Gerçekleştirme ve Lojistik Elif BAKTIR TEKİM Teknolojik ve Kurumsal İşbirliği Merkezi Savunma alımlarında birçok projede yurt içi kaynaklardan temin yoluna gidiliyor. Bu durum savunma sanayii için bir sınav niteliği taşıyor. Bu sınavda başarılı olursak, ortak bir hedef olarak belirlediğimiz, ileri teknoloji özgün savunma ürünlerine sahip, rekabet gücü yüksek, diğer sektörlere entegre olmuş, ülkemizin teknolojik altyapısını sürekli ilerleten ve toplumsal refahına katkıda bulunan bir savunma sanayii için çok önemli bir yol almış olacağız. Başarı sağlanması için ilk etapta, sürmekte olan yerli üretim projelerinin sonunda, istenilen özelliklerde bir ürün teslimatının yapılması gereklidir ve böylece, hiç kuşkusuz, çok önemli bir adım atılmış olacaktır. Fakat bu yeterli değil, asıl sınav sonucunu, geliştirdiğimiz ürünlerin ömür devri boyunca sağlayacağı performans gösterecek. Bu performansa erişmek için ürün gerçekleştirme çalışmalarında lojistik ihtiyaçlarını çok iyi analiz edip, gereken özellikleri elde etmeliyiz. Bu değerlendirmeler doğrultusunda makalede, ürün gerçekleştirmenin temelini oluşturan Mühendisliği çalışmalarında kullanılan ve lojistik ile doğrudan ilişkili kavramlar incelenecektir. Daha sonra bugüne kadar edinilmiş tecrübeler ışığında, arzu edilen başarının sağlanabilmesi için olmazsa olmaz olduğu düşünülen çalışmalar anlatılacaktır. Savunma sanayii ürünleri sistem olarak tasarlanır ve hayata geçirilir. i oluşturan öğeler, ortaklaşa paylaşılan hedefe erişmek için işlevlerini etkileşimli ve birbirlerini tamamlayacak şekilde yerine getirir. i oluşturan öğeler içerisinde yazılım - donanım parçaları, kullanıcılar, süreçler, bilgi, teknik, yöntemler, tesisler, hizmetler ve diğer destek unsurları yer alır (Şekil-1). kapsamında hem operasyonel görevi yerine getiren ürün, hem de bu görevi yerine getirmesi sırasında kullanılan diğer yardımcı ürünler ve ekipmanlar bir bütün olarak ele alınır. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde sistem geliştirme ve gerçekleştirme çalışmaları ile lojistik çalışmalarının iç içe geçmiş ve birbirlerinin ayrılmaz bir parçası olduğu değerlendirilir. geliştirme ve gerçekleştirme çalışmalarında, ihtiyaç makamı için değer ölçüsü olan bütçelenebilir operasyonel etkinliğin sağlanması şarttır. operasyonel etkinlik, sistemin kullanıcı beklentilerini ömür devri boyunca karşılaması ile doğrudan ilişkilidir. Kullanıcı ve Ömür Devri le bağlantısı olan diğer ürün ve sistemler Şekil-1: Kullanıcılar onarımını yapan üreten in yer aldığı platformu üreten yaklaşımı doğrultusunda, savunma ürünlerinin gerçekleştirilmesinde çok önemli bir yer tutan Mühendisliği, bu alandaki uygulamalarla bir disiplin haline gelmiş; daha sonra sivil ürünlerin ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesinde de kullanılmaya başlanmıştır. mühendisliği çalışmalarındaki en önemli hususlardan birisi geliştirme sırasında tüm kullanıcı ihtiyaçlarının göz önüne alınmasıdır. Kullanıcı kavramı içerisinde sistem ile bağlantısı olan tüm kişiler ve sistemler kapsanmaktadır. Bu bağlamda üretimden, bakım onarıma, sistemi kullanan operatörlerden, sistemin birlikte çalıştığı diğer sistemlere kadar her şey kapsanmaktadır. mühendisliği çalışmalarında, sistemin bir fikir olarak doğmasından kullanımdan çıkarılmasına kadar geçen süre ömür devri olarak modellenir (Şekil-2). Ömür devri modeli, süreç adımlarının ve ilgili faaliyetlerin yer aldığı kavramsal çerçeveyi gösterir. Bu model, çalışmaların yönetiminde tüm paydaşlar için ortak bir bakış açısı ve referans sağlar. geliştirme, ömür devrinin her bir aşamasındaki ihtiyaçları karşılayacak şekilde gerçekleştirilir. Kullanıcıları Girdileri sağlayan Çalıştıran Sonuçlarını kullanan Çalışma ortamını düzenleyen 44
Şekil-2: Ömür Devri in desteklenebilirliği: in güvenilirliğine (sistemin belirlenen koşullarda arızasız çalışması), onarılabilirliğine (arıza durumunda arızanın giderilerek kullanıma alınması, yedek parça, eğitimli personel, test ekipmanı v.b. ile birlikte ele alınır) ve lojistik destek (sistem bozukluklarının zamanında tespiti, izolasyonu ve giderilmesi için gerekenler; kalibrasyon, insan sistem tümleştirme, dokümantasyon, uyumluluk, birlikte çalışabilirlik, taşınabilirlik, paketleme v.b. ile birlikte ele anlınır) özelliklerine bağlıdır. (Erişilebilir) operasyonel etkinlik, sistem kullanıcısının işletme bütçesi içerisinde, görev süresi (ömür devri) boyunca sistemin ne kadar iyi olduğuna ilişkin değerlendirmelerini yansıtır. mühendisliği çalışmalarında elde edilen sistemin başarısı, bütçelenebilir operasyonel etkinliğin ne ölçüde sağlandığı ile ölçülür. Gerçekleştirme sırasında yapılan tüm tercihlerde, alınan tüm kararlarda bu hedef göz önüne alınır. analizi bütçelenebilir operasyonel etkinlik performans hedefinden geriye doğru bir kırılımla gerçekleştirilir. operasyonel etkinlik tasarım etkinliği, süreçlerin etkinliği ve ömür devri toplam maliyeti arasındaki dengenin sağlanmasına bağlıdır (Şekil-3). Tasarım Tasarım etkinliği, sistemin geliştirme ve gerçekleştirme çalışmalarında yer alan karakteristik tasarım özelliklerini (performans ve desteklenebilirlik) yansıtır. Tasarım etkinliği için sistemin sağlaması gereken görev ve harekat koşulları ile ilgili işletme kavramı Şekil-3: (konsepti), bakım kavramı ve lojistik kavramı hakkında tam bir bilgi sahibi olunmasına ihtiyaç vardır. Tasarım etkinliği teknik performans ve desteklenebilirlik ile ölçülür: in teknik performansı: Operasyonel başarının sağlanması için gereken işlevler ve özelliklere bağlı olarak belirlenir. performans sistem seviyesinden öğe seviyesine kadar yansıtılan etkinlik, performans ve teknik performans ölçütlerinin gerçekleştirilmesiyle sağlanır. ölçütleri, kullanıcının sisteme yüklediği görevleri, sistemin ne ölçüde iyi yerine getirmesi gerektiğini gösterir. Performans ölçütleri, etkinlik ölçütlerinin karşılanması için fonksiyonel gereksinimlerin ne ölçüde iyi sağlanması gerektiğini gösterir. performans ölçütleri, sistem performansının temel göstergeleridir. Performans ölçütlerinin sağlanması için yerine getirilmesi gereken teknik özellikleri gösterir. Süreç Süreç etkinliği sistemin ne kadar iyi üretilebildiği, bakım yapılabildiği, lojistik desteklenebilirliği ve işletilebildiği ile belirlenir. in çevikliği, kullanıma alınması ve konuşlandırması, lojistik süreçleri (tedarik zinciri dahil), altyapısı ve lojistik ayak izi arasındaki denge ile doğrudan ilişkilidir. Ömür Devri Toplam Maliyeti Ömür devri toplam maliyeti, sistem ömür devri boyunca teorik çalışmalardan gerçeklemeye kadar tüm çalışmaları kapsayan toplam maliyeti gösterir. Bu maliyet içerisinde, sistem tasarım, geliştirme, doğrulama, geçerli kılma, üretim, kurulum, işletme, bakım, güncelleme ve kullanımdan çıkarma aşamalarında yer alan tüm harcamalar, doğrudan, dolaylı (doğrudan olmayan), tekrarlanan, tekrarlanmayan ve sistemin kullanılmasından kaynaklanan tüm maliyetler yer almaktadır. Ömür devri maliyeti ile ilgili olarak yapılan analizler, maliyetin %60-%72 gibi büyük bir kısmının işletme ve bakım döneminde oluştuğunu göstermektedir. Ömür devri boyunca, birlikte çalışabilirlik, performans iyileştirilmesi, yeni bir özellik eklenmesi, teknolojik iyileştirmeler, kullanılan bir parçanın ya da malzemenin üretimden kalkması, yaşlanma (eskime) v.b. gibi nedenlerle yapılan sistem güncelleme faaliyetleri, bu durumun nedenini oluşturur. Ömür devri maliyetinin yaklaşık %30 unun gerçekleştiği sistem tedariği boyunca alınan kararların ömür devri toplam maliyetine olan etkisi %95 gibi yüksek bir orandadır (Şekil-4). Savunma Sanayii Gündemi 45
Şimdiye kadar anlatılan temel prensipler çok basit olmakla birlikte uygulamada başarı kazanılması için mutlaka sağlanması gereken üç hususun dengeleme, bilgi yönetimi ve birlikte çalışma olduğu değerlendirilmektedir. Ar-ge Şekil 4: Alınan Kararların Ömür Devri Maliyetlerine Etkisi ve Harcamalar Dolayısıyla sistem geliştirme boyunca sürdürülebilirliği göz önüne alan tasarım, işletme ve bakım dönemi boyunca ise tasarımın sürdürülmesini gözeten çalışmalar kaçınılmazdır. geliştirme çalışmalarının başlarında yer alan ihtiyaç ve gereksinimlerin tanımlanması adımında bütçelenebilir operasyonel etkinlik hakkında tam bir bilgi sahibi olunması gerekmektedir. Burada belirlenen gereksinimler analiz sırasında alt sistemlere, modüllere, bileşenlere kadar bölünerek detaylandırılır. Daha sonra bu gereksinimler gerçekleştirme çalışmalarında, bileşen, modül, alt sistem ve sistem seviyesinde yapılan test ve değerlendirme faaliyetleri ile doğrulanır. Bütün bu çalışmalarda ulaşılmak istenilen bütçelenebilir operasyonel etkinlik hedefi sürekli göz önünde tutulur (Şekil-5). Başarı için Öneriler Dengeleme mühendisliği, pek çok bakış açısına göre dengelenmiş bir çözümün gerçekleştirilmesi için gereken çalışmalar olarak özetlenebilir. Nitekim uygun çözümün geliştirilebilmesi için pek çok ödünleme (trade off) analizi yapılır. Ancak ödünlemelerin yapılabilmesi için kullanıcı önceliklerinin geliştirme çalışmalarının başlangıcında belirli olması ve bu önceliklerin geliştirme dönemine bırakılmaması gerekmektedir: operasyonel etkinlik için performans, ömür devri toplam maliyeti, takvim ve süreç öncelikleri ve dengeleme için kabul edilebilir sınırlar Güvenilirlik, onarılabilirlik ve bulunabilirlik (kullanıma hazır olma), görev başarısı, lojistik ayak izi, hazırlılık, sistem emniyeti, ömür devri maliyeti öncelikleri ve dengeleme için kabul edilebilir sınırlar Eğitim, dokümantasyon, test ve destek ekipmanları, ikmal, yedek parça, bakım ve idame planları, işgücü, tesisler, paketleme, taşıma, ulaştırma gereksinimlerinin önce- Kavram Araştırması İhtiyaç Gereksinim Tanımlama İşletme ve Değişiklik ve Güncellemeler Kullanımdan Çıkarma / Değiştirme Yapılabilirlik in e Sahip Olmanın Toplam Maliyeti İşletme Kavramı Gereksinimleri TASARIM (ANALİZ) Altsistem/Öge Gereksinimleri/ Üst Düzey Tasarım Şekil 5: Geliştirme ve Gerçekleştirme Öge Seviyesi Tasarım (Ayrıntılı Tasarım) Altsistem/Öge Gerçekleştime/ / Temin Geçerli Kılma Tümleştirme ve Doğrulama Alt Tümleştirme ve Doğrulama Birim Testleri GERÇEKLEŞTİRME (SENTEZ) Yapılabilirlik in e Sahip Olmanın Toplam Maliyeti Yapılabilirlik in e Sahip Olmanın Toplam Maliyeti 46
Lojistik operasyonların planlaması ve uygulanmasını sağlayacak açık, net, ve kolay emirler, planlar, yönergelerin olması Lojistik operasyonların uygun maliyette olması Ekonomiklik Basitlik Karşılayabilirlik Doğru yer ve zamanda doğru desteğin verilmesi Sürdürülebilirlik Tüm harekat bölgesinde ve harekat sürecince lojistik desteğin sağlanması Değişen durum, görev ya da harekat konseptine lojistik yapı ve süreçleri uyumlama kolaylığı Esneklik Verilerin değişik şekilde gösterilmesi (bileşenler, koşullar, ne zaman, nerede, neyi v.b.) Gösterimlerin yorumlanması (sahip olunan bilgiler ışığında neden sonuç analizlerinin yapılması) Yorumların öngörülere dönüşmesi (gelecekteki çalışmalar için çalışma prensipleri, ilkeler, yöntem, kural ya da modele dönüştürülmesi) Lojistik desteğin erilişilebilir olması Şekil 6: Lojistik Öz inde Öncelikli Özellikler likleri ve dengeleme için kabul edilebilir sınırlar Lojistik öz yeteneklerinde tasarımı ilgilendiren destek, bakım, işletme v.b. konularında öncelikli özelliklerin (Şekil-6) belirlenmesi Bilgi Yönetimi Erişilebilirlik Destek Hayatta kalabilirlik İşletme Sözleşme Desteği Kuvvetlerin ve kaynakların korunması için organizasyon yeteneği operasyonel etkinlik konusunda gereken içgörülerin / öngörülerin geliştirilebilmesi için sistemin tüm ömür devri boyunca veri toplanması, bunların değişik bakış açılarıyla incelenmesi, yorumlanması ve elde edilen birikimlerin bir sonraki sisteme pozitif geri besleme olacak şekilde değerlendirilmesi şarttır. Bu amaçla yapılacak bilgi yönetimi çalışmalarında aşağıdaki sıralanan adımların yapılması gerekmektedir: Veri toplanması (gereksinimler, RAM, performans, üretim, bakım, lojistik, işletim, maliyet v.b.) Bütünleşik Ürün Süreç Ekibi mühendisliği yöntemleri arasında oldukça önemli yer tutan bütünleşik ürün süreç ekibi yaklaşımının Tedarik Lojistiği konusunda uygulanmasının bilgi ve deneyim paylaşımı açısından önemli olduğu düşünülmektedir (Şekil-7). Tedarik lojistiğine odaklanacak bu ekip tarafından yürütülecek çalışmalar dört aşamalı olarak düşünülebilir. Bunlar, kullanıcı ihtiyaçlarının anlaşılması, tasarım, sistem üretimi ve sahra performansının izlenmesidir. Kullanıcı İhtiyaçlarının anlaşılması: Bu aşamada ihtiyaçlar modelleme ve simülasyon alt yapısı kullanılarak analiz edilir. İşletme kavramıyla birlikte lojistik kavramı da oluşturulur. Gereksinimler detaylandırılarak geliştirilir. Kullanıcı İhtiyaçlarının Anlaşılması Tasarım (Döngü) i Sahra nın İzlenmesi Kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenerek dokümante edilmesi İşletme ve lojistik kavramlarının belirlenerek dokümante edilmesi modellemesinin yapılması (teknik performans, desteklenebilirlik güvenilirlik blok şema v.b.) Gereksinimlerin detaylandırılması Tasarım analizlerinin gerçekleştirilmesi (FMECA, FTA, Robust design, SA v.b.), onarılabilirlik v.b. faktörlerinin belirlenmesi Performans analizlerinin yapılması Olasılık analizlerinin yapılması Test ve değerlendirme çalışmalarının yapılması süreçlerinin performans, güvenilirlik ve onarılabilirlik üzerindeki etkisinin incelenmesi test ve değerlendirme çalışmalarının gerçekleştirilmesi in kullanıma alınması in sahra performansına ilişkin verilerin toplanması (performans verisi, tamir verisi, hata analizi verisi, güvenilirlik ve onarılabilirlik verileri) Toplanan verilerin analizi ve olumsuz eğilimlerin belirlenmesi Olumsuz eğilimlerin temel nedeninin belirlenmesi Mevcut ve gelecekteki sistemler üzerinde gerekli değişikliklerin yapılması Kullanıcı ekip İş geliştirme ekibi mühendisliği ekibi Kalite güvencesi ekibi v.b. Mühendislik ekibi Kalite güvencesi ekibi Entegrasyon ve test ekibi v.b. e hazırlama ve üretim ekibi Kalite güvencesi ekibi Kabul muayene (test ve değerlendirme) ekibi v.b. Kullanıcı ekip Ürün desteği ekibi ekibi Lojistik ekibi v.b. Şekil 7: Tedarik Lojistiği Bütünleşik Ürün Süreç Ekibi Savunma Sanayii Gündemi 47
Tasarım: Tasarım analizleri (FMECA: Failure Modes and Effects Criticality Analysis, FTA: Fault Tree Analysis, SA: Supportability Analysis v.b.), performans analizleri, olasılık analizleri yapılır. ve onarılabilirlik gibi faktörlerin performans üzerindeki etkisi incelenir. Analizler hedeflenen noktaya erişinceye kadar döngüsel olarak tekrarlanır. Test ve değerlendirme çalışmaları gerçekleştirilir. üretimi: süreçlerinin performans, güvenilirlik ve onarılabilirlik üzerindeki etkisi incelenir. Test ve değerlendirme çalışmaları gerçekleştirilir, sistem kullanıma alınır. Sahra performansının izlenmesi: Bu aşama, sistem gerçekleştirme aşamasında yapılan çalışmalarla, sistem kullanımı boyunca elde edilen sonuçların karşılaştırılabilmesi için çok kritik ve önemlidir. in performansına ilişkin veriler toplanarak analiz edilir. Olumsuz eğilimler belirlenerek nedenleri araştırılır ve problemlerin giderilmesi konusunda çalışılır. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar bir sonraki sistem tasarımında da kullanılır. Bütün bu öneriler gerçekleştiğinde yerli olarak geliştirilen sistemlerin istenileni tam anlamıyla karşılaması sağlanacak, ömür devri boyunca etkinliği gözlenecek, yapılan sistem gerçekleşme çalışmalarıyla ilişkisi kurulacak ve elde edilen deneyimin ülkemiz savunma sanayii için paha biçilmez bir değere dönüşmesi garantilenmiş olacaktır. Sonuç Savunma sanayii önemli bir dönemeçte bulunuyor. Yapılan çalışmalarda atılan her adım gelecekteki hedeflerin yakalanmasında çok etkili olacak. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde, lojistik, başarıyı büyük ölçüde etkileyen ve tüm tarafların ortaklaşa ele alması gereken bir konu. Kaynaklar 1. Defense Acquisition Guide, Interim Version, June 2009 2. Acquisition Logistics Guide, DAU-DSMC, 1997 3. Suitability - At What Cost? - Dr. Paul Alfieri, DAU, 23rd Annual National Test & Evaluation Conference, 12-15 March 2007) 4. DAU Test and Evaluation Management Guide, January 2005, 5th edition 5. Manual for the Operation of the Joint Capabilities Integration and Development System, July 2009 Elif BAKTIR ODTÜ Elektrik ve Elektronik Mühendisliği bölümünden 1987 de lisans 1990 da yüksek lisans, Portland Eyalet Üniversitesi Mühendislik ve Teknoloji Yönetimi bölümünden 2001 yılında (ikinci) yüksek lisans derecelerini aldı. İş hayatına 1986 da ASELSAN Ar-Ge bölümünde başladı. Ar-Ge mühendisi, sistem mühendisi ve mühendislik planlama yöneticiliği görevlerini yürüttü. 2005 yılında ASEL- SAN Mikrodalga ve Grubu ndan emekli oldu. 2005 yılından beri TEKİM -Teknolojik ve Kurumsal İşbirliği Merkezi nde çalışmaktadır. 2004 yılından beri Kara Harp Okulu nda Teknoloji Yönetimine Giriş ve Ar-Ge Yönetimi Yüksek Lisans dersleri vermektedir. Uzmanlık alanları teknoloji yönetimi, mühendislik yönetimi, yenileşim yönetimi, ekip oluşturma, proje yönetimi ve sistem mühendisliği konularıdır. 48