Optimum A Tasar m (Optimum Network Design) Optimum A Tasar m (Optimum Network Design) yaz l mlar n n amac, bir lojistik a n n (tedarik zincirinin) stratejik seviyede optimum (en iyi) tasar m n yapmakt r. Bu seviyedeki kararlar di er seviyelerdeki tüm kararlara girdi te kil etti inden optimum a tasar m tüm lojistik kararlar aras nda en önemli olan d r. Optimum A Tasar m için kullan lan yöntemler Endüstri Mühendisli i disiplini alt nda yer alan ve Yöneylem Ara t rmas (Operations Research) ad verilen matematiksel ve i lemsel yöntemler geli tiren bilim dal n n konusuna girer. Pratikte, a tasar m PlanLM, Supply Chain Guru, IBM ILOG LogicNet Plus XE, Ortec Boss, Insight SAILS gibi özelle mi optimizasyon bazl yaz l mlar ile gerçekle tirilir. Bu yaz l mlar, lojistik a nda yer alan ve alma potansiyeli bulunan ve üretim, da t m ve sat ta kullan lan tüm tesis ve ma azalar n lokasyonlar n, bunlar aras ndaki mesafeleri, ta ma maliyetlerini, talep miktarlar n, kapasite k s tlar n ve di er pek çok veriyi girdi olarak al r. Sonuç olarak ise nerelere hangi tesislerin kurulaca n, hangi kapasitede kurulaca n ve i letilece ini, ne tür ta mac l k sistemleri kullan laca n ve y ll k hacim olarak hangi noktalar aras nda ne kadar ak olaca n belirler. Optimum A Tasar m na bu bölümde iki örnekverilecektir. lk örnek olarak, ekil6.10da stanbul ilindeki itfaiye istasyonlar n n optimum (en iyi)yerle imi ile ilgili bir ara t rma projesinin sonuçlar gösterilmektedir (Çatay, 2011). Siyah noktalar itfaiye istasyonlar için optimum a tasar m sonucunda önerilen yerle im noktarlar n göstermektedir. Sonuçlar resmedilen model,120 itfaiye istasyonunun kuruldu u bir senaryoyu konu almaktad r. Optimum A Tasar m na örnek olarak stanbulda tfaiye istasyonlar n n yerle imi için önerilen noktalar ( Çatay, 2011) kinci örnek olarak, ekil 6.11de bir içecek firmas n n Türkiye içindeki tedarik zinciri a planlanm ve resmedilmi tir.h zl tüketim sektöründen verilen bu örnekte mor üçgenler potansiyel üretim noktalar n, ye il kareler potansiyel da t m merkezlerini, mavi daireler ise firman n nihai mü terilerini (perakendeciler) göstermektedir. Potansiyel üretim tesislerinden birinin ve potansiyel da t m merkezlerinden birinin optimum a tasar m nda yer almad yani firma taraf ndan aç lmamas gerekti i ekilde görülebilir. Sar çizgiler, tedarik zincirindeki noktalar aras ndaki ak lar göstermekte olup çizgi kal nl klar o iki nokta aras ndaki ak n hacmi ile orant l çizilmi tir.
Bu ikinci örnek, sadece Optimum A Tasar m na de il ayn zamanda Optimum Da t m Planlamaya da bir örnek olarak dü ünülebilir; zira sadece a da yer alacak noktalar belirlenmemi, ayr ca hangi noktalara nerelerden ne miktarlarda da t m yap laca da belirlenmi tir. ekil 6.11: Optimum A Tasar m ve Optimum Da t m Planlamaya örnek olarak bir içecek tedarik zincirinin tasar m önerisi (Kaynak: dijitalis.com) ekil 6.12: Optimum Da t m Planlamaya örnek olarak ABDden bir rota planlama örne i (Kaynak: dijitalis.com) Optimum Da t m Planlama(Optimum Distribution Planning) Optimum Da t m Planlama (Optimum Distribution Planning) yaz l mlar ürünlerin ula t r lacaklar noktalara hangi yollarla ve rotalarla ula t r laca n planlar. Burada da yine optimizasyon bazl yaz l mlar kullan l r. Optimum Da t m Planlama yaz l mlar na bir örnek ekil 6.12de verilmektedir. A.B.D.deki bir firman n mü terilerine da t m merkezinden gerçekle tirdi i da t mlar da t m merkezinden ba lay p yine da t m merkezinde biten turlar (çizgilerden olu an ekiller) üzerinde gerçekle mektedir. Bu ekilde k rm z kare firman n da t m merkezini, mavi üçgenler ise firman n mü terilerini temsil etmektedir. E er bu rotalar uzun süre (örne in 6 ay) boyunca kullan l yorsa bunu Optimum Da t m Planlama olarak s n fland rmak do ru olur. E er rotalar çok s k (örne in her gün) yeniden olu turuluyorsa bunu Nakliye Yönetimi ya da Sat /Da t m Yönetiminin bir parças olarak dü ünmek daha uygun olur. 132
ekil 6.13: Bir Talep Planlama yaz l m nda talep tahmin parametrelerinin modele girdi olarak tan mland ekran (Kaynak: Edes ve K nayyi it, 2007) ekil 6.14: Bir Talep Planlama yaz l m nda hesaplanan talep tahminlerinin raporland ekran (Kaynak: Edes ve K nayyi it, 2007) Talep Planlama (Demand Planning) Talep Planlama (Demand Planning) sistemlerinin temel fonksiyonu geçmi talep verilerini kullanarak, gelece e yönelik talep tahminlerini yönetmektir. Bu talep tahminleri her bir ürün-mü teri ikilisi için olabilece i gibi, ürün veya mü teri kümeleri için topluca da yürütülebilir. Bu tür sistemlerde geçmi dönem sat bilgileri, ürün ve mü teri ile ilgili bilgiler, sat lar etkiledi i dü ünülen faktörlerin listesi ve tarihsel de erleri ve gerçekle tirilecek tahminlerde hata pay n n en fazla ne kadar olaca sisteme girdi olarak verilir. Sistemin sunaca sonuçlar n ba nda talep tahminleri gelmekle beraber, bu tahminlerin güven aral klar, yeni kavray lar destekleyen grafikler ve tahmin edilen de erlerin gerçekle en de erlerle kar la t rmas da sunulur. 133
Sürekli Takip Stok Politikas Ürün No 1 Ürün No 2 Geri K (sipari maliyeti) i (faiz oran %) h (elde tutma maliyeti) c (de i ken maliyet) p (sipari kar layamama maliyeti ) L (teslim süresi) 4.0000 0.0014 0.0254 22.0000 1.0000 2.0000 K (sipari maliyeti) i (faiz oran %) h (elde tutma maliyeti) c (de i ken maliyet) p (sipari kar layamama maliyeti ) L (teslim süresi) 3.0000 0.0012 0.0341 24.000 1.0000 4.0000 Raporu Kapat Ortalama Talep Talep Tahmininin Standart Sapmas Teslim Süresindeki Ortalama Talep Teslim Süresindeki Talebin Standart Sapmas 100.9753 2.4526 201.7435 3.1245 Ortalama Talep Talep Tahmininin Standart Sapmas Teslim Süresindeki Ortalama Talep Teslim Süresindeki Talebin Standart Sapmas 99.4865 3.8964 397.5431 7.8729 Optimal Stok Politikas Q (sipari miktar ) 1-F(z) F(z) z s (emniyet sto u) L(z) n(s) 168.1974 0.0475 0.9524 1.7668 207.4562 0.0197 0.0649 Optimal Stok Politikas Q (sipari miktar ) 1-F(z) F(z) z s (emniyet sto u) L(z) n(s) 138.2456 0.0438 0.9578 1.7241 411.5863 0.0187 0.1449 ekil 6.15: Bir Stok Optimizasyonu yaz l m nda, Sürekli Takip stok politikas için hesaplanan optimal stok politikas (Kaynak: Edes ve K nayyi it, 2007) Periyodik Takip Stok Politikas Optimal Stok Politikas Ürün No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Optimal Q (sipari miktar ) 169.9521 163.6844 162.4516 115.8876 197.6664 140.7843 49.4347 129.3789 49.1456 114.2798 Optimal s (emniyet sto u) 378.4561 576.1274 432.5722 256.1567 577.4134 618.2357 66.4024 220.4796 85.1456 277.9943 Ayr nt lar Göster Geri Raporu Kapat ekil 6.16: Bir Stok Optimizasyonu yaz l m nda Periyodik Takip stok politikas için hesaplanan optimal stok politikas (Kaynak: Edes ve K nayyi it, 2007) ekil 6.13 ve 6.14te bir Talep Planlama yaz l m ndan örnek ekran görüntüleri sunulmaktad r. ekil 6.13te, talep tahmini için gerekli parametrelerin kullan c taraf ndan tan mlanmas istenmekte, ekil 6.14te ise üretilen talep tahminleri raporlanmaktad r. Stok Optimizasyonu (Inventory Optimization) Stok Optimizasyonu (Inverntory Optimization) yaz l mlar, depolarda her bir ürün için tutulan güvenlik sto u ve sipari adedi de erlerinin optimum (en iyi) de erlerinin hesaplanmas n hedef al r. Bu stok miktarlar ve sipari adetleri, mü terilere sunulmas planlanan hizmet kalitesine (örne in, zaman nda yap lan teslimlerin oran ) ba l olarak hesaplan r. Stoklarda çok yüksek miktarda ürün tutulmas hizmet kalitesini artt rmakla beraber sto a ba lanan finansal kaynaklar kabul edilemeyecek kadar fazla olabilir. Öte yandan, çok az stok tutarak stok tutma maliyetlerini azaltmaya çal mak hizmet kalitesinde dü ü e yol açabilir. Önemli olan, mü teri taraf ndan istenilen, firma taraf ndan hedeflenen veya sözle mede yer alan hizmet kalitesini en az maliyetle sa layabilmektir. Stok optimizasyonu yaz l mlar sadece bir tek depo için de il bir tedarik zinciri boyunca yer alan çok katmanl depolardaki stok miktarlar n n kombine bir biçimde topluca hesaplanmas n da içerebilir. 134
ekil 6.15 ve 6.16da bir Stok Optimizasyonu yaz l m taraf ndan üretilen optimal stok politikalar ile ilgili raporlar sunulmaktad r. Her iki ekilde de her bir ürün için hesaplanan optimal sipari miktar (sipari adedi) ve emniyet sto u de erleri ile ilgili di er bilgiler raporlanmaktad r. Gerçek hayat uygulamalar nda, özellikle çok fazla say da ürün stoklanan depolarda bu ekilde otomatik olarak hesaplanan kararlar verimlili i önemli ölçüde artt rmaktad r. Bununla beraber, pratikte ço u kez, özellikle kritik önem ta yan ürünler için otomatik hesaplanan de erler planlama pozisyonundaki firma çal anlar taraf ndan revize edilerek uygulamaya konulur. Operasyonel Bilgi Sistemleri letmelerin bünyesinde icra edilen (i) Tedarik ve Envanter Yönetimi, (ii) Üretim Planlama ve Kontrolü (varsa), (iii) Pazarlama, Sat ve Da t m Yönetimi, (iv) Finans ve Maliyet Yönetimi ve (v) nsan Kaynaklar ( K) Yönetimi fonksiyonlar Kurumsal Kaynak Planlama KKP (Enterprise Resource Planning-ERP)yaz l mlar ile yönetilir. letmelerde yayg n olarak kullan lan KKP yaz l mlar aras nda SAP ERP, Oracle Applications, IFS, Microsoft Dynamics NAV, IAS, Logo Unity, Netsis ERP yer almaktad r. Geni kapsaml pazarlama ve sat i lemleri KKP yerine Mü teri li kileri Yönetimi (Customer Relationship Management - CRM) yaz l mlar ile yönetilmektedir. Bugün yayg n olarak kullan lan CRM yaz l mlar aras nda SAP CRM, Salesforce.com ve Microsoft Dynamics CRM yer almaktad r. KKP içinde yer alan lojistik modülleri ise Tedarik Yönetimi, Stok Yönetimi, Sat /Sipari /Da t m Yönetimi ve Depo Yönetimidir. Depo Yönetimi için KKP modülleri yerine tipik olarak bu amaçla yaz lm kapsaml Depo Yönetim Sistemleri (WMS) KKP ile entegre olarak kullan lmaktad r. Tedarik Yönetimi (Supply Management) Tedarik Yönetimi (Supply Management) yaz l mlar, tedarikçilerden gelen ürünlerin zaman nda, do ru miktarlarda ve istenen noktalara teslimini hedefler. Bu yaz l mlarda, tedarikçilerin (ürün sa lay c lar n) geçmi teslimatlar n n tarihsel verileri tutularak performans ölçümü ve tedarik zincirine dönük planlamalar gerçekle tirilir. ekil 6.17 ve 6.18de bir KKP yaz l m n n Tedarik Yönetimi Modülünden örnek ekran görüntüleri sunulmaktad r. Stok Yönetimi (Inventory Management) Stok Yönetimi (Inventory Management) yaz l mlar, operasyonel seviyede stoklar n takibini, planlamas n ve yönetimini sa lar. Bu yaz l mlar, stok planlama yaz l mlar n n belirledi i optimum stok seviyelerini ve sipari adetlerini girdi olarak kabul eder ve planlanan stratejilerden sapmalar gerçekle ti inde gerekli ad mlar n at lmas n sa lar. Bu yaz l mlar n sundu u fonksiyonlar n baz lar unlard r: Talep tahminlerindeki de i ikliklerin stok planlamas na yans t lmas, stok miktarlar n n dinamik olarak zaman içinde takibi ve grafiksel gösterimi, emniyet stok seviyesinin alt na inen ürünlerin sipari bilgisinin kullan c lara sunulmas, vb. ekil 6.19 ve 6.20da bir KKP yaz l m n n Stok Yönetimi Modülünden örnek ekran görüntüleri sunulmaktad r. Sat /Da t m Yönetimi (Sales and Distribution Management) Sat /Da t m Yönetimi (Sales and Distribution Management) yaz l mlar n n amac, operasyonel seviyede sipari lerin kar lanmas ve buna dönük da t m n en verimli ve en yüksek hizmet kalitesiyle gerçekle tirilmesidir. Bu yaz l mlar da t mla ilgili stratejik kararlar daha önce bahsedilen Optimum Da t m Planlama yaz l mlar ndan (ya da yaz l m modüllerinden) okuyarak stratejik planlara uygun operasyonel faaliyetleri yönetir. Bu yaz l mlar n önemli bir fonksiyonu, hangi fabrikadan hangi depoya, hangi depodan hangi mü teriye, hangi üründen, ne kadar ve ne zaman gönderilece inin planlanmas ve bu plan n i leyip i lemedi inin takibidir. 135
ekil 6.17: e-mor KKP yaz l m n n Tedarik Yönetimi Modülünde tedarikçi i lemleri ve bir tedarikçi için tutulan temel bilgiler (Kaynak: aqvilasoftware.com) ekil 6.18: e-mor KKP yaz l m n n Tedarik Yönetimi Modülünde bir tedarikçiden al nacak ürün ve hizmetlerin listelendi i ekran örne i (Kaynak: aqvilasoftware.com) 136
ekil 6.19: e-mor KKP yaz l m n n Stok Yönetimi Modülünde stok i lemleri ve bir ürüne ait temel stok parametreleri (Kaynak: aqvilasoftware.com) ekil 6.20: e-mor KKP yaz l m n n Stok Yönetimi Modülünde bir ürüne ait temel stok parametrelerine yak ndan bak (Kaynak: aqvilasoftware.com) Depo Yönetimi (Warehouse Management) Herhangi bir depodaki tüm bilgilerin tutuldu u ve tüm süreçlerin elektronik olarak yönetildi i yaz l mlara Depo Yönetim Sistemi - DYS (Warehouse Management System - WMS) ad verilmektedir. DYS, depo/da t m merkezlerindeki mevcut sto u, depolama kaynaklar n, elleçleme ekipmanlar n, insan kaynaklar n ve bilgisayar sistemlerini bütünle tirerek süreçlerin gerçek zamanl ve kurall olarak do ru ve verimli ekilde kontrol edilmesi ve yönetilmesini sa lar. ekil 6.21 ve 6.22de Mantis Logistics Vision Depo Yönetimi Yaz l m ndan örnek ekran görüntüleri sunulmaktad r. 137
DYS içindeki fonksiyonlar genel bir öncelik s ralamas ile (1) Stok Do rulu u, (2) Kaynak Yönetimi/Tasarrufu, (3) nsan Ba ml l n n Azalt lmas, (4) Performans Ölçümleme, (5) Operasyonel Raporlama ve (6) Katma De erli Hizmetlerin Yönetimidir. Ünite 5te anlat ld üzere DYS yaz l mlar u bilgileri ve di er pek çok bilgiyi saklamaya ve takibe olanak tan r: Çal anlar n bilgileri ve performans ölçümleri, depoda yer alan ürünler, ürünlerin özellikleri, deponun hizmet sundu u mü teriler, mü terilerin özellikleri, depodaki bütün konumlar n, gözlerin, bölgelerin listesi ve özellikleri, gerçekle en tüm sipari lerin içerikleri, sipari lerdeki hangi kalemlerin (sat rlar n) ne ölçüde sevk edilebildi i, iadeler, yap lan tüm mal kabuller, raflama i lemleri, sipari toplama listeleri, paket bilgileri ve di er sevkiyat bilgileri. Endüstride DYS yaz l mlar KKP yaz l mlar n n bir parças ya da modülü olarak kullan labilece i gibi Mantis Logistics Vision, Manhattan WMS gibi depo yönetimini en ince ayr nt s na kadar titizce ele al p yürüten yaz l mlar da mevcuttur. www.mantis-international.com, bit.ly/z1cfja DYS sistemleri ile ilgili en önemli kavram karga as (özellikle DYS/WMS modülü olmayan) KKP yaz l mlar ndaki Stok Yönetimi modülleri ile kar la t r l p gerekli olup olmad n n tart lmas d r. Bu sebeple bu bölümde DYS ve KKP yaz l mlar n n bir kar la t rmas sunulacakt r. Anlat lan kar la t rma özet olarak Tablo 6.2de verilmi tir. DYS ve KKP yaz l mlar n n ortak paydas ve birincil hedefi stok yönetimidir. Bununla birlikte stok yönetimindeki parametreler her iki sistemi birlikte kullan m n zorunlu k lar. Sto un miktar, KKPde ürün baz nda ve sistemdeki tüm depolar için ayr ayr konsolide olarak tutulurken DYSde verilen bir depo için stok ambalaj baz nda detayl olarak (palet, koli, paket vb.) tutulur. Ayn zamanda DYS içinde her bir ambalaj n adresi yönetilir ve kaynaklar yönlendirilir. KKP içinde bu özellik sabit adresli basit depo uygulamalar d nda mümkün de ildir. Stok rotasyonu için FIFO (sisteme ilk giren ilk ç kar), FEFO (kullan m tarihi ilk olan sistemden ilk ç kar) kurallar DYS taraf ndan ambalaj baz nda kolayl kla yönetilirken KKPde bunun yönetimi mümkün de ildir. Sto un durumu (statüsü), sevk edilebilir (serbest) stok, kalite kontrolde onay bekleyen stok, hasarl stok, mü teri/sipari baz nda bloke stok gibi durumlar DYSde kolayl kla yönetilebilirken KKP üzerinde bu kavramlar yarat lan sanal depo stoklar ve transferleri olarak i lem görürler. Stoklar n lot/parti/batch baz nda takip edilmesi DYSde ambalaj detay nda kolayl kla yürütülebilir. KKPlerde ise bu ancak konsolide olarak takip edilebilir. E er transit stok hareketleri yap lmas gerekiyor ise, örne in bir tedarikçiden al nan mal do rudan mü teriye sevk edilecek ise, bunun depo giri ç k hareketi DYS üzerinden yarat lamaz. DYS fiziki olmayan hiçbir hareketi yapamaz. Bu i lem KKP Stok Yönetimi modülünde belge ile yap labilir. Stok yönetiminde di er önemli bir parametre sto un bedelidir. DYS sto un mali kay tlar n içermez be nedenle maliyeti kapsamaz. Bu i lemler KKP Stok Yönetim modülleri taraf ndan yönetilir. Tablo 6.2: DYS ve KKP yaz l mlar n n kar la t r lmas Stok Bilgisi DYS KKP Stok Miktar Detayl Konsolide Stok Durumu Detayl Ayr Depo Lot/Batch/Parti Evet Mümkün Stok Rotasyonu Evet Hay r Stok Adresi Evet Hay r Sanal Hareket Hay r Evet Stok Maliyeti Hay r Evet 138
ekil 6.21: Mantis Logistics Vision Depo Yönetimi Yaz l m nda depodaki lokasyonlar n doluluk oranlar n gösteren ekran görüntüsü (Kaynak: www.mantis-international.com) ekil 6.22: Mantis Logistics Vision Depo Yönetimi Yaz l m nda depoda yap lmas gereken mevcut i lemlerin listesini gösteren ekran görüntüsü (Kaynak: www.mantis-international.com) Nakliye Yönetimi (Transportation Management) Nakliye Yönetimi (Transportation Management) yaz l mlar operasyonel seviyede nakliyeye odaklan r. Bu yaz l mlar da t mla ilgili stratejik kararlar daha önce bahsedilen Optimum Da t m Planlama yaz l mlar ndan (ya da yaz l m modüllerinden), da t m planlar n ise yukar da bahsedilen Sat /Da t m Yönetimi yaz l mlar ndan al rlar. Bu yaz l mlar n verdi i kararlar aras nda en önemlisi hangi araçlar n hangi ürünleri hangi rotalar kullanarak da taca d r. 139
ekil 6.23: Oracle KKP yaz l m n n Nakliye Yönetimi Modülünde yap lacak sevkiyatlar n listelendi i sadele tirilmi ekran örne i (Kaynak: www.flickr.com/photos/oracle_images/5333947501/sizes/l/in/photostream/) ekil 6.24: SAP KKP yaz l m n n Nakliye Yönetimi Modülünde bir teslimat n planlanmas ile ilgili ekran örne i (Kaynak: www.gbs.com.tr) ekil 6.23te Oracle KKP yaz l m n n Nakliye Yönetimi Modülünden örnek ekran görüntüsü sunulmaktad r. ekil 6.24te de SAP KKP yaz l m n n Nakliye Yönetim Modülünden örnek ekran görüntüsü sunulmaktad r. Bu yaz l mlarla ilgili örnek bir çal ma Lojistik dergisinde sunulmaktad r (Orduhan, 2011). 140
ekil 6.25: Bir sipari e ait ürünlerin hangi kutulara ne ekilde yerle tirilece ini gösteren temsili bir yük planlama örne i (Kaynak: Ertek ve K l ç, 2006) Yük/Araç Planlama Yük/Araç Planlama (Truck Loading) yaz l mlar, sevkiyat yap lacak ürünlerin nakliye arac n n içinde (örne in kamyonun konteyneri veya bir t r n treyleri) ne ekilde yerle tirilece ini planlar. Bu plan yap l rken yerle tirilecek ürünlerin paket boyutlar, a rl, k r lganl k özellikleri ve rota üzerinde hangi s rayla bo alt laca son derece önemlidir. Bu üç boyutlu planlama problemi bir paketin içine hangi ürünlerin ne ekilde yerle tirilece i s ras nda da çözülmesi gereken bir problemdir, ancak araca yükleme nakliye performans n do rudan etkiledi i için bu tür yük/araç planlama yaz l mlar özellikle araca yap lan yüklemeyi konu al r. ekil 6.25te paket yükleme ile ilgili olarak Yük/Araç Planlama yaz l m nda ne tür bilgilerin gösterildi i temsili olarak gösterilmektedir. Araç yükleme konusunda literatür taramas içeren bir çal ma Lojistik dergisinde yer alm t r (Dayanç ve Ta k n, 2010). Bu yaz l mlara örnek olarak CargoWiz, MaxLoad Pro, ve Load Xpert verilebilir. Yayg n Yaz l m Sistemleri www.softtruck.com, www.topseng.com, www.loadxpert.com Yukar da belirtilen stratejik ve operasyonel seviyedeki yaz l mlar ayr paketler halinde, hatta farkl yaz l m firmalar ndan sat n al n p kullan labilir. Ancak, çok daha yayg n bir yakla m, yukar da belirtilen yaz l mlar ya da bir k sm n modüller olarak içinde bar nd ran entegre yaz l m çözümleridir. KKP yaz l mlar bu tarz entegre yaz l mlard r. Firmalar n pek ço u yukar da tek tek anlat lan yaz l mlar farkl yaz l mlar olarak sat n almak yerine tek bir KKP yaz l m n modülleriyle birlikte sat n almay tercih etmektedir. Dünyada KKP konusunda en tan nan firma Alman SAP yaz l m firmas d r. Çok yayg n iki ba ka yaz l m ise A.B.D. kaynakl Oracle ve Microsoft Dynamics yaz l mlar d r. Türkiye'de geli tirilen KKP yaz l mlar ba ta olmak üzere yayg n kullan lan KKP yaz l mlar ndan baz lar a a da gruplar halinde verilmektedir. 141
Türkiyede geli tirilen KKP yaz l mlar na örnekler vererek Internet sayfalar ndan inceleyin. Yurtd nda geli tirilen KKP yaz l mlar : www.sap.com,www.microsoft.com/dynamics/default.mspx,www.oracle.com, www.baan.com Aç k kaynak kodlu KKP yaz l mlar : www.openbravo.com, www.adempiere.com/adempiere_erp, www.compiere.org Türkiyede geli tirilen yaz l mlar n en büyük iki avantaj dü ük maliyet ve yerel destektir. Yurtd nda geli tirilen yaz l mlar n en büyük iki avantaj ise holding düzeyindeki operasyonlar yönetebilecek yap da kapsaml tasarlanm olmalar ve dünya çap nda tan n yor olmalar d r. Aç k kaynak kodlu yaz l mlar n en büyük avantaj sat n al m maliyetlerinin olmamas ; en önemli dezavantajlar ise kurmak ve sürekli olarak yönetebilmek için son derece uzman yaz l m mühendislerine ihtiyaç yaratmas d r. KKP yaz l mlar n ve yukar daki yaz l mlar seçerken baz genel özelliklerin bulunmas tercih edilir: Yaz l m n kullan lmas n n kolay olmas Yaz l m ö renmenin kolay olmas Farkl veritaban yap lar yla entegre çal abilmesi letim sisteminden ba ms z çal abilmesi ISO 9001-2000 gibi kalite sertifikalar na sahip olmas Çok çe itli dosya biçimlerinde (örne in Word, Excel, HTML, Pdf, XML) raporlamaya izin vermesi Tedarik zinciri ile yap lan planlar ve verilen kararlar Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS) yaz l mlar n kullanarak entegre bir biçimde harita üzerinde gösterebilmesi Çok say da yaz l m n bulundu u ve son derece ba ar l tan t m kampanyalar yla tan t ld günümüzde, firmalar n kendi ihtiyaçlar na en uygun, en do ru yaz l mlar seçebilmesi önemli bir karar problemidir. Bu karar destekleyen internet siteleri mevcuttur. KKP ve di er yaz l m sistemlerinin kar la t r ld siteler: www.vendor-showcase.com, technologyevaluation.com Özelle tirilmi kurumsal yaz l mlar geli tirmek için veritaban yap lar öneren bir site: www.databaseanswers.com Database Answers sitesinde yer alan ve lojistik ile ilgili olan u ba lant lar ilgili veritaban tiplerinin ve tablolar n n geli tirilmesi için incelenebilir: Customers (Customers and Products), Data Warehouse, ERP, Inventory, Logistics, Pharmaceutical Supplies, Products, Purchase Orders, Shipping Companies, Stock Control. Silverston, L. (2001). The Data Model Resource Book, Vol.1, Wiley. 142
Di er Sistemler Co rafi Bilgi Sistemleri CBS (Geographic Information Systems - GIS) Co rafi Bilgi Sistemleri CBS (Geographic Information Systems - GIS), co rafi özelli i olan her tür verinin kullan c lara kolay planlama yapacaklar ekilde sunulmas n sa layan yaz l m sistemleridir. Bu sistemlerde co rafi verilerle ili kili di er veriler de co rafi bir gösterim üzerinde sunulur. Lojistik, do ru ürünün do ru zamanda, do ru yere ula t r lmas n hedefler ve bu hedeflere dönük olarak gerçekle tirilen sistem tasar mlar n n ve operasyonel i lemlerin haritalar üzerinde gösterimi önemli avantajlar getirebilir. ekil 6.10, 6.11, ve 6.12deki gösterimler CBS kullan larak haz rlanm t r. Bu da, di er bilgi sistemlerinin üretti i verilerin CBS üzerinde gösterildi ini bizlere ö retmektedir. CBS günlük hayat m za da yo un olarak girmi tir. Örne in Google Maps servisi bir co rafi bilgi sistemidir. tr.wikipedia.org/wiki/co%c4%9frafi_bilgi_sistemleri www.yandex.com.tr maps.google.com, www.esriturkey.com.tr, www.netcad.com.tr, 3-Boyutlu Tasar m Yaz l mlar 3-Boyutlu Tasar m Yaz l mlar (3-D Design Software), lojistik kapsam nda depolar n kavramsal tasar m için kullan l r ( ekil 6.26). Bu yaz l mlar bir deponun üç boyutlu gösterimini ve depodaki operasyonlar n animasyonunu sunar; ancak benzetim (simulation) yap p depoyla ilgili performans ölçütlerini hesaplayamaz. ekil 6.26dabir 3-D tasar m yaz l m ndan bir ekran görüntüsü verilmektedir. demo3d.com, bit.ly/wu0mte ekil 6.26: 3-Boyutlu Tasar m Yaz l mlar na bir örnek (Kaynak:dijitalis.com) Benzetim (Simulation) Yaz l mlar Benzetim (Simulation) yaz l mlar, tasarlanacak bir tedarik zincirinin ya da bir deponun i lemsel (computational) bir modelini yaz l m ortam nda geli tirmeye ve mevcut sistemin ve alternatiflerinin performans n hesaplamaya yarar. Herhangi bir sistemin geli tirilmesine dönük fikirlerin, o sistem hâlihaz rda çal rken üzerinde denenmesine ço u kez imkân yoktur. Bu tür durumlarda takip edilen benzetim modelleme süreci, u ad mlardan olu ur: 143
Sistemin bile enlerinin ve aralar ndaki etkile imlerin, sistemden akan nesnelerin ve bunlar n sistemin bile enleriyle etkile imlerinin anla lmas Sistemde gerçekle en i lemlerin ne kadar süre ald n n istatistiksel da l mlar olarak ifade edilmesi Sistemin bilgisayar ortam nda bir benzetim yaz l m ile modelinin olu turulmas Modelin ko ularak istatistiklerin hesaplanmas Modelin hesaplamalar n n gerçek hayattaki performans de erleriyle uyu tu unun do rulanmas Alternatif sistemlerin benzetim modellerinin geli tirilmesi, mevcut ve alternatif sistemlerin kar la t r lmas Benzetim modelleme, bu amaca dönük olarak geli tirilmi ve KKP yaz l mlar bünyesinde yer almayan benzetim yaz l mlar (Arena, Simul8, Siemens Plant Simulation) arac l yla gerçekle tirilir. www.arenasimulation.com, www.simul8.com, bit.ly/f5kav ekil 6.27te Siemens Plant Simulation yaz l m nda geli tirilen bir depo benzetimi modeli gösterilmektedir. Ku bak (birds eye view) verilen depo haritas nda koyu renk kareler dolu raflar, üçgen içeren kareler k smen dolu raflar, beyaz kareler ise bo raflar göstermektedir. Resmin alt k sm nda mal kabul ve sevkiyat i lemlerinin gerçekle tirildi i depo kap lar (docks) yer almaktad r. Malzeme elleçleme (material handling) forkliftler arac l yla gerçekle mektedir. ekil 6.27: Benzetim yaz l mlar na bir örnek (Kaynak:dijitalis.com) 144
ekil 6.28: Süreç dokümantasyonunda kullan lan temel baz yap ta lar Süreç Haritas Yaz l mlar (Flowchart Software) Tüm lojistik faaliyetleri süreçler üzerinden gerçekle ir. Bir firman n süreçlerini net bir biçimde tan mlam ve dokümante etmi olmas ve yeni bünyesine yeni katt çal anlar yla bu süreç dokümanlar n payla mas o firman n kurumsall na önemli bir kan t d r. Tan mlanmam, dokümante edilmemi, performans ölçütleri net olarak aç kça ifade edilmemi süreçler do ru ekilde yürütülemez, geli tirilemez ve iyile tirilemez. Bu ba lamda, Süreç Haritas Yaz l mlar (Flowchart Software) süreçlerdeki i ak n (workflow) tan mlamay kolayla t rarak son derece önemli faydalar sa lar. Bu yaz l mlar bilgisayara kurularak çal t r lan masaüstü uygulamalar (Microsoft Visio, SmartDraw) olabilece i gibi bir a taray c s içinden kullan labilen çevrimiçi servisler (Gliffy, LucidChart, Cacoo) de olabilir. office.microsoft.com/tr-tr/visio/,www.smartdraw.com, www.gliffy.com, www.lucidchart.com, www.cacoo.com ekil 6.28de Gliffy yaz l m servisi (a taray c içinden çal an yaz l m) bünyesinde yer alan ve i ak lar n ema olarak tan mlamay sa layan temel yap ta lar ndan baz lar gösterilmektedir. ekil 6.29da ise yine Gliffy kullan larak olu turulmu bir süreç dokümantasyonu gösterilmektedir. Bu süreç, bir e- ticaret sitesi üzerinden verilen sipari lerin kar lanmas sürecidir. 145
ekil 6.29: Bir e-ticaret sitesi üzerinden verilen sipari lerin kar lanmas sürecinin Gliffyde dokümantasyonu. 146