Company LOGO ANKARA TEMİZ HAVA MERKEZİ HAVA KALİTEİ ÖN DEĞERLENDİRME PROJESİ Laboratuvar Ölçüm ve İzleme Daire Başkanlığı Hava Kalitesi İzleme Şube Müdürlüğü Zeliha GEMİCİ Fizik Y. Müh. www.havaizleme.gov.tr
GÜNDEM KİM NE NE ZAMAN NİÇİN NASIL NEREDE
HAVA KİRLİLİĞİNİN TEMEL KAYNAĞI Hava kirliliğinin birincil kaynağı yanma reaksiyonlarıdır. Kaynaklar Isınma Motorlu araçlar Enerji üretimi Endüstri olarak sayılabilir Yakıtın oksijen ile tepkimeye girerek ısı ve diğer yanma ürünlerinin oluşması olayına yanma diyoruz. YAKIT HAVA I S O I 2 YANMA GAZLA RI
Azot 78% HAVA Yaşamsal özellikteki bir çevresel öğedir. Oksijen 21% Diğer 1% Argon Kripton Helyum Ozon CO2 Vs. TEMEL KAVRAMLAR HAVA KİRLİLİĞİ Atmosferde bulunan kirleticilerin insan sağlığı ve ekosisteme zararlı etkiler meydana getirecek konsantrasyon ve sürede bulunmasıdır. Bu süre ve konsantrasyonun belirleyen insan hayatının temel faaliyetleridir. Canlı hayatı Karbondioksit (CO 2 ) Su Buharı (H 2 O) Ozon (O 3 ) Ekoloji k denge Zarar verecek derişim ve sürede bulunması İnsan sağlığı
YANMA VE HAVA KİRLETİCİLERİNİN OLUŞUMU Etken faktörler Yakıttaki safsızlık Hava/yakıt oranı C n H m Kirletici türleri TOZ CO/CO 2 Yanma odası sıcaklığı NO X SO 2
HAVA KİRLİLİK KAYNAKLARI Doğal Kaynaklar: volkanlar, tozlar, orman yangınlar, su yüzeyinden olan atılmalardır Yapay Kaynaklar Nokta kaynak: Sanayi Alan kaynak: Isınma Çizgi kaynak: Ulaşım
HAVA KİRLİLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Meteorolojik faktörler (rüzgar, sıcaklık, nem, basınç, inversiyon) Topoğrafik faktörler Çarpık kentleşme (kırsaldan kente göç, plansız sanayileşme, nüfus artışı ve buna paralel olarak ulaşım, konut ve enerji tüketim oranı arttı
Company LOGO HAVA KALİTESİ İZLEME SÜRECİ TEKNİK GEREKLİLİK Atmosferde bulunan kirleticilerin insan sağlığı ve ekosisteme zararlı etkiler meydana getirecek konsantrasyon ve sürede bulunması Yerel Kronik sağlık etkileri Kan değerlerindeki değişim Bölgesel Asit yağmurları Global İklim değişikliği Ozon tabakasındaki incelme Bitki topluluğu verimini olumsuz etkilemesi www.havaizleme.gov.tr
Company LOGO HAVA KALİTESİ İZLEME SÜRECİ YASAL GEREKLİLİK Herkes sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. 1982 ANAYASASI Madde 56 2872 SAYILI ÇEVRE KANUNU Madde 3 ve 8 644 SAYILI KHK Madde 8 ve 9 HAVA KALİTESİNİN KORUNMASI YÖNETMELİĞİ HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ www.havaizleme.gov.tr
Sağlık Bakanlığı dönemi 1986-2004 Yarı otomatik sistemler 81 il merkezinde kurulu Kurum-kuruluşlardan entegre Bakanlık Marmara THM 3 adet mobil araç 2004 Ankara da Tam otomatik toplam 8 istasyon kurulumu 2005 Tam otomatik toplam 36 adet istasyon 2007 Tam otomatik toplam 45 adet istasyon Ulusal hava kalitesi izleme ağının kurulumu 2008 İl Özel idarelerine ait toplam 10 adet, kurum-kuruluşlara ait toplam 22 adet istasyonun sisteme entegrasyonu 2 adet mobil araç yenilendi 2009 Toplam 8 adet istasyonun Bakanlığa devri 2010 İskenderun Payas istasyon kurulumu 2012 Manisa Soma istasyon kurulumu 39 istasyonun kurulumu 2013 Karabük demirçelik A:Ş ye ait 2 adet istasyonun sisteme entegrasyonu 2 adet mobil araç alımı Ankara Çubuk kırsal istasyon
Company LOGO HAVA KALİTESİ ÖN DEĞERLENDİRME SÜRECİ AMAÇ Hava kirliliğine neden olan kaynakların mevcut hava kirliliğine olan katkısını değerlendirerek alansal ve kaynak bazında hava kalitesi izlenecek istasyonların yerleri ve ölçülecek parametreleri belirlemek KAPSAM PARAMETRELERİ SO2, NO2, O3, BTEX, HF, HCI, H2S, CO, PM10, PM2.5, Arsenik, Nikel, Kadmiyum, Benzo(a)Piren/PAH www.havaizleme.gov.tr
KAYNAK ENVANTERİNİN TOPLANMASI TEKNİK ÇALIŞMA GRUBU İdare Diğer Kurum Kuruluşlar Yüklenici Üniversite Belediye Emniyet
MEVCUT HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM SONUÇLARININ ANALİZ EDİLMESİ Veri gruplaması Veri Betimlemesi Olasılık Olasılık Dağılımı Güven Aralığı ve Örnekleme büyüklükleri Trend analizi Korelasyon ve rekrasyon
HER BİR KİRLETİCİ PARAMETRE BAZINDA EMİSYON YÜKÜ TESPİTİ Emisyon faktörlerinin seçimi Yapılmış emisyon yükü çalışmalarının derlenmesi Emisyon modellerinin kullanılması Yıllık ve mevsimsel dönemler için emisyon yüklerinin hesaplanması
HER BİR KİRLETİCİ PARAMETRE BAZINDA EMİSYON YÜKÜ TESPİTİ Emisyon faktörlerinin seçimi Yapılmış emisyon yükü çalışmalarının derlenmesi Emisyon modellerinin kullanılması Yıllık ve mevsimsel dönemler için emisyon yüklerinin hesaplanması
KİRLİLİK DAĞILIM HARİTALARININ HAZIRLANMASI Kaynakların emisyon yükü Alansal veriler Yıllık ve mevsimsel dönemler için kirlilik dağılım haritalarının oluşturulması
ÖLÇÜM YERLERİNİN SEÇİMİ Kentsel alanda (il merkezi ve ilçeler dahil) Kent çevresi Modelleme çalışması Teknik çalışma grubunun saha ziyareti Kırsal alan (tüp sayısının en az %10 u) Grid aralıklarını belirleme (5x5, 10x10, 30x30 vb.) Şikayete esas noktaların belirlenmesi Ulaşım Sanayi ısınma Her bir kirlilik kaynağının her bir kirletici parametre için en yüksek konsantrasyonların çıktığı noktaların belirlenmesi Hakim rüzgar yönü ve topografik yapıya göre kirliliğin taşınım kolidorlarının tespiti
ÖLÇÜM ESASLARI TS EN 13528-1,2,3 metoduna göre NOx, SO2, HF, HCI, H2S (sonbahar ve kışın 2 haftada bir olmak üzere 1 ay, yaz ve ilk bahar ayda 1, O3 ve BTEX yaz ve ilkbahar 2 haftada bir aylık, kış ve sonbahar ayda bir TS EN 14626 metoduna göre CO mevsimsel dönemde aylık TS EN 12341 PM10 ve TS EN 14907 numune alma başlığına sahip PM2.5 ve TS EN 14902 metoduna göre ağır metal ISO 128847TS EN 15549 metoduna göre PAH mevsimsel dönemlerde günlük ortalamalar 4 hafta süre ile
HAVA KALİTESİ MODELLEMESİ Mevcut istasyon ve dönemsel ölçümlerin değerlendirilmesi istatistiksel veri analizi Grid aralıklarına gelen emisyon yükü Enterpolasyon ile kirlilik dağılımı Uydu verilerinin derlenmesi ve veri analizi Uydu verilerinin derlenmesi Sonuçların karşılaştırılması Nümerik hava kalitesi modellemesi Episotların seçilmesi modellerin çalıştırılması İklim modellemesi Meteoroloji/emisyon verisi hazırlamak Seçilen episotlar için toz taşınımı Lokal Uzun mesafe taşınımı Modellerin performans değerlendirmesi Meteoroloji Hava kalitesi
AB UYUM SÜRECİ VE MEVZUAT UYGULAMALARI 08.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazetede Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi 96/62/EC (Eylül, 1996) 1999/30/EC (NO X, SO 2, PM 10, Pb) (Temmuz, 2001) 2000/69/EC (Benzen, CO) (Aralık, 2002) 2002/03/EC Ozon (Eylül, 2003) 2003/37/EC PM 2.5 (Ocak, 2003) 2004/107/EC Kadmiyum, Arsenik, Nikel, Civa, PAH (Aralık, 2004)
O 3 HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME SO2 NOX NO2 Üst değerlendirme eşiği Bölge / Alt bölge Alt bölge Sabit noktada sürekli ölçüm Sabit noktada Rastgele ölçüm emisyon envanteri Kirlilik dağılım modelleri CO PM Kurşun =alt Değ eşiği-üst değ eşiği Temsili ölçüm Kirlilik dağılım modelleri Benzen Arsenik = 5 yıllık veri > uzun vadeli hedef değer Bölge/Alt bölge Sabit noktada sürekli ölçüm Benzo(a) piren Nikel Kadmiyum < 5 yıllık veri En yüksek konsantrasyon değerinin olduğu yerlerde Kısa süreli ölçüm yap emisyon envanteri Kirlilik dağılım modelleri
HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLME KRİTERLERİ Sınır Değerlere göre
HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLME KRİTERLERİ İndekse göre
BÖLGE VE ALT BÖLGELER NASIL BELİRLENİR SO2 > Limit değer+ tolerans pay 5 yılda bir yenile > Uzun Vadeli Hedef Değer NOX = Limit değer+ tolerans pay Bölge /Alt bölge Listesini oluştur > Hedef değer O3 NO2 CO = Limit değer = Hedef değer PM Kurşun < Limit değer > Hedef değer < Hedef değer < Hedef değer Benzen Benzo(a) piren Nikel Kadmiyum Arsenik
TEMİZ HAVA MERKEZLERİNİN KURULMASI VE YÖNETİLMESİ SÜRECİ Temiz hava merkezi kurulacak alanları, ilave istasyon ve mevcut istasyon tipi ve ölçülecek parametreler ön değerlendirme çalışma doğrultusunda netleştirmek Temiz hava Merkezlerinde yer alacak Veri İşletim, Modelleme, Tartım, Numune Kabul, Ön İşlem, Analiz, Raporlama, Kalibrasyon birimlerinin nitelik ve özelliklerini belirlemek THM Bina inşaatı-yapımını gerçekleştirmek Çevre Referans Laboratuvarının veri işletim, numune kabul, ölçüm, istasyon işletim, bakım-onarım kalibrasyon, filte tartım, ön işlem, analiz ve raporlama konusundaki deneyimlerini THM aktarmak ve koordineli çalışmasını sağlamak THM bina yapımı için genel bütçeden ödenek ayrılmış (her bir THM için 3.000.000 TL) Ödeneğin serbest bırakılması için fizibilite raporu hazırlanmış ve Kalkınma Bakanlığı nca sözlü olarak onaylanmış onay yazısı beklenmektedir. PROJE SÜRECİ İstanbul, Samsun, Adana ve Konya arsa tahsisini yapmıştır. İzmir arsa tahsisi sürecini sürdürmektedir Diyarbakır bina satın alınması ve arsa tahsisi işlemlerini sürdürmekte ARSA TAHSİSİ Bina inşaatlarının tamamlanması ekipman alımı, personel eğitimi vb. konuların AB sürecinde proje önerilmesi THM lerinin yasal statüsü için mevzuat hazırlanması Uluaal Referans Temiz Hava Merkezinin yapılandırılması PLANLANAN AKTİVİTELER