KTÜ Harita Mühendisliği Bölümü İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ DERSİ DERS NO#1 KONU: - İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞGÜVENLİĞİ KAVRAMLARI - İSİG NİN GELİŞİM SÜRECİ Yrd. Doç.Dr. H. Ebru ÇOLAK ecolak@ktu.edu.tr
Başlıklar İş Güvenliği nedir? İş Güvenliğinin önemi İş Güvenliğinin amacı İşçi sağlığı nedir? İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin gelişim süreci
Memleketimden insan manzaraları
İş Güvenliği nedir? İşyerinde, çalışma koşullarından kaynaklanan, çalışanlara yönelik tehlikelerin araştırılması ve önlenmesi amacıyla yapılan yöntemli çalışmaların tümüne iş güvenliği denir. İş güvenliği: İşyerini, işin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak için yapılan sistemli çalışmalardır.
İş Güvenliğinin önemi Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya çıkmıştır. İş yerlerinde güvenliğe tehdit unsur eden problemleri önceden tespit ederek, iş yerlerini güvenli hale getirmek gerekmektedir.
İş Güvenliğinin önemi İş güvenliği kavramı kapsar; çalışanların can güvenliği ve sağlığı, makine araç ve gerecin güvenliği, işyerinin güvenliği, çevrenin güvenliği, üretilen malın güvenliği Bu nedenle denilebilir ki, bir iş yerinde değil, bir ülkede İş Güvenliği varsa orada sağlık ve mutluluk vardır. İş güvenliği yoksa, can kaybı, sakatlık, hastalık, para ve zaman kaybı vardır. Bu nedenle iş güveliği önemlidir!!
İş Güvenliğinin Amacı 1. Çalışanları korumak ve onlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak, 2. Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak, 3. İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak, 4. İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza indirebilmek, 5. Üretimin güvenliğini korumak, 6. İşletmenin güvenliğini sağlamak, 7. Ekolojik çevreye zarar vermemek.
İşçi Sağlığı Bütün mesleklerde çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst düzeyde tutmak, çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek, çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.
İş güvenliği yok dedi vinç altında can verdi İSKİ nin Melen Projesi nde mühendis olarak çalışan Gülseren Yurttaş, projenin Boğaz geçiş inşaatının Sarayburnu şantiyesinde işe başladığı ilk gün, kaza geçirdi. Ayağına demir saplanan Yurttaş, "Burada iş güvenliği yok" dedi. Yurttaş, önceki gün şantiyede üzerine düşen 3 ton ağırlığında, 20 metre uzunluğundaki vincin taşıyıcı kolu altında can verdi. 34 yaşındaki Gülseren Yurttaş, Yıldız Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü nü 1996 de bitirdi. Melen Çayı nın suyunu İstanbul un Avrupa yakasına aktaracak olan "Asya Bölgesi Muhtelif İçme Suyu Şebekesi Kat Ayrımı İnşaatı Yeni Boğaz Geçiş Projesi"ni üstlenen taşeron Deniz Teknolojisi Limited Şirketi nde (DETEK) çalışıyordu. İlk iş gününde Gülseren Yurttaş ın ayağına demir saplandı. Gülseren Yurttaş kaza üzerine "Bu işyerinde kelle koltukta çalışıyoruz. Hiçbir tedbir alınmamış. Ama ben bunların üstesinden geliceğim" dedi. Bir süre sonra da bir işçinin kafasına demir parçası düştü. 27 Eylül 2007 de saat 19.00 sıralarında şantiyede 20 metre uzunluğunda, 3 ton ağırlığındaki boruları taşıyan vincin mili kırıldı ve "Bom" adı verilen taşıyıcı kol, Gülseren Yurttaş ın üzerinden düştü. Yurttaş, Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi ne kaldırılmak istenirken yaşamını yitirdi. -------------------------------------------- İSKİ nin Melen Projesi kapsamında Sarayburnu ndaki şantiyede çalıştığı sırada 27 Eylül 2007 de vinçten kopan bom adlı parçanın altında kalarak yaşamını yitiren harita mühendisi Gülseren Yurttaş ın ölümüyle ilgili davada sanıklara taksirle adam öldürme suçundan verilen hapis cezası para cezasına çevrildi.
Olayda kusurlu bulunan üç kişi 12-18 bin lira para cezası aldı, bu cezalar da taksite bağlandı.. Üç-altı yıl ceza istenmişti.. Kusur asli ama... Kararını açıklayan mahkeme hakimi, Kayın ın beraatine karar verdi. Sanık Navruz un tali kusurlu olduğunu belirten hakim önce iki yıl hapis cezası verdi, sonra cezayı bir yıl sekiz aya indirdi. Bu ceza da 12 bin 100 bin TL adli para cezasına çevrildi ve birer ay ertelemeli 24 ay taksitle ödenmesine hükmedildi. Sanıklar Ali Enes Ediz ile Kürşat Özarslan ın ise asli kusurlu nı vurgulayan hakim, üçer yıl hapisle cazalandırılmalarına karar verdi. Bu cezalar günlüğü 20 TL den 18 bin 200 er TL para cezasına çevrildi ve birer ay arayla 10 taksitle ödenmesine karar verildi. Özarslan, Ediz ve Navruz un altı ay süreyle mesleklerinin icrasından yasaklanmasına da hükmedildi. Aile: Demek bu suçun cezası yok...
Dünyada İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi Sanayi Devrimi öncesinde, çalışanların sağlığı ile yapılan iş arasındaki ilişkileri ilk olarak Yunanlı düşünür Heredot un araştırdığı ileri sürülmektedir. Heredot işçilerin sağlıklı olması, dolayısıyla verimli çalışabilmeleri için kendilerine yeterli besin verilmesi üzerinde durmuştur. Aynı çağlarda Eflatun ve Aristotales in de iş kazalarına ilişkin açıklamalar yaptıkları bilinmektedir. Bilimsel esaslara dayanılarak, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunu ilk olarak İtalya da 17 yy.da Bernandino Ramazzini ele almış, kendi tecrübe ve bulgularına dayanarak yazdığı meslek hastalıkları kitabıyla işçi sağlığının kurucusu olarak tarihe geçmiştir.
Sanayi Devrimi sonrası dünyadaki gelişmeler Sanayi Devrimi sonrasında ise, bilimsel anlamda ilk gelişmeler İtalya da ortaya çıkmasına rağmen İngiltere de gelişim göstermiştir. Bu kapsamda İngiltere de kanunlar çıkarılmış ve diğer ülkelere örnek olmuştur. İş kazasına uğrayanlara tazminat ödenmesi ilk kez Almanya da 1885 yılında gerçekleşmiştir. Sonra Avrupa ve Amerika da uygulanmaya başlanmıştır. 1919 yılında Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletlere bağlı olarak kurulmuş ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda önemli düzenlemeler ve çalışmalarda bulunmuştur.
Dünyada İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi 19 yy başlarında çalışma koşullarının devlet müdahalesi ile düzenlenmesi gereği doğmuş ve yasal düzenlemeler yapılmıştır: 1- Çalışma süresi 10 saate indirilmiştir. 2-1833 yılında çıkarılan fabrikalar yasası ile 9 yaşın altındaki çocukların çalıştırılması yasaklanmıştır. 3-18 yaşın altındaki çocukların gece çalışmaları yasaklanmıştır 4-1842 yılında kadın ve çocukların maden ocaklarında çalışmaları yasaklanmış 5-1844 yılında fabrikalarda işyeri hekimi bulundurmak zorunluluğu getirilmiştir. İş kazasına uğrayanlara tazminat ödenmesi esası 1885 te Almanya da uygulanmaya başlamıştır.
Türkiye de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi Osmanlı imparatorluğunda ilk sanayileşme çabaları 19 yy da sanayi devriminin etkisiyle başlamıştır. a) Tanzimat tan önceki dönem : - üretim şekli zanaatkarlıktı. - Loncaların işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda çalışmalar yaptığı bilinmektedir. b) Tanzimat ve meşrutiyet dönemi - iş ilişkilerinin düzenlenmesi Mecelle çerçevesinde yapılmıştır. - İşçileri korumak amacıyla çıkartılan ilk mevzuat 1865 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi dir. - İşçi sağlığı ve iş güvenliği olarak kendi dönemi açısından oldukça çağdaş sayılabilecek bir gelişme 1869 tarihli Maadin Nizamnamesi dir. - Bu dönemde, işçilere yönelik koruyucu mevzuatın yalnızca maden işçilerine yönelik olmasının nedeni : çok sayıda işçi çalıştıran maden kömürü sektörü dışında önemli sayılabilecek başka bir sanayinin olmayışıdır.
Türkiye de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi c) Cumhuriyet dönemi: - 1921 yılında Ereğli havzasında çalışan maden işçilerine uygulanacak hükümler getiren kanun ile ülkemizde ilk defa iş süresini 8 saatte sınırlandırılmış ve 18 yaşından küçük işçilerin maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır. -1924 tarihli ve 394 sayılı Hafta Tatili kanunu çalışanlara haftada 1 gün tatil hakkı getirdiğinden önemli bir gelişmedir. - 1926 yılında 818 sayılı borçlar kanunu yürürlüğe girmesi işçi sağlığı-iş güvenliği konusunda ayrıntılı hükümler getirmiştir. -1930 tarihli önemli bir kanun 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha kanunudur. Kanunda çocuk ve kadın işçilerin korunmasına iş yerlerinde iş yeri hekimi bulundurulmasına belirli büyüklükteki iş yerleri için revir veya hastane açılması hükümleri yer alır. -1937 yılında 3008 sayılı iş kanunu yürürlüğe girmiştir. Böylece ilk kez işçi sağlığı iş güvenliği konusu ayrıntılı ve sistemli olarak düzenlenmiştir.
Türkiye de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi -1945 yılında 4792 sayılı kanunla işçi sigortalar kurumu yürürlüğe girmiştir. - 1945 yılında 4772 sayılı kanunla iş kazalarıyla meslek hastalıkları ve analık sigortaları kanunu yürürlüğe girmiştir. - - 1946 yılında Çalışma Bakanlığı kurulmuştur. - -1950 de 5690 sayılı kanunla sanayi ve ticarette iş teftişi hakkındaki 81 numaralı milletler arası sözleşme yürürlüğe girmiştir. - - 3008 sayılı iş kanunu 1967 yılında 931 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Bunun yerine 25/08/1971 tarihinde 1475 sayılı iş kanunu yürürlüğe girmiştir. - -22/05/2003 tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna dayalı olarak 09/12/2003 tarihli İşçi sağlığı ve iş güvenliği yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. - 20/06/2012 tarihinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yürürlüğe girmiştir.