Cilt XLVI ISSN 1015-2091 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ E d e b i y a t F a k ü l t e s i TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Dergisi 2012-1 Kurucu: A. Caferoğlu İSTANBUL 2013
ÜSKÜDARLI AŞKI 'NİN TASA VVUFI BİR MESNEVİSİ : KİTAB-1 MENAZİLÜ' S-SALİKIN-It A MYSTICAL MATHNA WI OF ÜSKÜDARLI AŞKI : KİT AB-1 MENAZİLÜ'S-SALiKiN Fatih ODUNKIRAN.. Bilal ALPAYDIN... ÖZET Klasik Türk edebiyatında en fazla işlenen konulardan biri tasavvuftur. Bu çalışmamıza konu olan "Kitab-ı Menazilü's-Salikin" 16. yüzyıl şairler inden Üsküdarlı Aşki 'ye ait tasavvufi konulan ele alan bir eserdir. Eser mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Çalışmamızda eserin müellifi Üsküdarlı Aşki hakkında kısaca bilgi verilmiş, eserin nüshaları tan ıtılmış. ımılıteva özellikleri değerlendirilmiş ve tespit edilebilen iki nüsha üzerinden transkı'ipsiyonlu metin kurı.ılınuşhır. Aşki, Anahtar Kelimeler: XVI. yüzyı l Klasik Türk Edebiyatı, Üsküdarlı Kitab- ı Menazilü's-Sfilikin, mesnevi, tasavvuf. ABSTRACT üne of the most studied topics in Classical Turkish Literattu e is Sufism (Islamic mysticism ). "Kitab-ı Menazilü's-Sfilikin" is a work of Kitiib- ı Meniizilü's-siilikfn 'in daha önce verilen 328 beytinin devamı olarak "Der-Beyiin-ı Aksiim-ı Taleb" (329. Beyit) başlığından itibaren eserin tamamı bu makalede verilmiştir. Eserin ilk kısmı ÜSKÜDARLI AŞKi'NİN TASAVVUFİ BİR MESNEVİSİ- KİTAB-1 MENAZİLÜ'S-SALİKİN-1 isimli makalede neş rolunmuşhır. Arş. Gör., İ stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Eski Türk Edebiyatı Anabilim D alı Arş. Gör., İ stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Eski Türk Edebiyatı Anabilim D alı
82 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Üsküdarlı Aşki, one ofthe poet having lived in 16th cenhıry. The work contains mystical topics. it was written by mathnawi verse form. At this shıdy :firstly it is given information about Üsküdarlı Aşki, the poet of the work. Then, copies of the work are introduced; contents of the characteristic were assessed and also a transcriptional text was made up two copies, having been able to ascertained. Aşki, Key Words: xvr11 cenhıry Classical Turkish Literature, Üsküdarlı Kitab-ı Menazilü's-Salikin, mathnawi, sufism. Klasik Türk Edeb iyatı'nda Aşki mahlas ım kullamnış olan şairlerin sayıs ı hakkında muhtelif fikirler öne süıülınektedir. Aynı ınahlasın farkl ı şairler tarafından ku llanılmas ı yalnızca şahıs ların birbirine kanştınlınasına sebep olınakla kalınayıp mevcut eserlerin de hangi şafre ait olduğu hususunda tereddütler meydana getirmektedir. Bu çalışmadaki aınacıınız, Aşki mahlas lı şairlerin birbirinden tefriki olmadığı için aynı ınah lası paylaşan diğer şairlere temas etmeksizin XVI. asırda. yaşaınış olan Üsküdaı Iı Aşki 1 ve ona ait olduğu düşünülen Menôzilü 's-salikfn isimli eserin iki faı klı nüshasına dayanarak tenkitli metnini oıtaya koymaktır. 2 METİN Der-B eyan-ı A~am-ı Taleb 329 Çün ıumüz - ı ' ış~dan açdufi sügan Eydeyin difile beyan- ı aş l ü bün 330 Çünki ma'şülq ~la göfilüfi taleb Üsküdarlı Aşki üzerine biri doktora, biri de yüksek lisans olmak üzere iki tez çalışması yapılmıştır. Bkz. İskender Pala, Aşki, H ayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı, c.1-11, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1983.; Süreyya Uzun, Üskü darlı A~ki D ivanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. O smanlı H ayatının Divandaki Yans ımalan, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2011. Menazilü' s-sfilikin' in Üsküdarlı Aşkl' ye ait bir eser olduğu tezini ilk olarak ortaya atan kişi Sadık Yazar' dır. Sadık Yazar' ın bu konudaki makalesi için bkz. Sadık Yazar, " XVI. Yüzyıl Şairlerinden Üsküdarlı Aşkl'nin Eserleri Hakkında Yeni Tespitler", Türkiyat M e cmuası, c.21, Bahar 2011, s.387-389.
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 83 Meyl dir erbab-1 '1ş~ ana la~ab 331 Ta ki müfrit ola meyl olup ziyad Dir iradet afia pir iy ]Joş-nihad 332 Şol iradet kim ola l.ıadden birün Namım olq.ır ınal;ıabbet zü-fünün 333 Çün mal;ıabbet ola müfrit iy falqr 'Iş~ olq.ır namın anufi bu yolda pir 334 Can u dil ki_ ola lna~am-1 ' 1ş~-1 dost 'Iş~-1 magz olur vücüd-1 gayr-ı post 335 Can-1 ' aş* ' 1ş~uz m1naz bir nefes 'Iş~uz olmaz vücüd-ı lüç kes 336 'Iş~ işinde şirket olınaz iy ' azız 'Iş~ içün ~11 ]Jane-i ~albüfi teıniz 337 Geç ikilikden idüp 'ış~1 penah Çünki bir milk içre ş1gınaz iki şah 338 Bulınag istersen I:Ia~ 'un il;ısamnı Bul yüri dil milkiıııüfi sultanını Der-Beya n-ı Heft VadI 339 Sözleıiime ger tutarsan güş-ı can Ola canun va~f- 1 sm-1 nihan 340 Heft vadidür reh-i dergah-1 '1ş~ Şanına kütehdür birader rah-1 ' 1ş~ 341 Menzil-i canan ~arib ü rah dür Evvela can u cihandan b1 'ubür 342 Heft vadii taleb ~ıl ibtida 335 urmaz bir nefes: urmaz nefes N 341 lcanô ü rah: lcanô rah N
84 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Bulasın vadi-i ' ış~ iy feta 343 Ba'd-ez-an vadi ki oldur ma'rifet Vadi-i çruiimdür istiğna ş ıfat 344 Vadi-i tevl.ıid olupdur pençüınin Vadi-i l.ıayret şeşümdür bil yalqn 345 Heftüınin vadi durnr fa~r u fena Salike oldur ına~am- ı münteha 346 Her ına~aını ş erl.ı idüp ~ıldum beyan Talib isen rah-ı 'ış~a ol revan 347 Vadi-i evvel ana <lirler taleb Salike ço~dur o vadide ta'ab VadI-i Evvel Der-Taleb 348 Pes gerekdür anda terk-imal u cah Ta. ki ehl-i ' ış~a asan ola rah 349 Anda cana kiş i cebr itmek gerek Mil_ınete yı llarla şabr itmek gerek 350 Dideden olma~ gerekdür ~an revan Bula dil ta kim l.ıayat-ı cavidan 35 1 Dil sarayın gayrdan eyle tem Bulasın tab.tında ta kim ol şebi 352 Çün kedüretden gönül şafi olur Nür-ı val.ıdet sinede va.fi olur 353 ~ande kim taban ola envaı -ı ıat Mal.ıv olur anda. heman cümle ş ıfüt 354 Çün gönülde ola ol nür aşikaı Bir taleb ol yirde olur şad-hezaı
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 85 355 Ardı tig olup olursa öfii nar Nara bi-perva düşer pervane-var 356 Yar olur varı görinmez In ü an Bir olup yanında süd- ıla ziyan 357 'Aşık u dil-dade vü şeyda olur 'Aleme günden güne rüsva olur 358 Dilde derdi dem-be-dem olup mezid Şancılur yançerlere manend-i bid 359 Oldılar anlar reh-i derd içre peyk "Yesseralliihu 'aleynii ve 'aleyk" VadI-i Düvüm Der- 'Işı,. 360 Vadi-i 'ış~ oldı ikinci ına~am Dest-i ' ış~a vir şütür gibi zimam 361 Bahr-ı 'ış~a her ki müstagra~ olur Ser-be-ser ol ateş-i mutl~ olur 362 Eyleyüp pervane-veş candan güıer Eylemez bir ıeitece perva-yı ser 363 Farig ü azade seyı idüp hemin Çeşmine yek-san görinür küfr ü din 364 El çeküp hem yiş ü hem biganeden Rüz u şeb gitmez der-i mey-yaneden 365 Bal-i himmet birle olup ' ış~-baz Nazına ma ' ş~ınufi eyler niyaz 366 Dam olmaz va'de-i ferda afta Dane gelmez lpnnen-i dünya. ana rns Yar olur varı görinmez üı ü an// Bir olup yanında süd-ıla ziyan: Bir olup yanında süd-ıla ziyan il Yac olur van görinmez üı ü ann 159 "Yesserallahu 'aleyna ve 'aleyk" : [Allah bize de sana da kolaylaştırsın.]
86 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 367 Kendüden bigane 'ış~a yar olur Ab gibi 'aş*- ı didar olur 368 Reh-revi ~ ile olmaz aşina Gar~ ider van n yem-i ' ış~-ı IJuda 369 'Aş* olur dayima bi-l}urd u l}wab 'Arif-i I:Ia~ istemez ders ü kitab 370 'Aşı~ olur şol ki fehm-i paki var 'A14a yar olmaz anufi ki_idraki var 371 ' Iş~dur ser-maye-i kevn ü mekan ' Iş~a yar ol kim olasın cavidan 372 ' Iş~- ı la virgil kef-i ' ış~a zimam Bilesin ta ~andadur ' ış~a ma~am 373 "Ateş -est zn bang- ı niiy ü nzst böd Her ki zn ateş ne-diired nzst biid'' 374 Çiin üçiinci vadi oldı ma.'rifet Sa'y ~ l kesb it yüri iy nik-bagt 375 Bunda olmaz 'aş*a payan- ı rah BI-nihayetdür çü dergah-ı ilah Vadi-i Siv üm Der-Ma ' ıifet 376 Kendü seyrinden virür herkes nişan Her biri olup bu yolda can-feşan 377 Eyleyüp bu yolda terk-i can u ser Virdi her salik ma~amından l}aber 378 Her kiş i olmaz mul.üte aşina Eylemez 'uşfür pervaz - ı hüma 373 "Bu ney'in sesi ateştir, yel değil. Kendisinde b11 ateş b11l11nmayan kişi yok olsun."
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 87 379 ' Azın ider bu yola yüz bifi rah-bin İrişen ser-menzile birdür hemin 380 Toludur gayl u başemle bar-gah Bir kese olur müyesser 15:urb - ı şah 381 Kamil er gerek bu yolda iy peser Ta ki vire ga~a menzilden gaber 382 Ta kim afia ıüşen olup sm -ı rah Ehl-i ' ış~a ola dergahı penah 383 Çeşm- i cam ola her dem dost-bin Keşf olup smma envaı -ı y~in 384 Talib ol gel sen de iy merd-i IJuda ~Imagı l bigane olgı l aşina. 385 Terk idüp zir ü zeber b l vaıufiı İste yüz bifi can-ıla dildanıfiı 386 'Iyd- ı vaşlufi olmaz- ısafi hem-demi Baı i hicr-i yaı -ıla tut matemi 387 Çünki salik irişe bu menzile İrüşür ol demde istiğna dile 388 Nik ü bed ol demde afia bir olur Hem-zebane nale-i şeb -gir olur VadI-i Çehariim Der-İ s tigna 389 Heft deıya bir görinür ' aynına Kimse girmez I:Ia~-ıla ına -beynine 390 İşbu vadi içre bir ınür - ı ~elii Bir nazarla şayd ider yüz neıte pil 309 yola: yolda N 3 " Hem-zebane: Hem-zebanı N
88 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 39 ı Salik olup işbu vadide dilir Küh- ı val_ıdetde olur dinende şir 392 Dilde ~almaz ı:enece ümınid ü bim Bir görinür düzal} u daru'n-na'im 393 Bunda salik ehl-i istiğna olur Şol ikilikden geçüp yekta olur 394 Çiin olur ol talib-i esrar- ı yar Dar-ı 'ış~a yüz tutar Manşür-var 395 Şad-hezaran tıfl olupdur l}ak-sar Ta. Kelimu'l-lah o lınca aşikar 396 Nice yüz bin kes yolın ~ ldı tebah Naın- ı 'Isa oldı ta ıüb-ı ilah 397 Olmayınca nice yüz bili can revan Sabib-i ıni'rac olmadı 'ayan 398 Ger dü 'alem ser-be-ser ola tebah Bab -ı 'izzetde degül berg-i giyah 399 Bad-ı ~ahrından yoğ olsa cüzü kül Bag-ı hıtfından kem olmaz berg-i gül 400 Şöyle müstagni duıur ol pak-ı:at Zeneye almaz yoğ olsa kayinat VadI-i Pen çüm Der-Tevl}.Id 401 Gerdenüfiden ger gide bend-i heves Bil beşinci vadi tevbid oldı bes 402 Menzil-i tecrid ü teföd ol duıur 391 olup: olan N 396 nice: niçe N 397 nice: niçe N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 89 Geç ikilikden ki tevl.üd ol durur 403 Çeşmüfie ger şad görine ger hezar Ol hezarı anda sen bir ~I şümar 404 Çün al.ıaddur bilmiş ol aşl-ı 'aded Dayim o~ı "Kul hu.va 'l-lö.hu a/:ıad" 405 Ref ~ıl a'dadı bir ~alsun heman Açasın ta mıt~- ı tevl.üde dehan 406 Şol al.lada gel ki ~il<r ola 'aded Ol şümar içre ola namı al.ıad 407 Ol al.ıad oldur eya dana-yı kar Ol füzün olur sen itdükçe şüınar 408 Bir münezzehdür ki lutfı bi-l.ıisab F ehm ~I "Va 'l-lö.hu a 'lem bi '.ş -.şaviib" VadI-i Şeşüm Der-~ayret 409 Vadi-i l.ıayretdür altıncı ına~am Salik oldufisa bu yola şubl.ı u şam 410 Var dunır bu yolda l.ıayret bi-~ıyas '~ u canda ~omaz ol resın ü esas 411 Merd-i salik dayiına giıyan olur Rüz u şeb bülbül gibi nalan olur 412 Şöyle l.ıayran eyler esrar-ı İlah Bir görinür baba deyr ü l)an-~ah 413 Şaf ider ayiııesin manend-i ab Zeneye baba görinür afitab 402 tevi).id: teval;ıhüb N (Müstensih hatası) 404 "~ul hüva'j-lahu Ahad:" [De ki: O Allah, Bir' dir (Tek'dir).] İhlas 112/ 1. 408 "Vallahu a'lem bi ' ş- şavab" : [Doğruyu en İ)'i Allah bilir.]
90 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 4 ı 4 Yar elinden nüş idüp peymanei Far~ ~ lınaz Ka 'be' den büt-l}anei 415 Eylemez bir labza bir yirde ~arar Geh ~hır l}ande geh ağlar zar u zar 416 Gül gibi bilmez niçün l}andan olur Ya. neden bülbü l - ş ıfat giryan olur 417 'Iş~ eline çünki virıniş dür 'inan Menzile olur şütür gibi revan 418 Kimse fehın itmez anuii ahvalini Kendü bilmez kendünüfi ef alini 419 Urmaga kimse afia ~al dursa taş Dal}ı unnadm tutar taşma baş 420 istemez zal}ınına hergiz merhemi Niçe bifi şadiye virınez bir gamı 421 Şev~-ıla pirahenin eyler ~aba Bir olur yanında zer-beft ü 'aba 422 Ce~be -i ' ış~a düşer ınec~b olm Talib-i maj:.ıbüb iken matlüb olur 423 Aşina fehın eylemez divanedür Evvela. ol kendüden biganedür 424 Atsalar ger oda ınanend-i Ijaln Diınez olsun dest-girüın Cebre'n 425 Nazil olsa dostdan yüz bifi ~aza Afia bifi can ile virınüşdür rıza 426 Gar~-ı bayretdür diınez yamın ~anı Yar ile gülş en göıiir her küll}anı 427 Rüşen olsun çeşıni kim ol ınerd- i kar
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 91 Bal_(sa her yirde göıür didar-ı yar 428 Aferin ol ' aş~-ı ferzaneye Aldanup ~almadı bu viraneye 429 Barekallah kar -ı ' ış~ oldur hemin Olmaya 'aş~da fikr-i küfrü din 430 IJatın tolu )Jayal-i yar ola ~ande bal_(sa gördügi didar ola 431 İşbu vadiler ki geçdüfi iy feta Vadi-i heft o ldı vadi-i fena. VadI-i Heftüm Der-Fena 432 ZeıTe defilü bulınayup no~a mecal Olur anda bülbül-i dil güng ü lal 433 Çün bu vadidür ~amu fa~r u fena İşbu vadide olur varl~ )Jata 434 Varlıg olmaz bunda yo~u~dur heman Bunda varı~ I:Ia~ vücüdıdur 'ayan 435 Salik eyler anda kendinden sefer Çeş ınine yek-san görinür bal)ı u ber 436 Çün tamam olur bu menzilde niyaz Açı lur dergah-ı I:Iat'dan dürlü raz 437 ~atre çün derya-y-ıla deıya olur ~atrenüfi varlığı na-peyda. olur 438 Çünki derya-y-ıdı aşlı iy 'aziz Aşlını ~atre ~açan eyler temiz 439 İrişe çün ~atre aş lına tamam Vaşı l-ı Mutl~ olur teınıne'l -kelaın
92 Üs küdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab -ı Menazilü's-Sillikin-II Meanevı: 440 Çün menazil nazın ile o ldı beyan Heft vadi ser-be-ser olup 'ayan 44 ı Can ~lagın ger tutarsan iy feta Heft etvan diyem bir bir sana 442 Olasın ta v~f-ı derya-yı raz Keşf ola snt -ı l;ıabib -i dil-nüvaz 443 Güş 15:ı l iy ' aş*an- ı şad*an Bil nedür etvar- ı rah- ı salikan Der-Beyan-ı Heft Tavr 444 Reh-revan- ı rah-ı I:Ia~ iy rah-bin Anı çün eyle buyurdı bil yalqn 445 Yidi etvan mu~adder 15:ı ldı lar Dide-i canı münevver 15:ıldı lar 446 Nam- ı evvel tavr şadı - ı sinedür Rüy-ı imana çün ol ayinedür 447 Nür-ı İslam ' a olupdm ol ma~am Hem müşeitefdür anufila ]Jaş u ' anı 448 Andadur envar -ı sm- ı Bü ' l -beşer Olmaz ol menzilde şeytana giiıer Der-Beyan-ı Tavr-ı Sam 449 Tavr- ı ~aniye olupdur ~alb nam Bilgil ol menzildür imana ~am 450 Nam- ı tavr -ı ~al~ iy ehl-i niyaz Menzil-i ' ış~ u mal;ıabbet gizli raz 45 1 Çfuiimin tavrı fu'ad oldı revan
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 93 Ol ma~am- 1 rü 'yenı 'l -lah'dur 'ayan 452 Ger ~ lursan pençüınin tavra nazar I:Iabbetü' l-~alb old1 namı iy peser 453 Ol ma~am olmış dunır ca.-yı tjuday Bende bulmaz ~e1te defilü anda cay 454 Tavr -ı sadisdür süveyda nam ana Keşf-i gaybidür müdam in'am ana 455 Bendeye I:Ia~'dan irüp ol demde nür 'İlm-i esma ~albine eyler zuhür 456 Behcetü'l -~alb old1 nam- ı heftüınin Böyle görmiş anı çeşm- i rast-bin 457 Mazhar -ı nür-1 tecellidür o ca Görinür anda şıfüt- 1 Kibriya 458 Bulur ol tavra irüp adem şeref Keşf olur ~albine SllT-1 "Men 'aref' 459 Ol ma~anda kamil olur adeıni Anda göıiir on sekiz bifi 'alemi Meşnevı Der-J;Jiilaş a-i Sil.ban 460 iy birader bu söze tutgı l Jpılag Ola ta iki cihanda yüzüfi ag 461 Eyle anı güşuna düıt -i şeınin İrişe ta çeşmüne nür- ı ya~n 462 Eyle anı güş -var -ı güş -1 can Keşf ola ta ma'nevi SllT-1 nihan 463 Güş - 1 l.ıissün anda yo~dur l_ıişşesi 458 Men 'aref: (kim bilil'se) Kim kendini bilirse Rabbini bilir.
94 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Güşma girmez ma' anı lpşşası 464 Çün bula salik sülüke intiha Görinür menzil 'ale't-teıtlb afia 465 Kamil ol va~ olur ol merd-i tar~ K'afia her menzilde I:Iall ola re~ 466 Cümle fı'li olur anufi fı ' l-i I:I~ Viıiir afia I:Ia~ kelamın her vara~ 467 Nik ü bed ser-cümle fü'ilden göıiir Rah-ı I:Iat'da ist~ametle yüıiir 468 Çünki aletden görinmez yayr u şer 'Arif olan alete lplmaz nazar 469 Alet-i I:Ia~'dur belf çeşm- i velf Anda nür -ı sm-ı I:Iall o ldı celf 470 Ol nazar I:Iall'ufi dunır iy nür - ı 'ayn Çeşm-i alet düşdi afia beyne beyn 471 Buyunır her mü'minüfi IJaynı'l -beşer Çeşmi nünı'l -lah-ıla eyler nazar 472 Gördügüfii sen göıiirsin şanına sen Nür-ı I:I~'dur çeşm- i 'arifde gören 473 "Küntü sem 'ah" nutlp şahiddür afia Ta. ki envar-ı yalqn ire safia 474 Alet-i I:Ia~'sm var afila kanıfiı Yüri füsid eyleme efkanıfiı 475 Niçe magrür ide bu dünya seni Eyleye bina-y-iken a'ma seni 473 " Küntü sem'ah": [Onun kulağ ı olurum.) "Ben bir kulumu sevdiğim de onun gören gözü işiten kulağı olurum" şeklinde tercüme edebileceğimiz bir hadis-i kudsi'ye atıfta bulunulmaktadır.
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iya tı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 95 476 Cehd ~ 1 düzal}dan o lasın galaş Cennet-i vaşla iriş ol merd-i gaş 477 Rüz u şeb 'ilmüfile sa'y it 'amil ol ~alma n~ış sen de merd-i kamil ol 478 Kamil olan vaşıl- ı I:Ia~ ' dur heınin Olısardur menzili l}uld-ı beı'in Der-Beyan-ı İnsan-ı Kamil 479 İy birader bilmek istersen eger Eydeyin insan- ı kamilden gaber 480 Ol dunır insan- ı kamil iy emir Çar efal-ıla olınışdur mürur 481 ~avlu fı'l ü gu~-ı nfküfi ınenba ' ı Zat-ı pakidür ma'arifmecma'ı 482 I:Ial-i eşyayı kemahi bilür ol I:Iükmi mahiden sürer ta. maha yol 483 vaşı l-ı I:IaJ{dur çüıı ol ınerd-i Şutla Zatıdur ayine-i gitl-nüma 484 'Aleme mehdi vü hadi ol dunır Hem Süleyman IJızr u 'Isa ol dunır 485 Baliğ ü dana vü kamil naınıdur Şeyg ü mürşidlik anufi ef alı dur 486 Cismdür güya ser-a-ser bu cihan Oldı ol insan-ı kamil afia can 487 ~ldı irşadı anufi-çün il}tiyar Olmaya 'alemde ta n~ş- ' ayar 485 ef'alıdur: in ' amıduc N 4 87 ~dı : ~dı_oln
96 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 488 I:Ialı: tarilpnda olup şab it-]ı:adem IJalb I:Ia~'a da'vet eyler dem-be-dem 489 Ol duıur insan- ı kamilde l].avaş Andan alur feyzi cümle 'anı u l].aş Der-Beyan-ı Kaınil-i Azad 490 Eyledük insan- ı kamilden beyan Kaıni l - i azadı aiila iy cüvan 491 Kaıni l - i azad oldur iy peser K'ola yanında beraber gayr u şer 492 Rah-ı 'uzletde çü bulmışdur kemal Seyr ider l].oş fürig ü azade bal 493 1Ja1]ı:a ]ı:ılmaz pişvalı]ı: il].tiyar Cümleden azadedür ol merd-i kar 494 Eyleyüp dünyada terk-i 'izz ü cah Varını 'ış]ı: içre ]ı:ılmış l].ak-i rah 495 Rah-ı I:I a)ı:'da füni-i mutla]ı:dur ol ~anele kim olsa I:Ialı:- ı la l.ıa]ı:dur ol 496 Eylemez l].a1]ı:- ıla hergiz il].tilat Dilde ]ı:omaz il.ıtiyac u il.ıtiyat 497 IJalJı:- ı 'alem görinür yek-san afta Ehl-i I:I alı: dir efçlalü'l-'irfan afta 498 'Uzlet ü terk ü ]ı:ana'at kan dur Hem feragat-pişe vü girdan dur 499 İy birader kar -ı azad ol durur İşbu yolda ehl-i irşad ol dunır 493 terk: gullı: N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 97 500 Çek ~lagun penbe-i pindardan Ta sana keşf eyleyem esrardan Der-Beyan-ı Balig ü I.Iürr 501 Diiller-isen eydeyin iy pak-baz Balig ü 1:.ıüıT kimlere dir ehl-i raz 502 Çün nihayet bula her şey iy peser Nam ana balig o~ır ehl-i hüner 503 Ger nihayet ola gayetde mezid Olur anda nam- ı 1:.ıüıTiyyet bedid 504 Togmdan çün nüve ola aşikar Balig olur nam-ı togm-ı nüve-dar 505 Çün dıragtından ola ınive cüda. I:Iün olur ol nüve iy merd-i IJuda 506 Tıfldur kim tol}mı anı.ıil nutfedür Çün togar maderden olur nutfe dür 507 Nutfeden çün nutfe olur aşikar Namına balig dinür iy merd-i kar 508 Balig oldur göre bula vaşlını Vaşl olup aşlına bile faşlını 509 'A.14 - ı evveldür çü aşl -ı kayinat Cümlesin andan yaratdı _ol pak Zat 51 O Cümlesi girü ana eyler rücü' Aşl - ı insandur çü ma-b~ füıü ' 5 ı ı 'A.14a irdükde bulur insan kemal Ol zaman balig olur iy l)oş - l}ışal 512 Dayire olur bu menzilde tamam Fehın lqj bu nükte'i iy nık-nam
98 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 513 Gerlpla~at' -ı ' alayı~ba ' d- ez -In Namı bün olur anufi iy rast-bin 514 Bil ki bubb -ı mal u bubb -ı ljanüman Talib-i I:Ia~ olana bütdür heman 515 Büt-perest o lm~dan olursan }Jalaş Olasın dergah-ı I:Ia~'da 'abd-i }Jaş Der-Beyan-ı Al$sam-ı Meqüb-ı Salik 516 Çar ~sın o ldı birader ehl-i I:Ia~ Her biri bir fenden alınışdur seb~ 517 Ol duıur ol çara olan pişva Ehl-i I:I~ dir mürş id- i kamil afia ~sm-ı Evvel Der-Beyan-ı Meq ü.b-ı Şırf 518 Biridür mecıüb -ı şırfu bi-neva 'Iş~-ı I:Ia~'dan gayı a olmaz aşina 519 ~ayd-ı tavr -ı ' ~dan olup birün Gerdeninde bend ü zencir-i cünün 520 Her taraf dan yagdunır etfül seng Süıesin tutar afia bi-hüş u deng 52 1 İl şanur kim söyleşili" divar -ıla Gizlü ol hazarın eyler yar- ıla 522 Gene arar şanur gören vıra.nede Lik anufi göfili gam-ı cana.nede 523 Yiınemiş beng ü yürür bayı an u zar Eylemez bir labza bir yirde ~arar m Ol durur: Adem durur N (Müstensih hatası)
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 99 524 Cüşa geldükçe tutar küh-sara yüz Kendü esrarından açmaz l)a~a söz 525 IJatırına gelmeyüp şavm u şalat Bir görünür çeşmine mevt ü :bayat 526 Cismi teslim eylemiş didara can Ne gam- ı düzal) ne üınmid- i cinan 527 Şöyle ser-mest olınış ol peymaneden Mescidi far~ eylemez büt-l)aneden 528 Cana zal)nı urd~ç:a şeınşir - i bela Zal)nı-ı merhem kimseden blmaz reca. 529 Mescid-i ' ış~a vanır naşüs te-rüy Kisveti başındagı jülide müy 530 Sürse l)ake vecd olup rüy- ı niyaz Ödenür bir secdede cümle namaz 53 ı Çak çak idüp bu ten palasını Kendünüfi öz kendü eyler yasını 532 Ateşe atarlar-ısa her nefes İstemez C ibrti 'denı feryad-res 533 Küfr ü Iman olmagın cana Qicab 'Iş~-ıla ten camesin ~lmış türab 534 'Iş~- ı I:Ia~- ı la olup mecıüb - ı I:Ia~ Perdeden geçmiş degül ma:bbüb - ı I:Ia~ 535 Canın itmiş ateş -i 'ış~a sipend Nice me~heb anı tutmaz ~ayd u bend ~sm-ı Düviim Der-Beyan-ı Salik* 527 ser-mest olınış : mest olmışdur N 534 mahbüb -ı : mai).cüb- ı N Başlik : Der-Beyan-ı Salik: Der-B eyan-ı Meqüb -ı Salik N
100 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 536 Ol biri kim oldı salik nam ana Zikr ü tesbil) ü namaz in'am ana 537 Enn ü nehy ü şer ' a göstermiş l.ayam Rah-ı I:Ia~ içre onırnnş ber-devam 538 Zahiri şer ' le olup araste Ma'rifetle batını pü aste 539 Dayima va'z u naşil)at karıdur Zühd tal0ra vü 'amel girdarıdur 540 Ceıbeden yo~dur ana likin naşib Salik-i şırf oldı ol merd-i 'acib ~ sm-ı Sivüm Der-Beyan-ı Salik-i Meq;üb 541 Olsa ceıbe şer ' -ile merğübdur Eyle salik salik-i mecıübdur 542 Salik-i rah-ı IJuda'dur ol 'aziz Ab-ı şer ' ile özin l.almış temiz 543 La yıl.ı olup ~albine ceıbat- ı I:Ia~ Nefy idüp gayrı ider i bat- ı I:Ia~ 544 Mal_ıv ider nür -ı tecellide özin Sekr ü şal).v içre bulımaz kendözin 545 Geh sülük içre olur ol merd-i I:Ia~ Gah levl).-i ceıbeden alur seba~ 546 Ehl-i telvüı oldı cümle bu fer~ Salik-i mecıüb olardur iy re~ ~ sm-ı Çehariim Der-Beyan-ı Meq;üb-ı Salik 547 Biridür mecıfib -ı salik iy peser Rah-ı I:I~ ' da böyledür afila )Jaber
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 101 548 Mürş id oldur gerçi oldı çar ~sın Hadi vü mehdi dinildi afia ism 549 Ceıbes i olup sülükinden fü.zün Görinür fı' linde ag>ar -ı cünün 550 I:Iayrete vaıur ceınalu ' l-lah ile Seyr ider deşti figan u ah ile 551 Yo~ dunır dergah-ı I:Ia~ ' da çünki red Talib-i 'ış~a irer andan meded 552 IJa~ eyler rah-ı I:Ia~ ' a da'veti Talib-i I:I~ andan eyler bl'ati 553 Dil virüp el alsalar olur reva K ' oldı anını gibi el dest-i IJuda 554 Zahiridür pışvas ı ' aleınüfi Batını ka' im-ma~aım l!atemüfi 555 ~albidür dayim IJuda'nllli ınaı:ızan On sekiz bifi ' aleınüfi hem mazharı 556 Ehl-i temkin afta <lirler iy re~ IJıımetin ~ima~ dunır şart-ı taru: 557 Da.menin tut yüri iy şa.qib-cünün 'Ulve iıiip ~almayasın ta. ki dün 558 Rehber anı bil tut andan yafta ıüy Can-ı la I:Ia~ ' ı idersefi cüst ü cüy 559 Bu yolun zira ki ço~dur reh-zeııi Şa~asun l!avf u l!atardan ol seni 560 Sende ol reh-zenler olmışdur nihan s~ lplmalı: durur: JplmaJı;dur N (Müstensih hata sı)
102 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Senden ol bir bir togup olur 'ayan 561 Arzü-yı )Januman u l.ıubb - ı cah Eyler a]jiı ademi der-~a 'r-ı çalı 562 Cümlesinden geç IJudayı ~l taleb Çekmeyesin ta ki bu yolda ta' ab MeşnevI Der-Uülaşa-i Siiban 563 Birlige ir cehd ~ıl iy yol eri Olasın ta kim ikilikden beri 564 Kendü kendüfiden yüri bizar ol Kar u banın terk idüp bi-kar ol 565 Varlıgun bu yolda olmışdur l.ıicab Gitmese bulut görinmez afıtab 566 IJwace-i 'ış~a gir ve ~l vanıfiı I:Ia~- ı la eyle ~amu bazanıfiı 567 ~atreden geç talib-i derya-y- ısan Can u ser vir 'aş*-ı Mevla-y- ısan 568 Varluga iriş yog eyle vaıuilı Yad ~ l evvel olan i~ aıııfiı 569 Olmayınca varlıgun külli fena Sana yol virmez reh-i milk-i be~a 570 IJır~a vü tes bil.ı ü tacı eyle terk Berk tut bu yolı elde tutma berk Tazmin Der-Beyan-ı Şo l}b et 57 1 Bir dem Ehlu'l-lah olma~* y~n Oldı yüz yıll* 'ibadetden güzin 569 varlığuii : varlığuiiuii S (Kelime, vezne uymadığından N nü shasındaki yazım tercih edildi.)
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 103 572 Her kim olsa hem-nişiıı-i evliya Hem-nişin olur aila hıtf-ı ljuda 573 Mazhar- ı I:I~'dur çü cism-i z;ahiri Sm-ı Y ezclan oldı ıiil.ı- ı tahiri 574 Sm-ı I:Ia~' ı gösterür her bir veli BI-veli sm-ı ljuda olmaz celi 575 I:Iızr' ı Müsa ~ ldı anuil-çün taleb Ta ki olmaya nühüfte sm-ı Rab 576 Cüst u cü-yı Müsa iy nlkü-nihad Aiila vaşl-ı I:Iızr'dan neydi murad 577 Şanına anlarda. ikilik var -ıdı Arada ınal_(şüd bir esrar -ıdı 578 Muştafü kim oldı sultan-ı rüsül Mehdi vü hadi vü salar-ı sübül 579 Dayima şev~- ıla eylerdi şada. Gelse fıkr-i vaş l- ı i)jvan-ı şata 580 Esdügince her sel).er bad-ı Yemen İrişürdi nükhet-i Veysü'l-~aren 581 Bü-yı I:Ia~ bulup meşamına vuşül Şad-kam olurdı gül gibi Resül 582 Bag-ı 'alem tolu hay u hüyıınış Bülbülün gülden muradı büyıınış 583 Yüri iy talib gözün aç ıüz u şeb Şohbet- i merdan-ı I:Ia~'ı ~ıl taleb 584 Ola her dem dinim ü 'a~hıil füzün ~almayasın menzil-i ta'atde dün 585 Şol).bet- i şali}). ~hır şali}). seni
104 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Salih ol talib-şıfat ~alına deni 586 Şobbetüfi aşan iy ehl-i temiz Kimisini yor ider kimin 'aziz 587 Ol yüıi hem- şobbet-i merd-i IJuda Dilde efzün ola ta ş ı~ u şafü 588 Her nefes bezm-i bumr-ı merd-i I:Ia~ Muşbaf-ı candan viıiir safia seba~ 589 Şobbet- i cahil veli iy merd-i rah Ta' atin ya~fi ider külli tebah 590 Bil cihan içre ~ıyam- ı küfi: ü din Pertev-i te ' şir - i şobbetdür hemin 591 Şol kim ola hem-nişin-i evliya Olur anda. sı~-ı din-i evliya 592 Evliya gibi olup ıüşen-zamir Fer viıiir manend-i yürşid-i münir 593 ~onmayup ınir ' atine gerd-i günah Ber~ unır vechinde envar-ı İlah 594 IJatın her dem olup gamdan yalaş Olısar dergah-ı I:I~ ' da 'abd-i yaş 595 Şaf olup kibr-ile kinden sinesi Maz}ıar-ı didar olur ayinesi 596 Rüz u şeb ol şobbeti eyle taleb Olasın şayeste- i dergah-ı Rab 597 IJizınet- i merdan-ı I:I~ ~l il!tiyar Olasın ta zübde-i merdan-ı kar Der-Beyan-ı Ehl-i Taıpıd ve Ehl-i İstidlal ve Ehl-i Keşf
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 105 598 Eydeyin bir ~aç kelam iy merd-i I:Ia~ Sözüme can-ıla tutarsan ~l~ 599 Ehl-i iman cümle üç ~sın o ldılar I:I~'a işbu resın ile yol buldılar 600 Ehl-i ta~ld afila evvel ~sınım Müsteıni ' ol kim bilesin resmini 601 ~sm-ı şanı ehl-i istidlaldür Bu üçünci ehl-i keşf- i baldür 602 Her birin şerh ideyin difile sana Ger tutarsan güşufiı benden yana ~sm-ı Evvel Der-Beyan-ı EW-i Ta~d 603 Ehl-i ta~ld ol duıur iy yar - ı can I:I~'a eyler her dleın i~rar - ı zeban 604 Me~hebin ta'zlm idüp ol rah-bln Zahir eyler bugz-ı küfrü bubb -ı din 605 I:I~'a evşafu l]aberden buldı yol I:Iiss-i sem'ündür heınana afila ol 606 Y o~dm anda keşf ü bürhan u delil Ehl-i İslam ekşeriyya ol ~abti 607 Oldı biss-i sem' ile talib bular Ta'at udine olup ragıb bular 608 Oldılar ınaglüb -ı teslim ü rıza. Dilleri nür-ı tevekkülden cüda. 609 Guşşa-i dünya vü bubb - ı mal u cah Dilde mal-a-mal iderler 'azm-i rah 601 Bu: pesn
106 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 610 Ehl-i 'ilmiifi ekşer oldur menzili Yo~ bu Jprmende anufi-çün l_ıaş 1 lı ~ sm-1 Düvüm Der-Beyan-ı EW-i İstidlal 611 Ehl-i istidlal oldur iy imam Kim göıiir dünyayı ba-l_ıiss ü nizam 612 Eyleyüp a~a 'ibretle nazar Feyz olur ~albine I:I~ ' dan nür u fer 613 Mihr ü malı olup afta iki güvah Afidunır üstadın işbu kar-gah 614 Aç1lur çün.kiın sübülden çeşm- i dil Şani ' a şun ' ından olur müstedil 615 Dir gerek bu şun ' a bir ~adir I:Ial.dm K'ola 'alemde anufi ıniş li 'adim 616 Çün degül bu fi'l ~dür -1 beşer Fa.'il-i Mutla~ ' dur anc~ Kar-ger 617 Kim anufi ~atında olmaya fena ~ayim ü dayim ola anda. be~a 618 Çün ola anufi dü çeş ıni rast-bin I:Ia~ ' 1 idrak eyleye ' ayna ' l -y~n 619 ~albi tolup peıtev- i ' ir!an-1la Zat-1 I:Ia~ fehm ide bürhan-1la 620 Galib olup anda teslim ü rıza Dayima ola tevekkül ber-ijuda 62 1 ~almayup göfilinde l_ıubb -1 mal u cah Ola gar~- 1 ~lzüm-i ' ış~-1 İ lah 6 19 Bu beyit: -N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edeb iya tı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 107 622 ~albine lem' an olup nür -ı şıfüt Ola karı ıüz u şeb şavm u şalat 623 Dayiına ~evlp ceınalu ' l - lah ola Rah- ı I:Iall'a ' ış~- ıla heın-rah ola 624 Gir tar~-i ' ış~a ~alma der-l)icab Yol budur " Valliihu a 'lem bi 'ş -şavfıb" 625 Ehl-i keşf oldur eya dana-yı raz Eyleye ol masivadan i4tiraz ~ sm-ı Sivüm D er-beyan-ı EW-i Keşf 626 I:I~ cemalin göre keşf- ile 'ayan ~almaya göfilinde ş ekk- ile giiman 627 Ola karı dayiına vecd-ile ijal ~albine vire şeref nür - ı Cemal 628 Zir ü balaya nazar itse heınin Dost didarın göre ayna ' l -y~in 629 Varlığı dayim ola Ball- ıla ijay Olmaya yanında I:Ia~ dan gayrı şey 630 Menzili dayim cenab-ı Şah ola Zikri " La mevcüde illallah" ola 63 ı Görmeye eşyada illa nür - ı I:I~ Bir kitab ola gözine her var~ 632 Ehl-i v$det ol durur iy ınerd- i yaş Kim ola ~ayd -ı ' alay~dan yalaş Der-Beyan-ı ~ am-ı Tevl;üd 622 ~albine : Iµlıbına N (Müstensih hatası) 624 "Vallahu a'jem bi ' ş- şavab" : [Doğruyu en İ)'i Allah bilir.] 630 " La mevcüde illallah" : [Allah' tan ba ş ka me vcut/varlık yoktur.] Vahdet-i Vücud felsefesinin formülüze edilmiş hali.
108 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 63 3 Ger tutarsan iy birader güş - ı can Eydeyin atsam-ı tevbidi beyan 634 T aliban-ı I:I~ ne zlba söylemiş Kar-ban-ı 'ış.lp.ıfi izin şoylamış 635 ~ıldı lar tevl_ıidi çün iki ~ısım Her birine virdiler böyle isim 636 ~ısm- ı evveldür olan tevbid-i 'am Şaniyen tevbid-i gaş oldı tamam Der-Bey an-ı Tevl}Id-i 'Am 637 Ol duıur tevl_ıid- i 'am iy kar-dan K'ola ol tevbid i~rar -ı lisan 638 Ola ol taşdı~ ~albine deln Her kiş i eyle ~hır ~ikr- i Celn 639 Müşterekdür işbu.lp.ıla iy fa~ir Şeyg ü daniş-ınend ü derviş ü eınir 640 Herkes idüp sm-ı val_ıdet fikrini "La ilah illallah" eyler ~ikrini Der-Beyan-ı Tevl}Id-i Uaş 641 Ba' d-ez-an olmış dunır tevbid-i gaş Anı üç ~sın eylemi ş ehl-i gavaş 642 İkis i tevbid-i ef al ü ş ıfüt Bil anufi üçüncisi tevl_ıid- i ~at 643 Her birisin eydeyin ş erl.ı ü beyan Nut.lp.ıına cana tutarsan güş -ı can 639 derviş ü emir: clerviş-i fal!:ic N 640 "La ilah illallah": [Allah' tan b aşka ilah yo ktuı.] Saffat Suresi 37135, Muhammed Suresi 47/ 19.
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 109 ~sm-ı Evvel Der-Tevl}.id-i Ef'al 644 Ol durnr tevl)id-i ef al iy 'aziz Bende fı'lin kendüden ide temiz 645 I:Iall'a raci' ola ef'ali anufi I:Iall ola ser-cümle $ali anufi 646 Her ne fı'l itse ola ef al-i I:Iat I:Ia~ ola dilinde ser-cümle nutat 647 Bende alet ola vü fü'il IJuda Ara yirde ~almaya çün u çira ~sm-ı Düviim Der-Tevl}.id-i Şıla t 648 Ol durur iy dost tevl.ıid-i şıfüt Bula insan öz ş ıfütından necat 649 Her ş ıfüt-ı kamile 'arz itse rü I:Iat ş ıfütına ola raci' kamu 650 Ola ol menzilde ser-cümle helak ~ala ma-ba.19 şıfüt-ı ~at-ı pak ~sm-ı Siviim Der-Tevl}.Id-i Zat 65 ı Eydeyin tevl)id-i ~atı iy cüvan Nut~ma bir dem tutarsan güş-ı can 652 Çün ola raci' ~evat- ı ehl-i l_ıal Her nefes I:Iat ~atına iy l)oş-l!j.şal 653 Cümlesi bulup o menzilde fena Dayim ü ~ayim ola ıat-ı tjuda Der-Beya ıı-ı Val}.det ve V iicüd-ı La Şey 644 ide: idüp N 651 Nu!lcuına bir dem tutarsan: Nu!lca bir dem tutar-ısaii N
11 O Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 654 Diledi I:Ia~ ki_ide izhar -ı vücüd Göstere didarı ınir ' at- ı şühüd 655 IJı l ' at- ı ıtla~ geymişdi_ol zaman Yog- ıdı anda bu keşretden nişan 656 İ'tibar- ı gayra yog-ıdı mecal Nam aiia val;ıdet idi iy )Joş - 1,;µşal 657 Hem vücüd- ı la-b i-şey idi o dem Ohnış -ıdı emvac - ı keşret der-'adem 658 Menşe ' keşret idi gerçi iy 'aziz Yog- ıdı keşretden anda hiç çiz 659 Zat-ı paki ~ldı çün icad-ı nür İtdi bu keşret ş ıfütından ıı.ıhür Der-Beyan-ı Al}.adiyyet ve Vücüd-ı Bila-Şey' 660 Ger ola nefy-i iza!at- ı vücüd Ş ıgınaz anda ~at- ı pakine ~yüd 661 Çün ola meuıüz; ~atı iy peser Nefy-ile ~ayd olur anda mu'teber 662 Ol ına~ama al;ıadiyyet oldı nam Bu ına~amı böyle fehm it iy hümam 663 Hem bila-şey ' dir muval)..qidler aiia ~ayd- ı la-şey ' mu'teber bil iy feta Der-Beyan-ı Val}.idiyyet ve Vücüd-ı Bi-Şey' 654 I:Ialı: ki_ide: kim I:Ialı: ide N (Müstensih hatası) 651 Her iki nüshada da kelime "emvac-ı" şeklinde yazılmıştır ancak vezne uymadığlndan dolayı "mevc-i" şeklinde düzeltildi. 660 Jı;uyüd: Jı:uyür N (Müstensih hatası)
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 111 664 Çfuı tecelli eyleyüp evvelde ~at ~ ldı nün seyr-i esma vü şıfüt 665 Şol ki nüş itdi mababbet camını Val.ıidiyyet didi anufi namını 666 Bezm-i val)detde çekenler cam- ı mey Hem didiler afta vücüd-i bi -şey 667 Hem 'ama didükleri oldur heınin Anı eyle bil eya ehl-i ya~n 668 Ger tutarsan güş bu teınştie sen ~adir olursın ~amu te'vtie sen Te mşii 669 Hesti-i Muti~ çü bal.ır -ı bi-keran Mevc afta a 'yan ü esma.dur 'ayan 670 Afta cünbiş ~iza-yı J:.ıubb - ı ~at Andan olmışdur zuhürat-ı şıfüt 67 ı Ebr cism oldı vü afta can bul].ar Seyl-i insan mevlididür rüzigar 672 Cem'-i barandan olur gerçi ki seyl Ba'zı deıyaya gider manend-i Ni1 673 FI'l -meşel ol ~at ıniş l-i abdur Gah deıya vü gehi seyl-abdur 674 Pes ola talcyld ü ıtl~ i'tibar Zat- ı pakinden görinür cümle kar 675 Geh düşer cüz'ivü küfü 'am u l].aş Gah olur ser-cümle ~aydından l].alaş 67 6 Geh mu~ayyed gah muti~ gösterür Gah batıl geh döner l.ıa~ gösterür
112 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 677 Bil yaj.pn anı ki tekşir-i şı!at İdemez bir ~enece tagyir-i ~at Der-Beyan-ı 678 İy birader talib ol leyl ü nehar S m-ı pinhan ola sana aşikar 679 Ehl-i bikınet didi işbu 'aleme 'Alem-i kübra vü şugra ademe 680 Oldı şugra ~ayim iy dil - dar- ı pak Ohnag- ıla nar u bad u abu )Jak 68 ı Bu sözün 'aksin buyurdı evliya Kim olaı-dur 'abd-i makbül-i Ijuda 'Alem-i Kübra ve 'Alem-i Ş ugra 682 'Alem-i kübra olan adem duıur İki 'alemden garaz ]Jatem duıur 683 Gerçi şofira geldi ol şah- ı kerim Ma'nide ol idi 'alemden ~adim 684 Olsa ger mive şecerden aşikar Oldı anun-çün şecer kim vire bar 685 Ger şemer olmasa olmazdı şecer Pes şecer ferzenddür ınive peder 686 Gerçi şüretde cihan evvel duıur İşbu 'alemden murad ekınel duı1ır 687 'Alemi anun-çün itdi Kird-gar Ki_ ola ademden keramet aşikar 688 Olmasa dünyada ademden nişan Nite ohırdı zemin ü asuman 684 şecerden: şecerden N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 113 689 Sm-ı Levlö.k oldur iy mkü-sirişt AdenıI-zad isen eyle kar -ı kişt Der-Beyan-ı 'Alem-i Mişal 690 Diille iy güyende-i ~ikr- i tıuda Sm- ı gayb u nükteha-yı can-feza. 691 Çün safia şerh eyledüm iy nilc-nam 'Alem-i erv~ u ecsamı tamam 692 Ol iki 'alem arasında tıuda Afila bir 'alem yaratdı iy feta. 693 Ehl-i ma'na didiler aila ınişal Ehl-i şüret anda irgünnez l].ayal 694 'Alem-i berzalj. duıur nam- ı diger Merd-i salik ile vinnişdür l].aber 695 Cümle erv~ anda bulınışdur şuver ~ lmadın bu cism-i l].aldde ına~ar 696 İşbu fı' l i andan aldı her cesed Her ne kim kesb eylediyse mk ü bed 697 Eyledi erv~ o berzal)dan 'ubür Her 'amelden itdi bir şüret zuhür 698 Cümle insanuil var andan hişşesi Cümlesin dirseın uzanur bşşası 699 Her ma~aına kim irişür ehl-i hal 689 "Lev!ak" : Levlake [şayet sen] anlamına gelir. Bu ifade hadis alimlecinin çoğunluğunun uydurma, bazılarının ise çok zayıf olarak kabul ettikleri bir hadis rivayetine atıfta bulunmaktadır. Bu rivayette Allah Hz. Peygamber' e "Şayet Sen olınasayclın kainatı yaratmazdım" demektedir. Halk arasında oldukça yaygın olan "Kainatın Hz. Peygamber' in yüzü suyu hürmetine yaratıldığı " yönündeki inanç bu rivayete dayanmaktadır. 691 şeci).: keşfn 692 ol: on N (Müstensih hatası)
114 Üsküdarlı Aşkl 'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II Hep ~hır ol 'alemüfi namın )Jayal 700 Giıii insan kim bu ' alemden gider Vanıben ol 'alemi mesken ider 701 Andadur cennat-ı 'adn ile şevab Andadur nar-i cal)im-ile 'ikab 702 Hem ' a~ab -ı ~abr anda. o lısar Hem na'imi ]Ja~ anda bulısaı- 703 Hem o menzilde olur ba ' ş u nüşür Hem urılur anda İsrafil ü şür 704 S m-ı mi'rac anda. hem zahiı" olur Keşf- i şün anda hem bahiı" olur 705 Göriniserdür ~amuya ol ~anı Gör ma~amtıfi ~andedür temme'l-kelam Der-Beyan-ı Velayet ve Nübüvvet 706 Gel berü iy talib-i didar-ı I:Ia~ Ehl-i I:I~ ' dan difile gel esrar- ı I:Ia~ 707 Cevher-i evvel ki ıiil.ı- ı Muştafü Fagr-ı 'alem menba '- ı şı~ u şafü 708 Seyyid-i kevneyn ü Şah-ı enbiya Pişva-yı aş fiya vü evliya 709 Ol ki 'alem tig-i şer ' ile tunır Evvel-i ma]jlü~ ıiil_ıı buyunır 710 Tutar ol cevher dü-ıüy iy yar- ı pak Tutmaz amma biı"b iı"inden infıkak 7 ı ı Canib-i I:Ia~ ' dur velayet keşf nam 703 İsrafil ü şür : İsrafil şüc N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 115 Canib-i 'alem nübüvvet iy hüınaın 712 Bu iki sır kim didüın iy pak-~at Seyyid-i kevneyne olınışdur şıfüt 713 Şeyy Sa'de'd-din ki merd-i rahdur Rah-ı I:Ia~'dan ser-be-ser agahdur 714 Buyurur ol şah-baz -ı ma'rifet "Ma~harı biiyed be-dın her dü şıfat" 715 "Ma~har- z nür-z niibawet biitem est Z 'iinki ü ma/rşüd- z her dü 'iilem est" 716 "Ma~har- z nür-z veliiyet şod 'Alı K 'ez veliiyet nj.-yı an şod müncelr' 717 Oldı ol tıg-ı dü-ıüy iy yar -ı gar FI 'l -meşel manend-i seyf-i Zü' l-fe~ar 718 Biri oldı mazharı nür- ı Ceınal Birisidür şal)ib -i seyf-i Celal 719 İkis i de ~ata olınışdur ş ıfüt İkis inden görinür envar -ı ~at 720 Gelüp ' lş lp dilinden bu risale TebeITük ola her şal)ib -keınale B a ljr-ı Diger İ stid ' a * Mefii 'llün Mefii 'llün Fe 'ülün. --- /. --- /. -- 721 Eger bigane vü ger aşina.dur Murad olan olarda:n bir du'adur 714 "Bu her iki sıfata mazhar olmak gerekir." 715 "O, her iki alemin gayesi oltfuğu için peygamberlik nurunun mazhan, hdtemü '1-enbiyddır. " 716 "Velilik onun sayesinde zuhur ettiği için velilik nunmun mazharı Ali oldu." Başltlc : -S
116 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II 722 Biz itdük işbu menzilden ' ubürı Tamam 'add ola cümle lp.ışün 723 Ne Hizım söylemek tab'-ı Selime Kerem 'alemde çiin l].üdur kerime 724 Umaram 'lş~ya her ehl-i himmet Olqdul~ça diye canına rabmet 725 Gelim 'ış~-ıla lqlalum du'ayı IJuda var ide Muştafü Ağa'yı 726 Olupdur odabaşı padişaha Odur hem-saye ol zı ll-ı İ laha 727 Vücüdı bab-ı şehde ola mevcüd Olupdur namı vü aqlalq mabmüd 728 Olup bab- ı sa' adet pişvası Selim IJan'a odur mukbil ağası 729 Sa'adet iş igi güya sema.dur ~aınusı encüm ol bedr-i dücadur 730 Niyazum 'lş~ya budur İlah'a Bağışlasun anı I:Ia~ padişaha 73 1 Gönül şam u sel.ıer eyler du'alar Sa'adetde ola cümle ağalar 732 Yüceldükçe mekanı mihr ü mahufi Yücelsün asitam padişahlıfi 733 Budur ben bendeniifi dayim du'ası Yalqnda fetl.ı ola ~brıs Atas ı 734 Cihan gallqnı Ya Rab şaha ~l it 725 ide Muş~ra : eylesün Mai).müd N 728 mukbil ağası : kapuağası N
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 117 Du' asın ben güneh-kaıufi ~abül it 735 Açı ldu~ça sa' adetle o dergah o baba 1}.afız itsün anı Allah 736 Olupdur ~at-ı paki pür-me'aru IJuda yaı itdi zıllu' l-laha anı 737 Sebeb anlar olupdur bu kitaba Du'alar eylen ol 'ali-cenaba 738 Ola ser-menzili ol pür-şa.ianufi Livau'l-1}.amdi ile Muştafü'mıfi 739 Olup her kim ol~ursa bu kitabı Bula bir fütil}.ayla bifi l!evab ı Teınınetü'l -kitab bi-'avni'l-melikü'l-vehhab * SONUÇ Klasik Türk edeb iyatında Aşki mahlası, şairler tarafından en fazla tercih edilen mahlaslardan biridir. Mahlasın kaç kişi tarafından ku llanıldığına dair çeş itli göıiişler mevcuttur. Bu konunun değerlendirilmes i çalışmanın sınırlarını aşacağından Üsküdarlı Aşki üzerine Sadık Yazar ' ın Türkiyat Mecmuası'ndaki makalesinde yer alan görüşler benimsenerek Menôzilü 's-sôlikfn adlı eser Üsküdarlı Aşki'ye ait olarak kabul edilmi ştir. Yazarın hayatı hakkında elde mevcut bilgiler kısaca verildikten soma eserin iki nüshas ı tamtı lınış ve eser muhteva açısından değerlendiıilıniştir. Aşki'ııin Menôzilü 's-sôlikfn adlı eseri tasavvufi, didaktik. öğretic i yönleri ağır basan bir eser olarak karş ımıza çıkınaktadır. Aşki, eserini II. Seliın'in kapıağalarından Mahmud Ağa ve Mustafa Ağa'ya genel anlamda. bir değiş iklik yapmadan sunmuştur. Eserin dili, döneıni içerisinde değerlendirildiğinde sade ve akıcıdır. Eserde edebi sanatlardan mümkün 735 Bu beyitten 739' a kadar: -N * Temmetü' l-kitab bi- avni' l-melikü'l-vehhab: Amin Ya Rabbe' J-aleminN
118 Üsküdarlı Aşkl'nin Tasavvufi Bir Mesnevisi: Kitab-ı Menazilü's-Sillikin-II mertebe yararlandığı söylenebilir. Mesnevi, anızun kısa kalıp larından biri olan "Fa.'ilatün Fa.'ilatün Fa'ilün" kalıb ıyla yaz ılınıştır. Ancak eserde yer yer kafiye ve vezin kusmlan mevcutnır. Kafiye kusunına örnek; Güş l)jl ey ' aş~an-ı şadı~an Bil nedür etvar-ı r alı- ı salikan Beytinde kaf (L') ve kef (~ses l eri kafiyelendirilıniştir. Vezin kusur lan eserin tenkitli neşrinde dipnotlarda belirtildiği için ayn ca örnek vermiyonız. Müellif, tasavvufi nitelikte bir eser yazmasından dolayı yer yer ayet, hadis ve Arapça b iıtakım ibareler ku llamnıştır. Ancak bu kullanımlarda çok sık tekrarlara düştüğünü söyleyebiliriz. Eser, konuyu iş leme ve söyley iş bakımından baş arılı olarak değerlendirilebifü. KAYNAKÇA Aşık Çelebi, Meşa irii 'ş-şu'ara (İnceleme -Me tin) haz. Prof. Dr. Filiz Kılıç, İstanbul, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayın lan, 2010. Beyanı, Tezkiretü 'ş-şu'ar a, haz. Aysun Sungurhan Eyduran, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2008. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, c. 2, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1333 hicri Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü ' l-ahb a r 'ın Tezkire Kı smı, Tezkireler Dizisi sayı 2, haz. Mustafa İsen, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1994. Kafzade Faizi, Zübd etü ' l-eş'a r, Süleyınaniye Ktp.. Hüsrev Paşa, m. 573. Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkire tiiş-şu'ar a, haz. İbrahim Kutluk, c. 2, Ankara, TTK Basım evi, 1989. Latifi, Tezkiretü 'ş-şu'ara ve Tab sıratü'n-nuz~ma, haz. Rıdvan Canım, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınlan, 2000. Mehıned Süreyya, Sicill-i Osmanl, c. 1, yay. haz. Nuri Akbayar, İstanbul, Tarih Vak fı Yurt Yayınlan, 1996, s. 330. Pala İskender, Aşkl, Hayatı, Edebi Şahs iyeti ve Divanı, c.i-11, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanınaınış Doktora Tezi), İ stanbu l, 1983. Riyazi, Riyazü'ş-Şu' ara, Süleyınaniye Ktp. Lala İsmai l, m. 314.
Fatih ODUNKIRAN - Bilal ALPA YDINITürk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVI 119 Sehi Beg, He şt Bihişt: Sehl Beg Tezkiresi, haz. Günay Kut, USA, Harvard University, 1978. Solmaz Süleyman, Ahöı ve Gülşen-i Ş u'ara s ı (İn celeme-metin), Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınlan, 2005. Tuman Mehmet Nail, Tuhfe-i Naili: Divan Şa irleıinin Muhtasar Biyografileri, c. il, haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, Ankara, Bizim Büro Yayınlan, 2001. Uzun Süreyya, Üsküda rlı Aşki Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansıma ları, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 201 1. Yazar Sadık, "XVI. Yüzyıl Şairlerinden Üsküdarlı Aşki 'nin Eserleri Hakkında Yeni Tespitler", Türkiyat Mecmuası, c.21, Bahar 2011.