TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU HAZİRAN 2007/ I HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Haziran 2007
Mayıs ayının son haftası ile Haziran ayının ilk haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler ışığında aşağıda özetlenmiştir. Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, 5654 sayılı Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun u kısmen TBMM ye iade etti. Cumhurbaşkanlığı Basın Merkezi nden yapılan açıklamaya göre, Sezer, Yasanın 5, 6 ve 7. maddelerinin bir kez daha görüşülmesini istedi. Sezer, kısmen iade gerekçesinde, yasa ile kurulması öngörülen nükleer güç santrallerinin özelleştirme yönteminin belirtilmediğini ve inisiyatifin özel sektöre bırakıldığını belirtti. OECD nin yılda iki kez yayımladığı ve üyelerinin ekonomik performanslarını değerlendirdiği Ekonomik Görünüm Raporu'na göre; Türkiye de işsizlik bu yıl ve gelecek yıl küçük de olsa azalma kaydedecek. Rapora göre tüketici fiyat endeksi bu yıl %9,6, 2008 de ise %7,2 artacak. Yani enflasyon düşmeyi sürdürecek. İssizlik oranı 2007 için %9,7, 2008 için ise %9,6 olarak tahmin edildi. Gayri safi yurtiçi hasılanın yüzdesi olarak cari işlemler dengesi, bu yıl için %-7,5, 2008 de de %-7,2 biçiminde öngörüldü. Raporun Türkiye ile ilgili bölümünde özel tüketim deflâtörünün bu yıl için %8,1, 2008 için ise %6,2 olacağı belirtildi. Raporun Türkiye ye ilişkin özet bölümünde ise şöyle denildi: Gelecekte herhangi bir şokla karşılaşılmadığı takdirde büyüme 2007 ve 2008 de %6 ya yakın kalacaktır. Ancak ekonomi henüz tam manasıyla yurtiçi ve uluslararası çalkantılara karşı tümüyle esnek değildir. Merkez Bankası, dünya petrol tüketiminin artacağını belirterek, "İthalat miktar endeksleri incelendiğinde, ham petrol ve doğal gaz ithalatının yüksek reel büyümesinin dikkat çektiği" uyarısında bulundu. Türkiye, bu yılın ilk üç aylık döneminde ham petrol, akaryakıt, doğalgaz, sıvılaştırılmış petrol gazı ve kömür gibi enerji maddeleri ithalatı için 7 milyar dolar ödedi. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın görev süresi, 5 yıl daha uzatıldı. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Resmi Gazete'de yayımlandı. Kanuna göre, yasal süresi 6 Kasım 2007 tarihinde tamamlanacak olan GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığının görev süresi, 5 yıl daha uzatılacak. Başkanlık, görevleriyle ilgili olarak gerekli gördüğü bilgileri, bütün kamu kurum ve kuruluşlarından ve diğer gerçek ve tüzel kişilerden doğrudan istemeye yetkili olacak. Gıda ve turizm sektöründe Katma Değer Vergisi %18 den %8 e düşürüldü. Gıda ürünlerindeki KDV indirimlerinin çoğunda uygulamaya hemen başlanırken, bazılarında ve turizmdeki KDV indirimi 2008 den itibaren uygulanmaya başlanacak. BDDK, Merrill Lynch Yatırım Bank a faaliyet izni verdi. Merrill Lynch Yatırım Bank, ilgili kurumlardan gerekli izinleri alarak, Türev ürünlerin alım satımına aracılık, menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım satımına 1
aracılık, halka arza aracılık, yatırım danışmanlığı, portföy yöneticiliği ve borsa dışı alım satıma aracılık yapabilecek. Avrupa Birliği, 2007-2013 Çerçeve Programının bütçesini 53,2 milyar euro olarak belirledi. AB yetkilileri, aday ülkelerden gelecek projelere ağırlık vereceklerini açıkladı. Türkiye, AB nin 2007-2013 dönemini kapsayan 7. Çerçeve Programı na resmen dahil oldu. Toplam bütçesi 53,2 milyar euro olan AB 7. Çerçeve Programı, birliğin bugüne kadarki en yüksek bütçeli programı olarak dikkat çekti. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), sözleşmelerinde piyasa yapısına aykırılıklar bulunduğu için lisans verilmeyen enerji şirketlerine, aykırılıklara yol açan haklarından feragat etmeleri halinde bir ay içerisinde lisans vereceğini açıkladı. Söz konusu karar, Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğine, geçici bir madde ile eklendi. Dünya Bankası verilerine göre; Türkiye 2004-2005 yıllarında özelleştirmede dünya ikincisi, son dört yılda ise birinci oldu. ABD Ticaret Bakanı Yardımcısı David Sampson, Türkiye nin, dünyadaki en sürdürülebilir yüksek büyümeye sahip ülkelerden biri olduğunu açıkladı. Sampson, Türk işadamlarının ABD ye yatırımlarını da içerecek şekilde, iki ülke arasındaki ticaret ve yatırım hacmini arttırmayı hedeflediklerini kaydetti. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD dayanıklı tüketim malı siparişleri, Nisan 2007 de %1 lik beklentilerin altında %0,6 artış kaydetti. Mart ayı artışı %3,7 den %5 e revize edildi. FED in faiz artırım kararlarında dikkate alınan verilerden biri olan çekirdek PCE (Kişisel Tüketim Harcamaları) fiyat endeksi Nisan ayında %0,2 olan beklentilerin altında ve %0,1 düzeyinde artarken, yıllık artış oranı ise beklentiler paralelinde %2 olarak gerçekleşti. ABD de Nisan 2007 de 104 düzeyinde olan tüketici güven endeksi Mayıs ayında 108 e yükseldi. Beklentiler endeksin 104,5 seviyesinde gerçekleşeceği yönündeydi. ABD ekonomisinin 2007 nin birinci çeyreğinde %0,7 lik beklentilerin biraz altında %0,6 büyüdüğü açıklandı. ABD de 2006 yılının dördüncü çeyreğinde %2,5 büyüme kaydedilmişti. Stoklardaki azalma ve güçlü ithalat nedeniyle, ilk çeyrekte 2002 nin dördüncü çeyreğinden bu yana kaydedilen en düşük büyüme oranı gerçekleşti. ABD Mayıs ayı ISM İmalat Sanayi Endeksi 54 olan beklentilerin üzerinde ve 55 olarak açıklandı. ABD Mayıs ayı işsizlik oranı beklentilere paralel olarak %4,5 düzeyinde gerçekleşti. Tarım dışı istihdam ise 140.000 kişilik beklentilerin üzerinde 157.000 kişi arttı. Euro Alanı Mart ayı dış ticaret dengesi 7,4 milyar euro fazla verdi. Dış ticaret fazlası, 2006 nın aynı ayında 0,6 milyar euro olarak gerçekleşmişti. 2
Gelişmekte Olan Ülkeler Ticaret Birliği (EMTA), gelişmekte olan ülke tahvilleri piyasasının işlem hacminin 2007 nin birinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre %4 artarak 1,7 trilyon dolara çıktığını açıkladı. Meksika ve Brezilya başta olmak üzere gelişmekte olan ülke tahvillerine yönelik ilgi son birkaç yıldır artıyor. Çin in hisse senedi işlemleri üzerinden aldığı damga vergisini üç katına çıkarması üzerine Şanghay Borsası aynı gün %6,5 geriledi. Gelişmekte olan ülkelerin borsaları da bu gelişmeden olumsuz etkilendi. Mayıs ayının son haftasında açıklanan FED in 9 Mayıs tarihli toplantı tutanaklarında, ekonomide önümüzdeki dönemde ilk çeyreğe göre bir miktar iyileşme beklendiği, enflasyona ilişkin kaygıların ise sürdüğü belirtildi. FED in büyüme beklentilerine ilişkin açıklamaları başta ABD olmak üzere tüm dünya borsalarını olumlu yönde etkiledi. FED Başkanı Bernanke, ABD de konut sektöründeki yavaşlamanın büyümeyi beklentilerden daha uzun bir süre sınırlandırabileceği öngörüsünde bulunarak, önümüzdeki dönemde ılımlı bir büyümeyi beklendiğini, enflasyona ilişkin risklerin ise sürdüğünü ifade etti. Bernanke nin açıklamaları piyasalar tarafından bu yıl ABD de faiz indirimi yapılmayacağı şeklinde algılandı. Bernanke nin açıklamalarının yanı sıra ABD de işgücü maliyeti verisinin beklentilerin üzerinde açıklanması ve 10 yıl vadeli tahvil getirilerinin %5 in üzerine çıkması, enflasyon ve faiz oranlarının seyrine ilişkin kaygıları artırarak dünya borsalarını olumsuz yönde etkiledi. Kuzey Kore nin nükleer deneme yaptığı yönündeki haberlerin de etkisiyle piyasalardaki tedirginlik arttı. Ancak 8 Haziran tarihinde, ABD de tahvil getirilerindeki gerilemenin ve petrol fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle piyasalar bir miktar toparlandı. Brent türü petrolün spot fiyatı Mayıs ayının son haftasında %1,5 azalarak 69,58 dolar/varile geriledi. Petrol fiyatları, Nijerya daki üretim tesislerinde yapılan grevin sona ermesine ve ham petrol stoklarının artacağı beklentisine bağlı olarak gerilerken, stokların sürpriz bir şekilde beklentilerin altında açıklanması ve Rusya Devlet başkanı Putin in silahlanmayla ilgili yaptığı yorumlar, petrol fiyatlarının haftanın son iki günü yükselmesine neden oldu. Brent türü petrolün spot fiyatı, Haziran ayının ilk haftasında da yine %1,5 oranında azalış göstererek 68,65 dolar/varil e geriledi. Türkiye nin Kuzey Irak a askeri operasyon düzenleme olasılığı, Basra da oluşan fırtınan petrol sevkıyatlarını olumsuz yönde etkilemesi ve ABD de rafineri kullanım oranlarının azalması gibi gelişmelere bağlı olarak Perşembe gününe kadar yükselen petrol fiyatları, Basra Körfezi ndeki fırtınanın son bulmasının ve ABD ham petrol stoklarında artış olduğunun açıklanmasının ardından Cuma günü geriledi. 3
Son Açıklanan Veriler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan verilere göre; Mayıs ayında üretici fiyatları (ÜFE) %0,39 oranında artarken, tüketici fiyatları (TÜFE) %0,50 oranında artış gösterdi. 2007 nin ilk beş ayı itibarıyla enflasyon, üretici fiyatlarıyla %3,09, tüketici fiyatlarıyla da %4,12 düzeyinde gerçekleşirken, bir önceki yılın aynı ayına göre, sırasıyla, %7,14 ve %9,23 oranlarında artış göstermiş oldu. % 16.00 14.00 12.00 9.86 Yıllık Enflasyon 12.32 11.19 10.94 11.67 11.58 10.26 10.92 9.23 Mayıs ayında, ana harcama 10.00 10.12 10.55 9.98 10.13 9.86 9.65 9.37 9.68 8.00 grupları itibarıyla TÜFE deki 7.66 7.14 6.00 en yüksek aylık artış %11,35 4.00 ile giyim ve ayakkabı 2.00 grubunda, en büyük düşüş %1,78 ile eğlence ve kültürde Aylar görülürken, ÜFE deki en yüksek aylık artış %5,50 ile metal cevheri madenciliği alt sektöründe, en büyük düşüş %5,06 ile elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı sektöründe gerçekleşmiştir. 06/05 TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre, 2007 yılı Nisan ayında ihracat geçen yılın aynı ayına göre %28,3 oranında artarak 8.267 milyon dolar, ithalat ise %10,6 oranında artarak 12.812 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %11,5 oranında düşerek % Karşılama oranı (ihracat/ithalat) 5.136 milyon dolardan 4.545 80.0 milyon dolara gerilemiştir. 71.9 2006 Nisan ayında %55,6 olan 67.4 68.3 70.0 ihracatın ithalatı karşılama 62.7 62.7 61.5 64.5 60.4 67.0 oranı, 2007 Nisan ayında 60.0 63.9 63.0 61.8 63.1 %64,5 olarak gerçekleşmiştir. 12.52 55.6 55.7 2007 Ocak-Nisan döneminde 50.0 de, Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki ağırlığı (%57,4) 40.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 devam etmiştir. Geçen yılın Aylar 2006 2007 aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat %25,3 artarak 17.991 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, ithalatın da %41,4 ü AB ülkelerinden yapılmıştır. 2007 Ocak-Nisan döneminde, fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları olurken, bu fasılı makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları ile örme giyim eşyası izlemiştir. Aynı dönemde, ithalatta ise en büyük kalemler, sırasıyla, mineral yakıtlar, mineral yağlar, makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçalarıdır. İthalattaki payı %74,6 olan ara mallarının ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %22,1 oranında artarken, tüketim malları ithalatı %2,9 oranında azalmıştır. 06/06 14.34 11.69 06/07 06/08 06/09 06/10 06/11 06/12 10.86 10.72 9.93 10.16 07/01 55.5 07/02 ÜFE 07/03 07/04 TÜFE 07/05 4
TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2007 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre ihracat miktar endeksi %8,9, ithalat miktar endeksi %3,3 oranında azalış göstermiştir. Buna karşın, ihracat birim değer endeksi %2,1 oranında, ithalat % 100.0 Dış Ticaret Hadleri (%) birim değer endeksi de %2,2 97.7 97.9 97.3 98.0 oranında artmıştır. 96.0 97.6 97.4 97.7 İhracat miktar endeksleri ana 96.1 95.5 93.9 94.0 sektörler itibarıyla, tarım ve 94.0 94.5 92.7 ormancılık sektöründe %26,8, 92.0 balıkçılık sektöründe %17,3, 92.2 92.1 madencilik ve taşocakçılığı 90.0 sektöründe %8,5 ve imalat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sanayii sektöründe de %8,4, Aylar oranında azalış göstermiştir. İthalat miktar endeksleri ise 2006 2007 tarım ve ormancılık sektöründe %0,1, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe ise %2,5 ve imalat sanayii sektöründe %3,1 oranında azalış göstermiştir. Ana sektörler itibarıyla, bir önceki aya göre ihracat fiyatları; tarım ve ormancılık sektöründe %7,1, imalat sanayii sektöründe %1,7, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %14,7 ve balıkçılık sektöründe %13,8 oranında artış göstermiştir. İthalat fiyatları da bir önceki aya göre; tarım ve ormancılık sektöründe %4,5, imalat sanayii sektöründe %2,4 oranında artarken madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %0,8 oranında azalış göstermiştir. Nisan ayında bir önceki aya göre ihracat birim değer endeksleri, lokomotif sektör olarak adlandırabileceğimiz tekstil ürünlerinde %1,5 oranında artış sağlarken, giyim eşyası sektöründe ise %5,4 oranında gerilemiştir. Bu gelişmelerden sonra, 2006 yılı Kasım ayından beri ihracat lehine devam eden dış ticaret hadleri, bu eğilimini 2007 yılının Mart ayında kaybettikten sonra Nisan ayında da az da olsa ithalat lehine gelişim göstermiştir. Nisan ayında ihracat fiyatları %2,1 oranında artarken ithalat fiyatlarının %2,2 oranında artması, dış ticaret haddinin bir önceki aya göre 0,1 puan azalışla 97,2 seviyesinde gerçekleşmesine neden olmuştur. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2006 yılı Nisan ayında 3.933 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Nisan ayında %20,4 oranında azalarak 3.130 milyon dolara düşmüştür. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre %18 oranında azalarak 3.417 milyon dolara düştüğü, hizmetler dengesindeki fazlanın %32,2 oranında büyüyerek 800 milyon dolara çıktığı, gelir dengesindeki açığın %31,2 artışla 580 milyon dolara yükseldiği ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin %5,6 azalışla 67 milyon dolar olarak gerçekleştiği gözlemlenmiştir. Bunun sonucu olarak, 2007 yılının Ocak-Nisan döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre %3 oranında azalarak 12.643 milyon dolardan 12.258 milyon dolara düşmüştür. 2007 yılının Ocak-Nisan döneminde gerçekleşen 12,3 milyar dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine göre %20,3 azalarak, yaklaşık 10 milyar 97.2 96.2 5
dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; doğrudan yatırımlar kaleminde 8,7 milyar dolar ve portföy yatırımlarında 6,7 milyar dolar net giriş gerçekleşmişken, ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise 115 milyon dolar net giriş kaydedilmiştir. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervlerde 5,5 milyar dolar artış olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan, 1997=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2007 yılı Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %1,4 artarak 138,7 olmuştur. Sanayiinin alt sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik sektörü endeksi %17,4 artış, imalat sanayi sektörü endeksi %0,1 azalış ve elektrik, gaz ve su sektörü endeksi ise %10,5 artış göstermiştir. 2007 yılı Nisan ayında, 2006 yılı aynı ayına göre İmalat Sanayi Üretim Endeksinde en yüksek yüzde değişim oranı %48,4 ile B.y.s. Elektrikli Makine ve Cihazların 20 15 10 5 0-5 -10 % -5.2 14.9 Aylık Sanayi Üretim Endeksi Artışı İmalatında görülürken, bunu %19,4 ile Ağaç ve Mantar Ürünleri (mobilya hariç) İmalatı ve %16,1 ile de Derinin İşlenmesi, Bavul, Çanta vb. imalatı takip etmektedir. TÜİK tarafından yapılan, 2003-2004-2005 Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarının birleştirilmesinden elde edilen sonuçlara göre; toplam tüketim harcamasının %23,2 si İstanbul da oturan hanehalkları tarafından yapılırken, Ege Bölgesi %15,6 lık oranla ikinci sırada yer almaktadır. Harcamaların sadece %2,1 i ise Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi ne aittir. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması-Düzey 1 bazında bölge içindeki harcama gruplarının dağılımına bakıldığında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde hanehalklarının tüketim amaçlı yaptığı harcamalar içinde en yüksek payı %38,4 oranıyla gıda ve alkolsüz içecekler harcaması alırken, aynı bölgede harcamalardaki en düşük payı %1,1 ile eğitim hizmetleri oluşturmaktadır. İstanbul Bölgesi'nde ise harcama grupları içerisinde en yüksek payı %31,2 ile konut ve kira harcamaları alırken, gıda ve alkolsüz içecekler grubu %20,7 oranıyla ikinci sırada yer almaktadır. Konut, sağlık, lokanta ve otel harcamalarına en yüksek payı İstanbul Bölgesi ayırırken, ulaştırma harcamalarına Akdeniz Bölgesi, eğitim harcamalarına ise Batı Anadolu Bölgesi en yüksek payı ayırmaktadır. TÜİK tarafından yapılan açıklamalara göre; 2007 yılı Nisan ayında; geçen yılın aynı ayına göre giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı %10,8 oranında artarak 1.520.954 kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam geçen yılın aynı ayında 1.372.922 kişiydi. Ülkemizden çıkış yapan yabancı ziyaretçiler de geçen yılın aynı dönemine göre %12,7 oranında artarak 1.326.008 kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam, bir önceki yılın aynı ayında ise 1.176.916 kişi seviyesindeydi. 5.7 7.3 9.1 3.2 6.5 1.4 8.1 10.0 8.7 4.5 4.1 3.2 11.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 3.0 2006 2007 6
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından açıklanan verilere göre, Mayıs ayında ihracat geçen yılın aynı ayına göre %26,3 artışla 9,2 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Ocak-Mayıs 2007 dönemindeki ihracat ise, geçen yılın aynı dönemine göre %25,8 artarak 40,5 milyar dolara ulaşmıştır. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının Nisan ayında 120,4 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Mayıs ta bir önceki aya göre %8,0 oranında azalarak 110,7 düzeyinde gerçekleşmiştir. Endeksin Mayıs ayındaki azalışında, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı beklentisi, sanayi dalındaki genel gidişata ilişkin görüşler, sabit sermaye yatırım harcaması, gelecek üç aydaki üretim hacmi ve son üç ay toplam sipariş miktarı eğilimi belirgin olarak etkili olmuştur. Gelecek üç aydaki toplam istihdam beklentisi ve mevcut mamul stok miktarı da endeksi azalış yönünde etkileyen diğer faktörler olmuştur. Merkez Bankası nın Mayıs Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu na göre; yıllık enflasyondaki düşüşte, parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkileri ve gıda fiyatlarındaki kısmi düzeltmenin yanında, geçen yılın aynı dönemindeki yüksek baz da etkili olmuştur. Enflasyondaki kademeli düşüşün devam edeceği tahmin edilmekle birlikte, işlenmemiş gıda ve enerji fiyatlarına ilişkin riskler devam etmektedir. Raporda, hizmet enflasyonunda son aylarda başlayan düşüş eğiliminin Mayıs ayında da belirginleşerek devam ettiği, giyim ve ayakkabı grubunun enflasyon düşüşüne katkısının 2007 de son iki yıla göre daha sınırlı kalabileceği, gıdada bazı ürünlerdeki KDV indiriminin yakın dönemde olumlu etkilerinin olabileceği, yeni Hal Kanunu nun ise gıda enflasyonu üzerinde belirsizlik oluşturduğu vurgulanmıştır. Değişen hava sıcaklıkları ve su kaynaklarındaki azalmanın da, çeşitli ürünlerde üretim kayıpları yaratabileceğine dikkat çekilmiştir. Hazine Müsteşarlığı, Nisan ayında 292 adet yatırım teşvik belgesi verdi. Hazine Müsteşarlığı'nın Resmi Gazete'de yayımlanan teşvik belgeleri tebliğine göre; Nisan ayı içinde verilen yatırım teşvik belgeleriyle 4 milyar 235 milyon 702 bin 291 YTL'lik yatırım taahhüdünde bulunulmuştur. Bu yatırımlar tamamlandığında 13 bin 268 kişiye istihdam yaratılacaktır (Bir kişilik istihdam yaratmanın maliyeti 319.242 YTL olmuştur). Teşvik belgeli yatırımların sektörel dağılımında, ilk sırada imalat sektörü yer aldı. Nisan teşvikleriyle beraber bu yılın ilk dört ayında teşvik belgesi verilen yatırım tutarı 10,6 milyar YTL yi aşmış oldu. Teşvik kapsamına alınan 878 yatırım projesiyle 47.621 kişilik istihdam yaratılması beklenmektedir. Bu arada Hazine Müsteşarlığının bir başka tebliğine göre Nisan ayında 11 firma, KDV istisnası ve gümrük muafiyeti yoluyla teşvik unsurlarından yararlanmıştır. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Mayıs ayında ihale yöntemiyle yapılan YTL cinsi nakit borçlanmaların toplamı nominal olarak 10,2 milyar YTL karşılığı net 9,4 milyar YTL olmuştur. Haziran 2007 döneminde ise, iç piyasalara yapılacak 12,9 milyar YTL lik itfaya karşılık, iç piyasalardan 8,8 milyar YTL tutarında bir borçlanma yapılması öngörülmektedir. Aynı dönemde, toplam 13,5 milyar YTL lik iç borç servisine karşılık 9,4 milyar YTL toplam iç borçlanma gerçekleştirilmesi programlanmaktadır. 7
Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 18 Mayıs 1 Haziran 2007 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %3,04 oranında genişleyerek 107.515 milyon YTL seviyesine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %3,53 düzeyinde artarken, İç Varlıklar kalemi 1 oranında gerilemiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %5,72 oranında yükseldiği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin 3, İç Yükümlülükler kaleminin ise %9,57 oranında artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Geçen dönem maaş ödemeleri nedeniyle artan nakit ihtiyacına bağlı olarak Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %11,57 ve %3,39 oranlarında artışlar kaydedilmişti. Bu dönem sözkonusu kalemlerde sırasıyla %5,11 ve %2,12 oranlarında daralma sağlanarak, Mayıs ayının ilk yarısında meydana gelen parasal genişlemenin bir kısmının geri çekildiği görülmektedir. Buna karşılık parasal genişlemenin gerçekleştiği dönemlerde enflasyonist bir baskı oluşmaması amacıyla politika aracı olarak kullanılan Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan Borçlar kaleminin bu dönem %46,37 oranında daraldığı dikkati çekmektedir. Diğer bir ifade ile Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde görülen daralmaya bağlı olarak bu dönem Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan Borçlarda da 3,74 milyar YTL düzeyinde bir azalma gerçekleştirilmiştir. Diğer yandan geçen dönem %43,74 seviyesinde azalış kaydeden Kamu Mevduatı kalemi bu dönem %288,26 gibi yüksek bir oranda artış göstermiştir. 18 Mayıs - 1 Haziran 2007 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2.410 milyon dolar artarak 66.826 milyon dolar düzeyine yükselmiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) 26.05.06 18.05.07 01.06.07 Son Yıl Değişim Dönem AKTİFLER 109.078 104.346 107.515-1.563 3.169 1.DIŞ VARLIKLAR 97.311 90.085 93.266-4.045 3.181 2.İÇ VARLIKLAR 11.767 14.261 14.249 2.482-12 PASİFLER 109.078 104.346 107.515-1.563 3.169 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 57.917 55.442 58.614 697 3.172 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 27.160 22.363 22.369-4.791 6 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 30.757 33.079 36.245 5.488 3.166 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 14.778 15.736 18.588 3.810 2.852 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 15.979 17.343 17.657 1.678 314 2.MERKEZ BANKASI PARASI 51.160 48.904 48.901-2.259-3 2.1. REZERV PARA 35.676 38.855 36.869 1.193-1.986 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 22.724 24.001 23.491 767-510 2.1.2. Bankalar Mevduatı 12.830 14.756 13.086 256-1.670 2.1.3. Diğer Kalemler 122 98 292 170 194 2.2. DİĞER MB PARASI 15.484 10.049 12.032-3.452 1.983 2.2.1. APİ den Doğan Borçlar 15.007 8.064 4.325-10.682-3.739 2.2.2. Kamu Mevduatı 477 1.985 7.707 7.230 5.722 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 59.570 64.416 66.826 7.256 2.410 Kaynak: TCMB 8
Tahvil-Bono Piyasası Mayıs ayının son haftasına %18,61 düzeyinden başlayan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 4 Şubat 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, uluslar arası borsalardaki yükselişlerin etkisiyle hafta boyunca aşağı yönlü bir seyir izleyerek haftayı 23 baz puanlık düşüşle %18,38 Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi 18.70 seviyesinden kapattı. Tahvilbono piyasasındaki alımların 18.60 18.50 etkisi Haziran ayının ilk 18.40 günlerinde sürse de 10 yıl 18.30 vadeli ABD tahvillerinde 18.20 18.10 getirilerin yükselmesi ve 18.00 Türkiye nin Kuzey Irak a 17.90 yönelik bir askeri operasyon düzenleyeceği yönündeki Tarih haberlerin artmasına bağlı olarak hafta sonuna doğru piyasanın satışa döndüğü görüldü. Artan satışlarla gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, 8 Haziran tarihli işlem gününü bir önceki hafta kapanışına göre 22 baz puan yükselişle %18,60 seviyesinden kapattı. Döviz Piyasası Mayıs ayının son haftasına 1,3323 YTL seviyesinden başlayan dolar kuru, alternatif piyasalara para girişinin sürmesi neticesinde 1,3130 YTL düzeyine kadar geriledi. Haziran ayının YTL ABD Dolar Denge Kuru ilk günlerinde hissedilen 1.40 piyasadaki satış baskısı, hafta sonuna doğru Kuzey Irak a 1.38 yönelik askeri operasyon beklentilerinin yoğunlaşması nedeniyle yerini alımlara bıraktı. Bu alımlar neticesinde dolar, bir önceki haftaya göre değer kazanarak 8 Haziran tarihli Merkez Bankası gösterge kuru itibariyle 1,3516 YTL düzeyine yükseldi. Dolar bu dönemde YTL karşısında %1,45 oranında değer kazanırken, euronun artışı 9,38 olarak gerçekleşmiştir. Mayıs ayının son haftasına 1,3437 seviyesinden başlayan /$ paritesi, ABD de açıklanan veriler ve FED Başkanı Bernanke nin açıklamalarıyla faiz indirimi beklentilerinin zayıflaması ve ECB nin, faizlerde beklentiler doğrultusunda 25 baz puanlık bir artırıma gitmesine bağlı olarak düşüş kaydederek 8 Haziran tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,3369 düzeyine gerilemiştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Getiri oranı (%) 1.35 1.33 1.30 25.05 25.05 Mayıs ayının son haftasına 45.939 puan seviyesinden başlayan İMKB Bileşik Endeksi, hafta boyunca dalgalı bir seyir izledi. Haftanın ilk günlerinde uluslararası borsalara paralel olarak yükselişe geçen bileşik endeks 47 bin seviyesini geçtiyse de hafta ortasında Çin de hisse senedi işlemlerinden alınan damga vergisinin üç katına çıkarılması üzerine Şanghay Borsası nda görülen düşüşün yurtiçine 28.05 28.05 29.05 29.05 30.05 30.05 31.05 31.05 01.06 01.06 Tarih 04.06 04.06 05.06 05.06 06.06 06.06 07.06 07.06 08.06 08.06 9
yansımasıyla 46.137 puana kadar geriledi. Ancak Mayıs ayının son günlerinde ABD ekonomisine yönelik olumlu değerlendirmelere yer verilen FED toplantı tutanaklarının ardından bileşik İMKB Bileşik Endeksi endeksin tekrar 47 bin puanı 48000 geçtiği görüldü. Haziran ayının ilk haftasında ise ABD deki 46000 faiz indirimi beklentilerinin zayıflaması ve 10 yıl vadeli 44000 tahvil getirilerinde görülen artış ile Türkiye nin Kuzey Irak a 42000 yönelik bir askeri operasyon düzenleyebileceği yönündeki Tarih değerlendirmeler sonucunda İstanbul Menkul Kıymetler Borsası satış ağırlıklı seanslara sahne oldu. Yoğunlaşan bu satışlar sonucunda İMKB Bileşik Endeksi, 8 Haziran tarihli işlem gününü 44.332 puandan kapattı. İMKB Bileşik Endeksi bu dönemde %3,50 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %70,84 seviyesinden %71,07 düzeyine yükselmiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Endeks 25.05 Bankacılık Sektörü * İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) 28.05 29.05 30.05 29.12.06 30.04.07 04.06.07 Yıl Sonuna Göre 31.05 01.06 04.06 05.06 06.06 07.06 08.06 Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 319.608 331.044 331.239 3,6 0,1 Vadeli 263.345 272.766 277.725 5,5 1,8 Vadesiz 56.263 58.278 53.514-4,9-8,2 KREDİLER TOPLAM KREDİLER 224.239 239.163 242.361 8,1 1,3 YTL 165.500 177.377 180.818 9,3 1,9 YP 58.531 60.700 61.542 5,1 1,4 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 26,1 25,4 25,4 Krediler ** /Mevduat (%) 72,8 74,9 75,9 Takipteki Alacaklar (Brüt) 8.512 8.893 8.924 4,8 0,3 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3,66 3,58 3,55 Menkul Değerler Portföyü 158.876 164.636 162.262 2,1-1,4 MDP/ Mevduat (%) 49,7 49,7 49,0 (*): 30 Mayıs tarihinden itibaren BDDK nın yayınladığı verilere katılım bankaları rakamlarının da dahil edilmesi nedeniyle yukarıdaki değerler önceki raporlarımız ile farklılık göstermektedir. (**): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK 30 Mayıs 4 Haziran 2007 döneminde bankacılık sektörü toplam mevduat hacminde önemli bir değişiklik kaydedilmezken, toplam mevduatın dağılımına bakıldığında, vadesiz mevduatlardan vadeli mevduatlara bir geçişin gerçekleştiği görülmektedir. Bu durum geçmiş dönemlere göre faizlerdeki volatilitenin azalmış olması ile açıklanabilir. Volatilitedeki düşüşe bağlı olarak faizlere ilişkin beklentilerin de azaldığı anlaşılmaktadır. Aralık 2006 dan beri bir yükseliş trendi içerisinde bulunan toplam kredi hacminin, bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte artışını sürdürdüğü görülmektedir. Bankacılık sisteminin en temel kaynağı olarak topladığı mevduatları temel fonksiyonu olan kredilere dönüştürme kabiliyetini ifade eden krediler/mevduat oranı, toplam kredilerdeki bu artış sonucu Nisan ayı sonuna göre bir puanlık 10
artışla %75,9 düzeyine yükselmiştir. Diğer yandan sektördeki tahsilât sorunun boyutunu gösteren takipteki alacakların kredilere oranı ise 4 Haziran tarihi itibariyle %3,55 seviyesine gerilemiştir. Nisan ayında %1,4 oranında gerileyen bankacılık sektörü menkul değerler portföyü büyüklüğünün, Mayıs ayında da yine aynı oranda azaldığı dikkati çekmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyündeki bu gerilemeye bağlı olarak MDP/ Mevduat oranının 4 Haziran tarihi itibariyle %49 seviyesine gerilediği görülmektedir. Ekonomik Görünüme İlişkin Mevcut Riskler Ekonomik programın yumuşak karnı olan cari açık sorunun, Nisan ayına ilişkin olarak TUİK tarafından açıklanan geçici verilere göre ivme kaybetmekle birlikte devam ettiği görülmektedir. Esasen düşük kura bağlı olarak imalat sanayiinde ithal hammadde ve ara malı kullanımının yaygınlaşması, ihracatta kaydedilen hızlı artışlara rağmen cari açık probleminin kalıcı hale gelmesine yol açmaktadır. Ancak son yıllarda artan özelleştirmeler ve ülkedeki yüksek faizlerin sermaye hareketlerini teşvik etmesi neticesinde cari açık sorununun finansmanında önemli bir güçlükle karşılaşılmamaktadır. Diğer yandan mevcut siyasi iktidarın ekonomi yönetiminde en başarılı olduğu konuların başında gelen mali disiplinin, 2006 yılından itibaren bir miktar gevşediği görülmektedir. Bununla birlikte kamuda yaratılan ek istihdam ve KDV indirimi gibi kararların bütçeye getireceği ilave yüklerin 2007 yılındaki bütçe hedeflerinin (özelleştirme gelirlerine rağmen) tutturulmasında sıkıntı olabileceğini göstermektedir. Ancak 22 Temmuz seçimlerinden sonra ortaya çıkacak parlamento aritmetiğinin, Cumhurbaşkanı seçimini tekrar kilitlemesi ve genel seçimlerin yenilenmesi gündeme geldiği takdirde mali disiplinden taviz verilmemesi, ekonomik istikrarın devamında anahtar rol oynayacaktır. Özet olarak ekonomideki mevcut kırılganlıklar devam etmekle birlikte, dışsal faktörlerde herhangi bir değişiklik meydana gelmediği takdirde makro ekonomik dengelerin önümüzdeki dönemde de korunabileceği görülmektedir. Mevcut makro ekonomik dengeleri etkileyecek dışsal faktörler ise; gelişmekte olan ülkelere yönelik global likidite akışının devam edip etmemesi ile 22 Temmuz genel seçimlerinden sonra oluşacak yeni siyasi iktidarın, mevcut ekonomik istikrar programının uygulanması ve AB rotasından sapılmaması noktasında ne ölçüde kararlı olacağıdır. 11
MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2005 2006 2007 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs GSMH (Milyon $) 360.876 399.673 - - - - - Büyüme Oranı 7,6 6,0 - - - - - İmalat Sanayi KKO (%) 80,3 81,0 78,3 80,3 81,9 81,8 - İşsizlik Oranı (%) 10,3 9,9 11,0 11,4 - - - Enflasyon (ÜFE) (%) 2,66 11,58-0,05 0,95 0,97 0,8 0,39 Enflasyon (TÜFE) (%) 7,72 9,65 1,00 0,43 0,92 1,21 0,50 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 171,4 160,2 165,0 167,9 165,6 170,4 173,3 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -22.824-31.316-2.910-3.211-3.007-3.130 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -43.298-51.890-3.012-2.695-3.028-3.417 - - İhracat-FOB (Milyon $) 73.476 85.142 6.946 8.055 9.385 8.791 - - İthalat-FOB (Milyon $) 116.774 137.032 9.958 10.750 12.413 12.208 - İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) 62,9 62,1 69,8 74,9 75,6 72,0 - Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 137.981 171.309 12.392 13.236 20.481 14.315 19.725 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 106.929 137.474 11.077 11.540 11.330 9.859 15.423 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 31.052 33.835 1.315 1.696 9.151 4.456 4.302 Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 146.098 175.304 18.488 15.314 15.641 16.363 17.689 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45.680 45.945 7.021 4.967 3.979 3.080 4.618 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 100.418 129.359 11.467 10.347 11.662 13.282 13.071 Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -8.117-3.995-6.096-2.077 4.841-2.048 2.036 - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 37.563 41.951 925 2.890 8.820 1.032 6.654 Merkezi Yönetim Top. İç Borç Stoku (Milyon $) 182.428 178.906 180.965 189.028 191.090 197.632 - Merkezi Yönetim Top. Dış Borç Stoku (Milyon $) 64.643 66.576 66.982 68.037 68.091 67.618 - Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay-k@tkb.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 m-simsek@tkb.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 f-bayraktar@tkb.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa-t@tkb.com.tr 12