Birinci basamakta sık görülen bir şikâyet: Öksürük

Derleme / Review TAF Preventive Medicine Bulletin www.korhek.org DOI: 10.5455/pmb.1-1376411420 Birinci basamakta sık görülen bir şikâyet: Öksürük A common symptom in prımary health care: The cough Halil Akbulut 1, Ümit Aydoğan 2, Şükrü Sevinçli 1, Oktay Sarı 2 ÖZET Öksürük birinci basamak sağlık teşkillerinde görevli hekimlerin sık olarak karşılaştığı bir şikayettir. Tedavisi sıklıkla basit olmak ile birlikte tanının yanlış konulduğu durumlarda süreç uzun sürebilmektedir. Bu durumda bireylerde kaygı ve endişe meydana getirebilmektedir. Öksürük günümüzde anatomik tanısal yaklaşım sayesinde büyük oranlarda ve kısa sürede tedavi edilebilmektedir. Bu yaklaşımda önemli olan Temelde akut ve kronik olarak iki gruba ayrılmaktadır. Akut öksürüğü meydana getiren en sık neden üst solunum yolu enfeksiyonları iken; kronik öksürüğü ise allerjik rinit, kronik sinüzit, astım veya gastroözefageal reflü hastalıkları meydana getirmektedir. Bununla birlikte öksürük pulmoner emboli, tüberküloz, akciğer kanseri gibi mortalite oranları ciddi boyutlarda olan hastalıklarında bulgusu olabilir. Bu nedenle hekimler öksürük şikayeti ile gelen hastalarını iyi değerlendirmeli ve gerekli takipleri planlamalıdır. ABSTRACT Cough is the common symptom consulted by primary health care providers. Although treatment of cough is usually simple, healing period could be longer if it diagnosed wrong. Basicly cough divide into two groups; acute and chronic. While the most common cause of acute cough is upper respiratory tract infections, causes of chronic cough are allergic rihinitis, chronic sinusitis, asthma and gastroeosefageal reflux diseases. Nonetheless cough could be the clinical evidence of highly mortal diseases like pulmonary embolism, tuberculosis and lung cancer. Consequently patients with cough symptom must be evaluated delicately and essential follow up protocol must be planned by primary health care providers. 1 Ana Jet Üs Komutanlığı Aile Sağlığı Merkezi Kazan-Ankara 2 GATA Aile Hekimliği AD. Etlik, Ankara Yazışma Adresi/Address for correspondence: Halil Akbulut, 4. Ana Jet Üs Komutanlığı Aile Sağlığı Merkezi Kazan-Ankara halilakbulut@live.com Anahtar Kelimeler: Öksürük, Tedavi, Birinci Basamak Key Words: Cough, Treatment, Primary Care Gönderme Tarihi/Received Date: 20.09.2013 Kabul Tarihi/Accepted Date: 07.11.2013 Yayımlanma Tarihi/Published Online: 31.08.2015 GİRİŞ Vücudumuzun önemli bir defans faktörü olan öksürük solunum yolu hastalıkları içerisinde en sık karşılaşılan semptomdur (1,2,3). İstemli haller dışında Nervus Vagus un uyarımı sonucunda oluşan öksürük; temelde iki nedenle oluşmaktadır. Bunlar alt solunum yollarındaki yabancı cisim ve sekresyonların vücuttan atılması veya alt solunum yollarına yabancı cisimlerin girişinin engellenmesidir (1). Öksürük nedeni çeşitli hastalıklar olabileceği gibi; sigara, hava kirliliği, kimyasal irritanlar, kuru ortam gibi çevresel faktörler de olabilir (4). Bir diğer önemli nokta öksürüklerin önemli bir kısmında allta birden fazla neden bulunmaktadır (2,3). Özellikle kış aylarında sağlık merkezlerine yapılan başvurular göz önüne alındığında öksürüğün en sık karşılaşılan semptomların başında geldiği görülmektedir (2). ABD de ayaktan başvurular dikkate alındığında öksürük en sık görülen beşinci semptom olup her yıl yaklaşık otuz milyon hasta bu sebeple sağlık merkezlerine başvurmaktadır (5). İngilterenin Güneydoğu kısımlarındaki dört aile hekimine bağlı 11.000 bireye telefon edilerek yapılan bir çalışmada kadınların % 10 u, erkeklerin ise %14 ü her gün yahut yılın yarısından fazlasında istemsiz olarak ve kendilerini rahatsız edecek derecede öksürdüklerini beyan etmişlerdir (6). Janson ve arkadaşları ise onaltı avrupa ülkesini kapsayan çalışmalarında 20-48 yaş grubu bireylerde gece öksürüğünü % 30, produktif öksürüğü % 10 ve nonproduktif öksürüğüde yine % 10 oranında saptamışlardır (7). Öksürük gerek bireyde meydana getirdiği rahatsızlık nedeniyle, gerekse tedavisinin sıklıkla uzun sürmesi bakımından önemli bir şikayettir. Özellikle ana-babalar çocuklarındaki geçmeyen öksürük nedeniyle ciddi rahatsızlık duymakta; bu nedenle sık sık hekim değiştirmekte, gereksiz tetkikler yaptırabilmekte ve sonuçta bu durum gereksiz maliyete neden olmaktadır (8). Öksürük temelde akut ve kronik olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Kesin bir fikir birliği olmamakla birlikte üç haftadan az süredir devam eden öksürükler akut öksürük olarak tanımlanmaktadır. Kronik öksürük ise bireydeki öksürüğün süresinin üç hafta veya daha fazla olmasıdır (1,9). Bununla birlikte literatürlerde bu süreyi iki haftaya kısaltanlar olduğu gibi; tam tersine dört TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 333

Akbulut, vd. : Öksürük haftaya kadar uzatan kaynaklarda mevcuttur. Ayrıca son yıllarda öksürüğü üçe ayıran yaklaşımlarda mevcuttur. Bu sınıflamaya göre ise akut öksürük üç haftadan kısa, subakut öksürük üç-sekiz hafta ve kronik öksürük ise sekiz haftadan uzun olarak gruplandırılmaktadır (10). Akut öksürüğün en sık nedeni bakteriyel veya viral solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Yapılan çalışmalarda solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı öksürük sıklığının % 83 civarında olduğu saptanmıştır (1). Bununla birlikte akut öksürüğün diğer nedenleri arasında özelllikle hayatı tehdit eden pnömoni, pulmoner emboli ve konjestif kalp yetmezliği gibi ciddi hastalıklar da sayılabilir. Bu nedenle yeni başlangıçlı öksürükler hafife alınmamalı ve nedeni iyi irdelenmelidir. İrwen ve arkadaşlarının tanımladığı anatomik-tanısal yaklaşım sayesinde öksürük nedeni % 88-100 oranında saptanılabilmektedir (1). Nedeni tespit edilen öksürükler ise % 84-98 oranında başarıyla tedavi edilebilmektedir (11). Özellikle uzun süreli öksürüklerde hastalar başta tüberküloz ve kanser olmak üzere bir çok ciddi hastalıktan şüphe ederek; endişe duymaktadır. Oysaki kronik öksürüğe en sık neden olan hastalıklar sırasıyla postnasal akıntı sendromu (Kronik Sinüzit, Allerjik Rinit), astım, gastroözefageal reflüdür (1,2,3,9,12,13,14). Bu grubu sırasıyla kronik bronşit ve bronşiektazi takip etmektedir (1,4,14). Diğer nedenler ise tüm kronik öksürük vakalarının yanlızca % 6 lık bir kısmını oluşturmaktadır (1). Bu hastalıklar dışında sigara kullanımı da çok önemli bir kronik öksürük nedenidir. Yapılan çalışmalarda sigara kullanan kadınların % 25 inin, erkeklerin ise % 30 unun kronik öksürüğe sahip olduğu saptanmıştır (15,16). Özellike uzun süreli tütün kullanan bireylerde kronik öksürük şikayeti oranlarında artış görülmektedir. Bununla birlikte bu bireyler sıklıkla öksürük şikayetiyle hekime başvurmamaktadır (3). Derlememizde akutkronik öksürük nedenleri Tablo-1 de sıralanmıştır. Yaygın görülen bir semptom olan öksürüğün ciddi olabilecek bazı komplikasyonları da bulunmaktadır. Bu komplikasyonlar baş ağrısı, yorgunluk, uykusuzluk, bayılma, üriner inkontinans, kas-iskelet sistemi ağrısı, bireyin yaşam kalitesinde bozulma, anksiyete, bronş-dalak rüptürü, herniasyon, ritim bozukluğu olarak sayılabilir (1). Öksürüğe neden olan birçok neden bulunduğundan tedavi seçenekleride çok değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle hekimlerin öksürük nedenlerini iyi bilmesi tedavinin başarısı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu konuda İrwin ve arkadaşlarının önerdiği anatomik-tanısal yaklaşım önem taşımaktadır. Buna göre öksürüğün nedenini saptamak için öncelikle öksürüğü meydana getiren nedenler anatomik bölgelerine (Akciğerler, sinüsler, mide-özefagus...vb) göre sınıflandırılmalıdır. Hekimler sırasıyla ve şüphelendikleri nedene yönelik olarak ilgili organları etkileyecek hastalıkları kontrol etmelidir. Sonuç olarak şüpheli nedene yönelik yapılacak tetkik ve tedaviler ile öksürük tama yakın oranlarda tedavi edilebilmektedir (1,9). Tablo 1. Öksürük Nedenleri Akut Öksürük ( 3 Hafta) Üst Solunum yolu enfeksiyonları Pulmoner Emboli Kardiyojenik Öksürük Yabancı Cisim Kimyasal İrritan İnhalasyonu Allerjik Reaksiyon Pnömoni İlaç yan etkisi İdiyopatik Kronik Öksürük ( 3 hafta) Postnasal Akıntı Sendromu (Kronik Sinüzit, Allerjik Rinit...vb) Gastroözefageal Reflü Astım Bronşit Bronşiektazi ACE inhibitörü Kullanımı Tüberküloz KOAH İntersitisyel Akciğer Hastalıkları Silikozis Kanser Sarkoidoz Sol Ventrikül Yetmezliği Mitral kapak yetmezliğidarlığı N.Vagus Neuroleioması Gilles de la Tourette Sendromu Kulak zarını irrite eden saç teli Özefagus Kisti Psikojenik Sigara Kullanımı Pasif İçicilik Çevresel faktörler (Rutubet-Hava Kirliliği...vb) AKUT ÖKSÜRÜK NEDENLERI VE GENEL YAKLAŞIM Daha önce de bahsedildiği üzere akut öksürük sıklıkla solunum yolu enfeksiyonlarının bir semptomu olarak meydana gelmektedir. Solunum yolu enfeksiyonlarındaki öksürük sıklıkla zaman içerisinde düzelmektedir. Yapılan çalışmalara göre solunum yolları enfeksiyonunun başlangıcından itibaren onuncu günde öksürük devamlılık oranı % 35 iken bu oran üçüncü hafta sonunda % 10 a düşmektedir (8,17). Solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı öksürüğe sıklıkla semptomatik tedavi yeterlidir. Hastalık genellikle viral kökenli olduğundan kendini sınırlandırmakta ve çoğunlukla biriki hafta içerisinde gerilemektedir. Bu nedenle antitussif ilaçların kullanılmasına gerek duyulmaz (18). Bununla birlikte hastalardaki solunum yolu enfeksiyonlarının bakteriyel kökenli olduğu düşünülmekte ise antibiyotik kullanımı gereklidir. Ancak son yıllarda bakterilerdeki antibiyotik direncinde artış olduğu unutulmamalı ve antibiyotik başlanılacak hastalar iyi tercih edilmelidir. Ani başlangıçlı ve inatçı öksürüğün bir diğer nedenide pulmoner embolidir. Bu durum pulmoner arter veya dallarının sıklıkla alt ekstremite venlerinden gelen trombüsler ile tıkanması sonucunda oluşur (1). Bu hastalık özellikle yaşlı, kan pıhtılaşma bozukluğu 334 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Akbulut, et al. : Cough bulunan, obez, postoperatif dönemde olan veya yatağa bağımlı kişilerde görülmekte ve tanı konulmadığı takdirde ciddi oranlarda mortaliteye neden olmaktadır. Pulmoner emboli vakalarının yaklaşık % 40-50 sinde öksürük bulunmakta olup bazı vakalarda bu semptom en başta gelen şikayet durumundadır (1,19). Bu hastalığa sahip bireylerde öksürük dışında görülen semptomlar göğüs ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı, ateş, terleme, bacak şişliği-hassasiyeti ve hemoptizi olarak sayılabilir. Sol kalp yetmezliğine yahut pulmoner arter darlığına bağlı gelişen öksürükler ise akut öksürüklerin yaklaşık %3 lük bir kısmını kapsamaktadır. Bu tarz bireylerde genellikle nefes darlığı, takipne, yorgunluk, pretibial ödem, çarpıntı tarzında şikayetler de mevcuttur. Pulmoner emboli veya kardiyojenik öksürük düşünülen bireyler ivedi olarak ilgili uzmana yönlendirilmelidir. Pnömonilerde bir diğer önemli akut öksürük nedenidir. Pnömoni hastaları öksürük, balgam, ateş, nefes darlığı, takipne, terleme, halsizlik, üşüme, yan ağrısı gibi şikayetler ile hekime başvurabilirler. Türk Toraks Derneği Pnömoni Tanı ve Tedavi Rehberinde bu hastalığın tanısı için birinci basamak sağlık merkezlerine bu tip şikayetler ile başvuran hastalarda akciğer grafisi, tam kan, rutin biyokimya, oksijen saturasyonu ve balgam gram boyaması gibi testler tavsiye edilmek ile birlikte kesin olarak önerilmemektedir. Ancak hasta acil servise veya göğüs hastalıkları polikliniğine başvurdu ise ilgili tetkikler mutlak istenmelidir. Hastalığın etkeninin saptanması sıkça yapılamadığından tedavi empirik olarak başlanmalıdır. Tedavide seçilecek antibiyotik ucuz, geniş spektrumlu, fazla direnç gelişimi olmayan bir tipten tercih edilmelidir (19,20). Diğer akut öksürük nedenleri içerisinde hava yollarında bulunan yabancı cisimler, kimyasal irritanlar, allerjen maruziyeti gibi nedenler ile oluşmaktadır. Hastadan alınacak detaylı anamnez ve fizik muayene genellikle akut öksürük nedeninin saptanması için yeterli olacaktır. Nedeni tespit edilen akut öksürükler % 84-98 oranında tedavi edilebilmektedir (1,11). Bu amaçla hekimlerce hastalarının detaylı anamnezi alınmalı, fizik muayenesi yapılmalı sonrasında gerekli olan tetkikler maliyetetkinlik göz önüne alınarak sırasıyla istenmelidir. Akut öksürüklerin tedavisinde çeşitli ilaçlar üzerinde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Antitussif ilaçlar üzerinde plasebo ile karşılaştırmalı yapılan beş çalışmanın ikisinde gruplar arasında etkinlik açısından fark bulunamazken; bir çalışmada antitussif ilaçlar daha etkili bulunmuştur. Bununla birlikte buradaki son iki çalışma antitussif ilaçların ilk 2-3 günde plaseboya kıyasla daha etkili oldukları ancak takip eden dönemde gruplar arasında anlamlı fark kalmadığını bildirmektedir (21,22,23). Ayrıca antitussif ilaçların bulantı, kusma, karın ağrısı, sersemlik hissi gibi yan etkileri olabileceği de unutulmamalıdır. Antihistaminik ilaçlar burada tek başlarına plasebo gruptan daha etkili bulunmaz iken; antihistaminik ilaçlar ile dekonjestanların kombinasyonu durumunda tedavinin plasebo gruba göre daha etkin olduğu bildirilmektedir (21,24). Bisolon ve arkadaşlarıda yaptıkları çalışmaya göre mukolitik ajanların akut öksürük tedavisinde uygun olacağını savunmaktadır (25). KRONIK ÖKSÜRÜK NEDENLERI VE GENEL YAKLAŞIM Üç haftadan uzun süre devam eden öksürüklere kronik öksürük adı verilmektedir. Bu tip öksürük şikayeti ile başvuran hastalarda altta yatan ana neden sıklıkla postnasal akıntı sendromu, reflü veya astımdır. Bununla birlikte burada da kanser, sarkoidoz, KOAH gibi ciddi hastalıklar olabileceği hekimlerce unutulmamalı bu tip hastalarda dikkatle muayene edilmelidir. Anamnezde özellikle hastanın ACE inhibitörü kullanım durumu, ailesel-bireysel allerji hikayesi, sigara kullanımı, nefes darlığı-whezing mevcudiyeti, reflü semptomları (Ağıza acı su gelmesi, retrosternal ağrı, ses kısıklığı, ağız kokusu...vb) dikkatle irdelenmelidir. Kronik öksürüklü hastalarda yapılacak laboratuvar tekniklerinde de maliyet etkinlik göz önünde bulundurularak istenmeli, hastalar gereksiz yük altına sokulmamalıdır. Bu tarz öksürük ile müracaat eden bireylerde öncelikle akciğer grafisi çekilmelidir. Eğer akciğer grafisinde herhangi bir anormallik saptanmadıysa ve hastada postnasal akıntı sendromu düşünülmekte ise waters grafi, tam kan, allerji testi istenmelidir. Astım düşünülen hastalarda ise solunum fonksiyon testi mutlaka istenmelidir. Yapılan tetkikler sonucunda herhangibir tanı konulamadığı durumlarda bilgisayarlı tomografi, ekokardiyofgrafi, 24 saatlik özefageal ph monitorizasyonu gibi daha detaylı tetkikler uygulanabilir. Bununla birlikte Chang ve arkadaşlarına göre yapılacak fizik muayene ve temel tetkikler ışığında kronik öksürüklü hastaların % 85 i birinci basamak sağlık teşkillerinde başarıyla tedavi edilebilmektedir (24). Şekil-1 de kronik öksürüklü hastaya yaklaşım algoritması sunulmuştur. Kronik öksürüklü bireylerin de tedavisi nedene yöneliktir. Hastada reflü semptomları saptandıysa H2 reseptör antagonisti ve proton pompa inhibitörleri başlanmalı, ayrıca bireye uygun bir diyet verilmeli, kilo verdirilmeli ve reflüyü tetikleyen davranışlardan (sigara-alkol kullanımı, gece geç saatlerde yemek yeme, gazlı içecekler, çay, kahve ve kızartmalar...vb.) kaçınması tembihlenmelidir. Ayrıca hastada reflü semptomları olmasa dahi; normal göğüs grafisi ve tam kan sonucu mevcut ise, postnasal akıntı sendromu yoksa, kronik öksürüğe yol açabilecek herhangi bir ilaç (ACE İnhibitörü) kullanımı mevcut değilse ve birey sigara kullanmıyorsa hastaya ampirik olarak tedavi başlanılabilir (1,23). Astım da kronik öksürüğün ana nedenlerinden birisidir. Özellikle çocukluk çağında meydana gelen kronik öksürüğün en sık nedeni astımdır. Yapılan çalışmalarda astım hastalarının % 6.5-57 sinde tek semptomun öksürük olduğu TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 335

Akbulut, vd. : Öksürük saptanmıştır. Özellikle solunum yollarındaki mukus salgısında artış ve oluşan inflamatuvar süreç hastalarda öksürük refleksini tetiklemektedir. Oluşan öksürüğün tedavisinde inhaler steroid kullanımı önerilmektedir. B2 agonistlerde kısa etkili olup, astım hastalarında görülen öksürüğün tedavisinde kullanılabilir. Astım nedeniyle kronik öksürük düşünülen hastada dört hafta içinde tedaviye tam yanıt alınamamaktaysa tanı tekrar gözden geçirilmelidir (26). Postnasal akıntı sendromu ise temelde kronik sinüzit ve/veya allerjik rinit nedeniyle oluşmaktadır. Tedavide sinüzal akıntı yoğun ise ve kronik sinüzit düşünülmekteyse uygun on gün süreli antibiyotik tedavisi başlanmalı tedaviye üç hafta süresince oral antihistaminik-dekonjestan eklenmeli ayrıca beş-on gün süreyle nasal steroid tedavisi eklenmelidir (1,23,24,25). Allerjik temel düşünülen bireylerde ise tedavide oral antihistaminik-dekonjestan ve nasal antihistaminik ilaçlar denenmelidir. Solunum yolu enfeksiyonları sonrası kronik öksürük gelişme oranı % 11-25 aralığındadır. Özellikle mikoplazma enfeksiyonları ve boğmacada bu durum sıklıkla görülmektedir. Tedavide etkene uygun geniş spektrumlu antibiyotik tercih edilmelidir. Ayrıca tüm kronik öksürüklü hastalar sigaradan uzak durmalı ve bulundukları ortamları sıklıkla havalandırmalı, temel hijyen kurallarına dikkat etmelidir. Şekil 1. Kronik Öksürüklü hastaya yaklaşım algoritması SONUÇ Öksürük sık karşılaşılan ve genellikle tedavisi uzun süren bir şikayettir. Hastalar uzun süreli öksürük nedeniyle yanlış kaygılara kapılabilmektedir. Özellikle ebeveynler çocuklarında geçmeyen öksürük nedeniyle ciddi kaygı taşımaktadır. Bu nedenle hekimin hastalarını uzun süreli öksürük nedenleri konusunda bilgilendirmeleri faydalı olacaktır. Aile hekimlerinin sık karşılaştığı bir şikayet olan öksürüğün tedavisinde hekimler anatomik-tanısal yaklaşım metodunu tercih etmelidir. Bu amaçla hekim hastasının anamnezini dikkatli almalı, detaylı olarak fizik muayenesini yapmalı ve maliyet-etkinliği göz önüne alarak laboratuvar-görüntüleme tetkiklerini istemelidir. KAYNAKLAR 1. Kartaloğlu Z, Okutan O, İlvan A. Öksürük. Tüberküloz ve Toraks Dergisi. 2001; 49(4): 525-39 2. Plevkova J, Song WJ. Chronic cough in subjects with upper airway diseases - analysis of mechanisms and clinical applications. Asia Pac Allergy. 2013; 3(2): 127-35 3. Morice AH, Kastelik JA. Cough: Chronic cough in adults. Thorax. 2003; 58(10): 901-7 4. Kaynar H, Yılmaz N, Akgün M, Meral M, Sağlam L, Görgüner M, et al. Sigara İçmeyenlerde Kronik Öksürük Etiyolojisi. Türk Toraks Dergisi. 2005; 6(1): 8-12 5. Palombini BC, Villanova CA, Araujo E, Pereira EA, Stolz DP, Gastal OL, et al. A pathogenic triad in chronic cough: asthma, postnasal drip syndrome, and gastroesophageal reflux disease. Chest. 1999; 116: 279-84. 6. Cullinan P. Persistent cough and sputum: prevalence and clinical characteristics in south east England. Respir Med. 1992; 86:143 9. 7. Janson C, Chinn S, Jarvis D, Burney P. Determinants of cough in young adults participating in the European Community Respiratory Health Survey. Eur Respir J. 2001; 18(4): 647 654. 8. Giniş T, Doğru M, Özmen S, Bostancı İ. Çocuklarda Öksürük. Çocuk Dergisi. 2010; 10(3): 110-5 9. Irwin RS, Boulet LP, Cloutier MM, Fuller R, Gold PM., Hoffstein V. Et al. Managing cough as a defense mechanism and as a symptom. A consensus panel report of the American College of Chest Physicians. Chest. 1998; 114: 133 81 10. Irwin RS, Madison JM. The diagnosis and treatment of cough. N Engl J Med. 2000; 343: 1715 21. 11. Çildağ O. Kronik Öksürük tanı tedavi yaklaşımı. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 6(1): 47-52 12. Pekcan S, Kiper N. Kronik öksürük. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 2006; 49: 247-255 13. Önder N, Hatipoğlu S, İnanç BB, Sıkar D. 5-15 yaş arası astımlı çocukların sosyodemografik özellikleri ve risk faktörleri. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi. 2013: 17(2); 60-4 14. Durmuş N, Çağlayan B, Arditi NB, Özer S, Kıral N, Özdoğan S, et al. Stabil Dönem Bronşektazi Hastalarında Alt Solunum Yolu Kolonizasyonunun Değerlendirilmesi. Türk Toraks Dergisi. 2005: 6(2); 98-103 15. Yılmaz A, Erkan F. Kronik Öksürük:Sistemik Tanısal Yaklaşım. Toraks Dergisi. 2002: 3(3); 329-34 16. Fraiser RS, Colman N, Müller NL, Pare PD. Diagnosis of Diseases of the Chest. Philadelphia:W.B. Saunders Company; 1999. p. 380-2. 17. Fuentes-Leonarte V, Tenias JM, Ballester F. Levels of pollutants in indoor air and respiratory health in preschool children: a systematic review. Pediatr Pulmonol. 2009; 44: 231-3 18. Hacıevliyagil SS, Mutlu LC, Kızkın Ö, Günen H, Gülbaş G. Altmışüç pulmoner emboli olgusunun retrospektif değerlendirmesi solunum hastalıkları. Solunum Hastalıkları Dergisi. 2004; 15: 15-21 19. Türk Toraks Derneği 11. Yıllık kongresi Sunumu. 2008. Erişkinlerde toplumda gelişen pnömoni tanı ve tedavi uzlaşı raporu. Özlü T. http://www.toraks.org.tr/ SunuMerkezi/?s=385D5C245A292229273D3C27392626 [Access date: 13.08.2013]. 336 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Akbulut, et al. : Cough 20. Özlü T, Bülbül Y, Alataş F, Arseven O, Coşkun AŞ, Çilli A, et al. Türk Toraks Derneği erişkinlerde toplumda gelişen pnömoni tanı ve tedavi uzlaşı raporu. Türk Toraks Dergisi. 2009; 10(9): 3-16 21. Schroeder K, Fahey T. Systematic review of randomised controlled trials of over the counter cough medicines for acute cough in adults. BMJ. 2002; 324: 329-30 22. Lee PC, Jawad MS, Eccles R. Antitussive efficacy of dextromethorphan in cough associated with acute upper respiratory tract infection. J Pharmacy Pharmacol 2000; 52: 1137 42. 23. Çolak Y, Laursen LC. Diagnosing and treating cough. Ugeskr Laeger. 2013; 175(7):418-24 24. Chang AB, Robertson CF, Van Asperen PP, Glagow NJ, Masters İB, Teoh L, et al. Cough algoritm for chronic cough in children: A multicenter randomized controlled study. Pediatrics. 2013: 131(5); 1576-83 25. Chang AB, Glomb WB. Guidelines for evaluating chronic cough in pediatrics: ACCP evidence-based clinical practice guidelines. Chest. 2006;129(1): 260-83 26. Abadoğlu Ö, Başyiğit İ, Bavbek S, Bayındır Ü, Bayram B, Bulut İ, et al. Türk Toraks Derneği astım tanı ve tedavi rehberi. Türk Toraks Dergisi. 2009: 10(10); 39-43 GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 337