SİNDİRİM SİSTEMİ III
Sindirim Kanalı Bezleri 1-Tükürük Bezleri 2- Pankreas 3- Karaciğer
Tükürük Bezleri (Glandula Salivales) Tükürük, küçük ve büyük tükürük bezleri tarafından salgılanarak, bu bezlerin akıtıcı kanalları ile ağız boşluğuna akıtılır. Tükürük salgısının gıdaların ıslatılmasında, üst sindirim yollarının ıslatılarak kayganlaştırılması ve suda eriyen gıdaların çözünmesini sağlayarak tat tomurcuklarına sunulması gibi fonksiyonları vardır. Tükürük salgısında kanbonhidrat ve yağların sindiriminde rol oynayan enzimler ile IgA, laktoferrin ve lizozim gibi koruyucu maddeler bulunur.
Tükürük Bezleri (Glandula Salivales) Organ halindeki bezler dıştan bağdokudan bir kapsül ile sarılıdır. Bağdoku organ içine bölmeler göndererek bezi loplara ayırır. Loplardan lopcuklar ayrılır. Lopları oluşturan bağdoku bölmelerine interlober intertisiyum, lopcukları oluşturan daha dar bölmeler ise interlobuler intertisiyumdur. Kapsül, interlober interstisyum, interlobuler interstisyum organın stroma (Çatı) nı oluşturur. Salgı yapan glandulalar ve salgıyı götüren kanallar parenşimini oluşturur.
Tükürük Bezleri Tükürük bezinin salgı ünitesi olan korpus glandula (pars glandularis) geniş tabanı ile bazal membrana oturmuş piramit şeklindeki hücrelerden oluşur. Bulunduğu beze göre korpus glandulalar seröz, müköz veya serö-müköz karakterde olabilir. Hücrelerin asidofilik sitoplazmalarında salgı granülleri toplanır. Özellikle büyük tükürük bezlerinde korpus glandulayı saran bazal membran ile salgı epitelinin plazmalemi arasında miyoepitel hücreleri yer alır. Bu hücreler kasılarak salgının dışarı atılmasını sağlar.
Dış salgı bezleri Corpus glandulelerinin yaptıkları salgı türüne göre 3 gruba ayrılır. 1. Seröz bezler (sulu, seröz protein içerikli bir salgı yaparlar. Sitoplazma koyu boyanır. Lumen dardır). 2. Müköz bezler (karbonhidrattan zengin koyu, sümüksel bir salgı yaparlar. Sitoplazma açık renge boyanır. Çekirdek yassı-oval şekilde bazal yarımda yer alır). 3. Serö-müköz bezler (Seröz yapılı hücreler müköz hücrelerin etrafını takke veya yarımay şeklinde kuşatır. Buna ebner yarımayı ismi verilir).
Tükürük Bezi Kanalları Korpus glanduladan ilk çıkan akıtıcı kanal pars inisyalis dir. Çapı küçük olan bu kanalın duvarı yassıdan kübiğe değişen hücrelerle örtülüdür. Bir kaç p.inisyalis birleşerek daha büyük çaplı pars sekretorya yı oluşturur. Bu kanalın duvarı kübikten prizmatiğe değişen hücrelerle örtülüdür. P.sekretorya yı oluşturan hücrelerin bazal bölümleri bazal invaginasyonlar arasına yerleşmiş mitokondriler içerdiğinden çizgili görünür bu nedenle pars sitriyata adını da alır.
Tükürük Bezi Kanalları Pars sekretorya kanalının epitel hücreleri su ve iyon transportunda rol oynar, ayrıca bikarbonat salgılar. Korpus glandula, p.inisyalis, p.sekretorya lopçuk içinde bulunur. Lopçuklar arasında birkaç p.sekretoryanın birleşmesi ile daha büyük çaplı p.ekskretorya lar oluşur. Bu kanallar loblar arasında en büyük çapa ulaşırlar ve iki katlı prizmatik epitelle örtülü duktus ekskretoryus denilen ortak bir kanalla ağız boşluğuna açılır.
Mikroskopik tükrük bezleri Glandula labiyalis, Glandula bukkalis, Glandula lingualis, Glandula palatina, Glandula molaris (kedilerde), Glandula zigomatikus (köpeklerde) Makroskopik tükrük bezleri Glandula parotis Glandula mandibularis Glandula sublingualis
Glandula Parotis Mandibulanın ramus u atlas ın Prc. transversus u ve kulak kaidesi arasında yerleşmiştir. Atlarda en büyüktür. Ruminant ve etçillerde küçüktür. Rengi sarımsı gridir. Bileşik tubulo-alveolar bezdir. Epitel hücreler seröz salgı yapar. Yavru etçil ve kuzularda müköz salgı yapan korpus glandulalar görülebilir. Salgı granülleri prolinden zengin proteinler, enzimler ve antimikrobiyel etkili proteinler içerir.
Striated duct ntercalated duct Excretory duct
Serous acini Striated ducts Excretory duct
Pars glandularis Pars excretoria
Glandula Mandibularis Alt çene tükürük bezidir. Atta parotisin altında ve ondan daha küçüktür. Köpek ve ruminantlarda parotisden daha büyüktür. Bileşik tubulo-alveolar bir bezdir ve serö-müköz salgı yapar. Seröz salgı yapan üniteler, müköz salgı yapanların etrafını yarımay şeklinde sararak Gianuzzi yada ebner yarımaylarını oluşturur.
Mandibular bez Mucous acini Serous acini
Seröz asinus Serömüköz asinus Seröz yarımay Müköz asinus
Pars sitriyata Pars ekskretoryus Pars İnisyalis Gianuzzi yarımayları
Glandula Sublingualis Dil altı tükürük bezidir. Serö-müköz özellikte salgı yapan tubuloalveolar bir yapıya sahiptir. Müköz salgı yapan üniteler daha fazladır. Kanatlılarda tükrük bezleri genellikle müköz karakterdedir. Bu salgı kayganlaştırıcı fonksiyonu yanında böceklerin yakalanması, yuva yapımı gibi çeşitli işlevlerde de kullanılır.
Sublingual bezin müköz asinusları
Serous demilunes Mucous acinus Sublingual bez
Pankreas Çoğunluğu median hattın sağında, karın boşluğunun dorsalinde yerleşmiş, açık pembe renkli bir bezdir. Pankreas ince bağdoku kapsülü ile örtülüdür. Organ içine giren bağdoku pankreası loplara ve lopçuklara ayırır. Yapısı parotise benzer ancak parotis tamamen ekzokrindir. Pankreas ise hem endokrin hem de ekzokrindir. Ekzokrin bölümü bileşik tubulo-alveoler bez yapısındadır. Pankreasın ekzokrin bölümününden salgılanan önemli enzimler, lipaz, amilaz, tripsin, proteaz, nukleaz dır.
Pankreas Duodenumda bulunan enteroendokrin hücreler tarafından sentezlenen kolesistokinin, asinus hücrelerine bağlanarak zimogen granüllerin salınmasını uyarır. Sekretin ise kanal hücrelerini uyararak pankreas kanallarına bikarbonat iyonları ve su salınmasını başlatır. Bikarbonat ve duodenumun brunner bezlerinin alkali salgısı, duodenuma geçen asidik mide içeriğini nötralize ederken, pankreasın sindirim enzimlerinide aktive eder.
Pankreas Ekzokrin pankreasda korpus glandulara asinus denir. Korpus glandula çok uzun olan p.inisyalis ile devam eder. P.inisyalis korpus glandula lumenine kadar sokulur. Bu kanalın asinus lumeni içinde kalan hücrelerine sentro-asiner hücre denir. Pankreasta akıtıcı kanallardan pars sekretorya bulunmaz. Pars inisyalisler lopçuklar arasındaki duvarı tek katlı prizmatik epitelle örtülü pars ekskretoryaya açılır. Pars ekskretoryaların açıldığı ana akıtıcı kanal olan duktus pankreatikus, duodenuma açılır.
Karaciğer (Hepar) Karaciğer cavum abdominis in regio abdominis cranialis inde insan ve ruminantlarda median hattın sağında diğer hayvanlarda sola doğru geçmiş olarak bulunur. Vücudun en büyük bezidir. Rengi içerdiği kan miktarına, hayvan türüne ve yaşına göre esmer kırmızıdan koyu kırmızıya kadar değişir.
Karaciğerin fonksiyonları Safra yapımı Metabolik artıkların dışarı verilmesi Yağ, glikojen, Vit A ve B nin depolanması Çeşitli proteinlerin (fibrinojen, globulinler, albumin, protrombin) sentezi Fagositoz yapma İlaçların detoksifikasyonu Trigliseridlerin sentezi Fötal dönemde kan hücrelerinin yapımı (hematopoez)
Karaciğer Karaciğer peritonun viseral yaprağı (Kapsula seroza) ile örtülmüştür. Altındaki bağdoku örtüsü kapsula fibrozaglisson kapsülüdür. Karaciğerde bağdoku ile birlikte damar ve kanallar organın içine girerek karaciğer lopçuklarını şekillendirir.
Karaciğer lopçukları 1. Klasik lopcuk (hepatik lopçuk), bağdokunun bol olduğu deve ve domuzda belirgindir. Lopçuklar hekzagonaldir. Hepatositlerin anastomozlaşarak meydana getirdiği kordonlar ve bu kordonlar arasında bulunan sinuzoidlerin merkezi bir vena (V. Centralis) çevresinde radiyer biçimde dizilmesiyle oluşan lopçuk tanımıdır. Kan akışı klasik lopçuğun periferinden merkezindeki vena sentralise doğrudur. Klasik lopçuğun aralarında bulunan bağ doku alanına Kiernan aralığı ya da Glisson üçgeni adı verilir. Kiernan aralığında bulunan yapılar A. Hepatica, V. İnterlobularis ve duktus biliferusdur.
Hepatik lopçuk
Karaciğer lopçukları 2. Portal lopcuk, insan ve diğer hayvan karaciğerlerindeki yapılanmadır. Kiernan aralığının bulunduğu alan merkez kabul edilir. Üçgen şeklinde görülen portal lobçuğun köşelerini komşu olan üç klasik lopçuğa ait vena sentralisler oluşturur. Karaciğer epitel hücrelerinde yapılan safra portal lopçuğun merkezine doğru akar.
Karaciğer lopçukları 3. Asinus: tepe noktalarını iki vena sentralisin oluşturduğu birbirine komşu iki piramidal ünite asinusu meydana getirir. Kan akım yönüne göre şekillendirilir. Karaciğerde asinuslar 3 bölgeye ayrılır. Her bölgede hepatositlerin organel durumu, enzim içerikleri ve aktiviteleri değişiktir. Bu bölgeler farklı metabolizma aktiviteleri gösterirler. I. Bölge, klasik lopçuğun en dış bölgesidir. Sinuzoidlerin bu bölge içerisinde kalan kısmında bulunan kan, oksijen ve besin maddeleri yönünden zengindir. Bu bölgedeki hepatositler aktif olarak glikojen ve plazma proteinlerini sentezler.
Karaciğer lopçukları II. Bölge, orta bölgedir, buradaki kanda bulunan oksijen ve besin maddeleri miktarıda orta derecedir. III. Bölge, V. Sentralisi saran bu bölge oksijen yönünden en fakir olan bölgedir. Bu bölgedeki hepatositler detoksifikasyonda rol oynarlar ve bu hepatositler hipoksi nedeniyle hasara uğrayabilirler.
Karaciğer lopçukları
Hepatosit Karaciğer epitel hücrelerine hepatosit denir. İki sıralı hepatositler birbirine bağlanarak remark kordonlarını oluşturur. Hepatositlerin çift çekirdekli olanları sıklıkla görülür. Hepatosit kordonları arasına sinuzoidler yerleşmiştir. Hepatositler ile sinuzoidler arasında Disse aralığı denilen perisinüzoidal boşluk bulunur. Bu aralıkta hepatositlerin mikrovillusları bulunur. Disse aralığı kan ile hepatositler arasında madde alışverişine olanak sağlar.
Hepatosit Hepatositlerde gr endoplazmik retikulum ve agr endoplazmik retikulum bol miktarda bulunur. Hepatositlerin bazo-lateral ve apikal olmak üzere iki bölgesi vardır. Bazo-lateral kısmından kan yapımında kullanılan maddelerin absorpsiyonu ve plazma proteinlerin salgılanması gerçekleşir. Apikal kısmı ise ekstrasellüler safra kanalcıklarını oluşturur.
Safra kanalları Karaciğer ekzokrin olarak safra salgılar. Safra, hepatositlerin kandan aldıkları maddeleri işlemesiyle oluşturulur. Safra intrasellüler safra kanalcıkları ile ekstrasellüler safra kanalcıklarına taşınır. Remark kordonları arasından geçerek lopçuğun periferine akar.
Safra kanalları Safra lopçuk dışına Hering kanalı ile taşınır. Hering kanalı ile taşınan safra lopçuklar arasındaki duktus biliferusa oradan da karaciğerden ayrılan duktus hepatikusa geçer. Duktus hepatikus safra kesesinden gelen duktus sistikus ile birleştikten sonra duktus koleodokus adını alır ve duodenumun başlangıç kısmına açılır.
Kupffer Hücreleri Sinuzoid duvarında endotel hücrelerinin lumene bakan yüzeylerinde fagositoz yeteneğindeki hücrelerdir. Kupffer hücreleri antijenik uyarımla aktifleşerek makrofajlara dönüşür. Bu hücreler kökenini monositlerden alırlar. Asıl fonksiyonları, yaşlı eritrositleri fagosite etmektir. Bu olay sonucu açığa çıkan demir yeni eritrosit yapımında kullanılması için kana verilir. Bu hücreler hemoglobini sindirerek safra renkli maddeleri (bilirubin, biliverdin), safra yapımında kullanılması için hepatositlere verirler.
Sarı,D.biliferi,kırmızı,sinuzoid,mavi hepatoct,siyah,kuffer hücresi
Yağ Depolayan Hücreler (Ito hücreleri) Disse aralığında sinuzoidlere bitişik olarak bulunan yıldızsı hücrelerdir. Yağ ve Vit A depolayan bu hücreler patolojik durumlarda kollagen üreten hücrelere dönüşürler. Tip I kollagene ek olarak laminin, proteoglikanlar ve büyüme faktörlerinide üretirler. Bu maddelerin artması karaciğerde progresif fibrozise neden olur.
Safra Kesesi Safra kesesi, içinde konsantre safranın depo edildiği armut şeklinde bir organdır. Karaciğerin viseral yüzünde yerleşir. Safra kesesi safradan suyu absorbe eder ve safrayı yoğunlaştırarak depolar. Tek parmaklılar ve kanatlı hayvanlardan beç tavuğu, güvercin, muhabbet kuşu, papağan ve deve kuşlarında safra kesesi bulunmaz.
Safra kesesi Kesenin plikalı bir mukozası vardır. Lamina epiteliyalis, tekkatlı yüksek prizmatiktir. Çok sayıda küçük mikrovilluslara sahip olan bu hücreler bol miktarda su rezorbe ederler. Lamina propria damardan zengin gevşek bağ dokudur. Ruminantlarda lamina propriya içinde çok sayıda müköz bez bulunur. Lamina muskularis yoktur. İnce submukoza lamina propria ile kaynaşmıştır. Tunika muskularis i oluşturan düz kas hücreleri elastik iplikler ile karışarak özel bir örgü yaparlar. Organ dıştan seroza ile örtülüdür.
Safra kesesi