taşınmaktadır. Son yıllarda süpermarketler ve online satışların pazarlamadaki payı giderek artış göstermektedir. Kesme çiçek üretimi yapan küçük işletmeler ürünlerini aynı zamanda ihracata yönelik üretim yapan firmalara da pazarlamaktadır. Dış mekan süs bitkileri iç pazarda; ağırlıklı olarak kamuya (belediyeler) satılmaktadır. Ülkemizde özellikle son yıllarda inşaat sektörünün gelişmesi dış mekan süs bitkileri satışlarını da artırmıştır. Kesme çiçeklerin vazo ömrü sınırlı olduğundan uzun süreli taşıma ve nakliyelerinde mutlaka soğuk zincirin kullanılması gerekir. Ülkemizden kesme çiçek ihracatında ağırlıklı olarak frigofrik araçlar kullanılmakta, ayrıca zaman zaman havayolu taşımacılığı yoluna da başvurulmaktadır. Dış mekan süs bitkileri ise ülkemizde ağırlıklı olarak tenteli kamyonlarla taşınmaktadır. Dış mekan süs bitkilerinin ihracatında ise kapalı kasa tırlar kullanılmaktadır. Küreselleşme, ülkeler arasındaki ekonomik, siyasi ve sosyal ilişkileri yaygınlaştırırken, teknoloji, iletişim ve ulaşım alanındaki hızlı gelişmeler de fiziki sınırları ortadan kaldırarak karşılıklı etkileşimi artırmıştır. Bu durum birçok sektörde olduğu gibi süs bitkileri sektöründe de önemli gelişim ve değişimlere neden olmuştur. Küreselleşmeyle birlikte artan rekabet beraberinde standardizasyonun önemini artırmıştır. Günümüzde gerek kesme çiçek türlerinde gerekse dış mekan süs bitkilerinin fidanlarında kalite standartları tanımlanmıştır. Pazarda rekabet gücü ancak kalite standartlarına uygun üretimle sağlanabilir. Bu nedenle dikim aşamasından satış aşamasına kadar olan süreçte standardizasyonun sağlanması hem maliyetleri azaltacak hem de rekabet gücünü artıracaktır. Tüketiciler günümüzde hem daha fazla çeşit ve daha kaliteli ürün, hem de bu ürünlerin üretim aşamasından itibaren hangi işlemlerden geçerek pazara sunulduğunu talep etmektedir. İşletmelerin özellikle kendi markaları altında paketlenen ürünlerini piyasaya sunmaları hem ürünün güvenilirliği açısından hem de üretici firmanın prestiji açısından son derece önemlidir. Günümüzde artık sadece süpermarketlerde değil birçok pazarlama kanalıyla satılan çiçeklerin etiketleri üzerinde ürün kalitesi ve sertifikasyon (çevre ve sosyal güvence) bilgilerine yer verilmesi ürünün güvencesini artırmaktadır. Süs bitkileri ve özellikle kesme çiçek sektöründe; MPS (Mileu Programma Sierteelt) (çevresel), MPS-SQ (Socially Qualified), Global G.A.P., FFP (Fair flowers fair plants), Fairtrade, Florverde Sustainable Flowers ve Veriflora olmak üzere çok sayıda uluslararası standart bulunmakta, hatta bazı ülkelerin yerel standartları (The Kenya Flower Council (KFC) CoP (Silver/Gold), EHPEA in Ethiopia, Flor Ecuador vb.) da bulunmaktadır. 53

9. FİNANSAL ANALİZ 9.1. Kesme Çiçeklere Yönelik Ön Fizibilite Gelir/Gider Tabloları ve Geri Dönüş Süreleri: 9.1.1. Serada (20 Dekar) Topraksız Tarımda Kesme Gül Üretimi İçin Finansal Analiz ve Geri Dönüş Süresi 20 dekar modern serada topraksız kesme gül üretiminde gelir ve giderler ile yatırımın geri dönüş süresi Çizelge 27 de verilmiştir. Topraksız kesme gül üretiminde 1 dekar alana 1100 adet slab yerleştirilir ve her slaba 6 şar adet olmak üzere 1 dekara 6600 adet, 20 dekara ise 132.000 adet bitki dikilir. Yılda birim alandan 6-7 tur (flaş) ürün alınmakta ve dekara verim 90.000-120.000 adet civarındadır. Kesme gül üretiminde dekara ortalama 0,85-1 kişi istihdam edilir. Yaz aylarında verim yüksek olduğundan dolayı istihdam edilen personel sayısı kış aylarına göre genellikle daha fazladır. Yurtdışında 1 adet aşılı fidanı 2.23 Euro, çelikten çoğaltılmış köklü bir fidan ise 1.8 Euro dur. Ülkemizde ise aşılı kesme gül fidanları 2-4 TL arasında satılmaktadır. Kesme gülde çiçek sapı uzunluğu 70 cm ve üzerinde, gonca uzunluğu ise 6 cm ve üzerinde olanlar çiçekler 1. kalite ürün olarak adlandırılır. Topraksız tarımda yapılan üretimde kesme gül bitkilerinin ekonomik ömrü 5-6 yıl arasında değişir. Çizelge 27. 20 Dekar Modern Serada Topraksız Kesme Gül Üretiminin Finansal Analizi 20 DEKAR TOPRAKSIZ KESME GÜL ÜRETİMİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ VE YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ GİDERLER Açıklama Aylar (TL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Top. Sabit İşçi 12-16 işçi-2000 TL/ay 24.000 24.000 24.000 30.000 30.000 34.000 34.000 32.000 32.000 24.000 24.000 24.000 336.000 Mühendis 1 kişi-4000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Gübre Yıllık 5.000 5.000 10.000 10.000 10.000 15.000 15.000 15.000 15.000 10.000 10.000 5.000 125.000 Pestisit Yılllık 4.000 4.000 4.000 5.000 5.000 5.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 51.000 F. Böcek Yıllık 0 0 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 0 90.000 Kutu 4000 kutu 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 5.250 63.000 Yemek 17 kişi (6 TL/kişi) 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 36.720 Elektrik Yıllık 6.000 6.000 5.000 5.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 6.000 6.000 58.000 Isıtma (Kömür) 600 ton/yıl-800 TL/ton 80.000 80.000 80.000 80.000 0 0 0 0 0 0 80.000 80.000 480.000 Bakım-Onarım Yıllık 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 60.000 Nakliye Yıllık (lokal nakliye) 2.000 2.000 2.000 2.000 3.000 3.000 3.000 3.000 2.000 2.000 2.000 2.000 28.000 Ulaşım Servis, araç kirası 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Toplam 142.310 142.310 156.310 163.310 83.310 92.310 91.310 89.310 88.310 75.310 157.310 142.310 1.423.720 GELİRLER Verim (Adet Dal) Yıllık 100.000 100.000 150.000 140.000 225.000 230.000 250.000 240.000 220.000 190.000 150.000 115.000 2.110.000 Fiyat (TL/Dal) Yıllık 1,7 3 1,85 0,75 0,8 0,75 0,75 0,85 0,95 0,95 1,3 1,5 1,26 Aylık Kazanç (TL) 170.000 300.000 277.500 105.000 180.000 172.500 187.500 204.000 209.000 180.500 195.000 172.500 2.353.500 Yıllık Net Kazanç 929.780 Yatırım Giderleri Sera Yatırımı 20 da full otomasyon 5.000.000 Slab 22.000 adet 207.900 Gül Fidanı 132.000 adet 363.000 Depo 150 m 3 70.000 Toplam Yatırım 5.640.900 Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YIL) Yukarıda çizelgede belirtilen sera yatırımındaki sera; gotik çatılı, çift kelebek havalandırmalı, oluk altı yüksekliği 4.5 m, tünel genişliği 9.6 m, yanal yüzeyleri polikarbonat, çatı örtüsü polietilen, sulama ve gübreleme sistemi; EC-pH kontrollü otomasyon ve bilgisayar 54 6,06

bağlantılı, iklimlendirme sistemi; perde sistemi, sisleme sistemi ve fan sisteminin olduğu bilgisayar ve otomasyon bağlantılı iklimlendirme sistemi ile üretim şekli topraksız tarım ve 20 dekar alana sahip olan bir seradır. 9.1.2. Serada (20 Dekar) Toprakta Kesme Gül Üretimi İçin Finansal Analiz ve Geri Dönüş Süresi 20 dekar modern serada toprakta kesme gül üretiminde gelir ve giderler ile yatırımın geri dönüş süresi Çizelge 28 de verilmiştir. Sera modeli Çizelge 27 de belirtilen sera modeli ile aynıdır, sadece topraksız tarıma yönelik alt yapı bulunmamaktadır. Toprakta yapılan kesme gül üretiminde bitkilerin ekonomik ömrü 7-10 yıl arasında değişir. Çizelge 28. 20 Dekar Modern Serada Toprakta Kesme Gül Üretiminin Finansal Analizi 20 DEKAR TOPRAKTA KESME GÜL ÜRETİMİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ VE YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ GİDERLER Açıklama Aylar (YTL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Top. Sabit İşçi 11-16 işçi-2000 YTL/ay 22.000 22.000 22.000 28.000 28.000 28.000 28.000 28.000 28.000 22.000 22.000 22.000 300.000 Mühendis 1 kişi-4000 YTL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Gübre Yıllık 5.000 5.000 8.000 8.000 8.000 10.000 10.000 10.000 10.000 8.000 8.000 5.000 95.000 Pestisit Yılllık 4.000 4.000 3.000 5.000 5.000 5.000 4.000 4.000 4.000 3.000 3.000 4.000 48.000 F. Böcek Yıllık 0 0 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 0 90.000 Kutu 4000 kutu 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 4.747 56.964 Yemek 17 kişi (6 YTL/kişi) 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 3.060 36.720 Elektrik Yıllık 5.000 5.000 4.000 4.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 4.000 5.000 45.000 Isıtma (Kömür) 600 ton/yıl-800 TL/ton 80.000 80.000 80.000 80.000 0 0 0 0 0 0 80.000 80.000 480.000 Bakım-Onarım Yıllık 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 60.000 Nakliye Yıllık (lokal nakliye) 2.000 2.000 2.000 2.000 3.000 3.000 3.000 3.000 2.000 2.000 2.000 2.000 28.000 Ulaşım Servis, araç kirası 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Toplam 138.807 138.807 149.807 157.807 77.807 79.807 78.807 78.807 77.807 68.807 149.807 138.807 1.335.684 GELİRLER Verim (Adet Dal) Yıllık 90.000 90.000 135.000 126.000 202.500 207.000 225.000 216.000 198.000 171.000 135.000 103.500 1.899.000 Fiyat (TL/Dal) Yıllık 1,7 3 1,85 0,75 0,8 0,75 0,75 0,85 0,95 0,95 1,3 1,5 1,26 Aylık Kazanç (TL) 153.000 270.000 249.750 94.500 162.000 155.250 168.750 183.600 188.100 162.450 175.500 155.250 2.118.150 Yıllık Net Kazanç 782.466 Yatırım Giderleri Sera Yatırımı 20 da full otomasyon 4.000.000 Slab 0 0 Gül Fidanı 132.000 adet 363.000 Depo 150 m 3 70.000 Toplam Yatırım 4.433.000 Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YIL) 5,66 9.1.3. Serada (20 Dekar) Toprakta Kasımpatı (Krizantem) Üretimi İçin Finansal Analiz ve Geri Dönüş Süresi 20 dekar modern serada toprakta kasımpatı üretiminde gelir ve giderler ile yatırımın geri dönüş süresi Çizelge 29 da verilmiştir. 55

Çizelge 29. 20 Dekar Serada Toprakta Kasımpatı Üretiminin Finansal Analizi 20 DEKAR TOPRAKTA KASIMPATI (KRİZANTEM) ÜRETİMİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ VE YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ GİDERLER Açıklama Aylar (TL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Top. Sabit İşçi 8 işçi-2000 TL/ay 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 192.000 Mühendis 1 kişi-4000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Gübre Yıllık 3.000 3.000 5.000 5.000 5.000 7.500 7.500 7.500 7.500 5.000 5.000 3.000 64.000 Pestisit Yılllık 2.000 2.000 2.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 2.500 2.500 3.000 32.000 F. Böcek Yıllık 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kutu 4000 kutu 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500 54.000 Yemek 10 kişi (6 TL/kişi) 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 1.800 21.600 Elektrik Yıllık 5.000 5.000 4.000 4.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 5.000 5.000 5.000 48.000 Isıtma (Kömür) 500 ton/yıl-800 TL/ton 67.000 67.000 67.000 67.000 0 0 0 0 0 0 67.000 67.000 402.000 Bakım-Onarım Yıllık 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 36.000 Nakliye Yıllık (lokal nakliye) 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 24.000 Ulaşım Servis, araç kirası 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Toplam 112.300 112.300 113.300 114.300 46.300 48.800 48.800 48.800 48.800 47.800 114.800 113.300 969.600 GELİRLER Verim (Adet Dal) Yıllık 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 175.000 150.000 125.000 150.000 175.000 50.000 110.000 1.685.000 Fiyat (TL/Dal) Yıllık 1,1 1,3 1,43 1,15 1,28 1,14 0,73 0,78 0,8 0,8 0,6 0,8 0,9925 Aylık Kazanç (TL) 165.000 195.000 214.500 172.500 192.000 199.500 109.500 97.500 120.000 140.000 30.000 88.000 1.723.500 Yıllık Net Kazanç 753.900 Yatırım Giderleri Sera Yatırımı 20 da full otomasyon 4.400.000 Slab 0 0 Fide 2.400.000 adet 96.000 Depo 150 m 3 70.000 Toplam Yatırım 4.566.000 Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YIL) 6,05 Sera yatırımı ışıklandırma-karartma sistemlerini içermektedir. Kasımpatı yetiştiriciliğinde dekara 12.5x12.5 cm aralıklarla 40.000 adet bitki dikilmekte ve uç almadan (pinç) yetiştiricilik yapılmaktadır. Yaz aylarında dikimden hasada kadar geçen gün sayısı çeşitlere bağlı olarak 65-75 gün, kış aylarında ise bu süre 90-110 gün arasındadır. Hollanda da kasımpatı üretiminde birim alanda 4-6 tur ürün alınırken ülkemizde 2.5-4 tur ürün alınabilmektedir. Kasımpatı yetiştiriciliğinde istihdam edilen personel sayısı kesme güle göre daha az olup bu sayı dekara yıl boyunca ortalama 0.4-0.5 kişidir. Kasımpatı üretiminde birim alandan yılda birkaç tur ürün alındığı için kasımpatı üreten işletmelerde çeliklerin alınacağı anaç bitkilerin yetiştirildiği sera ile çeliklerin köklendirileceği köklendirme serasına gereksinim vardır. Yıl boyunca 20 dekar kasımpatı üretimi için 1 dekar anaç bitkilerin yetiştirildiği sera ile 500 m 2 köklendirme serasına ihtiyaç vardır. Dünyada ve ülkemizde en fazla ticareti yapılan kasımpatılar bir dalda birden fazla çiçek bulunduran sprey kasımpatılardır. Sprey kasımpatılarda 1. sınıf kalitede çiçeklerde; çiçek sapı uzunluğunun 70 cm, dal başına gonca adetinin ise 8 adet ve üzerinde olması (8-20 adet) istenir. 9.1.4. Serada (5 Dekar) Toprakta Lilium (Zambak) Üretimi İçin Finansal Analiz ve Geri Dönüş Süresi 5 dekar modern serada toprakta Lilium (zambak) üretiminde gelir ve giderler ile yatırımın geri dönüş süresi Çizelge 30 da verilmiştir. 56

Çizelge 30. 5 Dekar Serada Toprakta Lilium (Zambak) Üretiminin Finansal Analizi 5 DEKAR TOPRAKTA LİLİUM (ZAMBAK) ÜRETİMİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ VE YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ GİDERLER Açıklama Aylar (TL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Top. Sabit İşçi 2 işçi-2000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Mühendis 1 kişi-4000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Gübre Yıllık 750 750 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 750 750 11.000 Pestisit Yılllık 750 750 750 500 500 500 500 500 500 500 750 750 7.250 F. Böcek Yıllık 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kutu 4500 kutu 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 67.500 Yemek 4 kişi (6 TL/kişi) 720 720 720 720 720 720 720 720 720 720 720 720 8.640 Elektrik Yıllık 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 12.000 Isıtma (Kömür) 110 ton/yıl-800 TL/ton 17.800 17.800 17.800 17.800 0 0 0 0 0 0 17.800 17.800 106.800 Bakım-Onarım Yıllık 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 12.000 Nakliye Yıllık (lokal nakliye) 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 24.000 Ulaşım Servis, araç kirası 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 24.000 Soğan 225.000 adet 75.000 50.000 50.000 37.500 50.000 50.000 37.500 37.500 37.500 37.500 50.000 50.000 562.500 Toplam 39.645 39.645 39.895 39.645 21.845 21.845 21.845 21.845 21.845 21.845 39.645 39.645 931.690 GELİRLER Verim (Adet Dal) Yıllık 30.000 20.000 20.000 15.000 20.000 20.000 15.000 15.000 15.000 15.000 20.000 20.000 225.000 Fiyat (TL/Dal) Yıllık 4,75 5 5 4,5 4,5 4,5 4,25 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,58 Aylık Kazanç (TL) 142.500 100.000 100.000 67.500 90.000 90.000 63.750 67.500 67.500 67.500 90.000 90.000 1.036.250 Yıllık Net Kazanç 104.560 Yatırım Giderleri Sera Yatırımı 5 da 625.000 Depo 75 m 3 35.000 Toplam Yatırım 660.000 Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YIL) 6,3 Lilium yetiştiriciliğinde dekara 18/20 cm çevre büyüklüğüne sahip soğanlardan ortalama 20.000 adet soğan dikilir. Birim alandan yılda ortalama 4 tur ürün alınmakta, yaz aylarında dikimden hasada kadar geçen süre 65-85 gün iken, kış aylarında bu süre çeşitlere bağlı olarak 90-120 gün arasında değişmektedir. Lilium yetiştiriciliğinde en büyük girdi maliyeti soğan olup her dikimde soğan yenilenmektedir. 2018 yılında bir adet Oriental lilium soğanının fiyatı çeşide bağlı olarak 2.5-3 TL arasında değişmektedir. Lilium gerek sulamagübreleme gerekse işçilik bakımından kesme gül ve kasımpatıya göre işletme giderleri daha düşük olan bir kesme çiçek türüdür. Ülkemizde pazarda tercih edilen liliumlar ağırlıklı olarak Oriental ve Asiatik lilium çeşitleridir. Liliumlarda çiçek sapı uzunluğunun 70 cm, dal başına gonca adetinin ise Oriental liliumlarda en az 4, Asiatik liliumlarda ise en az 6 olması gerekir. Lilium serada toprakta yetiştirilebileceği gibi 40x60x18 cm ebatlara sahip plastik kasalarda topraksız tarımda (kokopit, torf+perlit karşımı vb.) da yetiştirilebilir. Lilium yetiştiriciliğinde ürün planlaması ve kademeli soğan dikimi için soğanların depolanacağı soğuk hava deposuna mutlaka gereksinim vardır. 9.1.5. Serada (5 Dekar) Topraksız Tarımda Kesme Çiçek Ortanca Üretimi İçin Finansal Analiz ve Geri Dönüş Süresi 5 dekar alana sahip modern serada topraksız kesme çiçek ortanca üretiminde gelir ve giderler ile yatırımın geri dönüş süresi Çizelge 31 de verilmiştir. 57

Çizelge 31. 5 Dekar Serada Topraksız Kesme Çiçek Ortanca Üretiminin Finansal Analizi 5 DEKAR TOPRAKSIZ KESME ÇİÇEK ORTANCA ÜRETİMİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ VE YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ GİDERLER Açıklama Aylar (TL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Top. Sabit İşçi 2 işçi-2000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Mühendis 1 kişi-4000 TL/ay 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 48.000 Gübre Yıllık 0 0 1.000 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 500 500 0 11.000 Pestisit Yılllık 0 0 750 750 750 750 750 750 750 750 750 0 6.750 F. Böcek Yıllık 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kutu 4500 kutu 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 5.625 67.500 Yemek 3 kişi (6 TL/kişi) 540 540 540 540 540 540 540 540 540 540 540 540 6.480 Elektrik Yıllık 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 12.000 Isıtma (Kömür) 150 ton/yıl-800 TL/ton 24.000 24.000 24.000 24.000 0 0 0 0 0 0 24.000 24.000 144.000 Bakım-Onarım Yıllık 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 12.000 Nakliye Yıllık (lokal nakliye) 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 24.000 Ulaşım Servis, araç kirası 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 2.000 24.000 Toplam 44.165 44.165 45.915 46.415 22.415 22.415 22.415 22.415 22.415 21.415 45.415 44.165 403.730 GELİRLER Verim (Adet Dal) Yıllık 0 0 0 30.000 30.000 40.000 30.000 20.000 0 0 0 0 150.000 Fiyat (TL/Dal) Yıllık 0 0 0 4,5 4,5 3 3 2,5 0 0 0 0 3,5 Aylık Kazanç (TL) 0 0 0 135.000 135.000 120.000 90.000 50.000 0 0 0 0 530.000 Yıllık Net Kazanç 126.270 Yatırım Giderleri Sera Yatırımı 5 da 625.000 Saksı 3000 adet 4.500 Fidan 15.000 adet 60.000 Depo 75 m 3 35.000 Toplam Yatırım 724.500 Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YIL) 5,73 Kesme çiçek ortanca çok yıllık bitki olup ekonomik ömrü 10 yıldır. Serada topraksız yetiştiricilikte üretimin 10 litre hacimli saksılarda yapılması ve yetiştirme ortamı olarak tek başına kokopit veya torf+perlit, torf+pomza veya kokopit+pomza karışımlarının kullanılması tavsiye edilir. Zonguldak ili ılıman Karadeniz iklimine sahip olduğundan dolayı ortanca yetiştiriciliğine oldukça uygun bir iklime sahiptir. Kesme çiçek amacıyla ortancalar serada topraksız tarımda yetiştirilebileceği gibi serada toprakta veya açık alanda da yetiştirilebilir. Ancak açık alanda yapılacak üretimde bitkilerin üzerine mutlaka %45-50 oranında gölge tülü kullanılmalı ve bitkiler damla sulama yöntemine ilave olarak günün serin saatlerinde yağmurlama sulama yöntemiyle de sulanmalıdır. 58

(a) İşleme-paketleme ünitesi (b) Soğuk hava deposu (c) Sulama-gübreleme otomasyon ünitesi (d) Isıtma ünitesi (e) Venlo tipi sera (f) Gotik çatılı sera Şekil 37. Kesme çiçek üretim tesislerinden görünüm (Foto: Soner KAZAZ) 59

9.2. Dış Mekan Süs Bitkilerine Yönelik Ön Fizibilite Gelir/Gider Tabloları ve Geri Dönüş Süreleri 9.2.1. Dış Mekan Süs Bitkileri Fidanlığı Giderleri Son yıllarda özellikle büyük kentlerde park-bahçe düzenlemeleri ve yol kenarı ağaçlandırmalarına büyük önem verilmektedir. Bu nedenle gerek kamu kuruluşları ve gerekse özel kişi ve kuruluşlarca boylu fidanlara büyük miktarda talep olmaktadır. Ancak bu tür fidanların yetiştirilmesi hem büyük alanlar hem de uzun zaman gerektirmektedir. Ülkemizde dış mekan süs bitkilerinin yetiştirilmesinde başlangıç materyali olarak genellikle orman fidanlıklarından temin edilen fidanlar kullanılmaktadır. Bunun dışında yurt dışından da başlangıç materyali ithalatı gerçekleştirilmektedir. Yaprağını döken türlerin fidanları genellikle sıra arası 110-200 cm, sıra üzeri 50 cm aralıklarla dikilir. Yavaş büyüyen geniş yapraklı türler daha büyük fidan elde etmek amacıyla (örneğin Çınar, Dişbudak, Ihlamur, At Kestanesi vb) her defasında geniş aralıklarla iki veya üç kez şaşırtmaya tabi tutulabilir. Genel olarak 3-4 yaşında repikajlı fidan yetiştirmek için tohum ekim alanının 10 katı, daha yaşlı fidan yetiştirmek için 20 katı kadar şaşırtma alanına ihtiyaç duyulmaktadır. Son yıllarda sepetli repikaj da (özellikle Manisa ilinde) yapılmaktadır. Sepetli repikaj işleminde sıra arası ve sıra üzeri mesafe türlere göre farklılık göstermektedir. İğne yapraklı türlerin fidanları genellikle 80 x 120 cm veya 100 x 120 cm, geniş yapraklı türlerin fidanları ise 50 x 140 cm veya 100 x 140 cm aralıklarla dikilmektedir. Yaprağını döken ağaç türlerinde 20-25 cm veya daha büyük kuturlu fidan yetiştirmek amacıyla, fidanlar genellikle 2x2 m aralıklarla dikilmektedir. Bu nedenle fidan yetiştiriciliğinin finansal analizinde 2x2 m dikim aralıkları esas alınmıştır. Bazı işletmeler ise 1.25x1.25 veya 1.5x1.5 m aralıklarla da dikim gerçekleştirmektedir. Yaprağını döken ağaç türlerinde fidanlar başlangıçta daha düzgün gövde ve kaliteli fidan elde etmek amacıyla daha sık dikilmekte ve sonraki yıllarda repikaj yapılarak dikim aralıkları genişletilmektedir. Bulundukları yerde (ekim yastıkları veya diğer) sık olan ya da sıkışık hale gelen fidanların daha iyi bir kök gelişmesi yapması ve gelişmiş gövdelere sahip olması için, bulundukları yerden daha geniş bir alana taşınarak dikilmesi işlemine repikaj (şaşırtma) denir. Şaşırtılmamış fidanlar, genellikle zengin yan ve saçak köklü ve iyi gelişmiş bir gövdeye sahip olmaz. Bu nedenle kaliteli fidan elde edilebilmesi için repikaj önemlidir. Repikaj kasalara veya saksılara yapılabileceği gibi, fidanlıklardaki açık alanlarda yastıklara ya da doğrudan açıkta tarla koşullarında toprağa yapılabilir. Dış mekan süs bitkileri fidan yetiştiriciliğinde yatırım maliyetleri Çizelge 32 de verilmiştir. Dış mekan süs bitkilerinde özellikle ağaç türlerinin üretiminde fidanlar ticari satış büyüklüğüne türlere göre değişmekle birlikte 3-15 yıl arasında gelmektedir. 60

Çizelge 32. Dış Mekan Süs Bitkileri Fidan Yetiştiriciliğinde Yatırım Maliyeti GİDERLER DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ FİDAN YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ TOPRAK HAZIRLIĞI VE ISLAHI 20.621,64 Hafif topraklarda dipkazanla çapraz sürüm 1000 m 2 39,86 9,0 358,74 0 0 0 0 Tesviye (Ekim öncesi) 1000 m 2 26,70 9,0 240,30 0 0 0 0 Hafif topraklarda pullukla sürüm 1000 m 2 27,57 9,0 248,13 0 0 0 0 Hafif topraklarda Kültüvatör (Kaz ayağı) ile bir sefer çapraz sürüm 1000 m 2 20,10 9,0 180,90 0 0 0 0 Organik gübreleme (Gübre bedeli hariç;toprağa karıştırılması ve yükleme dahil ; 2,5 m³/da) 1000 m 2 69,57 9,0 626,13 0 0 0 0 Ahır gübresi (Yanmış) m³ 52,01 22,5 1.170,23 0 0 0 0 Kimyasal gübreleme (Gübre bedeli hariç; atılması ve diskaro ile toprağa karıştırma dahil) 1000 m 2 45,61 9,0 410,49 0 0 0 0 Kimyasal Gübre (Toprak altı) kg 1,17 1460,0 1.708,20 0 0 0 0 Harç malzeme temini Torf m³ 255,00 57,5 14.662,50 0 0 0 0 Harcın hazırlanması (Eleme ve karıştırma) m³ 17,67 57,5 1.016,03 0 0 0 0 REPİKAJ 91.199,39 Fidan bedeli (AGM tarafından belirlenen satış listesi) adet Muhtelif 8600 21.845 0 0 0 0 Traktörle repikaj için kanal acılması 1000 mt 30,14 7,5 226,05 0 0 0 0 Hacmi 1.3 ile 4 litre arasında (çapı 9-13 cm) olan kaplardaki fidanlarla araziye repikaj yapılması 1000 adet 748,53 0,9 673,68 0 0 0 0 Hacmi 4.1 ile 11 litre arasında (çapı 13.1-19 cm) olan kaplardaki fidanlarla araziye repikaj yapılması 1000 adet 1341,46 5,2 6.975,59 0 0 0 0 Hacmi 23-35 litre arasındaki (çapı 26-35 cm) kaplara repikaj 1000 adet 2059,26 2,5 5.148,15 0 0 0 0 Damla Sulama (Malzeme) 1000 m 2 793,19 9 7.138,71 0 0 0 0 Damla Sulama (Montaj) 1000 m 2 130,03 9 1.170,27 0 0 0 0 Bambu (Uzunluk 300 cm, çapı 24-26 mm) adet 1,53 6100 9.333,00 0 0 0 0 Emprenyeli Direk çap 10 mm adet 30,00 160 4.800,00 0 0 0 0 Emprenyeli Direk çap 8 mm adet 26,00 524 13.624,00 0 0 0 0 3 mm galvanizli tel kg 4,00 252 1.008,00 0 0 0 0 4 mm elastik fidan bağlama ipi kg 17,50 400 7.000,00 0 0 0 0 23 lt polietilen saksı temini adet 3,00 2500 7.500,00 0 0 0 0 Arazideki repikajlı fidanların tel çekilerek bağlanması için kazık çakılması (payanda dahil) 100 adet 376,92 6,16 2.321,83 0 0 0 0 Dikilmiş kazıklara telin çekilmesi, gerilmesi (bir sıra) 100 mt 7,54 38,5 290,29 0 0 0 0 Fidan diplerine bambu çakılması ve bambuların tele bağlanması 100 adet 22,62 25 565,50 0 0 0 0 Fidan diplerine bambu çakılarak fidanların bağlanması 100 adet 43,87 36 1.579,32 0 0 0 0 BAKIM 62.665,97 58.778,18 60.488,88 Fidan sıraları üzerinde yabancı ot alma, çapa yapılmadan önce mevcut damlama sulama borularının kenara alınması, çapa sonrası tekrar sıra üzerine çekilmesi (150 sırax50mx5 tekrar) 100 metre 2,26 375 847,50 375 847,50 375 847,50 Çapı 26-45 cm arasında olan kaplarda yabancı ot alma (10 tekrar) 1000 adet 36,94 25 923,50 25 923,50 25 923,50 Tam alanda işçi gücü ile (ot yoğunluğu % 50' den fazla) 5 tekrar 1000 m 2 603,07 45,0 27.138,15 45 27.138,15 45 27.138,15 Sırt pulvarizatörü ve işçi ile ilaçlama / gübreleme 5 tekrar 1000 m 2 6,51 45,0 292,95 45 292,95 45 292,95 Zayıf budama (4 ve daha aşağı sayıda dal) (1 kez) 1000 adet 60,31 3,2 192,99 0 0,00 0 0,00 Orta şiddetli budama (5-9 sayıda dal) (1 kez) 1000 adet 120,61 3,2 385,95 0 0,00 0 0,00 Şiddetli budama (10 ve yukarı sayıda dal) (5 kez) 1000 adet 188,46 10,3 1.941,14 16 3.015,36 16 3.015,36 İbrelilerde (budama artıklarının parsel dışına çıkarılması dahil) (4 kez) 1000 adet 829,22 13,6 11.277,39 3,6 2.985,19 3,6 2.985,19 Yapraklı ve çalı grubu (budama artıklarının parsel dışına çıkarılması dahil) (4 kez) 1000 adet 490,00 8 3.920,00 8 3.920,00 8 3.920,00 Kimyasal Gübre (damlama sulama ile 2 sulamada 1 defa 50 kg (50x50) Kg 1,17 2500,0 2.925,00 2500 2.925,00 2500 2.925,00 Zararlılarla mücadele (Malzeme hariç) (5 kez) 1000 m 2 13,48 45 606,60 45 606,60 45 606,60 Damla sulama (2 sa) 1000 m 2 7,54 1.620 12.214,80 1620 12.214,80 1620 12.214,80 Mevcut bambuya fidanların (1-5 bağ) bağlanarak sabitlenmesi 100 adet 22,62 0 0 61 1.379,82 0 0,00 Bambuya bağlanarak sabitlenmiş fidanları sıkan bağların (1-5 bağ) çözülmesi 100 adet 11,31 0 0 61 689,91 61 689,91 Mevcut bambuya fidanların (6-10 bağ) bağlanarak sabitlenmesi 100 adet 30,15 0 0 0 0,00 61 1.839,15 Bir metredeki çevresi 12 cm' nin altındaki yapraklı repikajlı fidanlarda bel ile yan ve kazık kök kesimi 1000 adet 301,54 0 0 5,2 1.568,01 0 0,00 Bir metredeki çevresi 12 cm' nin üstündeki yapraklı repikajlı fidanlarda bel ile yan ve kazık kök kesimi 1000 adet 490,00 0 0 0 0,00 5,2 2.548,00 Kök boğazı çevresi 12 cm' nin altındaki ibreli fidanlarda bel ile yan ve kazık kök kesimi 1000 adet 301,54 0 0 0,9 271,39 0 0,00 Kök boğazı çevresi 12-20 cm' nin arasındaki ibreli fidanlarda bel ile yan ve kazık kök kesimi 1000 adet 603,07 0 0 0,9 542,76 AŞI YAPILMASI 3.759,25 0 0,00 0 0,00 Fidanların budanması, 175 cm yüksekliğe kadar bölümde aşı yapılması 100 adet 93,07 25,00 2.326,75 0 0,00 0 0,00 Aşı bağının çözülmesi ve tepe kesimi yapılması 100 adet 34,68 25,00 867,00 0 0,00 0 0,00 Mevcut bambuya fidanların (1-5 bağ) bağlanarak sabitlenmesi 100 adet 22,62 25,00 565,50 0,00 0 0,00 FİDAN SÖKÜMÜ 44.928,00 Repikaja alınmış topraklı fidan (1 metre yüksekliğindeki çevresi 16-20 cm arası rootball hacmi 29-36 lt arası) 1 adet 6,03 0 0,00 0 0,00 5200 31.356,00 Kök boğazı çevresi 20 cm' nin üzerindeki fidanların rootball'lu sökümü (söküm derinliği en az 35,1 cm, rootball hacmi en az 21 litre) 1 adet 15,08 0 0,00 0 0,00 900 13.572,00 GÖMÜDEKİ FİDANLARIN YÜKLENMESİ 3.902,00 Rootball'lu (29-38 lt) fidanların gömüden çıkarılarak araca yüklenmesi 1 adet 0,56 0 0,00 0 0,00 5200 2.912,00 Rootball'lu (51 lt ve üzeri) fidanların gömüden çıkarılarak araca yüklenmesi 1 adet 1,10 0 0 0 0 900 990,00 KAPLI FİDANLARIN YÜKLENMESİ 981,58 Hacmi 23-35 litre arası olan kaplarda (Çapı 26-35 cm) 1000 adet 392,63 0 0,00 0 0,00 2,5 981,58 Hangar (10 da için) 300 m 2 2333,00 300 70.000,00 Sondaj+sulama tesisatı (10 da için) 10000 m 2 20.000,00 Sulama otomasyon ünitesi (gübre tankı vb.) (10 da için) 10000 m 2 6.000,00 Gölgelik alan (1 da) 1000 m 2 3.000,00 Birimi Birim Fiyatı (YTL) Miktarı I. YIL II. YIL III. YIL Tutar (YTL) Miktarı Tutar (YTL) Miktarı Tutar (YTL) 277.246,25 58.778,18 110.300,46 61

9.2.1. Mavi Ladin Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Mavi Ladin fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 33 te verilmiştir. Çizelge 33. Mavi Ladin Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) 6. YIL (TL) 7. YIL (TL) 8. YIL (TL) 9. YIL (TL) 10. YIL (TL) TOPLAM Fidan (aşılı fidan 25 TL) (220 adet fidan/da) 1 DEKAR MAVİ LADİN FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ 5.500,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 5.500,00 Sepetle Toprağa Dikme 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Bakım İşlemi 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 22.000,00 Toplam 9.900,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 29.700,00 GELİRLER Fiyat (200-700 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 350,00 77.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 47.300,00 Mavi Ladin Fidan Üretimi: Tohumlar yastığa ekilir, fidanlar yaklaşık 2 yaşına kadar yastıkta büyütülür. Fidanlar 2 yıl sonra torba ve/veya saksılara şaşırtılır. Fidanlara 4 yaşında (gövde kurşunkalem kalınlığında) aşı yapılır. Fidanlar aşı işleminden 2+3, 2+4, 2+5 yıl sonra toprağa dikilir. Yani fidanlar 2 yıl yastıkta büyütüldükten sonra+2 yıl, +3 yıl, +4 yıl, +5 yıl toprakta dikili olmak üzere tohum ekiminden sonra satış için en az 7-8 yıl beklenir. Aşılı Mavi Ladinler 10 yaşında boyuna göre yaklaşık 250-700 TL'den satılır. Aşısız Mavi Ladinler ise 150 TL'den satılır. Fidanlar 34x37 cm ebatlarındaki delikli plastik üzüm sepetleri içinde toprağa dikilir. Fidanların delikli üzüm sepetleri içinde toprağa dikim maliyeti fidan başına 10 TL dir. Belirtilen maliyete; saksı (üzüm sepeti)+repikaj işçiliği+destek bambuları+harç materyali karışımı+sulama+gübre maliyetleri dahildir. Genel olarak 100 birimlik masrafın %90 'ı 1. yıl yapılır, %10'luk kısmı ise sonraki yıllar yapılır. 9.2.2. Mavi Servi, Limoni Servi ve Leylandi Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Mavi servi, limoni servi ve leylandi fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 34 te verilmiştir. Çizelge 34. Mavi Servi, Limoni Servi ve Leylandi Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz 1 DEKAR MAVİ SERVİ-LİMONİ SERVİ-LEYLANDİ FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) Toplam Fidan (1 TL/Fidan) (700 adet/1 da) 700,00 0,00 0,00 700,00 Saksı (10-12 l) (4 TL/adet) 2.800,00 0,00 0,00 2.800,00 Bakım İşlemleri (5 TL/adet) 3.500,00 2.800,00 2.800,00 9.100,00 Toplam 7.000,00 2.800,00 2.800,00 12.600,00 GELİRLER Fiyat (15-30 TL/fidan) 0,00 0,00 21.000,00 21.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 8.400,00 Mavi Servi-Limoni Servi-Leylandi Fidanları 3-4 yaşında satış boyuna (1.5-2 m) gelir. 62

9.2.3. Toros Sediri Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Toros sediri fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 35 te verilmiştir. Çizelge 35. Toros Sediri Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz 1 DEKAR TOROS SEDİRİ FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ GİDERLER Fidan (5 TL/Fidan) (1+1) (220 adet fidan/da) 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) Toplam 1.100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1.100,00 Sepetle Toprağa Dikme 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Bakım İşlemleri (10 TL/adet) 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 11.000,00 Toplam 5.500,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 14.300,00 GELİRLER Fiyat (100-150 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 22.000,00 22.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 7.700,00 Toros Sediri: Tohumlar yastığa ekilir, çimlenmeden sonra fidanlar 1 yıl sonra torbalara (30-40 lık) şaşırtılır. Fidanlar 5-6 yaşında yaklaşık 1.5-3 m boya ulaşınca satış yapılabilir. 9.2.4. Ihlamur Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Ihlamur fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 36 da verilmiştir. Çizelge 36. Ihlamur Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz Fidan (0,55 TL/Fidan) (1+0) (220 adet fidan(da) 1 DEKAR IHLAMUR FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) 6. YIL (TL) Toplam 1.100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1.100,00 Sepetle Toprağa Dikme (1+1) 1.100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1.100,00 Bakım İşlemleri (10 TL/adet) 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 13.200,00 Toplam (adet) 4.400,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 10,00 13.210,00 GELİRLER Fiyat (175-400 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 38.500,00 38.500,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 25.290,00 Ihlamur fidanları 6-10 yaş arasında satış boyuna ulaşır. 63

9.2.5. Akçaağaç Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Akçaağaç türlerinin fidan yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 37 de verilmiştir. Çizelge 37. Akçaağaç Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) 6. YIL (TL) Toplam Fidan (aşısız fidan 0.5 TL/adet) (aşılı fidan 10 TL/adet) (220 adet/da) Sepetle Toprağa Dikme (1+1) 1 DEKAR AKÇAAĞAÇ FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Bakım İşlemleri (10 TL/adet) 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 13.200,00 Toplam (adet) 6.600,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 10,00 15.410,00 GELİRLER Fiyat (100-150 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 33.000,00 33.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 17.590,00 Akçaağaç fidanları 5-8 yaşında satış boyuna ulaşır. Son yıllarda 20 cm kuturunda ve/veya üzerindeki fidanlar tercih edilmektedir. 9.2.6. At Kestanesi Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları At kestanesi fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 38 de verilmiştir. Çizelge 38. At Kestanesi Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) 6. YIL (TL) 7. YIL (TL) 8. YIL (TL) TOPLAM Fidan (aşısız fidan 2.5 TL/adet) (aşılı fidan 10 TL/adet) (220 adet fidan(/da) 1 DEKAR AT KESTANESİ FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Sepetle Toprağa Dikme 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Bakım İşlemi 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 17.600,00 Toplam 6.600,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 22.000,00 GELİRLER Fiyat (175-200 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 38.500,00 38.500,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 16.500,00 At Kestanesi fidanları 7-10 yılda satış boyuna ulaşır. 64

9.2.7. Çınar Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Çınar fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 39 da verilmiştir. Çizelge 39. Çınar Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz ÇINAR FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) Toplam Fidan (çıplak köklü 0.5 TL/adet (220 adet fidan/da) 110,00 0,00 0,00 0,00 0,00 110,00 Dikim 1.100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1.100,00 Bakım İşlemleri (10 TL/adet) 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 11.000,00 Toplam (adet) 3.410,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 12.210,00 GELİRLER Fiyat (100-175 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 150,00 33.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 20.790,00 Çınar fidanları 4-7 yılda satış boyuna ulaşır ve bu süreçte yaklaşık 20 cm kuturuna ulaşırlar. 9.2.8. Meşe Fidanı Yetiştiriciliğinde Gelir/Gider Tabloları Meşe fidanı yetiştiriciliğinde gelir/gider tabloları Çizelge 40 da verilmiştir. Çizelge 40. Meşe Fidanı Yetiştiriciliğinde Finansal Analiz GİDERLER 1. YIL (TL) 2. YIL (TL) 3. YIL (TL) 4. YIL (TL) 5. YIL (TL) 6. YIL (TL) 7. YIL (TL) 8. YIL (TL) 9. YIL (TL) 10. YIL (TL) TOPLAM Fidan (aşılı fidan 15 TL; aşısız fidan 2-2.5 TL adet) (220 adet fidan/da) MEŞE FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN FİNANSAL ANALİZ 3.300,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3.300,00 Sepetle Toprağa Dikme 2.200,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2.200,00 Bakım İşlemi 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 22.000,00 Toplam 7.700,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 2.200,00 27.500,00 GELİRLER Fiyat (200-250 TL/fidan) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 250,00 55.000,00 Yıllık Net Kazanç (TL) 27.500,00 65

(a) Peyzaj gülü fidanlığı (b) Şimşir fidanlığı (c) Dış mekan fidan üretim işletmesi (d) Dış mekan süs bitkileri fidanlığı (e) Akçaağaç türleri fidan üretim parseli (f) Dış mekan süs bitkileri fidanlığı (g) Peyzaj gülü fidanlığı (h) Dış mekan süs bitkileri fidanlığı Şekil 38. Dış mekan süs bitkileri fidan işletmelerinden görünüm (Foto: Soner KAZAZ) 66