ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMU

ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMU VI 6-9 Kasım 2008 BİLDİRİLER CİLT I EDİTÖR DR. COŞKUN YILMAZ

ULUSLARARASI USKUDAR SEMPOZYUMU VI Yayin Prof. Dr. Mehmet Prof. Eriinsal Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Zekeriya Dr. Halis Yunus Ersoz Dr. Mustafa Sabri Doc. Dr. Fikret Saricaoglu Dr. Erhan Afyoncu Yayin Doc. Dr. Mustafa Sabri Yayina Ugur Demir ve Tashih Prof. Dr. Mustafa Uzun, Dr. Dr. Erhan Afyoncu, Ugur Demir, Fotograf Edibe Eren, Eteevrans, A. Aslan, Koca, Remzi Fotograf (Mihrimah Sultan Camii Avlusu) Celebi, Sabit Avnamak ve Cilt 2009 ISBN 9944-5807-8-6 Telif Belediyesine aittir, tamami veya bir izinsiz basilamaz, kaynak gosterilmeden iktibas SOSYAL Hakimiyeti Milliye Caddesi, Atlas No: 69 USKUDAR Tel: 216 531 30 00 Faks: 216 531 31 03

Oryantalist Ressam Leonardo de Mango'nun Eserlerinde Üsküdar A R fi. G Ö R. F A T H B A fi B U Selçuk Üniversitesi Girifl Dünya üzerinde baz önemli noktalar vard r. Kimi insanlar bu noktalar dünyan n merkezine oturtur. Kimileri de do an günü, yeni bir yaflam kayna olarak yer isimleriyle simgelefltirir. stanbul da Kudüs gibi dünyan n önemli kentlerinden biridir. Böylesine bir kentin ilçeleri de yani flehri meydana getiren güzide yerleflim mekânlar n n da ayr yeri vard r. Üsküdar tarihi, co rafyas ve kültürel kimli iyle stanbul ve Türkiye için adeta bir merkezdir. nan fla göre dünyadaki pek çok insan için kutsal flehir olan Kudüs e ya da Avrupa ya bile olsa Osmanl döneminde seferler, Üsküdar dan bafllat lm flt r. 1 Her dönem yaflayan, gören ve düflünen bireyleri etkileme baflar s gösteren Üsküdar, ressamlar n da en önemli u rak yerlerinden biri olmufltur. Ressamlar, yaflad klar ça n en önemli görgü tan klar d rlar. Çevrelerinde geliflen olaylar, zamane paralel süren de iflimleri eserlerine yans tarak kay t alt nda tutarlar. Bugün pek çok tarihe mal olmufl geliflmeler ve olaylar, ressamlar n eserlerinde canland r lm flt r. D fl dünyay örnek alan ressam, yaflad bölgenin iklim flartlar n bile sanat na yans t r. Bu yüzden, kuzey ressamlar n n yapt klar manzara resimlerinde gökler daima gridir, bulutludur, talyan ressamlar n eserlerinde ise, genelde mavidir. Çünkü talyan ressamlar do duklar ndan beri gökyüzünü o renklerde

Resim 1 A lama Duvar, 1923, 35x50cm, Özel Koleksiyon. görmüfllerdir. Türk ressam da do du undan itibaren masmavi bir gökyüzü alt nda yaflam flt r. O kadar ki, Bat l ressamlara Türk Mavisi diye bir renk bile hediye etmifltir. Çinisini de, hal s n da bu renge boyam fl, renklerde soyutlamaya giderek düz renge kadar inmifltir. 2 Bat l sanatç lar bir dönem Do u nun egzotizmine moda olarak ilgi duymaya bafllam fllar ve Osmanl topraklar na yönelmifllerdir. Ayr ca baflkent stanbul Antik ve Bizans uygarl klar n n eserleriyle doludur. XVIII. yüzy lda Bat dan bir çok sanatç bu eserleri görmek ve gravürlerini yapmak için stanbul a gelmifltir. Bunlar daha sonra tuval ressamlar izlemifltir. XVIII. ve XIX. yüzy lda Bat sanat dünyas nda Oryantalizm oldukça güçlü bir ak m olarak varl n sürdürmektedir. Do u ya gelmeyen veya iflledikleri temalar n n gerçek görüntülerini bilmeyen sanatç lar, hayali olarak Do u ile ilgili resimler yapm fllard r. XVIII. yüzy l bafl nda bafllang çta merak ve macera için Türkiye ye gelen ressamlar, yabanc elçilerin beraberlerinde getirdikleri ressamlar izlemifltir. Bunlar Türkiye ile ilgili izlenimlerini ve görüntüleri belgelemek amac yla resimler yapm fllard r. XIX. yüzy lda elçiliklerin arac l yla Osmanl saray na tan t lan pek çok ressam vard r. 3 62

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R Leonardo de Mango da stanbul a geldikten sonra buraya yerleflmeye karar vermifl ve ömrünün sonuna dek stanbul da yaflam flt r. Leonardo de Mango 21 çocuklu bir ailenin en büyü ü olan Leonardo de Mango, 19 fiubat 1843 te Bari ye ba l Bisceglie kentinde dünyaya gelmifltir. 4 Leonardo de Mango için uzun ve sanat dolu yaflam, Do u nun gizemini eserlerine tafl ma süreciyle büyük bir azim içinde geçmifltir. 19 yafl na kadar desen alan ndaki özel yetene ini keflfederek kendisini yetifltirmifl, 1862 y l ndan bafllayarak Barili soylu bir ailenin katk lar ile Napoli de Güzel Sanatlar Akademisi nde sekiz y l resim e itimi alm flt r. 5 Mango, sanat yaflam boyunca iflledi i konular yla sanat tarihçileri taraf ndan tam bir oryantalist olarak görülmektedir. Bunun sebebini tarihsel ve kutsal konular iflleyen hocas Domenico Morelli den etkilenmesiyle aç klanabilir. Morelli nin yönlendirmesiyle Do u kültür ve yaflam na ilgi duyan Mango, sanat na yön verecek konular talya d fl nda aramaya karar vermifltir. Bir baflka deyiflle sanatç, talya da yakalayamad ya da kendisini tatmin etmeyen konular n d fl na ç kma ad na yapt keflfe dayal seyahatlerinde, sanat na dahil edebilece i objeleri Do u illerinde aram fl, bulmufl ve baflar yla uygulam flt r. Do u nun gizemi onu ilk olarak 1874 y l nda genç yaflta, Suriye ye çekmifltir. Do u kültürü ve yaflam ile tan flmas bu tarihte olmufltur. fiam, Halep ve çevredeki kentleri gezmifltir. Daha sonra Beyrut a yerleflerek, Cizvit Koleji nde 6 resim dersleri vermifltir. Dokuz y l kald bölgede çok say da esere imza atm fl, sosyal yaflam ve halk kültürünü yak ndan inceleme f rsat bulmufltur. Eserlerinde iflledi i temalarla da dikkati çeken sanatç, özellikle farkl dinlere mensup insanlar resimlemesiyle de sanat n evrensel dilini gelece e tafl makta ve sanat nda kesinlikle önyarg ya yer vermemektedir (Resim 1). stanbul a geldikten sonra da ayn gelene ini devam ettiren sanatç n n, camileri gezdi i ve buradan etütler yaparak, ibadet eden insanlar eserlerine farkl mekânlar kullanarak tafl d görülmektedir (Resim2). M s r dan Trablus a (Libya ya) geçen De Mango, birkaç ay boyunca orada talyan baflkonsolosu Cavaliere Medana n n konu u olmufltur. Baflkonsolos, talya Kral I. Umberto ya De Mango nun yapt Trablus Kenti ve sedef renkli, fleffaf dalgalarla Trablus k y lar n n bir bölümünü resmetti i, büyük boyutlu Trablus K y lar adl iki tabloyu arma an etmifltir. Beyrut a kalan eflyas n toplamaya dönen sanatç, Milano da üç hafta dinlendikten sonra 1883 te stanbul a yerleflmeye karar vermifltir. Bu yerleflme karar n, Edmondo De Amicis in 7 o s ralarda yeni yay mlanan Costantinopoli adl kitab ve yeni kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi nin resim hocas arad haberi etkilemifl olabilir. 8 63

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I Resim 4 Palet, 1890, 27,5x38,5cm, Özel Koleksiyon. 64

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R 65

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I Mango nun tablolar ndan örnekler De Mango, Cumhuriyet öncesi ve sonras stanbul unu bizzat gözlemlemifl Bat - l ressamd r. Sanat tarihine Bat l sanat elefltirmenlerince, Oryantalist Ressam olarak geçmifltir. De Mango, stanbul da en uzun süre kalm fl oryantalist ressamlardan biri olarak bilinmektedir. stanbul da 1930 da ölümüne dek, yar m yüzy - la yak n bir süre tam olarak 47 y l yaflam flt r. Bu uzun süreçte resimlerinin yan s ra akademide sanat e itimcili i de yaparak yeni yetiflen Türk ressamlar n n geliflimine katk sa lam flt r. Özellikle Sanayi-i Nefise Mektebi hocal dönemlerinde Osman Hamdi, Valeri, Yervant Oskan ve Zarzecki gibi ressam ve e itimcilerle birlikte çal flm flt r. 66

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R Bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olarak bilinen Sanayi-i Nefise Mektebi II. Abdülhamid döneminde aç lm flt r. Sanayi-i Nefise Mektebi nin 1882 de Eski Müze Müdürü Osman Hamdi Bey taraf ndan kuruluflundan 9 bir y l sonra, 1883 te stanbul a gelen sanatç n n bu mektepte ya l boya bölümünü kurdu u ve bir süre hocal k yapt bilinmektedir. 1901 y l nda Sanayi-i Nefise Mektebi mimarl k bölümü hocas Alexandre Vallaury ve Le Stamboul gazetesi müdürü Regis Delbeuf ün giriflimleri ile Beyo lu nda, Frans z tüccar Bourdon a ait Passage Oriental de Pera Sergileri ad yla düzenlenen ilk resim-heykel sergisine kat lan sanatç lar aras nda De Mango da vard r. 10 67

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I Resim 5 Salacak ta Namaz, 1920, 16x34cm, Özel Koleksiyon. Resim 10 K z Kulesi, 1890, 47,5x91cm, Joseph Balul Koleksiyonu.

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I 27 eserle kat ld sergide, en fazla eserle kat lan sanatç olmufltur. 1902 sergisine, 36 sanatç kat l r ve bu kez 33 eserle yine en çok tablo sergileyen sanatç d r Mango. 1903 sergisi ise Pera sergilerinin sonuncusudur; De Mango bu kez sergiye 16 tablo ile kat lm flt r. 11 Ressamlar n, araflt rma yapmay ve özellikle keflfetmeyi sevdikleri bilinmektedir. Bununla beraber ülkesinden ç karak farkl ülkelerin kültürlerini araflt rma telafl içinde olan ressam say s az msanamayacak kadar çoktur. Özellikle stanbul a bu amaçlar do rultusunda gelen ressamlar buran n güzelliklerini eserlerine tafl m fllard r. Fakat konu burada Üsküdar olunca, yap lan çal flmalar incelendi inde ressamlar farkl gruplar alt nda incelemekte mümkün olabilmektedir. Yani stanbul resimleri yapanlar ve Üsküdar eserlerine tafl yanlar fleklinde. Çünkü sözü edilen ressamlar aras nda stanbul a gelip Üsküdar eserlerine tafl - mayanlar da mevcuttur. Bu ressamlar genelde atölyelerinde çal flarak ak llar nda kalan görünümlerle ilgilenmifllerdir. Baz ressamlar da atölyelerinin d fl na ç karak her bölgeyi gezmifl ve çeflitli mekânlar resimlemifllerdir. Leonardo Mango da Üsküdar dan çeflitli görünümleri resimlerine tafl m flt r. Leonardo de Mango'nun Üsküdar' Mango nun sanat incelenirken en göze çarp c özelliklerden biri de de iflik halk kültürüne ve inanc na dayal konular ifllemesi olarak düflünülebilir. Bunun en bariz örne ini Beyrut ta yapt Beyrut ta Halk Ozan (Resim3) isimli çal flmas ndan itibaren stanbul da sürdürdü ü çal flmalar nda da görebiliyoruz. Sosyal yaflam n bir karesini canland rd eserinde, etraf nda toplanan insanlara Arap edebiyat n n Binbirgece masallar gibi ünlü kahraman Antar n maceralar n heyecanl bir flekilde aktaran halk ozan ve onu büyük bir dikkatle dinleyen insanlar konu etmifltir. Sanatç, Beyrut tan stanbul a gelmek üzere ayr l rken yan na ald paletlerinden birinin üzerine (Resim4), 1890 tarihli bir stanbul peyzaj yapm flt r. Bu çal flman n konumuz aç s ndan önemli olma sebebi ön plânda seccadesi üzerinde dua eden yafll bir adam bulunmas ve geri planda ise K zkulesi dolay s yla Üsküdar görünümüne yer vermesidir. Ressam, geçmifl kültürlerden kalma tarihi bir yap y fon yapt eserinde, dönemin stanbul yaflam n n önemli bir parças ndan olan kendisine göre farkl bir inanc eserine tafl m flt r. Pek tabii ki bu eserine di er eserlerinde oldu u gibi yafll bir sakay ya da bir simitçiyi tafl yabilirdi. Ancak sanatç n n her türlü inanca duydu u sayg y ve merak da gözlemlemek zor de ildir. Mango daha sonra bu paleti, stanbullu dostu Jovy ye ithaf ve arma an etmifltir. 12 Yine Salacak ta Namaz (Resim5) ismini verdi i çal flmas nda ayn temay de- iflik bir kompozisyonla iflleyerek konunun esprisini farkl temalarda ele alm flt r. Huflu içinde namaz k lan kiflinin arka taraf nda görülen K zkulesi, ressam n penceresinden izleyiciye yans t lm flt r. Burada dikkat edilmesi gereken ayr nt - 70

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R lardan biri ibadet yapan kiflinin kendisine haz rlad ortamd r. Ayakkab lar muntazam biçimde asas ile beraber seccadenin kenar na konmufl, havan n fl k etkisiyle akflam üzeri oldu u tahmin edilmektedir. Burada namaz k lan kifli de ibadet için camii yerine böylesine bir ortam seçerek sanatç n n f rças na tafl nm flt r. Mango, bir taraftan farkl inanc resminin konusu yaparken, di er taraftan da Üsküdar dan bir görünümü eserine yans tm flt r. Mango nun dini konulara olan hassasiyeti ve merak birçok resminde fark edilmektedir. Ancak figüratif sanat n gere i olan sosyal yaflamdan karelerin ele al nd eserleriyle de önemli örnekler sunmaktad r. Bunlardan biri de K zkulesi Önünde Bal kç lar (Resim6) ismini verdi i çal flmas d r. Önceki resimlerde flövalesiyle Üsküdar k y lar nda gezerken gözlemledi i olaylar eserine tafl yan Mango, bu eserde farkl bir anlay flla karfl m za ç kmaktad r. Ressam, sanki farkl bir sandaldan olay yaflarcas na bal kç lar n do al halini izleyiciye aktarm flt r. Sanatç için vazgeçilmez konulardan biri olan K z Kulesi, sosyal yaflam n mekân na vurgu yapma arac olarak simgeleflmifltir. Leonardo de Mango, stanbul un k vr ml k y lar nda yer alan Fenerbahçe ve Üsküdar resmetti i tablolar nda düflsel görünümler oluflturmufltur. Fenerbahçe ve Üsküdar k y lar nda denizin bir göl gibi k p rt s z dinginli ini, durgunlu unu, parlak yüzeyi, k y lardaki a açlar, bu düflselli i güçlendiren etkenler aras nda say labilir. 13 Bu tablolar aras nda Ah rkap Feneri (Resim7) ve Sarayburnu (Resim8) isimli çal flmalarda geri planda Üsküdar sahilleri görülmektedir. Ressam her iki çal flmada da Üsküdar temas n eserine yans tm flt r. Ah rkap Feneri isimli (Resim7) çal flmada yer alan fener, stanbul da Osmanl döneminde yap lan ilk fener olup, Bo az giriflinde meydana gelen önemli bir deniz kazas ndan sonra yap lm flt r. 1755 de M s r a ticari eflya götüren Hac Kaptan idaresindeki bir kalyon, gece önünü göremedi inden Kumkap da karaya oturmufltur. Sultan III. Osman bu olay haber al nca Sadrazam Said Pafla y olay araflt rmas, gemi ve gemicilerin kurtar lmas için görevlendirmifltir. Bu s - rada kurtar lan gemicilerden birinin E er buradaki surda bir fener yap l p, her gece kandiller yanarsa böylece uza a giden gemiler fl görüp yollar n bulur, kazaya da u ramazlar demesi üzerine Sultan III. Osman bu durumu de erlendirmifl ve kendisinin verdi i talimat üzerine Kaptan- Derya Süleyman Pafla ya Marmara surlar n n Otluk Kap s Mevkiindeki burcun üzerinde bir fener yap lmas emrini vermifltir. Türkiye nin en yüksek ikinci feneri özelli ini de tafl makta olan bu feneri, Mango resmine tafl rken geri plânda küçük de olsa Üsküdar k - y lar n ve K zkulesi ni de birlikte göstermifltir. stanbul da hüküm süren hemen hemen her sultan, sadrazam, valide sultan ve di er ileri gelenler Osmanl kültüründe, sosyal yaflant s nda ve mimarisinde önemli yer tutan; döneminin ekonomik, sosyal ve siyasi gücünün göstergesi birçok çeflme yapt rm fllard r 14. Mango nun Üsküdar Çeflmesi isimli yap t nda yer alan çeflme(resim9), skele Meydan nda yer almaktad r. III. Ahmet devri 71

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I Resim11 Simitçi, 1926, 46,5x27cm, Ahmet Keskiner Koleksiyonu. çeflmelerindendir. Bu dönem çeflmelerinde uzun metinli kitabelerin artmas ndan daha önemlisi, kitabe fliirlerinin kalitesi yükselmifltir. Kitabeler, kitabeyi okuyana art k sadece çeflmeyi yapt ran n ad n ve yap m tarihini bildirmek ifllevinden fazlas n sunmaktad r. Çeflme kitabelerinde gittikçe çetrefilleflen ve halktan birinin hiçte kolay anlayamayaca ve hatta do ru okuyabilece i bile flüpheli olan dîvân edebiyat metinlerinin kullan m na revaç artm flt r. Çeflme edebiyat n n klifleleri de oluflmaya bafllamakla birlikte, yeni mazmunlar n her zaman takdirle karfl land da bir gerçektir, III. Ahmet devri çeflme kitabeleri bir bak - ma divan edebiyat n halka tafl ma teflebbüsü say labilir. Kitabelerdeki manzum metinler yaflayan edebiyat n tafla hakkedilmifl flekilleridir. 15 Üsküdar iskele meydan nda bulunan III. Ahmet Çeflmesi, Sultan III. Ahmed in annesi Gülnufl Sultan n an s n yaflatmaktad r. Osmanl tarihinin en hay rsever sultanlar aras nda yer alan Gülnufl Sultan n 1715 de Edirne de vefat ndan ve cenazesinin stanbul a getirilerek kendisinin yapt rm fl oldu u Yeni Valide Camii önündeki türbeye defnedilmesinden sonra Sultan III. Ahmed annesinin ad - n hay rla yâd ettirecek bir çeflme yap lmas için Sadrazam Damad brahim Pafla ya emir vermifltir. 1729 y l nda yani Gülnufl Valide Sultan n ölümünden 14 y l sonra aç lan çeflmeden yaln z halk yararlanm fl, bu çeflmeden sakalara ve di- er semtlerde oturanlara su verilmedi i rivayet edilmektedir. Yap sanat bak - 72

O R Y A N T A L S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R N D E Ü S K Ü D A R Resim 3Beyrut ta Halk Ozan, 1882, 41x53cm, Erol Makzume Koleksiyonu. m ndan Türk rokoko sanat n n önderi say lan çeflmenin üç yüzünde, ortalar nda sivri kemerli birer musluk ile yalaklar denize bakan as l yüzünde iki çeflme ve iki hücre bulunmaktad r. Çeflmenin üzerinde Topkap Saray önündeki çeflmede oldu u gibi kabartma ve oyma çeflitli motifler yer almaktad r. Yap ld y llarda denize yak n olan çeflme daha sonralar deniz dolduruldu u için içerde kalm fl, üstünde yer alan kubbemsi çat ise zamanla y k lm flt r. K zkulesi ni resmetti i baflka bir eserde (Resim10), deniz kenar nda bal k tutan, denize giren insanlar ön plana yerlefltirirken yine K zkulesi ve Üsküdar k y lar n geri plana tafl m flt r. Simitçi ismini verdi i baflka bir çal flmada (Resim11) sosyal yaflam n farkl karelerini yans t rken, sanatç n n vazgeçemedi i K zkulesi ve Üsküdar sahilleri yine fonda dikkati çekmektedir. Sanatç n n s k s k gitti i Salacak sahilleri de denizin do a ile bütünleflti i en güzel mekanlardan biri olmas sebebiyle (Resim12) sanatç n n resimlerine konu olmufltur. Baz kaynaklarda Üsküdar Çeflmesi ismiyle karfl m za ç kan Çeflme Bafl (Resim13) isimli tablosu da yine çeflme bafl nda sohbet eden insanlar n gündelik yaflamlar ndan bir kesiti gözler önüne sermektedir. 73

Resim 9 Üsküdar Çeflmesi, 1908, 30x44cm, Ahmet Keskiner Koleksiyonu. Leonardo Mango da stanbul a gelen di er Bat l ressamlar gibi her köflesini keflfetmek istedi i flehrin de iflik mekânlar nda gözlemler yaparak, kendi f rças ndan kal c eserleri günümüze aktarm flt r. Sonuç Ressam Mango, hayat boyunca insanl a faydal bir yaflam sürmüfl, sanat n insanl n hizmetine sunmufltur. Ele ald konular, sosyal yaflam ve farkl kültürlere mensup insanlar de iflik bir gözle görmekten ziyade evrensel olan sanat diliyle anlatma gayretidir. Leonardo de Mango, do unun gizeminin pefline düflerek kap ld rüzgarla stanbul a geldikten sonra pek çok tablo yapm flt r. Sosyal yaflam n ve onun güzelliklerini f rças ndan yorumlama gayreti içinde olan Mango, eserlerinde iflledi i konular n önemini bilerek özenle meydana getirmifltir. 74

Eserlerindeki tema, sanatç n n kiflili ini ve yaflama bakt gözlem gücünü ortaya koyarken, flairlerin, yazarlar n ve ressamlar n kay ts z kalamad Üsküdar kendi has özellikler içinde yeniden biçimlendirmifltir. Ressamlar eserlerinde fliirsellefltirdi i Üsküdar kendilerine has bir üslupla yorumlarken, flairlerde kelimelerde canland rd klar düflünceleriyle de iflik duygular ifade etmektedirler. Türk edebiyat n n önemli flairlerinden Yahya Kemal Beyatl da, stanbul un Fethini Gören Üsküdar isimli fliirinde flöyle diyerek Üsküdar n önemini tarihe not düflmüfltür; Üsküdar bir ulu rüyây görenler flehri, Seni g ptayla hat rlar vatan n her flehri, Hepsi der: Hangi flehir görmüfl onun gördü ünü Bizim stanbul u fethetti imiz mutlu günü 75

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I Resim sanat ve sanat n görsel dilini özümseyen sanatç n n eserleri, günün yaflam n birer tarihi belge gibi bugüne tafl maktad r. Sanatç lar n zamana ve güne bak fl aç lar ndaki fark iyi gözlemleyen izleyici, geçmiflten izleri bu eserlerde görmektedir. Resim sanat n n do as gere i Üsküdar, ülkesinden çok uzaklarda bir ressam n eserlerinde yeniden hayat bularak XXI. yüzy l ve sonraki yüzy llarda da varl n sürdürecektir. D PNOTLAR 1 Nazif Gürdo an, Kudüs Üsküdar dan Bafllar, Yeni fiafak Gazetesi, 27 Temmuz 2008, stanbul. 2 Hatice Bilen Bu ra, Cumhuriyet Döneminde Resim Edebiyat liflkisi, Ötüken Neflriyat, 2000, stanbul, S:27. 3 Ayla Ersoy, Günümüz Türk Resim Sanat (1950 den 2000 e), Bilim Sanat Galerisi, 1998, stanbul, S:13. 4 Erol Makzume, Beyo lu nda Bir Oryantalist Leonardo De Mango, Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k, 2006, stanbul, S:13. 5 Erol Makzume, a.g.e. S:13. 6 Cizvit, sa Derne i olarak an lan bir H ristiyan tarikat d r. Misyonerlik ve e itim bafll ca üzerinde durduklar alanlard r. Muhtemelen Mango nun da bu tarikata yak nl bulunmaktad r. stanbul daki baz faaliyetlerde de görev almas bunun göstergesidir. Ancak Mango, bütün hayat boyunca farkl dini inan fllar da eserlerine yans tmaktan çekinmemifltir. 7 Edmondo De Amicis; talyan romanc, öykü yazar ve flairdir. Ayr ca gezi kitaplar ve çocuk öyküleri de mevcuttur. Amicis, en önemli gezilerinden biri olan Türkiye ve stanbul gezilerini iki ciltlik eseri Costantinopoli (1877) de anlatm flt r. 8 Erol Makzume, a.g.e. S:17. 9 lhan Tekeli, Tanzimat tan Cumhuriyet e E itim Sistemindeki De iflmeler, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2, letiflim Yay nlar, 1985, stanbul, S:470. 10 Erol Makzume, Ömer Faruk fierifo lu, Do u yu Konuflturan Ressam Leonardo de Mango, Skylife Dergisi, Aral k 2005, stanbul, S:102. 11 Erol Makzume, Ömer Faruk fierifo lu, a.g.m. S:102. 12 Erol Makzume, a.g.e. S:17. 13 Erol Makzume, a.g.e. 14 Nuran Kara Pilehvarian, Nur Urfal o lu, Lütfi Yaz c o lu, Osmanl Baflkenti stanbul da Çeflmeler, Yap -Endüstri Merkezi Yay nlar, 2000, stanbul, S:24. 15 Hatice Aynur, Hakan T.Karateke, III.Ahmet Devri stanbul Çeflmeleri(1703-1730), stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür flleri Daire Baflkanl Yay nlar, 1995, stanbul, S:71. 76