Akciğer Hidatik Kisti

TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Akciğer Hidatik Kisti Türk Toraks Derneği Göğüs Cerrahisi Çalışma Grubu

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Türk Toraks Derne i yay n d r Türk Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi, solunum hastal klar konusundaki güncel bilgiler ile hastal klardan korunma, önlem ve tedavi bilgilerinin, anlaş l r ve kolay uygulan r şekilde hastalara ve birinci basamak sa l k hizmeti veren görevlilere aktar ld bir kitap serisidir. Editörler Ege Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, zmir Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Kayseri Türk Toraks Derne i Turan Güneş Bulvar, No: 175/19 Oran-Ankara Tel.: 0312 490 40 50 Faks: 0312 490 41 42 E-mail: toraks@toraks.org.tr Web sitesi: www.toraks.org.tr Yay n Yayın Hizmetleri AVES Sentez Yay nc l k Yayıncılık Adres: İstanbul K z lelma Caddesi cad. 5/3 İstanbul 34096 Çarşısı F nd kzade- stanbul 48/10 İskitler-Ankara Tel.: Tel: 0312 0212341 58944006753 Faks: e-mail: 0212 sentez-matbaa@hotmail.com 589 00 94 Baskı Tarihi: Kasım 2013 E-mail: info@avesyayincilik.com Bas m Yeri: Görsel Dizayn Ofset Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. 0212 671 91 00 Bask Tarihi: Nisan 2010 Türk Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi nde yay nlanan tüm kitaplar n bas m ve yay n hakk Türk Toraks Derne i ne aittir. Türk Toraks Derne i nin yaz l izni olmaks z n bu kitaplar n hiçbir bölümü bas lamaz, elektronik ve mekanik bir şekilde ço alt lamaz ve kaynak gösterilmeden al nt yap lamaz.

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Akciğer Hidatik Kisti Haz rlayanlar Ayşe Demirel (Veteriner Hekim) Türk Toraks Derneği Göğüs Cerrahisi Çalışma Grubu Dr. Ayten Kayı Cangır Dr. Cengiz Gebitekin Dr. Erkmen Gülhan Dr. Turgut Işıtmangil Dr. Celalettin Kocatürk Dr. Salih Topçu Dr. Bedrettin Yıldızeli

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Ç NDEK LER KİST HİDATİK NEDİR? 3 PARAZİTİN EVRİMİ VE BULAŞMA YOLLARI NELERDİR? 3 KİST NASIL OLUŞUR? 5 KİMLER RİSK ALTINDADIR? 5 KİST HİDATİĞİN GENEL BELİRTİLERİ NELERDİR? 6 KİST HİDATİĞİN AKCİĞERE ÖZGÜ BELİRTİLERİ NELERDİR? 6 AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TANISI NASIL KONULUR? 7 AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TEDAVİSİ NASIL YAPILIR? 8 CERRAHİ TEDAVİ NASIL YAPILIR? 8 KİST HİDATİKTEN NASIL KORUNULUR? 10 2

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ KİST HİDATİK NEDİR? Köpek, kedi, tilki ve kurt gibi etoburların ince bağırsaklarında yaşayan Echinococcus (özellikle e. granulosus) türü larva formlarının iç organlarda kist oluşumuna neden olduğu paraziter bir hastalıktır (Resim 1). Resim 1. Bağırsak mukozasına tutunan parazitin erişkin formu PARAZİTİN EVRİMİ VE BULAŞMA YOLLARI NELERDİR? Son konakçı (köpek, kedi, tilki, kurt vb.) olan etoburların bağırsak mukozasına yapışık erişkin parazitten milyonlarca yumurta etrafa saçılmaktadır. Her gün bir şerit halka dışkı ile atılmakta olup, her halkanın 400-1000 yumurta içerdiği kabul edilmektedir. Yumurtalar suda 7 gün, buzda 4 gün, toprakta 10 ay canlı kalır (Resim 2). Resim 2. a. Echinococcus granulosus a ait parazit yumurtası. b. Echinococcus granulosus parazitinin erişkin formu 3

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Ara konak (koyun, keçi vb.) olarak rol oynayan otoburların, parazit yumurtası ile kontamine olmuş gıdaları (ot,su, vb.) yemesi sonucu yumurta, bağırsaklara geçerek açılır ve kan dolaşımına karışarak iç organlarda kist oluşumuna neden olur. Daha sonra kist içeren organların etoburlar tarafından yenmesi ile parazit tekrar bu hayvanların bağırsağına ulaşarak erişkin hale gelir. İnsanlar da zaman zaman ara konak vazifesi görebilir. Parazit yumurtası ile kontamine olmuş sebze ve meyveler ağız yolu ile alınırsa yumurtalar bağırsakta açılır ve parazitin yaşam siklusu aynı şekilde devam eder (Resim 3). Aynı zamanda yöreler veya ülkeler arası kontrolsüz hayvan hareketlerinin de enfestasyonu yaymada önemli rolü vardır. Solunum yolu ile alınan parazit yumurtalarının kabuğu doku içi enzimlerle eritildiği için bu yolla bulaşım söz konusu değildir. Resim 3. Kist hidatiğin yaşam döngüsü 4

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ KİST NASIL OLUŞUR? Ara konakçı tarafından alınan yumurtalar ince barsak mukozasından geçerek portal venöz sistem yolu ile kan dolaşıma katılır. Bu yumurtaların çoğu karaciğere (%50-70) gelirken bazıları karaciğer sinuzoidlerinden geçerek akciğerlere (%20-30) gitmektedir. Parazit, yumurtasının tutulduğu son organda larval döneme değişim gösterir ve tipik bir kist hidatik gelişir. Yetişkinlerde en sık karaciğere, ikinci sıklıkla akciğere yerleşirken; çocuklarda akciğer ilk, karaciğer ikinci sırayı almaktadır. Bazı olgularda hem karaciğerde hem de akciğerde kist hidatik görülebilmektedir. Dünyada Pakistan, Hindistan, Şili, Brezilya, Kuzey Afrika, Bulgaristan, Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye de yaygın olarak izlenmektedir. Ülkemizde hemen her bölgede hastalıkla karşılaşılmakta olup, görülme oranı 100.000 de 50-400, görülme sıklığı ise 100.000 de 3.4 olarak bildirilmektedir. KİMLER RİSK ALTINDADIR? Kişinin mesleği, hobileri, yaşam koşulları, eğitim ve sosyoekonomik düzeyi hastalığa yakalanma riskini etkilemektedir. En büyük risk grubunu parazit mücadelesi yapılmadan serbest dolaşıma bırakılmış enfekte köpeklerle teması olan ve koyun, keçi, inek gibi hayvancılıkla uğraşan kişiler oluşturmaktadır (Resim 4). Resim 4. Koyun, keçi, inek gibi hayvancılıkla uğraşan ve köpeklerle teması olan kişiler daha yüksek risk altındadır 5

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S En az risk altındaki grubu ise evde bilinçli olarak kedi ve köpek besleyen insanlar oluşturmaktadır. Bilinçli bir şekilde bakılan kedi ve köpeklerin tüyleri hiçbir risk taşımaz (Resim 5). Resim 5. Kedi ve köpeklerin aşılanması riski azaltmaktadır KİST HİDATİĞİN GENEL BELİRTİLERİ NELERDİR? Kistler çok iyi kapsüllü oldukları için hastalık, ilk dönemlerinde ateş, halsizlik ve kilo kaybı gibi sistemik belirtiler göstermeyebilir. Bu nedenle kist ister karaciğerde ister başka organda olsun hastalar oldukça sağlıklı görünmektedirler. Olgu bir süre herhangi bir klinik belirti vermeden seyretse de, kistin patlaması ya da infeksiyonuna bağlı olarak bulunduğu organa göre bazı şikayetler meydana gelebilir. Bu şikayetler genellikle karın ağrısı, bulantı, kusma, sarılık, solunum güçlüğü, öksürük, baş ağrısı, işitme, görme, algılama ve koordinasyon bozukluğu şeklindedir. KİST HİDATİĞİN AKCİĞERE ÖZGÜ BELİRTİLERİ NELERDİR? Çok yavaş bir gelişim (yılda 1-3 cm.) gösteren kist hidatik, akciğer dokusunun süngerimsi yapısından dolayı, diğer organlara göre daha 6

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ büyük boyutlara ulaşarak daha erken belirti verebilmektedir. Öksürük, göğüs ağrısı, halsizlik, ateş, balgam ve çocuklarda gelişme geriliği en çok görülen belirtilerdir. Belirtiler kistin yerleşimine ve büyüklüğüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Eğer kist akciğerde hava yollarına ve kalpdamar sistemine yakın yerleşmişse belirtiler daha erken görülmektedir. Bazı hastalarda kist hava yoluna açılarak öksürükle birlikte dışarı atılabilir. Bu durumda kusar gibi bol miktarda berrak sıvı (kaya suyu) ya da pişmiş yumurta akı kıvamında bir madde (membrana mere) şeklinde olan kistin doğurgan tabakası öksürük ile akciğerlerden atılabilir. Uzun süreli kist hidatik olgularında deride kızarık döküntüler ve astım benzeri solunum güçlüğü görülebilmektedir. Kisti oluşturan kesenin bir bölümünün yırtılması sonucu kist sıvısı göğüs boşluğuna sızmakta ve fark edilmediği durumlarda akciğer absesine benzer bir tabloya neden olabilmektedir. Akciğer absesinin oluştuğu olgularda ateş, kilo kaybı, solunum yollarından kan gelmesi gibi spesifik olmayan kronik enfeksiyon belirtileri dikkati çeker. Kisti oluşturan kesenin tamamen yırtıldığı durumlarda ise parazitin yayılması, allerjik reaksiyon ve anaflaktik şok (ağır alerjik reaksiyon) görülebilir. Anaflaksi akciğer kist hidatik olgusunun nadir ancak en korkulan komplikasyonudur. AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TANISI NASIL KONULUR? Yukarıda tanımlanan belirtileri taşıyan akciğer kist hidatikli hastaların akciğer grafilerinde hidatik kisti düşündüren farklı şekillerde bulgular izlenmektedir (Resim 6). Kistik yapılar akciğer grafisi sonrası çekilen bilgisayarlı göğüs tomografileri ile büyük oranda belirlenebilmektedir. Bazı kan tetkikleri ile kist hidatik tanısı desteklenebilir ancak tüm tetkiklere rağmen kesin tanı çoğunlukla operasyon sırasında konulmaktadır. 7

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Resim 6. Akciğer grafilerinde kist hidatik AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TEDAVİSİ NASIL YAPILIR? Akciğer kist hidatiğinin kesin tedavisi cerrahi operasyondur. Bu ameliyatlar Göğüs Cerrahisi uzmanları tarafından yapılmaktadır. Kistin yayılma ihtimalinin olduğu durumlarda operasyon sonrası koruyucu olarak albendazol ve mebendazol adlı ilaçların kullanılması önerilmektedir. CERRAHİ TEDAVİ NASIL YAPILIR? Tek akciğerde yerleşmiş olan kist hidatikler için genellikle göğüs yan tarafından torakotomi adı verilen bir kesi yapılır. İki akciğere de yerleşmiş olan kist hidatiklerde ise iki ayrı seansta ameliyat yapılabileceği gibi, kistlerin yerleşim yeri uygun ise göğüs ön tarafından açık kalp ameliyatına benzer bir kesi (median sternotomi) yapılarak bir seferde her iki taraftaki kistler de çıkarılabilir. Ameliyat esnasında akciğer dokusu çıkarılmadan sadece kistik yapı uzaklaştırılmaktadır. Kist ya doğurtularak (enükleasyon, Resim 7a) ya da özel bir iğne ile içeriği boşaltıldıktan (Resim 7b) sonra kistotomi ile membrana mere çıkarılmaktadır (Resim 7c,d). Her iki yöntemde de kist içeriğinin 8

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ çevre dokulara temas etmemesine özellikle dikkat edilmelidir. Kistin çıkarılması sonrasında akciğerde oluşan boşluk dikilerek kapatılır (kapitonaj) (Resim 7). Kist hidatiğin hem akciğerde hem de karaciğerde bulunduğu durumlarda (%10-20) her iki organda bulunan kistlere cerrahi müdahale gerekmektedir. Bunun için torakofrenotomi adı verilen bir kesi ile yine göğüs yan tarafından ameliyat yapılır. Bu şekilde hem akciğer hem de karaciğerdeki kistler çıkarılabilmektedir. Ameliyat olan kişi genellikle birkaç gün sonra sağlığına kavuşmakta ve kısa zamanda günlük yaşantısına dönebilmektedir. Bu hastaların %5 inden daha azında hastalık tekrarlayabilir ki bu durumda tedavi yine cerrahidir. Resim 7. Akciğer kist hidatiğinin ameliyat sırası ve sonrası görüntüleri (Doç.Dr. Ayten Kayı Cangır ın cerrahi serisine ait) 9

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S KİST HİDATİKTEN NASIL KORUNULUR? Köpek ve kedilere çiğ gıdalar kesinlikle verilmemelidir (Resim 8). Resim 8. Köpek ve kedilere çiğ et vermek hidatik kist riskini artırır Kişisel temizlik ilkelerine dikkat edilmeli, içme ve kullanma suları temiz olmalı, çiğ yenen sebze ve meyveler bol su ile iyice yıkandıktan sonra tüketilmelidir (Resim 9). Hayvan kesimleri, mezbahalarda ve veteriner hekim kontrolünde yapılmalıdır. Kesilen veya ölen hayvanların özellikle içi su dolu Resim 9. Tüm enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi hidatik kistin önlenmesinde temizlik en önemli kuraldır 10

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ kese bulunduran organları köpeklerin ve diğer etçil hayvanların ulaşamayacağı şekilde gömülerek bertaraf edilmelidir. Özellikle kurban bayramlarında bu hususlara daha çok dikkat edilmelidir (Resim 10). Resim 10. Hayvan kesimleri, mezbahalarda ve veteriner hekim kontrolünde yapılmalıdır Sahipli köpek ve kediler, özel yasayla zorunlu olarak echinococcus granulosus yönünden tedavi ettirilmeli ve sahiplerince gezdirilirken etrafa dışkılamaları halinde dışkı uygun bir şekilde çöpe atılmalıdır. Sahipsiz köpekler belediyelerdeki ilgili kişiler tarafından toplanmalı ve gerekli işlemler yapılmalıdır. Köpekler birbirlerinin anüslerini koklarken parazit yumurtaları burunlarına ve tüylerine bulaşabilir. Parazit mücadelesi yapılmadan serbest dolaşan köpeklerin okşanması ve sevilmesi sırasında parazit yumurtaları ellere geçebilir. Bu şekilde kirlenen ellerin yıkanmadan ağıza götürülmesi ile parazitin yumurtası alınır. Bu nedenle, özellikle çocukların sokak köpekleri ile oynamalarına izin verilmemeli, temas halinde ellerin bol su ve sabunla yıkanması sağlanmalıdır. 11

TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S 'Echinococcus granulosus' yumurtasındaki dölüt (onkosfer) sıcak su ile 60 C de 10 dakikada, 70 C de 5 dakikada, 100 C de 1 dakikada öldürülebilmektedir. Özetle kontrolde iki temel nokta önemlidir: 1. Köpek ve kedilerin kistli organları yemesi engellenmelidir. 2. Veteriner hekim kontrolünde, son konakçı olan köpek ve kedilerde erişkin şeride karşı mücadele iyi yapılmalıdır. 12