Gürsel DELLAL' Geli ş Tarihi: 11.07.2000

TARIM BILIMLERi DERGISI 2000, 6 (3), 153-158 Antalya İ linde K ı l Keçisi Yeti ştiricili ğ inin Baz ı Yap ısal Özellikleri I. İş Gücü Durumu, Üretim Sistemleri, Kaba Yem Kayna ğı ve Bar ınak Özellikleri Gürsel DELLAL' Geli ş Tarihi: 11.07.2000 Özet: Bu ara ştı rmada Antalya ilinde Merkez, Korkuteli, Elmal ı, Ka ş, Manavgat, Gündo ğ mu ş ve Gazipa şa ilçelerinde K ı l keçisi yeti ştiriciliğine yer veren tar ı m i şletmelerinin nüfus yap ıs ı, hayvan varl ığı, i ş gücü durumu, üretim sistemleri, kaba yem kayna ğı ve bar ı nak özellikleri gibi yap ısal unsurlara ili şkin özellikler ara şt ı r ı lm ışt ı r. Ara şt ı rma bulgulanna göre toplam hane halk ı say ı s ı, işletmeci ya şı ve keçi yeti ştiricili ğ i ile u ğ ra şma süresi s ı ras ıyla 6.3 ±0.26 ki ş i, 51.6±1.14 y ı l ve 33.6±5.27 y ı l'd ı r. Toplam arazi büyüklü ğ ü ve keçi say ı s ı s ı ras ıyla 34.5±11.58 dekar ve 213.3±37.4 ba ş'd ı r. Kaba yem kayna ğı n ı esas olarak makilik alanlar (% 49) ve orman içi mer'a (% 47) olu şturmaktad ı r. İş letme ba şı na çoban say ı s ı 2.3±0.33'dür. Anahtar Kelimeler: Antalya ili, K ı l keçisi yeti ştiricili ğ i, yap ısal özellikler Some Structural Characteristics of Hak Goat Rearing in Antalya Province I. Working Power, Production Systems, Source of Roughage and Shelter Characteristics Abstract: In this research, The characteristics with structural components as situation of population numbers of animal working power, production systems, source of roughage and shelter characteristics of the Hair goat farms in the district of Centre, Korkuteli, Elmal ı, Ka ş, Manavgat, Gündo ğ mu ş and Gazipa şa in the Antalya Province. were researched. According to findings of research, the household population, the age of farm manager and the managing time of goat raising were 6.3±0.26 person, 51.66±1.14 years and 33.6±5.27 years, respectively. Total cultivated area size and the number of goats were 34.5±11.58 da and 213.3±33.4 head, respectively. 'The source of roughae essentially consisted of scrub areas (% 49) and pasture in the forest area (% 47). The number of sheepherd Per farm was 2.3±0.33. Key Words: Antalya province, heir goat rearing, structural characteristics Giri ş Türkiye'de 1997 y ı l ı verilerine göre yakla şı k 8 milyon baş K ı l keçisi bulunmakta ve elde edilen toplam etin % 2.8'i, sütün ise % 2.40'1 bu türden sa ğlanmaktad ı r (Anonim, 1997). Türkiye'de K ı l keçisi yeti ştiricili ği en yoğun olarak Akdeniz Bölgesinde yap ı lmakta ve toplam K ı l keçisi varl ığı n ı n yakla şı k /0 27.58'i bu bölgede bulunmaktad ı r. Ayn ı bölgede K ı l keçisi varl ığı n ın en yüksek (% 0.33) oldu ğ u il ise Antalya'd ı r (Anonim, 1994). Türkiye'de baz ı bölge ve illerde oldu ğu gibi Antalya ilinde de K ı l keçisi yeti ştiricili ğ i özellikle orman kenar ı ve dağ l ı k alanlardaki fakir tanm i şletmelerinin ba ş l ıca g ıda ve gelir kaynaklar ı n ı olu şturmas ı na (Dellal ve ark. 1997; Della!, 2000), karşı n, uzun y ı llard ı r orman ı n tek zararl ı s ı olarak keçinin görülmesinin bir sonucu olarak, bu ilde de ormanl ık ve makilik alanlarda K ıl keçisi yeti ştiricili ğ i engellenmeye çal ışı lmaktad ır. K ı l keçilerinin ormana ancak belirli dönemlerde zarar: verebilecekleri kabul edilmekle birlikte, özellikle ormanl ı k ve makilik alanlarda ya şayan fakir k ı l keçisi yetl ştiricilerini, kendilerine keçiye göre daha ekonomik ve en önemlisi k ı sa sürede uyum gösterebilecekleri yeni bir üretim alan ı göstermeden, bu üretim dal ı ndan uzakla şt ı rmaya çal ışmak kabul edilemez bir durumdur. Bu nedenle bu soruna çözüm bulmadaki temel yakla şı mözellikle bu bölgelerdeki K ıl keçilerinin genetik ı siah ı olmal ı ve K ıl keçilerinin süt, et ve alt k ı l (ke şmir) verimlerini iyile ştirmeye yönelik farkl ı ı slah programlar ı geliştirilmelidir. Bu noktadan hareketle bu çal ışmada; Antalya ilinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i ş letmelerin baz ı yap ı sal özelliklerini ortaya koyarak bu bölgede K ı l keçilerinin genetik ı slah ı na yönelik olarak haz ı rlanacak programlara bilgi sa ğlanmas ı amaçlanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rman ın materyalini Antalya iline ba ğ l ı Merkez, Korkuteli, Elmal ı, Ka ş, Manavgat, Gündo ğ mu ş ve Gazipa şa ilçelerine dahil toplam 92 adet i şletme ile yap ı lan anketler olu şturmu ştur. ilçe ve i ş letmelerin Seçimi Bu ara şt ı rmada; Antalya ili ve bu ile ba ğ l ı Merkez, Korkuteli, Elmal ı, Ka ş, Manavgat, Gündo ğmuş ve Gazipa şa ilçelerinin belirlenmesinde bu bölgedeki do ğal faktörler, Kil keçisi yoğunluğu ve üretim teknikleri dikkate 'Ankara elniv.ziraat Fak.Zootekn Bölümü - Ankara

154 TARIM B İ L İ MLER İ DERG İ S İ 2000, Cilt 6, Say ı 3 al ı nm ışt ı r. Seçilen her bir i şletmede yine ayn ı faktörler dikkate al ınarak amaçl ı olarak üç köy belirlenmi ştir. Daha sonra toplam 21 köyde "çerçeve tespit formlar ı " arac ı l ığıyla K ıl keçisi da ğı l ı m ı belirlenmiş ve 30 ba şı n üzerinde K ı l keçisine sahip i şletmelerden basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle 92 tanesinde anket yap ılmas ı na karar verilmi ştir (Güne ş ve Ar ıkan, 1988). Verilerin Toplanmas ı ve Değerlendirilmesi Örnekleme ile tespit edilen 92 i şletmenin bulundu ğ u köylere gidilerek, ankete dahil sorular yeti ştiricilere bizzat sorulmu ştur. Sahibi bulunamayan veya bilgi vermekten kaç ınan i şletmeciler yerine yedek i şletmeler dahil edilmi ştir. Elde edilen verilerin de ğerlendirilmesinde Düzgüne ş ve ark. (1993)'den yararlan ı lm ışt ı r. Bulgular ve Tart ışma Bu ara şt ı rmada Antalya ili Merkez, Korkuteli, Elmal ı, Ka ş, Manavgat, Gündo ğ mu ş ve Gazipa şa ilçelerinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i şletmelerde nüfus yap ı s ı, arazi varl ığı, hayvan varl ığı, üretim sistemleri, kaba yem kayna ğı, iş gücü kullanma durumu, bar ı nak ve banyoluk özelliklerine ili şkin bulgular Çizelge 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8'de verilmi ştir. Çizelge 1. i şletmelerin nüfus yap ı s ı, i şletmeci yaşı ve keçi yeti ştiriciliğ i ile u ğ ra şma süresi ilçeler Değerlendirilen i ş letme say ıs ı (n) Hane halk ı say ı s ı i şletmeci ya şı (y ı l) Keçi yetiştiricili ğ i ile u ğ raş ma süresi (y ı l) Erkek Kad ı n Toplam Merkez 14 4.0±0.45 2.7+0.58abc 6.7+0.78ab 51.8±2.57 22.6±4.20 Korkuteli 11 3.6±0.45 3.0±0.45ab 6.7+0.54ab 48.1±3.50 33.6±4.48 Elmal ı 11 3.9±0.48 2.3+0.21 bc 6.2+0.50ab 55.1±1.98 38.7±8.77 Kaş 8 2.9±0.29 1.3±0.16c 4.1±0.40b 50.4±5.09 29.8±7.05 Manavgat 19 3.2±0.29 2.4+0.31bc 5.6±0.39ab 51.0±3.92 33.3±3.87 Gündoğ muş 19 3.6±0.43 4.1+0.47a 7.7±0.72a 53.0±2.60 35.0±3.51 Gazipa şa 10 3.4±0.40 2.1+0.30bc 5.4+0.60ab 49.9±2.81 42.5.±5.01 önemlilik önemsiz önemli Önemli Önemsiz Önemsiz Derecesi Genel (Antalya) 92 3.6±0.16 2.7±0.17 6.3±0.26 51.6±1.14 33.6±5.27 Çizelge 2. İş letmelerin arazi varl ığı Ilçeler Değer.i şle tme say ı s ı (n) Arazi büyüklü ğ ü Tarla arazisi Sebzelik arazi Meyvelik arazi Ağ açl ı k arazi Kiral ı k Sulu Kuru Merkez 14 53.1±12.5 19.3±11.8a 31.9±9.57 0.557±0.340b 1.43±0.869 0.00 11.9±4.11a Korkuteli 11 28.7±8.01. 1.4±1.36b 23.6±6.04 0.09±0.09b 3.7±1.54 0.00 5.5+3.12a5 Elmal ı 11 37.3±13.2 0.00 37.2±13.2 0.00 0.136±0.136 0.00 0.00 Ka ş 8 16.8±8.83 1.5±1.24 7.8±4.15 0.500±0.267 7.0±5.90 0.00 0.00 Manavgat 19 38.7±10.2 0.1±0.1b 28.4±8.96 1.0+0.39 ab 2.3±1.43 0.95±0.796 0.84±0.599b Gündo ğ muş 19 9.9±2.77 0.03±0.03b 7.6±2.33 0.433±0.223b 1.8±0.55 0.00 0.00 Gazipa şa 10 62.7±25.6 5.3±5.3b 54.5±25.0 2.0±0.55a 0.909±0.343 0.00 0.00 _. Onemlilik Önemsiz önemli önemsiz önemli Önemsiz önemli Önemli Genel (Antalya) 92 34.5±11.58 4.0±2.83 27.3±6.68 0.654±0.266 2.5±1.54 0.14±0.11 2.6±1.12 arazi Çizelge 3. İşletmelerin hayvan varl ığı Ilçeler Deği ş!. say ı s ı Teke say ı s ı Di şi keçi say ı s ı Çebiç say ı s ı Toplam keçi say ı s ı Koyun say ı s ı S ığı r say ı s ı Merkez 14 4.9±1.22 122.0+22 6ab 74.0+19.0b 201+42.1c 7.9±7.34 3.0+0.64ab Korkuteli 11 6.9±2.01 161.5±19.7ab 136.6+18.6a 305.1±34.6a 10.0±6.04 2.4+1.35ab Elmal ı 11 9.0±2.11 215.5±39.0a 102.8±23.2 6 327.3±58.1a 35.1±14.8 0.9+0.44b Kaş 8 7.1±1 95 118.7±22.7a6 65.9+18.96 191.7±41.5c 1.9±1.9 1.5+0.68b Manavgat 19 4.0±1.34 97.8±27.7b 56.4±13.6b 158.2+40.8a 23.8±13.9 1.3±0.34b Gündoğ mu ş 19 4.7±0.92 99.7±13.0b 68.8±11.1b 173.3±23.2a 6.9±5.22 0.9+0.19b Gazipa ş a 10 4.6±1 05 76.7+12.56 55.0+12.4b 136.4+22.2bc 12.6±6.00 4.5±0.85a Onemlilik önemsiz önemli Önemli önemli Önemsiz önemli Genel (Antalya) 92 6.0±1.51 127.3±22.46 80.0±16.69 213.3±37.4 14.0±7.88 2.1±0.64

DELLAL, G. "Antalya ilinde k ıl keçisi yeti ştiriciliğinin baz ı yap ısal özellikleri I. i ş gücü durumu, üretim sistemleri, kaba yem kaynağı ve bar ınak özellikleri" 155 Çizelge 4. Üretim sistemleri llçeler Değ.151. Köy sürüsü (Köy merkezi ve/veya Göçer Yaylac ı l ı k Yaylada kalma süresi (ay) say ı s ı civar ı ) Merkez 14 100 (14) 0.00 0.00 - Korkuteli 11 0.36(4) 0.00 0.64(7) 3.3±0.36c Elmal ı 11 0.00 0.00 100(11) 3.0±0.09c Kaş 8 0.00 0.00 100(8) 3.8±0.37bc Manavgat 19 0.37(7) 0.00 0.63(12) 5.3±0.28a Gündoğmuş 19 0.53(10) 0.00 0.47(9) 3.3±0.17c Gazipa şa 10 0.10(1) 0.00 0.90(9) 4.4±0.29ab.. Önemlilik Önemli - Önemli Önemli Genel (Antalya) 92 0.39(36) 0.00 0.61(56) 3.3±0.26 Çizelge 5. Kaba yem kayna ğı ilçeler Değ.işl.say ı s ı Köy ortamal ı mer'a Kiral ı k mer'a Mülk mer'a Orman içi mer'a Köy ortama!' fundal ık-makilik Köy örtamal ı fundal ı k -makilik ve orman içi mer'a Merkez 14-0.07(1) 0.79(11) 0.14(2) Korkuteli 11-0.18(2) 0.64(7) 0.18(2) Elmal ı 11 0.00 100(11) 0.00 Kaş 8-0.00 100(8) 0.00 Manavgat 19 0.84(16) 0.16(3) 0.00 Gündoğmu ş 19 0.89(17) 0.11(2) 0.00 Gazipaşa 10 - - 0.70(7) 0.30(3) 0.00 Önemlilik - Önemli Önemli Önemli Genel (Antalya) 92 - - - 0.47(43) 0.49(45 0.04(4) Çizelge 6. I ş gücü kullanma durumu llçeler Deği şl Çoban say ı s ı Ç.A.O.Y. B.Ç.K.Y D.I.O.Ç.T. A.Ç. ve A.Ç. ve B. ve K.S.K.Y. B.S.K.Y..say Y. B.Ç.K.Y. 0.Ç.K.Y 0.Ç.K.Y Merkez 14 2.1±0.39 0.79(11) 0.07(1) 0.07(1) 0.07(1) 0.00 0.00 O 00 0.00 Korkuteli 11 1.73±0.20 0.36(4) 0.09(1) 0.00 0.18(2) 0.36(4) 0.00 0.00 0.00 Elmal ı 11 2.7±0.33 0.55(6) 0.27(3) 0.09(1) 0.00 0.09(1) 0.00 0.00 0.00 Kaş 8 2.0±0.26 0.62(5) 0.25(2) 0.00 0.00 0.13(1) 0.00 0.00 0.00 Manavgat 19 2.2±0.26 0.79(15) 0.06(1) 0.00 0.15(3) 0.00 0.00 0.00 0.00 Gündoğmu ş 19 3.1±0.41 0.26(5) 0.10(2) 0.16(3) 0.32(6) 0.16(3) 0.00 0.00 0.00 Gazipaşa 10 2.1±0.45 0.20(2) 0.70(2) 0.10(1) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Önemlilik Önemsiz Önemli Önemli Önemli Önemli - - - Genel (Antalya) 92 2.3±0.33 0.52(48) 0.18(17) 0.06(6) 0.13(12) 0.10(9) 0.00 0.00 0.00 Ç.A.O.Y: Çoban ı n aileden olma yüzdesi, B.Ç.K.Y: Bi eysel olarak çoban kiralama yüzdesi, D..0.Ç.T.Y: Di ğer i şletmeler ile ortak çoban tutma yüzdesi, A.Ç. ve B.Ç.K.Y: Aileden çoban ve bireysel çoban kiralama yüzdesi, A.Ç.ve 0.Ç.K.Y: Aileden çoban ve ortakla şa çoban yüzdesi, B. ve 0.Ç.K: Bireysel ve ortaklaşa çoban kiralama yüzdesi, K.S.K.Y: Köy sürüsüne katma yüzdesi, B.S.K.Y: Ba şka sürüye katma yüzdesi. Çizelge 7. Bar ı nak özellikleri i ı ilçeler inc.i ş Bar ınak tipi Bar ı nak taban Bar ınak duvar malzemesi Bar ınak çat ı malzemesi say. malzemesi Kapal ı Y.aç ı k Aç k Beton Toprak al ı Tahta Ta Kerpiç Naylon Teneke Kirem it Çal ı Toprak Beton Ah ap Merkez 14 00.0 0.00 100 0.00 100 0.00 0.00 100. 0.00 - (14) (14) (14) Korkuteli 11 0.00 0.00 100 0.00 100 0.00 0.00 100 0.00.. (11) (11) (11) Elmal ı 11 0.00 0.00 100 0.00 100 0.00 0.09 0.90 0.00 - - - (11) (11) (1) (10) Kaş 8 0.00 0.00 100 0.00 100 0.00 0.00 100 0.00 - (8) (8) (8) Manaygat 19 0.00 0.00 100 0.05 100 0.05 0.05 0.89 (19) (1) (19) (1) (1) (17) Gündoğmu ş 19 0.05 0.05 0.89 0.00 100 0.00 0.00 100 (1) (1) (17) (19) (19) Gazipaşa 10 0.40 0.50 0.10 0.00 100 0.00 0.00 100 0.00 0.10 0.00 0.00 0.10 0.40 0.10 O 20 (4) (5) (1) (10) (10) (1) (1) (4) _(;,) (2) önemlilik a C) (.5 - - <5 <5. 0.00 Z5. Ö. (5. 0-. b. Genel 92 0.05 0.07 0.88 0.00 100 100 0.02 0.97 0.09 0.00 0.09 0.18 0.37 0.09 0.18 (Antalya) (5) (6) (81) 92) 92 (2) (89) (1) (1) (2) (4) (1) Ö: Önemli

156 TARIM BILIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Say ı 3 liçeler Çizelge 8. Banyoluk Incisi. say ısı Banyoluk Beton Toprak Çukur Kayal ı k çukur Metal varil Pulver ızator ve/veya hortum (püskürtme) Var Yok Köy ort. Bireysel Köy ort. Bireysel Köy ort Bireysel Köy ort ı Bireysel Köy ort. Bireysel ı Merkez 14 0.93(13) 0.07(1) 0.15(2) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.77(10) 0.08(1) 0.00 100(1) Korkuteli 11 0.00 100(11) - - - 0.73(8) 0.27(3) Elmal 11 0.91(10) 0.09(1) 0.00 0.00 0.70(7) 0.00 0.00 0.00 0.30(3) - 100(1) 0.00 Kaş 8 100(8) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.25(2) 0.00 0.00 0.75(6) Manavgat 19 0.00 100(19) - - - - - 0.53(10) 0.47(9) Gündoğ mu ş 19 100(19) 0.00 0.00 0.00 0.26(5) 0.00 0.00 0.00 0.42(8) 0.32(6) Gazipa şa 10 100(10) 0.00 0.30(3) 0.20(2) 0.40(4) 0.00 0.00 0.00 0.01(1) 0.00 - Ö. önemli Önemli Önemli Önemli önemli önemli - önemli önemli Önemli Önemli Genel (Antalya) 92 0.65(60) 0.35(32) 0.08(5) 0.03(2) 0.27(16) 0.00 0.03(2) 0.00 0.37(22) 0.22(13) 0.59(10) 0.41(13) işletmelerin nüfus yoğunluğu, i şletmeci ya şı ve keçi yetiştiricili ği ile u ğ raşma süresi Çizelge 1'den görülebilece ği gibi Antalya ilinde incelenen ilçeler genelinde K ıl keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i şletmelerde toplam hane halk ı say ı s ı 6.3±0.26 ki ş i olup, bunun 3.6±0.16 ki şisini erkekler, 2.7±0.17 ki şisini ise kad ınlar olu şturmaktad ı r. Erkek bireylerin say ısı en yüksek Merkez ilçe (4.0±0.45), en dü şük ise Ka ş ilçesindedir (2.9±0.29). Buna kar şı n, kad ın bireylerin en yüksek Gündoğmu ş (4.1±0.47), en dü şük ise Ka ş ( 1.3±0.16) ilçesinde oldu ğu saptanm ışt ır (p<0.01). Erkek birey say ısı n ı n özellikle Merkez ilçede yüksek bulunmas ı n ı bu ilçede K ıl keçisi yeti ştiricili ğine yer veren tar ı m i şletmelerindeki baz ı erkek bireylerin (özellikle de genç) Antalya il merkezinde farkl ı iş kollar ında çal ışmalar ı ve hafta içinde ve/veya hafta sonunda i şletmeye dönmeleriyle aç ıklamak mümkündür. Yine çizelge 1'den görülebileceği gibi i şletmeci ya şı Antalya il genelinde 51.6±1.14, keçi yeti ştiricili ği ile uğra şma süresi ise 33.6±5.27 y ıl olarak bulunmu ştur. Bu özellik bak ı m ı ndan ilçeler aras ı nda önemli bir farkl ı l ık yoktur. Buna kar şı n, verilerden de anla şı laca ğı gibi K ıl keçisi yeti ştiricili ği ile daha çok ya ş l ı erkek aile bireyleri u ğra şmakta olup, yeti ştiriciler bu durumu esas olarak genç aile bireylerinin çe şitli nedenlere ba ğ l ı olarak köyden uzakla şmalar ı ile aç ı klam ışlard ı r. i şletmelerin arazi varl ığı Çizelge 2'den görülebilece ği gibi Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i ş letmelerin arazi büyüklü ğü 34.5±11.58 da olup, bu arazinin en büyük bölümünü kuru tarla arazisi (27.3±6.68 da), en dü şük bölümünü ise ağaçl ık arazi (0.14±0.11 da) olu şturmaktad ı r. Sulu tarla arazisi bak ım ından Merkez, sebzelik arazi bak ı m ı ndan Gazipa şa, a ğaçl ı k ve kiral ı k arazi bak ı m ı ndan da Manavgat ilçesi ile di ğer ilçeler aras ı ndaki farkl ı l ı klar önemlidir ( p<0.01). İşletmelerin hayvan varl ığı Çizelge 3'den görülebilece ği gibi Antalya ili genelinde K ıl keçisi yeti ştiricili ğine yer veren tar ı m i şletmelerinde teke, di şi keçi, çepiç, toplam keçi, koyun ve s ığı r say ı lar ı s ı ras ıyla 6.0±1.51, 127.3±22.46, 80.0±16.69, 213.3± 37.4,14.0±7.88 ve 2.1±0.64 ba ş olduğu saptanm ışt ır. Yine çizelge 3'den görülebilece ği gibi teke, di şi keçi ve koyun say ıs ı n ın en yüksek (p<0.01) oldu ğ u ilçe Elmal ı'd ır. Yine çepiç say ıs ı en yüksek (p<0.01) olarak Korkuteli ve Elmal ı, s ığı r say ı s ı ise Gazipa şa ve Merkez ilçelerinde saptanm ışt ır (p<0.01). Toplam keçi say ı s ı n ı n Elmal ı ve Korkuteli ilçesinde di ğer ilçelere göre önemli (p<0.01) düzeyde daha yüksek olmas ı n ı ; bu ilçelerde özellikle da ğ l ık ve orman kenar ı alanlardaki i şletmelerin bu bölgelerde ancak K ı l keçisi yeti ştirebilmeleri ve bu nedenle de en önemli geçim kaynaklar ı n ı K ı l keçisinin olu şturdu ğ u görü şü ile aç ıklamak mümkündür. S ığır say ı s ı n ı n Gazipa şa ve Merkez ilçede yüksek olmas ı ise, bu ilçelerdeki gerek çevre ko şullar ı (yükseklik ve yem kaynaklar ı)n ın gerekse s ığır sütü ve süt ürünlerinin pazarlanma olanaklar ı n ı n s ığı r yeti ştiricili ğine di ğer ilçelere göre daha uygun olmas ıyla aç ı klanabilir. Üretim sistemleri Çizelge 4'den görülebileceği gibi bu ara şt ı rmada Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğinin esas olarak köy sürüsü (köy merkezi ve civar ı) ve yaylac ı l ı k şeklinde yap ı ld ığı saptanm ışt ı r. incelenen i şletmelerden Merkez ilçedekilerin hepsi (% 100) köy sürüsü şeklinde yeti ştiricilik yaparlarken (p<0.01), bu ilçeyi Gündo ğmu ş ilçesi izlemektedir. Buna kar şı n, Gündoğ mu ş ilçesinden elde edilen oran (% 53) yaln ızca Gazipa şa ilçesinden elde edile orandan (% 10) önemli (p<0.05) düzeyde farkl ı l ı k göstermi ştir. incelenen ilçelerden Elmal ı ve Ka ş'taki i şletmelerin tamam ı yaylaya ç ıkarlarken (p<0.01), Merkez ilçedeki i şletmeler yaylaya ç ı kmamaktad ırlar (p<0.01). Bu ilçeler d ışında yaylaya ç ıkma oran ı bak ı m ından yaln ızca Gündoğ mu ş ve Gazipa şa ilçeleri aras ındaki farkl ı l ı k önemlidir (p<0.05). Yaylada kalma süresi en uzun (5.3±0.28 ay) olarak Manavgat (p<0.01), en k ı sa (3.0±0.91 ay) olarak ise Elmal ı ilçesinde saptanm ışt ır. Bu ilçeler aras ındaki farkl ı l ı k önemlidir (p<0.01). Yaylada kalma süresi bak ı m ı ndan ilçeler aras ı nda görülen farkl ı l ı klar esas olarak yayladaki mer'alar ın ot kapasitesi, yaylalar ı n ilçelere uzakl ığı ve ölüm, dü ğün ve eğitim gibi sosyal faktörlerden kaynaklanmaktad ır. Antalya ili genelinde işletmelerin % 61'nin yaylac ı l ık tarz ında K ı l keçisi yeti ştiricili ğ i yapt ığı saptanm ışt ı r. Köy merkezi ve civar ı nda yeti ştiricilik yapanlar ın oran ı ise % 39'dur. Bu i şletmelerin yaylaya ç ı kamamalar ı n ın nedenini; esas olarak yaylalar ı n ın bulunmamas ı olu şturmaktad ır. Antalya genelinde yaylada kalma süresi 3.3±0.26 ay olarak saptanm ışt ı r.

DELLAL, G. "Antalya ilinde k ı l keçisi yeti ştiricili ğ inin baz ı yap ı sal özellikleri I. i ş gücü durumu, üretim sistemleri, kaba yem kayna ğı ve bar ı nak özellikleri" 157 Kaba yem kayna ğı Çizelge 5'den görülebilece ği gibi Antalya ili genelinde K ıl keçisi yeti ştiricilerin köy merkezi ve yayladaki kaba yem kaynaklar ı n ı n % 47'sini orman içi mera, % 49'unu köy ()damal ı fundal ı k ve makilik alanlar ve /0 4'ünü de her iki kaynak olu şturmaktad ır. incelenen ilçelerden orman içi mera'dan en yo ğun olarak Gündoğmuş ilçesi yararlanmakta olup, bu ilçe ile Elmal ı, Kaş, Merkez ve Korkuteli ilçeleri aras ı ndaki farkl ı l ı klar önemlidir (p<0.01). Elmal ı ve Ka ş ilçeleri orman içi mer'adan yararlanamazlarken (p<0.01), köy ortamal ı fundal ı k ve makilik alanlardan en yo ğun şekilde bu ilçeler yararlanmaktad ı rlar (p<0.01). Bu ilçelerde incelenen i şletmelerin tamam ı bu alanlar ı kullanmaktad ırlar ve bu ilçelerle di ğer ilçeler aras ı ndaki farkl ı l ıklar önemlidir (p<0.01). Köy orta mal ı fundal ık ve makilik alanlardan en az oranda yararlanan ilçe Gündo ğmuş olup, bu ilçe ile Merkez, Korkuteli, Elmal ı ve Ka ş ilçeleri aras ı ndaki farkl ı l ı klar önemlidir (p<0.01). Merkez ve Korkutell ilçelerindeki i şletmelerin tamam ı ise orman içi mer'a ve köy ortama!' fundal ık ve makilik alanlar ı n ın her ikisinden de yararlan ı lmaktad ı rlar (p<0.01). İş gücü kullanma durumu Çizelge 6'dan görülebilece ği gibi incelenen i şletmeler aras ı nda, Korkuteli ve Gündo ğ mu ş hariç, çoban say ıs ı bak ı m ı ndan bir benzerlik söz konusudur. Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i şletmelerde işletme ba şına çoban say ısı 2.3±0.33'dür. incelenen i şletmelerin % 52'si çoban' aile içinden sa ğlarken, % 18'i kiralamaktad ı r. Çoban ı n aileden olma oran ı n ı n en yüksek oldu ğ u ilçeler Merkez (% 79) ve Manavgat (% 79), en dü ş ük oldu ğu ilçeler ise Gazipa şa ( /0 20) ve Gündo ğ mu ş (% 26)'dur. Bu özellik bak ı m ı ndan Merkez ve Manavgat ilçeleri ile Korkuteli, Gündo ğ mu ş ve Gazipa şa ilçeleri aras ı ndaki farkl ı l ı klar önemlidir (p<0.05; p<0.01).. Bireysel olarak çoban kiralama oran ı n ın en yüksek (% 70) oldu ğu ilçe Gazipa şa olup, bu ilçe ile Merkez, Ka ş, Manavgat, Elmal ı ve Gündoğ mu ş ilçeleri aras ındaki farkl ı l ı klar önemlidir (p<0.05; p<0.01). Merkez ve Manavgat ilçelerinde çoban ı n aileden olma oran ı n ın yüksek olmas ı n ı özellikle genç erkek bireylerin aileden dolay ı s ıyla da köyden ayr ı lmamalar ı ile aç ıklamak mümkündür. Yine Merkez ilçedeki i şletmelerin Antalya il merkezine yak ı n olmalar ı nedeniyle hafta içinde Antalya Merkez veya sahil ilçelerinde çal ışan genç ve orta ya ş l ı erkek i şletme bireylerinin hafta sonu veya di ğer tatil günlerinde sürü yönetimine veya a şı m, doğum ve k ı rk ım gibi kritik dönemlerde de bu uygulamalara yard ı mc ı olmak için köye gelmeleri bu durumu etkiliyor olabilir. Buna kar şı n, Gazipa şa ilçesinde bireysel çoban kiralama oran ı n ı n yüksek olmas ı n ı ; bu ilçede K ı l keçisi yeti ştiriciliğine yer veren i şletmelerin ba şta örtü alt ı sebze yeti ştiriciliğ i olmak üzere di ğer bitkisel üretim kollar ı na yönelmeleri nedeniyle, kendi sürülerinde daha çok kiral ık çoban kullanmay ı tercih etmeleri ile aç ı klamak mümkündür. Merkez, Manavgat ve Gazipa şa ilçelerinde yeti ştiriciler ile yap ılan sözlü görü şmeler de bu ilçelerde ki bulgular' destekler yöndedir. Bar ı nak özellikleri incelenen ilçelerde bar ınak özelliklerine ait bulgular çizelge 7'de özetlenmi ştir. Bar ı nak tipi Bar ı nak tipi olarak kapal ı, aç ı k ve yar ı aç ı k olmak üzere üç tip bar ınak ele al ı nm ışt ır. incelenen ilçelerin hepsinin aç ık bar ı nak tipini tercih etmeleri ile birlikte Gündoğmu ş ve Gazipa şa ilçelerinde dü şük oranlarda da olsa yar ı aç ı k (p<0.01) ve kapal ı (p<0.01) bar ı nak tiplerinin de ye ğlendi ği saptanmi şt ır. Antalya ili genelinde ise aç ı k banna ğa sahip olma oran ı % 88'dir. Bar ı nak taban malzemesi Bar ı nak taban ı olarak beton ve toprak taban esas al ı nm ışt ı r. incelenen ilçelerdeki i şletmelerin tamam ı nda (% 100) a ğı l taban ı n ı n toprak oldu ğ u belirlenmi ştir. Bar ı nak duvar malzemesi Bar ı nak duvar malzemeleri çal ı, tahta, ta ş ve kerpiç olarak grupland ı r ı lm ışt ır. Tüm ilçelerde incelenen i şletmelerin genelinde ( /0 97) duvar malzemesi olarak ta ş kullan ılmakla birlikte, çok dü şük oranda da olsa Elmal ı ilçesinde tahta (`Yo 0.9), Manavgat ilçelerinde de çal ı ( /0 0.5) ve tahta ( /0 0.5) malzemenin kullan ı ld ığı belirlenmi ştir Bar ı nak çat ı malzemesi Kapal ı ve yar ı aç ık K ıl keçisi a ğı llar ında çat ı malzemesi olarak naylon, teneke, kiremit, çal ı, toprak ve beton malzeme esas al ı nm ışt ı r. Bu malzemelerden kiremit (% 50) ve çal ı ( /c, 50) en yo ğun olarak Gündo ğ mu ş ilçesinde kullan ı l ırken (p<0.01), toprak (% 40) Gazipa şa ilçesinde kullan ı lmaktad ı r (p<0.01). Antalya ili genelinde kapal ı ve yar ı aç ık keçi a ğı llar ında en yo ğun olarak kullan ı lan çat ı malzemesi ise toprakt ı r ( /0 37). Ek tesis Ek tesis olarak yaln ızca banyoluk esas al ı nm ışt ı r. Banyoluk Çizelge 8'den görülebilece ği gibi incelenen ilçelerden yaln ızca Korkuteli ve Manavgat ilçelerindeki i şletmelerde banyolu ğa rastlan ı lmam ışt ır (p<0.01). Bu i şletmelerde keçilerin vücut banyosu sistematik bir banyoluk yerine pülverizatör veya hortum gibi araçlar ile yapt ı r ı lmaktad ı r. Bu araçlardan Korkuteli ilçesinde % 73, Manavgat ilçesinde de /0 53 oran ı nda köy ortamal ı şeklinde yararlan ı lmaktad ır (p<0.01). Sistematik bir banyolu ğ un bulunmamas ında su kaynaklar ı n ı n azli ğı önemli derecede etkili olup, bu faktörün etkisi en yo ğun olarak Korkuteli ilçesinde da ğ l ık bölgelerdeki i şletmelerde görülmü ştür. Antalya ili genelinde banyoluk olarak en fazla oranda (% 59) metal varillerden yararlan ı lmaktad ı r. Metal varillerden en yüksek oranda (% 77) Merkez (p<0.05; p<0.01) en dü şük oranda ( /0 0.1) ise Gazipa şa ilçesinde yararlan ı lmaktad ı r (p<0.01). Yine beton malzeme ile yap ı lm ış banyolu ğun en yüksek oranda ( /0 50) Gazipa şa (p<0.01), toprak banyolugun (% 70) ise Elmal ı (p<0.01)

158 TARIM BILIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Say ı 3 ilçesinde bulundu ğu belirlenmi ştir. Banyoluk olarak kayal ı k çukurlardan yararlan ılan tek ilçe ise Ka şl ır (p<0.01). Incelenen i şletmelerin genelinde tüm banyoluk tiplerinden daha çok köy ortamal ı şeklinde yararlan ı lmaktad ı r. Sonuç Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiricili ğine yer veren i şletmelerde i şletmeci ya şı 51.6±1.14 y ıl olarak saptanm ıştır. Yeti ştiriciler ile yap ılan görü şmeler sonucunda; esas olarak ekstansif şartlarda yap ılan K ı l keçisi yeti ştiricili ği ile uğra şmak için yüksek say ılabilecek bu ya ş ortalamas ı n ı n bu üretim dal ında çal ışabilecek genç erkeklerin bir çok faktöre ba ğ l ı olarak köyden ayr ı lmalar ı nedeniyle ortaya ç ı kt ığı n ı söylemek mümkündür. Antalya ili genelinde incelenen i şletmelerin toplam keçi varl ı klar ın ı n 213.3±37.4 ba ş oldu ğu saptanm ışt ı r. Bununla birlikte, Merkez ilçe haricindeki ilçelerde toplam keçi varl ığı n ın fazla olmas ı bu ilçelerde da ğ l ı k ve ormanl ı k kesimlerde yerle şmiş olan i şletmelerin sürü kadrolar ı n ı n geni ş olmas ı ndan kaynaklanmaktad ır. Bu durumu ise, bu ilçelerdeki da ğ l ık ve ormanl ı k kesimlerdeki çevre şartlar ı n ın daha çok K ıl keçisi yeti ştiriciliğine olanak tan ımas ıyla aç ı klamak mümkündür. Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiriciliğine yer veren i şletmelerin büyük oranda (% 61) yaylac ı l ı k tarz ı nda yeti ştiricilik yapt ığı belirlenmi ştir. Bu nedenle bu ilde yaylac ı l ık tarz ında yap ı lan keçi yeti ştiricili ğinin yap ısal, ekonomik ve sosyal özelliklerini ortaya koyacak daha detayl ı ara şt ı rmalar ın gerçekle ştirilmesi, söz konusu il ve bu ilin temsil etti ği Akdeniz bölgesinde K ıl keçisi yeti ştiricili ği ile ilgili genetik ve çevresel ıslah çal ışmalar ı na önemli katk ılar sa ğlayacakt ı r. Antalya ili genelinde K ı l keçisi yeti ştiricilerinin kaba yem olarak yararland ı klar ı kaynaklar ı n % 47'ini orman içi mer'a, % 49'unu fundal ık ve makilik alanlar, % 4'ünü ise her iki kaynak olu şturmaktad ır. Bu oranlardan söz konusu kaba yem kaynaklar ı n ın bu ildeki K ı l keçisi yeti ştiricilerine önemli düzeyde katk ı sağlad ı klar ı anla şı lmaktad ı r. Buna karşı n, ormanl ı k, fundal ı k ve makilik alanlara K ıl keçilerinin girmesinin genel olarak engelledi ği ve bu ildeki K ı l keçisi yeti ştiricilerinin % 64.05'ini makilik-fundal ık ve A 35.96's ı n ı n da ormanl ı k alanlarda yerle şmiş olduklar ı (Dellal, 2000) dikkate al ı nd ığı nda, bu i şletmelerin, kaba yem ihtiyaçlar ı n ı ba şka kaynaklardan temin edemedikleri sürece, kaba yem sorunu ile kar şı karşıya olduklar ı ve olacaklar ı ortaya ç ı kmaktad ı r. Antalya ili genelinde çoban ı n aileden olma oran ı % 52 olup, bu durumu özellikle genç erkeklerin ekonomik ve sosyal faktörlere ba ğ l ı olarak bu yeti ştiricilik dal ı ndan uzakla şmalar ı ile aç ıklamak mümkündür. Genç erkeklerin bu yeti ştiricilik dal ında çal ışmalar ı n ı özendirecek önlemler al ı nmad ığı taktirde yak ın gelecekte i ş gücü temini aç ıs ından önemli s ı k ı nt ı lar ın yaşanaca ğı kaç ı n ı lmazd ı r. Ayr ıca, Antalya ili geneli için bireysel olarak çoban kiralama oran ı n ın % 18 olarak elde edilmesi, çoban ı aileden sağlama oran ı n ın % 52 yüksek olmas ı ndan kaynaklan ıyor olmakla birlikte, birçok faktöre ba ğ li olarak çobanl ık mesleğine olan ilginin azalmas ı da bu durumu etkilemi ş olabilir. Nitekim, il genelindeki yeti ştiriciler son y ı llarda kiral ık çoban (özellikle de genç) bulman ı n zorla şt ığı ve bu meslekten h ı zl ı bir uzakla şman ı n görüldüğü konusunda birle şmektedirler. Antalya ili genelinde K ıl keçisi yeti ştiricili ğinde modern bar ınak tip ve ko şullar ına genel olarak rastlan ı lmamas ına karşın, mevcut bar ı naklar ın veya bar ınak olarak yararlan ılan unsurlar ın, ilin co ğrafik yap ı s ı ve iklim şartlar ı dikkate al ı nd ığında, özellikle da ğ l ık ve ormanl ı k bölgelerdeki sürdürülebilir keçi üretimine önemli düzeyde katk ı sa ğlad ığı söylenebilir. Kaynaklar Anonim, 1994. 1991 Genel Tar ım Say ım], Tar ı msal i şletmeler (Hane halk ı ). Ara şt ı rma Kesin Sonuçlar ı. DIE. Ankara. Anonim, 1997. Tar ı m İstatistikleri Özeti DIE Ankara. Dellal, i., Erku ş, A., Eliçin, A ve Dellal G. 1997. Türkiye'de K ı l Keçisi Yeti ştiriciliği ve Ekonomik Önemi. Hayvanc ı l ı k Ara şt ı rma Dergisi. 7,1: 31-34. Dellal, İ. 2000. Antalya İlinde K ı l Keçisi Yeti ştiricili ğ'ine Yer Veren Tar ım i şletmelerinin Ekonomik Analizi ve Planlamas ı. Doktora Tezi. Ankara Üniv.Fen Bil.Enst. T.Ekonomisi Anabilim Dal ı, Ankara. Düzgüne ş, O., Kesici, T. ve Gürbüz, F. 1993. Istatistik Metodlar ı. Ank.Üni.Zir.Fak. Yay: 861, Ders Kitab ı : 229. Ankara. Güne ş, T. ve Ar ıkan, R. 1988. Tar ı m Ekonomisi İstatisti ğ i. Ank. Univ.Zir. Fak.Yay: 1049, Ders Kitab ı : 305, Ankara.