MMO Sayfa 1 17.10.2009 BiyoKütle ile Yerli Kömürün Ortak Yakılması BioMass Coal Co-firing in Thermal Power Plants Haluk Direskeneli ODTÜ Makina 1973, MMO Ankara 6606 Enerji Çalışma Gurubu Üyesi V. Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu 16-17 Ekim 2009, Kayseri ÖZET Bu bildiride Kayseri ilimizde mevcut ve ilerde yapılacak olan kömür yakıtlı termik santrallerde belediye atıklarının/ biyokütlenin, bölgede mevcut yerli linyit kömürle, yerli teknoloji kullanarak en verimli, en iyi, en ucuz nasıl yakılabileceği, mevcut yakma sistemlerin tanıtımı, uygulanabilirliği, işletme sorunları ve yeni teknolojiler anlatılmıştır. Anahtar kelimeler: Kömür/BiyoKütle/IGCC/CFB/ Pülverize/OrtakYakma ABSTRACT In this article, we have evaluated the existing and new coal firing thermal power plants in our Kayseri region, tried to explain the design, construction, operational problems, and advised the new biomass coal co-firing technologies for the best use of and the best efficient applications in the new thermal power plant investments. Key words: Coal/ BioMass/ IGCC/ CFB/ Pulverized / Co-firing GİRİŞ, 16-17 Ekim 2009 tarihlerinde Kayseri de, öncelikli temaları jeotermal, rüzgâr ve biyokütle yakıtlar olmakla birlikte; diğer yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının ve uygulama teknolojilerinin de değerlendirileceği, bilimsel bilgilerin yeni teknolojik uygulamalarla ve araştırmalarla ifadelerini bulacağı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu düzenlenmektedir. Bu sempozyumda; konunun ilgili tüm taraflarının katılımıyla, ülkemiz ve kamu yararı gözetilerek bilgi paylaşımının sağlanması, sorunların tespiti ile çözüm önerilerinin sunulması ve kamuoyu ile paylaşılması amaçlanmıştır. Son rapor ve senaryo çalışmalarına göre, kömürün enerji sektöründe Temiz Kömür Teknolojileri ile kullanımı, önümüzdeki dönemde, dünya genelinde önemli bir paya sahip olacaktır. Kömür en önemli yerli-fosil enerji kaynağımızdır. Bu nedenle de kömürlerimizin ileri-temiz teknolojilerle elektrik üretiminde kullanılması gereklidir. Buna biyokütle ile ortak yakma da dahildir. Son on yılda dünya enerji sektörü zor ve sancılı bir süreç yaşıyor. Bu süreçte, bir yanda küresel güçlerin enerji arz kaynaklarını denetim altında tutmak için siyasi uygulamaları, öte yanda eşit dağılmamış olan dünya fosil yakıt rezervlerinin ağırlıklı bölümüne sahip ülke yönetimlerinin ve hedge fonlarının enerji fiyatları üzerindeki spekülatif oyunları sorunu daha da karmaşıklaştırıyor.
MMO Sayfa 2 17.10.2009 Çevreyi dikkate almayan bir şekilde üretilen enerjinin yoğunlaştırdığı iklim değişikliği sorunları da işin cabası oluyor. Bütün dünya tünelin sonundaki ışık olarak, her ülkede çeşitli şekillerde var olan ve değerlendirilmeyi bekleyen yenilenebilir enerjiyi görmektedir. Bu kaynakların teknolojisi de, hızla geliştirilmekte ve yatırım boyutları her geçen gün büyümekte ve artmaktadır. Dünya medeniyetlerinin merkezi Anadolu'nun insanları ise yenilenebilir enerjiyi belki de ilk kullananlar olarak zengin yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmak ve yerli teknolojisini geliştirmekte yeterince hızlı davranamamıştır. Bunun en önemli nedeni bugüne kadar enerji politikasını yönlendirenlerin kolay yolu seçerek ülkeyi gittikçe artan bir şekilde dışa bağımlı kılacak ithal kaynaklara yönelmeleri ve yenilenebilir enerji savunucularının önerilerini hayalci olarak nitelendirerek, bu konuya kulaklarını çok uzunca bir süre tıkamayı tercih etmeleridir. Gelinen bu noktada hemen her çeşit enerji kaynağına sahip ülkemizde enerji talebinin %75 i, ne yazık ki, ithal enerji kaynaklarıyla karşılanmaktadır. Enerjide dışa bağımlılığın diğer bir sonucu da, artan enerji fiyatları ve her yıl artan ithalat faturalarının ekonomik baskısıdır. Oysa ülkemizin çok hızlı bir şekilde değerlendirilebilecek nitelikte, yaygın ve yeterli miktar da "Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları" mevcuttur. Bu konudaki yasal düzenlemeler ve ikincil mevzuat ise yenilenebilir enerjiyi desteklemekte yetersiz kalmaktadır. Teknolojik bağımlılık ise, önümüzdeki kısa dönemde ülkemiz mühendis ve yatırımcısının önündeki hızla çözüm üretmesi gereken sorunlardan birisidir. KÖMÜR TEKNOLOJİSİ PAZARI VE TÜRKİYE Liberalleşen pazarlarda arz güvenliğini sağlayacak yatırımların yeterince yapılmaması ve/veya göreceli olarak kolay ve hızlı bir şekilde tamamlanabilen doğalgaz santrallerine öncelik verilmesi, Türkiye gibi doğal gaz ithalatçısı ülkelerde enerji sektörünün dışa bağımlılığını hızla artırdı. Dünyada hızla artan doğalgaz talebinin mevcut arz kaynaklarınca karşılanamaması ise, doğalgaz arz pazarında daralmaya ve tekrar kömüre dönüş sürecini tetikledi. Bu yeni dönüşüm sürecine bağlı olarak kömür yakma teknolojilerinde de bir evrimleşme gerçekleşmektedir. Teknoloji ve piyasa açısından bakıldığında, enerji sektörü son yıllarda teknolojik gelişmelere kucak açan en önemli sektördür. Son yıllardaki değişim sürecinin bir başka yüzü de, teknolojinin artık sadece gelişmiş ülkelerde değil, enerjiyi ağırlıklı olarak tüketmeye başlayan gelişmekte olan ülkelerde de geliştirilmesi ve üretilmesidir. Enerji teknolojisi pazarında, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika üretimleri artık çok pahalı hale gelmiştir. Yakında Batı Avrupa ve Kuzey Amerika firmaları kendi yurtiçi piyasalarının dışına mal satamayabileceklerdir. Son birkaç yıldır Çin, Hindistan, Güney Kore, enerji ve özellikle termik santral piyasasına çok rekabetçi fiyatlarla girmişlerdir. Bununla birlikte, bugün için en iyi, en randımanlı, en çabuk, en hızlı sürede inşaa edilebilen santralleri ve ürünleri piyasaya sunamamaktadırlar. Ancak çok yakında herhalde bunun da gerçekleşeceğini göreceğiz. Türkiye nin kendi iç piyasasını bu yeni konjektöre göre yönlendirmesi lazımdır. Ülkemizde mühendislik açısından, genel olarak imalat sanayi,özel olarak makine imalat sanayi açısından çok büyük potansiyel ve imkanlar vardır. Kendi termik santrallerimizi, kendi kömürümüze uygun olarak kendimiz tasarlamalı, imal etmeli, yerinde monte etmeli, çalıştırmalı ve işletmeliyiz. MMO olarak, Türkiye de yerel mühendislik kapasitesiyle çok şeylerin yapılabileceğine inanıyoruz. Çünkü dünyada herkes, her mühendislik fakültesinde her termodinamik dersi öğrencisi, aynı termodinamik/ ısı transferi derslerini alıyor, aynı yazılım/ donanımları kullanıyor.enthalpi, entropi, ekserji kavramları her yerde aynıdır. Genç mühendislerimize daha çok destek vermek gerektiğine
MMO Sayfa 3 17.10.2009 inanıyoruz. Onlara daha çok fon/ daha çok yazılım/ donanım/ araştırma desteği, master/doktora/ doktora sonrası araştırmalarına daha çok kaynak ayırmak ve bunu bir politika olarak görmenin ve uygulamanın gereğine inanıyoruz. Bu şekilde Türkiye yıllardır işlettiği, ama hala kendi tasarımını/ teknolojisini geliştiremediği termik santral teknolojisine sahip olabilir. Aynı şekilde rüzgar türbinlerini, hidrolik türbinleri,güneş enerjisi güç sistemlerini azami yerli kapsamda kendimiz üretebilmeliyiz. Kamu sektörü geçmişte finansman ihtiyacı nedeniyle yabancı yatırımcıya öncelik vermiş, en ucuz diye, finansmanı var diye, tasarımı/ üretimi, verimsiz ve kalitesiz termik santraller almıştır. Bu santraller yerli yakıta ve çevre şartlarına uyum gösteremediler, çabuk yaşlandılar. O santralleri imal eden yabancı firmaların bir çoğu artık yok, ya iflas etti, ya satın alındı. Batı Avrupa, Kuzey Amerika firmaları artık çok pahalı ekipman satar/ bir anlamda artık satamaz hale geldiler. Son yıllarda Hindistan, Çin, Kore firmaları termik santral inşaat piyasasına daha uygun fiyatlarla girmeye başladılar. Bu firmaların vereceği fiyatlarla rekabet edemeyecek, ancak yüksek verim ve kaliteye sahip teknolojiyi getirecek olan batılı firmalardan -eğer bir Çinli/ Hintli firmaya ön yeterlik verilmiş ise- teklif almak zorlaşıyor. Çünkü Doğulu firmaların maliyetleri daha düşük ve piyasaya hakim olma konusunda ciddi hedefleri var. Bu durumda Batılı firma teklif vermekten kaçınıyor, Türkiye piyasasında Çinli/ Hintli/ Koreli firmalar egemen olmaya başlıyor. Diğer yandan yerli yakıtın/ kömürün ancak yerli mühendislik tasarımları ile en iyi kullanılabileceği gerçeği yıllardır gözardı ediliyor. Yabancı firmalar santrali kurar, deneme çalışmasını tamamladıktan sonra işini tamamlar, kesin kabulünü yapar ve gider. İşletmeci, çoğu termik santrallerde olduğu gibi santralin sorunları ile başbaşa kalır. Bu santralı yerli firma kurmuş olursa, yatırımcıyı her zaman, her bakımda, her arızada memnun etmek, düzgün/ etkili/ programlı bakım onarım yapmak, yurtiçinde başarılı olmak zorundadır. Başarısız bir yerli firma hiçbir yerden bir daha kolayca iş alamaz. Bu nedenle yerli kömür için yerli teknoloji ve yerli firma olmazsa olmazdır. Son zamanlarda büyük bir küresel iktisadi krizin etkisi altındayız. Kapasite kullanımı düşüyor. İşsizlik artıyor. Bütün bunlar belirli bir süreyi kapsayacak ve bir süre sonra krizin etkileri hafifleyecek. Türkiye ni enerji ihtiyacı ise hiç bitmeyecek. Bu büyük yurtiçi talep karşısında mevcut arz yetmiyor/ yetmeyecek. Yenilenebilir enerji kaynaklarının, bu açığı hemen kapatması mümkün değil ve ancak gecikmeli olarak sektöre katkı verebilecek.yenilenebilir kaynakların enerji arzını destekleyecek,bu kaynaklar yeterli enerji vermedikleri zaman devreye girecek sıcak bekletilen termik santrallere her zaman ihtiyaç var. Sadece rüzgar ve güneş ile enerji ihtiyacınızı çözümü bugün için mümkün gözükmemektedir.hızlı/ çabuk/ kolaycı çözümler göründüğü kadar kolay değildir. Uzun süreli politikalar gereklidir ve bu politikalar içinde yerli teknoloji mutlaka yerini almalıdır. Kendi termik santrallerimizi, kendi kömürlerimize uygun olarak kendimiz tasarlamalıyız, kendimiz imal etmeliyiz. Bizim kendi mühendislerimiz kendi kömür kaynaklarımıza uygun termik santral tasarımı ve hatta gerektiğinde kombine çevrim santralinin tasarımını komple yapabilecek bilgi birikimi ve kabiliyetlere sahiptir. Ancak bunun için gerekli ortamın yaratılması şarttır. Türkiye, kendi enerji piyasasına kendi mühendisi,işçisi,yatırımcısı, imalatçısı, akademisyeni, mühendislik ve müteahhitlik hizmetleriyle sahip çıkmalıdır. Yatırımcı en iyi malı ve ekipmanı, en ucuza almak ister. Bu çok doğaldır. Öte yandan son yıllarda müteahhitlik hizmetleri bile yabancılara özellikle Çinlilere, daha sonra Hintlilere, Korelilere- gitmeye başlamıştır. Bu çok endişe verici bir durumdur. Enerji piyasası sahipsiz kalmamalıdır. Yerli mühendislik ve müteahhitlik kuruluşlarınn, bu konuda desteklenmesi şarttır.
MMO Sayfa 4 17.10.2009 BİYOKÜTLE / LİNYİT ORTAK YAKMA UYGULAMALARI Belediye çöpleri/ biyokütle ile düşük kalorifik değerde yerel linyit kömürlerinin yerli tasarımlı termik santrallerde ortak yakılarak elektrik üretimi uygulamaları için burda beraber bir değerlendirme,fikir jimnastiği yapalım. Geçtiğimiz aylarda Bursa Büyükşehir Belediyesi Başkanı ve yerel iş adamları ile bir toplantıda bir araya geldik. Bursa Büyükşehir Belediyesi, TKi den Bursa Keles linyit maden rezervlerinin doğrudan devralınması ve belediye çöplerinin yerel Keles linyiti ile beraber ortakyakma sonucu değerlendirilmesi konusunu değerlendirmekte idi. Yerli tasarımla inşa edilecek ve Bursa Keles kömürlerini belediye çöpleri ile beraber yakma işlemini yapacak, bu arada buhar/ elektrik üretip satacak, Dolaşımlı Akışkan Yatak (CFB) veya Entegre Gazlaştırma (IGCC) teknolojisine dayalı yeni bir termik santral inşa etmek konusu toplantıda detaylı tartışıldı. Konu bilindiği gibi Kuzey Amerika da, İngiltere de, Kuzey Avrupa ülkelerinde çok yaygın bir uygulamadır. Belediye çöpleri geri dönüşüm ayıklamasından geçtikten sonra, yani çöp içindeki kağıt, metal, cam, plastik atıklar alınıp tekrar değerlendirmeye gönderildikten sonra, geri kalan biyokütle, yerli tasarımla yerli düşük kalorifik değerli linyit yakan termik santrallerde Dolaşımlı Akışkan Yatak teknolojisiyle beraber yakılırlar. Böylece üretilen buhar elektrik enerjisine dönüştürülür, piyasada satılır, belediyeye gelir olur. Belediye de elde edeceği bu gelirle halk için yapacağı, toplu ulaşım, kanalizasyon, temiz su, parkbahçe, kültür hizmetleri için ek bir kaynak oluşturmuş olur. Beraber yakma teknolojisi Cofiring aynı anda iki farklı yakıt türünün beraber yakılması anlamındadır. Kentsel atıkları geri dönüşüm/ayıklama sonrası yerel düşük kalorifik değerli linyit kömürleri ile beraber termik santralde yakmak çok ekonomik bir çöp berteraf çözümüdür. Biyokütle yani geri dönüşüm sonrası arta kalan belediye çöplerinin şu andaki uygulamalarda sadece toprağa gömme ile bertaraf edildiğini, bu çöplerden sızan kirli suların daha sonra yeraltı su kaynaklarına karışıp içme suyu hatlarını tehdit ettiğini, metan gazı oluşturup yangınlara sebep olduğunu düşünürsek, yakma ile yoketme ve hacim azaltmanın hem gelir getirici, hem yerli kömür kaynaklarını ekonomik değere dönüştürücü, hem de daha sağlıklı bir çözüm olduğunu görürüz. Bu sistemde, kentsel atıklar önce geri dönüşüm istasyonunda ayırma işlemine tabi tutulur. Ham çöpün içinden metal, kağıt, cam, plastik gibi derhal yeniden kullanılabilir maddeler ayıklanır alınır. Geriye kalan yok edilmesi gereken biyokütle dir. Çoğunlukla ıslaktır, santrifüj, pressleme gibi tekniklerle nemi/ suyu azaltılır ve geriye elektrik üretimi için termik santrallerde linyit ile beraber yakılabilecek, göreceli olarak daha yüksek kalorifik değerde bir çeşit yakıt kalır. Kaba bir hesapla her 2 milyon nüfus için, yerli düşük kalorifik değerde linyit ile beraber yakılabilecek, yaklaşık 60 Mwe elektrik üretim kapasiteli termik santral ihtiyacı ortaya çıkar. Bu santralin yerli tasarımının yapılması gerekir. Bu kapasite isteğe, yakıt miktarına, yakıt ucuzluğuna bağlı olarak biraz azalabilir, biraz çoğalabilir. Belediye çöpü ucuzdur. Toprağa gömerek para harcamak yerine, yerli linyitle beraber termik santralde yakarak elektrik üretir, sonunda para kazanırsınız. Biyokütle ve çöp gazı faydaları eşdeğerdir. Ortak yakma ile çöpün çevreyi kirletici emisyonları azaltılır. Biyokütle ile linyitin ortak yanması sırasında kükürt emisyonları da azaltılır, kontrol edilir. OrtakYakma, iki veya daha çok yakıtın termik santralde beraber yakılması işlemine verilen adlandırmadır. Bu yakıtlar linyit gibi kalorifik değeri düşük katı yakıt olabilir, fueloil no-6 veya motorin gibi sıvı yakıtlar olabilir, metan gazı, doğalgaz gibi yakıtlar da olabilir.
MMO Sayfa 5 17.10.2009 Bu nedenle ağır yakıtlar petrol ürünleri, ve linyit kömürleri termik santrallerde biyokütle yanması sırasında rahatlıkla kullanılabilir. Biyokütle ile linyit kömürünün beraber yakılması gündelik hayatta en çok görülen, en ekonomik ve yerel yönetimlere iyi gelir getirici bir uygulamadır. 1980 lerde ABD ve Kuzey Avrupa da geri dönüşüm ayıklama sonrası elde kalan belediye çöplerinin yerel kömürle beraber termik santrallerde yakılarak yok edilmesi uygulaması yaygınlaşmıştır. Son yıllarda artan seragazı, küresel ısınma ve Kyoto kaygıları ile konu daha güncel hale gelmiştir. Ancak her ülkenin hatta her belediyenin çöpü ve yerel katı yakıtı birbirinden farklıdır. Berlin, Londra, Zurich te uygulanan bir BiyoKütle/ Kömür OrtakYakma termik santralini getirip Bursa da, Antalya da, Ankara da aynen kuramazsınız. Her ortak yerel yakıt için ortak yerli çalışma, ortak akıl, ortak yerli tasarım ister. Küresel ısınma, çevre kirliliği kaygıları ile yeni politikaların uygulanması zamanı gelmiştir. Biyokütle ile yerli katı fosil yakıtların yerli tasarımlı termik santrallerde ortak yakılması çöpler düşük maliyetle yokedilirken, bir yandan elektrik üretilmesi ve öte yandan başka sosyal projelerde kullanılabilecek gelir sağlanması büyük bir fırsat olarak ortaya çıkmaktadır. Yerli santrallerin yerli mühendislik tasarımı, yerli olarak imali, montajı, çalıştırılması, yerli sanayiye iş, aş, istihdam ve katma değer getirmektedir. Biyokütle kullanan ve göreceli olarak daha düşük verimlilikle (%18-22) çalışan bir santral ile daha yüksek verimlilik (%32-38) verebilen sadece katı yakıt kullanan termik santralin birleştirilmesi, ortak verimliliği yukarı çekmektedir. Ortak santral, belediye çöpleri bittiği zaman sadece (%100) katı yakıtla da çalıştırılabilmektedir. Bu durum santral işletmesine mevsimsel yakıt değişimlerine karşı koruyucu esnek çalışma imkanı vermektedir. Avrupa Topluluğu, üye ülkelerin kendilerine ait biyokütle ve yerel yakıtlarını kendi başlarına yerel teknoloji ile değerlendirebilmeleri için özendirici finansman imkanları sağlamaktadır. Yine Avrupa Topluluğu, üye ülkelerin enerji arz güvenliği, yenilenebilir yerel enerji kaynaklarının değerlendirilmesi, yerli mühendislik imkanlarının daha çok ve etkin kullanılması konularında teşvik edici destek uygulamaları getirmektedir. Biyokütle ile yerel katı fosil yakıtların beraber termik santralde yakılarak değerlendirilmesi, daha düşük yatırım maliyeti ile, çevreye uyumlu, emisyonların kontrol altında olduğu, yerli teknolojinin kullanıldığı, yerli üretim kaynaklarının santral imali, tasarımı, imalatı, montajı ve işletmesinde seferber edildiği, daha yüksek geri dönüşüm/ daha yüksek proje finansman geri ödeme imkanları sağlıyan avantajlar ortaya çıkarmaktadır. Avrupa Topluluğu, Kyoto protokolüne ve sera gazlarının 2006-2012 yılları arasında %8 oranında azaltılması şartlarına uyum sağlayabilmek için biyokütle ve katı yakıt beraber yakma sistemlerine büyük teşvikler getirmiştir. Verimliliği artırabilmek için gerekli teknik çalışmaları sürdürmek, teknik problemlerin yerel olarak çözülmesi, sistem randımanlarının yükseltilmesi, baca emisyonlarının kontrolü için hala para harcamak, fon bulmak, teşvik almak, akademik bilimsel çalışma yapmak gerekmektedir. Bugün 10 yeni ülkeyi bünyesine alan Avrupa Topluluğu, biyokütle / yerli katı yakıt ortak yakma teknolojisinin herbir ülke kaynakları ile yerli geliştirilebilmesi için teşvikler vermekte, yabancı yakıt bağımlılığından kurtulma, yerli katı yakıt teknolojilerinin yerli mühendislik imkanları ile geliştirilmesi konusunda bir fırsat olarak görmektedir. Yenilenebilir enerjiler konusunda yayınlanan Mayıs 1998 Avrupa Konseyi kararına göre, biyokütle kullanımının, toplam enerji kullanımında 1995 te %3.1 den 2010 yılında % 8.5 oranına çıkarılması hedeflenmiştir. Çok zor bir hedef gibi görülsede ortak çalışmalar devam etmektedir.
MMO Sayfa 6 17.10.2009 Biyokütlenin yerel katı yakıtlarla beraber termik santrallerde yakılarak elektrik üretiminde değerlendirilmesi uygulaması herkesin kazandığı bir çözümdür. Belediye elindeki çöpleri ekonomik olarak yok eder, termik santrallerde yerel katı atık kullanılır, elektrik üretilir, elektrik satılır, halk için toplum için diğer sosyal projelerde kullanılabilecek hazır/ nakit parasal değer elde edilir. YENİ/ TEMİZ KÖMÜR YAKMA TEKNOLOJİLERİ Eski yıllarda sadece ızgaralı/ pülverize yakma teknolojileri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda yeni Temiz Kömür Teknolojileri ile daha verimli teknolojilere doğru evrimleşti. Bunlar; - CFB (Circulating Fluid Bed -Döner Akışkan Yatak) teknolojisi, - IGCC (Integrated Gasification Combined Cycle- Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim) teknolojileri. CFB uygulamaları için ciddi akademik araştırma/ büyük ölçekli deneme yatırımları yapılmalıdır. Bu deneme çalışmaları yapılmadan yüksek kapasiteli, yabancı teknoloji uygulamaları bizi başarısızlığa götürür. Elde çalıştırılamayan atıl santraller kalır. IGCC (Entegre Gazlaştırma) da, maliyet ve düşük alt ısıl değer nedeniyle çok miktarda kömür işleme mecburiyetinden dolayı ciddi dezavantaj olabilir. Ancak bu teknoloji hızla gelişmekte ve çevre koşullarına en uygun ve en garantili ve güvenli işletme olanağı sunmaktadır. Çünkü turbine verilen gaz yakıt değerleri düzgün ve kararlıdır. Ülkemizde bu teknolojilerin hepsi uygulanabilir. Ancak hepsinin çok iyi incelenmesi lazımdır. Son yıllarda TKİ redovans ihaleleri yapmaktadır. Kamu yatırımlarına kaynak bulunamadığı gerekçesiyle, TKİ in elindeki kömür sahaları belirli süre ile, ilgilenen özel kuruluşlara kiralanmaktadır. Bu yönteme göre Hazinenin üretimden kar payı alması, yüklenici özel kuruluşun maden sahasını değerlendirmesi, gerekli yatırımları yapması, termik santrali seçmesi, inşa etmesi, çalıştırması, işletmesi, üretilen elektriği pazarlaması/ satması öngörülüyor. Belediyelerin ve bölgesel belediye birliklerinin bölgelerindeki redovans ihalelerine girmeleri, kendi bölgelerindeki linyit kaynaklarına sahip çıkmaları gerekir. Öte yandan çok sayıda ithal kömür yakacak termik santral lisans müracaatı EPDK ya yapılmış bulunmaktadır. Yatırımcıların yatırım hesaplarını doğru yapmış olduklarını, tüm yatırımların düzgün olarak yürütülmesini, tecrübeli kadrolar kurulmasını, doğru teknoloji seçilmesini, ve hepsinden önemlisi, işlerin zamanında bitirilmesini umuyoruz. Her ülke kendi yerel yakıtı- yerel kömürü için kendi termik santrallerini kendi yerel şirketleri ile kurmak zorundadır. Bu iş yabancılara bırakılmayacak derecede önemlidir. Santrallerin iyi işletilmesi/ verimliliği ancak yerli teknoloji ile arttırılabilir. Yerel linyit yakabilecek, yerli mühendislik kapasitesiyle tasarımı yapılmış, yerli imkanlarla imal edilmiş, yerli personel ile montajı yapılmış, yerli personel ile işletilen termik santrallerin sayısını hızla artırmalıyız. Enerji piyasasında yatırımcı veya müteahhit olarak çalışacak firmaların, yatırım projelerinin temel mühendisliğini yapabilecek sağlam genç, bilgili ve donanımlı mühendis kadrolarına ihtiyaçları vardır. Kendi mühendislik kadroları olmayan firmaların, ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, başarılı olmaları mümkün değildir. SONUÇ VE ÖNERİLER: Elektrik enerjisinin ucuz, kaliteli, zamanında ve güvenilir şekilde temini ülke yönetimlerinin öncelikli konuları arasındadır. Enerjinin ulusal ve kamusal çıkarları gözeten bir anlayışla planlama ve yönetimi boyutları önem kazanmaktadır. Ulusal kaynakların etkin ve rasyonel kullanımları ülkelerin enerji yönetimleri için hayati önem taşımaktadır. Enerji planlamaları, bir ülkenin geleceğini, refahını ve aynı
MMO Sayfa 7 17.10.2009 zamanda krizlerini de belirlemektedir. Ülke enerji yönetimlerinin ileriye dönük planlama hatası yapma rahatlığı bulunmamaktadır. Hata yapıldığında bunun bedelinin çok ağır ödendiği görülmektedir. Geridönüşüm sonrası kalan kentsel çöpleri biyokütle yakıtı, yerel linyit ile birlikte yakabilecek, yerli mühendislik kapasitesiyle tasarımı yapılmış, yerli imkanlarla imal edilmiş, yerli personel ile montajı yapılmış, yerli personel ile işletilen ortak yanma termik santarlleri sayısını hızla artırmalıyız. BüyükŞehir belediyelerinin kendi bölgelerindeki yerel kömür yataklarını sahiplenmelerini sağlayacak yasal imkanları oluşturmalıyız. Bursa BüyükŞehir Belediyesi Keles linyitlerini, Manisa ve Soma Belediyeleri Soma-C santralini, Kayseri Belediyesi kendi başına veya Malatya ve Maraş Belediyeleri ile birlikte Afşin Elbistan C veya D santrallerinden birinin işletmesini, Konya belediyesi Ilgın ı devralabilir. Belediyeler ve belediye birlikleri, linyit yataklarını TKİ den devir alır, yapım ihalesineye çıkar, teklifleri değerlendirir, santrali işletir, çöpü yakar, elektrik üretir, satar, başka sosyal projeler için hazır parasal kaynak sağlayabilir. Ülkemizde enerji sektöründe 20 yıldır uygulanan politikalarla toplumsal ihtiyaçlar ve bunların karşılanabilirliliği arasındaki açı her geçen gün daha da artmaktadır. Ülkemizde enerji sektörünün gerek stratejik önemi gerekse kaynakların rasyonel kullanımı, düzenleme, planlama, eşgüdüm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu açısından önemli eksiklikler mevcuttur. Öz kaynakların -finansman kaynakları ve rezervlerin- en iyi şekilde değerlendirilmesi temel ölçüt alınarak, ülke düzeyinde enerjinin öncelik ve gereksinimlerini tartışmalı, ulusal ve kamusal çıkarları gözeten ve üzerinde ilgili tüm kesimlerce ortaklaşılan enerji plan ve politikaları belirlemeliyiz. Kamunun şu anda yatırım yapması ortadan kalkmıştır. Kamusal planlama, kamusal üretim ve yerli kaynak kullanımını reddeden özelleştirme politikalarından vazgeçmeli, kamunun eli kolu bağlamamalı, gerektiğinde kamu eliyle yatırımlar yapabilmeliyiz. Kamu santrallerinin rehabilitasyon yatırımlarına öncelik vermeliyiz. Termik Santral rehabilitasyon gerçekleştirme sürelerini hızlandırıcı teşvikler almalıyız. Yabancı firmaların Amil-i Mütehassıs olmadıkları daha önce yaptıkları çalışmalardan bellidir. Amil-i Mütehassıs kavramı ile yabancı firmalara ihalesiz rehabilitasyon işlerinin verilmesini durdurmalıyız. Enerjinin üretimi ve yönetiminde en temel unsur olan insan kaynağımızın eğitimi, istihdamı, yeterli ücret konularına gereken önem vermeliyiz. Dışa bağımlı yakıt miktarını azaltmalıyız, enerji arz güvenliği riskini azaltmalıyız, doğalgaz, ithal kömür kullanımının dış alımını azaltmalıyız. ÇED raporları ve EPDK lisans detaylarına ulaşımda, kamuoyu için saydamlık sağlamalıyız. Detaylarda, proje gelişim raporlarında, aylık güncelleme yapilmasını sağlamalıyız. olarak enerji ile ilgili tüm kurumların çalışmalarında şeffaflaşmasını, bilgilerin yaygınlaşmasını, herkesçe erişilebilir ve kullanılabilir olması gerektiğini savunuyoruz. Kurumların yaptığı ikili anlaşmaların ticari sır içeren hükümleri belki kamuoyunun yaygın bilgisine sunulmayabilir ancak hiç bir anlaşma ülke çıkarlarının üzerinde olamaz, hiç bir bilgi bir ülkenin kurumlarından ve yurttaşlarından saklanamaz. Ülke çıkarlarını koruma görevi de yalnızca gizlenen anlaşmaları imzalayan kamu görevlilerinin tekelinde olamaz
MMO Sayfa 8 17.10.2009 ÇED raporu ve EPDK lisans tadilatlarında yakıt değişimine, özellikle yerli kömürden ithal kömüre geçişe, abartılı kapasite artırımlarına kesinlikle izin vermemeliyiz. EPDK bir lisans veriyorsa çok iyi değerlendirme yapması lazımdır. Lisans alan firma piyasadan kolayca finansman da bulabilmeli. Lisans bir anlamda projeyi bankable yapabilmeli. Eğer bu değerlendirmeyi EPDK yapamıyorsa, MMO yapar ve yapmaya taliptir. İthal kömür yakıtlı yeni santrallere lisans vermekte titiz davranmalı, önce öz kaynaklarımızı/ yerel linyitlerimizi değerlendirmeliyiz. Enerji arz güvenliği en öncelikli konudur. İthal kömür kullanan termik santrallerini Karadeniz kıyısına yapmak bize göre çok risklidir. Boğazlar bu kadar yoğun gemi trafiğini kaldıramaz. Iskenderun körfezine, Hatay ve Mersin kıyılarına ithal kömür santrali yapma konusunda lisans sınırlaması getirmeliyiz. Şu anda abartılı sayıda konuyu bilen bilmeyen kuruluş lisans almak için başvurmuştur. Başvuru yapan çoğu firmanın, teknik, ticari, finansal yeterliliği tartışmalıdır. Enerji verimliliği yatay ve dikey sektörlerde artırmalıyız. Enerji sektörünün özellikle arz politikalarında enerji, verimliliğine özel bir yer vermeliyiz. Enerji verimliliği konusunu enerji sektörünün arz politikaları arasında yer vermeli, enerji verimliliği yatırımlarını enerji sektörü yatırımları arasında saymalıyız. Daha çok yerli linyit/kömür/ biyokütle yakan, temiz ve verimli teknoloji kullanan termik santraller inşa etmeli, yeni yazılım ve donanımları kullanarak kendimiz tasarımlarını yapmalı, kendimiz imal etmeli, kendimiz monte etmeli, kendimiz çalıştırmalı ve işletmeliyiz. Daha çok yerli imkanı, yerli mühendisliği, yerli tasarımları kullanmalıyız. Daha çok sayıda rüzgar santrali, yenilenebilir enerjiler, hidrolik santraller inşa etmeli, yeni yazılım ve donanımları kullanarak kendimiz tasarımlarını yapmalı, kendimiz imal etmeli, kendimiz monte etmeli, kendimiz çalıştırmalı ve işletmeliyiz. Üniversitelerimizde genç mühendislerimize/ akademisyenlerimize daha çok master/ doktora/ doktora sonrası araştırma imkanları vermeli, onlara daha çok yazılım/ donanım sağlamalı, yerli teknolojilere/ yerli yakıt kullanımı için Üniversitelerimizdeki akademik/ bilimsel araştırmalara daha çok araştırma fonları, daha çok para ayırmalıyız. TUBITAK Marmara MAM benzeri akademik bilimsel araştırma kuruluşlarımızın sayısını arttırmalıyız. Kayseri Erciyes Üniversitesinde Temiz Kömür Yakma / Kömür eleme/temizleme Teknolojileri, AfsinElbistan da Linyit/Kömür Yakma Teknolojileri, Alaçatı da Rüzgar Santralleri, Ege Bölgesinde Jeotermal Enerji, Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Hidrolik Enerji Araştırma Merkezleri kurmalıyız. Kamu İhale Kanunu nda sadece en ucuz olanı seçme değil, akreditasyon sonucu sıralamalı ve ömür boyu enerji tüketim masraflarını, fiyatla birlikte değerlendirecek bir sistem için değişiklik yapmalıyız. Enerjinin en ekonomik yoldan kullanılması için, yük yönetimi yaparak yükün pik saatler dışına kaydırılmasına çalışmalıyız. Bunun için gerekli stratejileri çizmeli/ projeleri yapmalı/ yatırım programları oluşturmalıyız. En Derin Saygılarımızla. Haluk Direskeneli, ODTU Makina 1973, MMO 6606 MMO Ankara/Kayseri, 16-17 Ekim 2009
MMO Sayfa 9 17.10.2009 KAYNAKLAR UYSAL Bekir Zühtü (2008), Temiz Kömür Teknolojileri, ODTÜ Mezunlar Derneği Paneli, GÖKALP Iskender (2008), ICARE- CNRS France, Türkiye nin Enerji Bağımsızlığında Kömür ve Linyitin Rolü, ve Diğer Bazı Konular, ODTÜ Temiz Kömür Teknolojileri Paneli, GÖKALP Iskender(2007), ICARE France, Intelligent Utilisation of Afşin Elbistan Lignites, ERSOY Mücella (2008), TKİ, TKİ ve Temiz Kömür Teknolojileri Konusu Alanındaki Girişimleri, ODTÜ Mezunlar Derneği Temiz Kömür Teknolojileri Paneli, DEMIRBAS Ayhan (2003) Combustion Characteristics of Different Biomass Fuels, ITU BİLİRGEN Harun (2006), Lehigh University, Use of Power Plant Waste Heat to reduce Coal Moisture provides Plant Performance and Environmental Benefits, KINCAY,Olcay, ÖZTÜRK Recep (2003); YILDIZ Technical University Istanbul, Thermal Power Plants in Turkey, 2003, Taylor & Francis, Energy Resources (18 s) BALAT Mustafa (2006); KTU, Turkey s Coal Potential and Future Appearences, Taylor & Francis, Energy Resources (10 s) HEPBAŞLI Arif (2004); Ege University Izmir, Coal as an Energy Source in Turkey, Taylor & Francis, Energy Resources (9 s) DPT Kömür Raporu (2001), 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Enerji Ham Maddeler Alt Komisyonu, Kömür Çalışma Gurubu, ŞENGÜLER İlker(2007), Enerji Bütünlemesinde Kömürlerimiz ve Havza Planlaması, MTA ŞENGÜLER İlker(2008), Türkiye nin Linyit SWOT Analizi, MTA BAŞARAN Muzaffer (2008), Kamu Santrallerinde Yerli Malzeme Kullanımı DEK-TMK TÜRKYILMAZ, Oğuz (2009), Türkiye nin Enerji Görünümü, MMO ÖZDEMİR, H.Caner (2008), Zonguldak Bölgesi Enerji Profili, MMO YILMAZ, Şayende (2009), Akışkan Yataklı Santraller- Çan Örneği, MMO TUNCER, Koray (2009), Türkiye de Termik Santrallerin Durumu, MMO YALMAN Şuayip (2009) Enerji Verimliliği Mevzuatında Odamızın yeri ve Görevleri, MMO BAXTER Larry (2004) Biomass Coal Co-Combustion, Brigham Young University UT TEIAS Energy Projection 2006-2015 http://energynewsletterturkey.blogspot.com/