STRATEJİK DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ HAZİRAN 2013 FİYAT GELİŞMELERİ RAPORU Hazırlayan: Göktuğ ŞAHİN, Gazi Üniversitesi - Öğretim Görevlisi TÜİK tarafından 3 Temmuz 2013 saat 10:00 da açıklanan enflasyon ve fiyat gelişmeleri verilerine göre Haziran ayı rakamları karşımıza beklenin bir hayli üstünde çıkmıştır. Verilere göre TÜFE 2011 yılından itibaren en yüksek aylık Haziran ayı rakamıyla beklenenin üstünde bir değer ile karşımıza çıkarken artış gösteren çekirdek enflasyon göstergeleri yıllık bazda ılımlı seyrini sürdürmüştür. ÜFE yi incelediğimizde ise son 11 ayın en yüksek rakamına ulaşarak yine beklenenin üstünde bir değerle karşımıza çıkmıştır. Verileri incelediğimizde Haziran ayı enflasyon rakamları; yıllık enflasyon TÜFE de %8,30 ve ÜFE de %5,23 olarak gerçekleşmiştir. Aylık olarak ise Nisan da TÜFE %0,76 ve ÜFE %1,46 artmıştır. Çekirdek enflasyon değerlerini incelediğimizde ise yıllık olarak ÖKTG-H endeksinde %6,11 ve ÖKTG-I %5,57 seviyelerindeyken; aylık olarak ÖKTG-H endeksi %0,43 ve ÖKTG-I endeksi %0,41 artış göstermiştir. 12 aylık ortalama değerler incelendiğinde TÜFE'de %7,47 ve ÜFE'de %3,18 düzeyinde artış olduğu görülmektedir. 1
Haziran ayında gerçekleşen fiyat gelişmelerine baktığımızda TÜFE nin beklenin üstünde çıkmasındaki en büyük etken gıda fiyatlarının geçmiş yıllardaki Haziran ayı için aylık bazda ortaya çıkan değerinin aksine trendi bozarak beklenmedik şekilde son 20 yılın en yüksek artışını göstermesidir. Bu durumun yaşanmasında ise etken olarak Razaman ayının yaklaşması ile birlikte yapılan zamlar, Haziran ayındaki yağışlar ve TL deki değer kaybının neden olduğu düşünülmektedir. Ayrıca işlenmemiş gıda fiyatlarında Türkiye ye özgü yapısal bir sorunun olması da Haziran daki artışın nedenlerinden gösterilmektedir. Bunun dışında kurdaki yükseliş ve akaryakıt fiyatlarının artmasıyla birlikte ulaştırma grubundaki artış, eğitim grubundaki artış ve kira artışlarının yüksek olması da enflasyona yukarı yönlü katkı yapan diğer etkenler olmuştur. TÜFE ye kayda değer anlamda negatif olarak etki eden tek grup ise yüksek sezon indirimleri nedeniyle giyim ve ayakkabı olmuştur. TL nin ortalama olarak değer kaybına baktığımızda Mayıs ayında %1,7 ve Haziran ayında %4,0 olarak gerçekleşmiştir. Haziran da yaşanan döviz kurundaki yükselişin bir etkisi de FED in tahvil alımını azaltması ile birlikte ülkelerden sermaye çıkışlarının yaşanması olmuştur. Bu da önümüzdeki dönem enflasyondaki azalışı sınırlayacak etkenlerden biri olarak karşımıza çıkacaktır. ÜFE rakamlarını incelediğimizde ise yıllık olarak iki kattan fazla artışla endekste beklenin üstünde yükselişe neden teşkil eden etkenler tarım fiyatlarında gözlenen azalma eğiliminin tersine dönmesi ve imalat sanayinde yaşanan kur geçişkenliğinin fiyatlara etki etmesi olarak gösterilebilir. Mayıs ayı ile birlikte yükselişe geçen ÜFE Haziran da da böylece yükselişini sürdürmüştür. Tarım fiyatlarındaki beklenin üstündeki yükseliş ileriki dönemde TÜFE üstünde yukarı yönlü bir baskı yapacağı düşünülmektedir. Ayrıca ÜFE deki yükselişin sürmesinin yine TÜFE üzerinde maliyet nedenli baskı yapabileceği bildirilmektedir. Önümüzdeki aylarda dövizin yükselişini sürdürmesiyle birlikte ÜFE de yine bir artışın gözlenmesi muhtemeldir. Çekirdek Enflasyon rakamlarına baktığımızda yıllık bazda pek bir değişim gözlenmemektedir fakat sene başından beri gözlenen yıllık değerlerindeki dalgalanma net olarak trendin kestirilmesini zorlaştırmaktadır. Çekirdek enflasyon göstergelerindeki ılımlı seyrinin ise enflasyondaki sıçramanın kalıcı olmayacağına işaret ettiği belirtilmektedir. Haziran ayındaki enflasyon rakamlarının para politikasının etki alanı dışında nedenlerden kaynaklanması sebebiyle ROK ve zorunlu karşılıkların TCMB tarafınca sabit olarak tutulması beklenmektedir. TCMB nin 2013 için belirlediği %5,3 lük tahminine ulaşabilmesi açısından şu an elimizdeki enflasyon verileri bu durumun pek mümkün olmayacağını göstermektedir. Brent petrol fiyatlarında 2013 ortalama tahminini 103$ olarak belirlemişti fakat piyasadaki son fiyatın 105$ olarak gerçekleştiğini görmekteyiz. TCMB nin enflasyon hedefi %5; 2013 için enflasyon tahmini %5,3; 2014 için enflasyon tahmini %4,9; TCMB Beklenti Anketinde 1 yıl sonraki beklenti %6,2; TCMB Beklenti ANKETİ nde 2 yıl sonraki beklenti %5,9 dir. Bu veriler eşliğinde önceki 2
dönem enflasyon rakamları ile karşılaştırma yaparak önümüzdeki döneme dair sinyallere baktığımızda: Gıda grubu enflasyon, ulaştırma grubu enflasyon, konut grubu yatay, ev eşyası grubu yatay olarak sinyal vermektedir. TCMB nin %5,3 lük enflasyon tahminini yukarı yönlü olarak revize etmesi muhtemeldir. Sonuç olarak, TCMB nın geçtiğimiz PPK toplantısında belirttiği üzere enflasyonda bir yükseliş beklenmekteydi fakat ortaya çıkan rakamlar beklenenin üstünde gerçekleşti. Haziran ayındaki rakamlara baktığımızda TÜFE de işlenmemiş gıda ve ÜFE de tarım fiyatlarını dışladığımızda enflasyon rakamları bir nebze ılımlı seyrini sürdürmektedir diyebiliriz. Temmuz ayında gıda fiyatlarında bir düşüş beklenmektedir fakat Ramazan ayının bu düşüşü sınırlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca önümüzdeki dönemde yapılacak zamlar da enflasyonda yukarı yönlü risk oluşturmaktadır. TCMB nin döviz üzerindeki müdahaleleri, büyüme üzerindeki baskılar, talep baskıları, yılın ikinci yarısında baz etkisinin ortadan kalkması ile birlikte enerji enflasyonunun hız keseceğinin öngörülmesi gibi etkenler önümüzdeki dönem enflasyon rakamlarını belirleyecek diğer faktörlerdir. Fakat sene sonu enflasyon rakamlarının tahminlerin üstünde çıkacağı öngörümüzü yinelemekte fayda görüyoruz. TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) Alt gruplar incelendiğinde aylık olarak en yüksek artış %1,99 ile eğitim grubunda; yıllık en yüksek artış ise %16,09 ile yine alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşmiştir. Aylık olarak en yüksek düşüş ise %1,74 ile giyim ve ayakkabı grubunda gözlemlenmiştir. Ayrıca Haziran da %95,56 ile şoför eğitim kurs fiyatı en çok artan ve taze fasülye %18,99 ile fiyatı en çok düşen ürünler olmuştur. Ana harcama grupları itibariyle Haziran ayında endekste yer alan gruplardan giyim ve ayakkabıda -%1,74, lokanta ve otellerde %0,62, eğlence ve kültürde %1,45, eğitimde %1,99, sağlıkta %0,14, haberleşmede %0,07, ulaştırmada %1,49, konutta %0,28, ev eşyasında %0,21, çeşitli mal ve hizmetlerde %0,05, gıda ve alkolsüz içeceklerde %1,82, alkollü içecekler ve tütün grubunda -%0,01 değişim gözlenmiştir. Yıllık olarak giyim ve ayakkabıda %5,26, lokanta ve otellerde %8,93, eğlence ve kültürde %1,93, eğitimde %6,19, sağlıkta %1,88, haberleşmede %5,53, ulaştırmada %7,72, konutta %6,73, ev eşyasında %4,09, çeşitli mal ve hizmetlerde %4,78, gıda ve alkolsüz içeceklerde %12,88, alkollü içecekler ve tütün grubunda %16,09 değişim gözlenmiştir. Aylık en yüksek fiyat artışı %1,52 ile TR82 (Kastamonu, Çankırı, Sinop) bölgesinde olmuştur. Haziran 2013 te endekste kapsanan 437 maddeden; 75 maddenin ortalama fiyatlarında değişim gözlenmezken, 224 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 138 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşmiştir. 3
Haziran ayında yıllık tüketici enflasyonu rakamlarına alt gruplardan özellikle gıda grubundaki artış etkisini yoğun olarak göstermiştir. Hizmet fiyatları Haziran ayında yine artarken grup yıllık enflasyonu önceki aya göre yükselmiştir. Yıllık enflasyondaki yüksek artış ise şoför kurs ücreti ile ulaştırma kalemlerinden kaynaklanmıştır. Kira enflasyonundaki yıllık artış eğilimi sürmektedir. Mevsimsellikten arındırılmış hizmet fiyatları Haziran ayında da yukarı yönlü eğilimdedir fakat şoför kurs ücretleri hariç önceki aya göre ciddi bir değişiklik gözlenmemiştir. Temel mal grubu yıllık enflasyonu Haziran ayında gerilemiştir. Tüm alt gruplarda düşüş gözlenmiştir. Aylık fiyat değişimlerine bakıldığında TL deki değer kaybının temel mal fiyatlarına ciddi anlamda henüz yansımadığı belirtilmiştir. Buna göre temel mal fiyatlarının mevsimsellikten arındırılmış artış eğilimi Haziran ayında aşağı yönlü seyrini korumuştur. Haziran ayında enerji fiyatları artmıştır. Bu gelişmeye TL deki değer kaybı ile birlikte akaryakıt ve tüp gaz fiyatlarındaki artış etki etmiştir. Ve yıllık olarak enerji grubu enflasyonu baz etkisiyle birlikte artış göstermiştir. Gıda ve alkolsüz içecekler grubunda yıllık enflasyon belirgin olarak yükselmiştir. İşlenmemiş gıda fiyatları aylık olarak taze meyve fiyatları nedeniyle artmıştır ve yıllık olarak taze sebze-meyve enflasyonu baz etkisiyle birlikte yükselmiştir. Öte yandan, diğer işlenmemiş gıda ürünleri grubunda ise yıllık enflasyon pirinç ve yumurta fiyatlarının artmasıyla birlikte yükselmiştir. Sonuç olarak, bu dönemde işlenmemiş gıda grubu yıllık enflasyonu artmıştır. İşlenmiş gıda fiyatları Haziran ayında artmıştır, grup yıllık enflasyonu ise yine gerilemiştir. Ekmek ve tahıllar alt grubunda yine yıllık enflasyon yükselmiştir. Ekmek ve tahıllar dışındaki işlenmiş gıda ürünlerinde yıllık enflasyon Mayıs ayında olduğu gibi gerilemiştir. 4
Tüketici Fiyatları Endeksi (2003=100), Haziran 2013 (Yıllık Değişim Oranı) Kaynak: TÜİK ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Alt gruplar incelendiğinde aylık değişim; tarımda %3,38, sanayide %1,07 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın aynı ayına göre %4,28 ve on iki aylık ortalamalara göre %0,33 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise bir önceki yılın aynı ayına göre %5,41 ve on iki aylık ortalamalara göre %3,76 artış gerçekleşti. Sanayide en yüksek aylık artış büro makineleri imalatı sektöründe gerçekleşirken en yüksek düşüşün gerçekleştiği sektör metal cevheri olmuştur. Sanayinin üç sektörünün bir önceki aya göre değişimleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %1,47, imalat sanayi sektöründe %1,08, elektrik, gaz ve su sektöründe %0,48 artış olarak gerçekleşmiştir. ÜFE de kapsanan 788 maddeden; 177 maddenin ortalama fiyatlarında değişim gözlenmezken, 444 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 167 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşmiştir. 5
Haziran ayında özellikle tarım sektörü başta olmak üzere bütün alt kalemlerde artış gözlenmektedir. Haziran ayında imalat sanayi fiyatları TL deki değer kaybı nedeniyle artmıştır. Bu dönemde petrol ve ana metal hariç imalat sanayi fiyatlarının yıllık artış oranı önceki aya göre artmıştır. MIGS sınıflamasına göre veriler değerlendirildiğinde, Haziran ayında başta enerji ve ara malı grupları olmak üzere bütün gruplarda artış gözlenmiştir. Ara malı fiyatları artışında demir, çelik ve demir alaşımları fiyatları; sermaye malları fiyatları artışında ise metal yapı malzemeleri fiyatları; dayanıksız tüketim malları fiyatları artışında işlenmiş sebze-meyve fiyatları etkili olmuştur. Sonuç olarak, imalat sanayi yıllık enflasyonu geçen aya göre yine yükselmiştir. 6
Üretici Fiyatları Endeksi (2003=100), Haziran 2013 (Yıllık Değişim Oranı) Kaynak: TÜİK Yararlanılan Kaynaklar: www.tuik.gov.tr www.tcmb.gov.tr TÜİK 2013 Haziran Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu TCMB 2013 Haziran Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu 7