Ba lant lar
fl Hayat nda, Bilimde ve Günlük Yaflamda Ba lant lar Albert-László Barabási Çeviren Nurettin Elhüseyni
ISBN 978-605-5655-35-8 Albert-László Barabási Orijinal ad ve yay nc s : Linked Plume-Penguin Group. Optimist Yay m Da t m Telefon: 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: bilgi@optimistkitap.com www.optimistkitap.com www.iskitaplari.com Optimist yay n no : 195 Konu : fl ve Yönetim Yay na haz rlayan : Zülfü Dicleli Bas m : Haziran 2010, stanbul Düzelti : Fevzi Gölo lu Düzenleme : Selim Talay Kapak tasar m : Nermin Uçar Bask ve cilt : Elma Bas m: Halkal Cad. No: 164 B-4 Blok Sefaköy - K. Çekmece 34295 stanbul - Tel: 0212 697 30 30
çindekiler Birinci Ba lant : Girifl 7 kinci Ba lant : Gelifligüzel Evren 17 Üçüncü Ba lant : Alt Ad ml k Ayr lma 37 Dördüncü Ba lant : Küçük Dünyalar 57 Beflinci Ba lant : Göbekler ve Ba lay c lar 65 Alt nc Ba lant : 80/20 Kural 87 Yedinci Ba lant : Zengin Daha Zenginleflir 105 Sekizinci Ba lant : Einstein n Miras 123 Dokuzuncu Ba lant : Aflil Topu u 143 Onuncu Ba lant : Virüsler ve Ak mlar 161 On Birinci Ba lant : Uyanan nternet 185 On kinci Ba lant : Parçal Web 205 On Üçüncü Ba lant : Hayat Haritas 227 On Dördüncü Ba lant : fiebeke Ekonomisi 249 Son Ba lant : Örümceksiz A 271 Ba lant Sonras : Hiyerarfliler ve Topluluklar 281 Teflekkür 297 Notlar 301
Birinci Ba lant Girifl YAHOO Ç N 7 fiubat 2000 herhalde büyük bir gündü. Bu internet arama motoruna günlük müflteri ak n daha önceleri birkaç milyonu bulurken, o gün milyarlarca kifli siteye girmeye çal flm flt. Popülerlikteki böylesi bir patlaman n flirketi yeni ekonominin en de erli varl na dönüfltürmesi gerekirdi. Ancak bir sorun vard. Ziyaretçilerin hepsi de siteye ayn anda ulaflm fl ve hiçbiri hisse senedi fiyatlar n ya da cevizli kek tarifi sormam flt. Bunun yerine hepsinin bilgisayar diliyle yollad mesajlarda Evet, seni duydum! sözleri yaz l yd. Oysa Yahoo kimseye bir fley söylemifl de ildi. Yine de Kaliforniya n n Santa Clara kentindeki Yahoo merkezinde yüzlerce bilgisayar bu ba r flan hayaletlere cevap yetifltirme çabas na giriflti. Bu arada bir film ad n ö renmek ya da bir uçak bileti ay rtmak isteyen milyonlarca normal müflteri ise beklemede kald. Bunlardan biri de bendim. Yahoo nun on milyar hayalete hizmet vermek için ç lg nca didindi inden haliyle haberim yoktu. Yaklafl k üç dakika sabrettikten sonra, daha duyarl bir arama motoruna geçtim. Ertesi gün Web in di er aslar Amazon.com, ebay, CNN.com, ETrade ve Excite da ayn tuza- a düfltü: Onlar da Yahoo yu ifllemez hale getiren ayn sonuçsuz 7
8 Girifl araflt rmay yapmak, milyarlarca hayalete hizmet vermek zorunda kald lar. Par lt l kredi kartlar yla al flverifle haz r gerçek müflteriler ise mecburen kenara itildiler. Milyarlarca gerçek bilgisayar kullan c s n n Pasifik Standart Zaman na göre tam saat 10:20 de taray c lar na Yahoo.com yazmas n sa lamak elbette olanaks z. Bir kere buna yetecek kadar bilgisayar yok dünyada. lk haber bültenleri önde gelen e-ticaret sitelerinin devre d fl kalmas n bir grup usta hacker n ifli olarak yorumlad. Mutab k kal nan görüfl flöyleydi: Geliflkin güvenlik sistemlerinden daha ak ll olduklar n kan tlaman n çekicili ine kap lan bu yoldan ç km fl tipler okullarda, araflt rma laboratuvarlar nda ve iflyerlerinde yüzlerce bilgisayar ele geçirmifl ve bunlar Yahoo ya binlerce defa Evet, seni duydum! mesaj n ileten birer zombiye dönüfltürmüfl olmal yd. Sonuçta bu seçkin Web sitesine her saniye ifllem gücünü kat kat aflan bir miktarda veri ya m flt. Yahoo nun karfl karfl ya kald yo un hizmet-d fl -b - rakma sald r s, bu iflin arkas ndaki hacker lara karfl, kamuoyunun büyük ilgiyle izledi i uluslararas bir av bafllatt. fiafl rt c bir durumdu. Federal Soruflturma Bürosu nun (FBI) abart l operasyonu, öngörülerin tersine, siber-terörist bir örgüte ulaflmad. FBI n vard yer böyle bir örgüt de il, Kanadal bir gencin kent d fl ndaki eviydi. Bir internet sohbet odas n izlemeye alan dedektifler, gencin sald r lacak yeni hedeflere dönük önerilerini balland rarak anlat fl na tan k oldular. Delikanl yüksekten atarken yakaland. Kendine MafiaBoy ad n takm fl olan on befl yafl ndaki bu çocuk, dünyadaki en iyi bilgisayar güvenlik uzmanlar n çal flt ran milyar dolarl k flirketlerin ifllemlerini felce u ratmay baflarm flt. Enformasyon ça n n mega-calutlar n en s radan ev bilgisayar - n n sapan tafllar yla dize getiren ça dafl bir Davut la m karfl karfl yayd k? Uzmanlar n daha sonra görüfl birli ine vard tek nokta fluydu: Sald r lar bir dehan n ifli de ildir. Çeflitli hacker Web sitelerine giren herkesin ulaflabilece i araçlarla yürütülmüfltü. MafiaBoy un internette yapt maskaral klar onun kötü bir amatör ol-