Prof. Dr. Fethi GEDİKLİ İÜ Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi Anabilim Dalı Başkanı ŞURA-YI DEVLET Belgeler, Biyografik Bilgiler ve Örnek Kararlarıyla Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş yeni baskı
İÇİNDEKİLER YENİ BASKIYA ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... XI ÖRNEK KARARLAR DİZİNİ... XVII KISALTMALAR...XXVII GİRİŞ...1 I. ŞURA-YI DEVLETİ YARATAN NEDENLER...5 A. İç Nedenler...7 1. Avrupa nın En Uygar Ülkeleri Arasında Olma İsteği...7 2. İç Muhalefeti Yumuşatma Amacı...9 B. Dış Nedenler...11 C. Kuruluş Sırasında ve Sonrasındaki Tartışmalar...13 10 Mayıs 1868 günü Padişah Abdülaziz in Şura-yı Devleti Açış Konuşması...18 10 Mayıs 1868 günü Padişah Abdülaziz in Şura-yı Devleti Açış Konuşması (Bugünkü Dille)...21 II. ŞURA-YI DEVLETİN KURULUŞU...23 A. Kuruluş: Şura-yı Devletin Teşkilatı... 23 B. Daireler... 28
XII Şura-yı Devlet in İlk ve Bilinmeyen Dairelerinden Biri: Daire-yi Kavânîn ve Nizamât ile Kararları...28 Daire-yi Kavânîn (ve Nizamât) Kararlarından Örnekler...30 1. Mülkiye Dairesi...39 Mülkiye Dairesi Kararlarından Örnekler... 42 2. Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi...42 3. Maliye ve Evkaf Dairesi...61 Maliye Dairesi Kararlarından Örnekler... 62 4. Adliye Dairesi...89 Adliye Dairesi Kararlarından Örnekler... 91 Nafia Dairesinden Örnek Kararlar...100 5. Şura-yı Devlet Maliye ve Nafia Dairesi... 124 6. Maarif Dairesi... 127 Maarif Dairesi (Mülkiye ve Maarif Dairesi) Kararlarından Örnekler...130 7. Muhakemât Dairesi... 138 a. Muhakemât Dairesi nin Görevleri... 138 b. Yargılamanın Yürütülme Usulü... 139 Bidayet Mahkemesi...141 Bidayet Mahkemesi Kararlarından Örnekler...142 8. Tanzimat Dairesi... 149 Tanzimat Dairesi Kararlarından Örnekler...150 Yorgo Vitinos un Eleştirdiği Şura-yı Devlet Kararları...291 Dahiliye Dairesi Kararlarından Örnekler...294 Trabzon Belediye Başkanının Görevden Alınmasına İlişkin Şura-yı Devlet Raporcu sunun Hukuki Görüşü... 366 C. Şura-yı Devletin Öteki Organları... 368 1. Heyet-i Umumiye (Genel Kurul)... 368 2. Heyet-i İttihamiye (Suçlama Kurulu)... 372 3. Babıali İstatistik Encümeni... 372 4. İhtilâf-ı Merci Encümeni ve Görevleri... 373
XIII Şura-yı Devlet İhtilâf-ı Merci Encümeni Kararlarına Bir Örnek...378 5. Mehakim-i İdare (İdare Mahkemeleri)... 380 6. Tetkik-i Tensîkat Komisyonu... 380 D. Şura-yı Devlet Kalemleri ve Görevleri... 381 E. Şura-yı Devlete Gelen Giden Evrakın İzlediği Usul... 384 F. Şura-yı Devletin Yeniden Yapılandırılması Girişimi... 387 III. ŞURA-YI DEVLETİN GÖREVLERİ...427 A. Yasama Görevi... 427 B. Danışma Görevi... 433 C. Yargı Görevi... 437 1. Uyuşmazlık Davaları...440 2. Tazminat Davaları... 442 3. İptal Davaları...446 4. Memur Yargılaması... 447 D. Denetleme Görevi...449 E. Kanunları Yorumlama Görevi... 450 F. Diğer İşler...469 IV. ŞURA-YI DEVLET MAZBATALARININ / KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI...471 V. OSMANLI DÖNEMİ ŞURA-YI DEVLET BAŞKANLARININ VE BAZI ÜYELERİNİN HAYAT HİKAYELERİ...475 A. Genel Açıklama... 475 B. Şura-yı Devletin Başkanları... 476 C. Başkanların Hayat Hikâyeleri... 481 D. Bazı Şura-yı Devlet Üyelerinin Hayat Hikâyeleri...516 VI. ŞURA-YI DEVLET BİNASI VE YANGINLAR...527 VII. ŞURA-YI DEVLET KÜTÜPHANESİ...529
XIV 27 Şubat 1919 Tarihli Şura-yı Devlet Kütüphanesine Alınacak Kitapların Yazarı, Adı, Konusu ve Fîyatları Çizelgesi...529 VIII. EKLER...533 Ek: 1 Şura-yı Devletin 12 Ağustos 1868 Tarihli Yaklaşık 5 Aylık Faaliyet Raporu... 533 Ek: 2 Şura-yı Devlette Reform Talebinin Padişahça Uygun Bulunduğuna Dair 12 Haziran 1872 Tarihli İrade... 549 Ek: 3 Midhat Paşa nın Kanun-ı Cedid Adını Taşıyan Anayasa Taslağındaki Şura-yı Devlet Kısmı... 552 Ek: 4 Şura-yı Devlet Kurulduğunda Midhat Paşa Başkanlığındaki Mensupları... 553 Ek: 5 Bir Şehir Sakinlerinin Verdiği Vergi O Şehir Dışında Harcanabilir Mi?... 555 Ek: 6 Belgrad Ormanı İhalesine Dair... 556 Ek: 7 Tehditle Bazı Kimselerden Para Alan Memurlar Hakkındaki Bidayet Mahkemesinin İlamı... 557 Ek: 8 Bandırma Belediyesi ile Reji İdaresi Arasında Doğmuş Olup Şura-yı Devlette Temyizen İncelenmekte Olan İskele Ücreti Meselesi... 558 Ek: 9 Şehremaneti nin Mahkeme Kararlarını Uygulamamasına Dair... 560 Ek: 10 Erdek de Belediye İle Standard Oil Şirketi Arasındaki Tazminat Davası... 561 Ek: 11 Bazı Bakanlıklar ve Şura-yı Devlet Maaşları... 563 Ek: 12 Asakir-i Şahane Zabitleri ve Erleriyle Ahali Arasında Zuhur Edecek Davaların Nerede Görüleceğine Dair...564 Ek: 13 1893(?) Yılında Bakanlar ve Şura-yı Devlet Mensupları... 565
XV Ek: 14 1882-1883 te Şura-yı Devlet İkinci Başkanlarıyla Üyeleri... 567 Ek: 15 Üsküdar da Yeniçeşme de Kadayıfçı Çırağını Karakolhane İçinde Darp Eden Polis Memurunun Hüküm Giydiğine Dair... 568 Ek: 16 Nafia Nezareti Hukuk Müşaviri Çalışanı Reşad Bey in Ahval ve Fesat Hareketleri Dair... 569 Ek: 17 Şura-yı Devletin Görev ve Sorumluluklarına Dair... 570 Ek: 18 Şura-yı Devlette Mevzuatta Belirtilenden Düşük Maaş Alanların Adları ve Aldıkları Ücretler... 572 Ek: 19 Başka Şahıslarla Müşterek Cürüm İşleyen Memurlarla İlgili Dava Merciinin Tayinine ve Kanunların Tefsirine Dair... 573 Ek: 20 Şura-yı Devlet Dairesinde Bulunan Ermeni Memurların Defteri... 576 Ek: 21 Tasarruf Amacıyla Şura-yı Devlet Kadrosunda ve Maaşlarda Eksiltmeye Dair... 577 EK: 22 Şura-yı Devletin Teşkîlat-i Cedîdesi... 581 EK: 23 Şura-yı Devletin Islah-ı Teşkîlatı Hakkında Kararnamedir... 582 Ek: 24 Babıali Daireleri. Teshilat Sandığı Komisyonu... 585 Ek: 25 Şura-yı Devlet ve Heyet-i İntihabiyece Tazminat İtasına Karar Verilen Memurînin Esamisi (Memurların Adları)... 601 Ek: 26 Yürürlüğe Girip Girmediği Bellisiz 1880 Tarihli Şura-yı Devlet Dahilî Nizamnamesi... 603 Ek: 27 Şura-yı Devlet Hademeliğine Alınacaklar Özellikleri ve Görevleri... 624 KAYNAKLAR... 645