Türkiye de olağan dışı durumlara yanıt verebilen bir Temel Sağlık Hizmetleri alt yapısı yoktur 1 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 5-10 Ekim 2015 tarihleri arasında Konya da Olağan Dışı Durumlar ana temasıyla düzenlendi. Kongrede sunulan bildiriler ülkemizde temel sağlık hizmetleri kapsamının ve olağan dışı durumlara hazırlıklı olma durumunun yeterli bir düzeye ulaşamadığını göstermektedir. Suriye de devam eden iç savaş nedeniyle Türkiye ye gelen Suriyeli bireylerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Artan gerekliliğe karşın Suriyelilere sağlık hizmeti götürülmesiyle ilgilenecek temel sağlık hizmetleri alt yapısı henüz tam olarak oluşturulabilmiş değildir.kongre de sunulan ve Suriyeli gruplar üzerinde yürütülen çeşitli araştırmalar bu grupların önemli halk sağlığı sorunlarıyla karşı karşıya olduğunu göstermektedir: Suriyeli kadınların %24 ünün doğurgan çağda olduğu, hiçbirinin aile planlaması yöntemlerini bilmediği ve modern yöntem kullanmadığı ve daha fazla çocuk istemediklerini beyan ettikleri belirlenmiştir (1). 15-49 yaş arası Suriyeli evli kadınların %50 sinde demir eksikliği, %46 sında vitamin B12 eksikliği ve %11 inde folik asit eksikliği tespit edilmiştir (2). Evli 15-49 yaş arası Suriyeli kadınların karşılanmamış aile planlaması (AP)ihtiyacının farklı çalışmalarda %36-62 arasında olduğu, gebe olanların %57 sinin doğum öncesi bakım almadığı belirlenmiştir (3,4). Konya da yapılan bir çalışmaya göre; çalışmaya katılan 18-65 yaş arası 223 Suriyelinin %36 sı sağlık hizmetlerinden yeterince faydalanamadığını ifade etmiştir (5). Sığınmacılara yönelik hizmetlerin büyük ölçüde hastaneler üzerinden yürütülmesinin, hastanehizmetleri üzerindeki yükü de ciddi şekilde arttırdığı saptanmıştır: Hatay da üniversite hastanesinde yapılan çalışmada; sağlık çalışanlarının %86 sı Suriyeli hastalardan dolayı iş yoğunluğunun arttığını, %72 si hasta bekleme süresinin uzadığını, %67 si çalışma süresinin uzadığını ve %46 sı hastalara ayırdığı sürenin azaldığını belirtmiştir (6). Konya da sağlık çalışanlarının mülteci ve sığınmacılara yönelik bakış açısının değerlendirildiği bir araştırmada; sağlık çalışanlarının %59 u mültecilerin toplum sağlığını olumsuz yönde etkilediğini, %69 u mülteci ve sığınmacıların sağlık bakım gereksiniminin iş yükünü arttırdığını düşündüğünü ifade etmiştir (7). Geçici koruma statüsünde bulunan Suriyelilerin yaşadığı sağlık sorunları ülkemizdeki mevsimlik tarım işçileri için de benzer şekilde geçerlidir: GAP Bölgesi nde tarımda çalışan, 15-49 yaş arası ve gebe olmayan kadınların %36 sında demir, %24 ünde B12 vitamini ve %2 sindefolik asit eksikliği saptanmıştır (8). Güneydoğu Anadolu Bölgesi bölgesinde tarımda çalışan yaklaşık her dört aileden birinin aile hekiminin olmadığı, yaklaşık üç kişiden birinin coğrafi uzaklık gibi nedenlerle hastalanınca hemen sağlık hizmeti kullanamadığı belirlenmiştir (9). 1 Deniz Akgün, Hande Bahadır, Yeliz Mercan, Duygu Lüleci, Kevser Tarı, Bülent Kılıç, Kayıhan Pala 1
Eskişehir kırsalındaki mevsimlik tarım işçileri ve aileleribir sağlık problemi ile karşılaştığında %12 si ilk önce aile hekimine başvurmaktayken, %53 ü devlet hastanesini tercih etmektedir (10). Çadır bölgelerinde yaşayan1041 mevsimlik tarım işçisi ile yürütülen bir araştırmada mevsimlik tarım işçilerinin aile hekimine başvuruyu fazla tercih etmedikleri, şehir merkezine yakın çadır kamplarda yaşayanların daha çok şehir merkezindeki kamu hastanelerini, uzak olanların ise daha çok ilçe hastanesi ve aile hekimini tercih ettikleri saptanmıştır (11). 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi nde sunulan bildiriler Türkiye de aile hekimliği hizmetlerinin başarılı olmanın uzağında olduğunu göstermektedir: Kahramanmaraş ta doğum yapan kadınların ancak %34 ünün doğum öncesi bakım için aile hekiminden yararlandığı belirlenmiştir (12). Muğla Menteşe TSM de toplam 29 aile hekimliği birimine ve Sağlık-Net Karar Destek Sistemine(KDS) kayıtlı 108.269 kişinin 2014 yılı verilerine göre; muayene durumlarına bakıldığında kayıtlı kişilerin %24 ü hiçbir aile hekimine, %7 si hiçbir hekime ve % 32 si kendi aile hekimine başvurmamıştır (13). Manisa da incelenen 21 ASM den 14 ünün verisinin, doğurganlık ölçütleri ve etkili yöntem kullanımı oranları referans değerlerine göre karşılaştırıldığında tutarsız olduğu, ASM lerde 15-49 yaş grubu izlemlerinin aile planlaması açısından yetersiz olduğu belirlenmiştir (14). Türkiye de 2012 yılında aile hekimi başına düşen nüfus artarken, bebek ölüm hızının daarttığı, %75 i sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine göre yüksek gelişmişlik düzeyinde olan iller olmak üzere 5 ilde nüfus artışı oranında yeni aile hekimi pozisyonlarının açılmadığı belirlenmiştir (15). Rize ili Merkez ilçede yapılan çalışmaya göre; 9. ve 11. sınıf öğrencilerinin (n=600) bir sağlık sorunu olduğunda ilk başvurduğu yer %37 oranında aile hekimi iken %29 oranında devlet hastanesi polikliniğidir (16). Kocaeli'nde bir TSM bölgesindeki aile hekimleri üzerinde yürütülen bir araştırmada aile hekimliği sisteminde aile hekimlerinin tüberküloz doğrudan gözetimli tedavi (DGT) ile ilgili bilgi düzeylerinin ve uygulamalarının yeterli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (17). Manisa da tüberküloz hastalarında DGTuygulaması ile ilgili engelleri tanımlamayı amaçlayan çalışmada uygun DGT sıklığı %57 olarak saptanmıştır (18). Kayseri il merkezinde birinci basamakta görev yapan sağlık personelinin Ebola hastalığının bulaş, korunma ve tedavisine dair bilgilerinin ve MERS hastalığından korunma ve tedaviye dair bilgilerinin yetersiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır (19,20). İzmir de sosyoekonomik açıdan dezavantajlı bir bölgede yapılan çalışmada 6-18 aylık bebeği olan kadınların son doğumdan sonra gebeliği önleyici yöntemlerle ilgili sağlık kurumundan hizmet alma yüzdesinin %70, doğum sonrası AP yöntemi kullanma oranının %75 olduğu bulunmuştur. Araştırmada saptanan %25'lik karşılanmayan AP gereksinimi yüzdesi kadınların AP hizmetlerine erişiminin önünde engeller olduğunu göstermektedir (21). Türkiye de bağışıklama hizmetlerinin Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları 2008-2013 verileri üzerinden değerlendirildiği çalışmaya göre; çocukların tam aşılı olma sıklığı 2008 de %80 iken 2013 te %74 e düşmüştür. Çalışmada bağışıklama hizmetlerinde Genişletilmiş Bağışıklama Programı hedeflerinden uzaklaşma olduğu; 2
ayrıca yoksullar, eğitimi düşük olanlar ve kız çocukları için aşılanmada gittikçe artan bir eşitsizlik olduğu saptanmıştır (22). Manisa da 4 aile sağlığı biriminde kayıtlı 40-70yaş aralığındaki bireylerin kolorektal kansere yönelik erken tarama programı hakkında bilgi düzeylerinin araştırıldığı bir çalışmada, araştırma grubunun %76'sının gaitada gizli kan testinin aile sağlığı merkezinde yapıldığını bilmediği saptanmıştır (23). İzmir Narlıdere de yoksul ve yoksul olmayan kadınların papsmear yaptırma durumlarının incelendiği bir çalışmaya göre; kadınların sadece %39 u düzenli olarak papsmear testi yaptırmaktadır. Yoksul kadınların %70 inin testin yararını bilmediği, %42 sinin gereksiz gördüğü saptanmıştır (24). Kongrede sunulan bildirilere göre, toplumda sağlık okuryazarlığının ve sağlık hizmetlerine erişimde doğru bilgi kaynaklarına erişim bilgisinin yetersiz olduğu görülmektedir. Temel sağlık hizmetlerinden kişiye yönelik hizmetler kapsamında yapılan araştırmalarda sağlık eğitimlerinin de yetersiz olduğu anlaşılmaktadır. Kayseri ilinde 4 TSM ve aynı binada bulunan 4 ASM de yürütülen 18 yaş üstü 525 bireyin katıldığı araştırmada %35 i hipertansiyon için önemli bir risk faktörü olan boy ve kilosunu bilmediği saptanmıştır (25). Rize ili Merkez ilçede öğrenim gören 9. ve 11. sınıf lise öğrencilerinin yaklaşık dörtte biri düşük sağlığı geliştirici davranış düzeyine sahiptir (26). Honaz merkez ve Kaklık aile sağlığı merkezlerine aşıya getirilen 6-24 aylık bebeklerin ilk 6 ay sadece anne sütü alma durumları ve etkileyen faktörlerin araştırmasında annelerin bebeklerini ilk 6 ay sadece anne sütüyle emzirme oranlarının %25 olduğu belirlenmiştir (27). İzmir ili Konak ilçesinde yürütülen bir çalışmada annelerin %58 inin bebeklerine ilk üç gün içinde anne sütü haricinde yiyecek içecek başladığı ve en sık başlanılan yiyecek formülünün mamalar olduğu, %41 inde ek gıdaya altı aydan önce başlandığı belirlenmiştir (28). Gazetelerde yer alan sağlık haberlerinin değerlendirildiği bir çalışmada 2014 yılı Aralık ayı boyunca yayınlanan gazetelerdeki sağlık haberlerinin %40 ının bilime uygun, %19 unun doğru ama yetersiz, %17 sinin abartılı, %2 sinin ise gerçek dışı olduğu saptanmıştır (29). Sonuç olarak 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresinde sunulan araştırmalar, Sağlıkta Dönüşüm Programı nın toplumun sağlık gereksinimlerini karşılamak açısından yetersiz kaldığını bir kez daha ortaya çıkarmış bulunmaktadır.hükümet, Dünya Bankası direktifleriyle hazırlanmış ve temel amacı sağlığın ticarileştirilmesi olan Sağlıkta Dönüşüm Programı ndan ivedilikle vaz geçmeli; elde edilebilir, erişilebilir ve nitelikli bir sağlık sistemi için çıkar çatışması olmayan bilim insanlarıyla ortak çalışmalıdır. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği böyle bir sağlık sistemi için katkı sunmaya hazırdır. 3
Kaynaklar 1) İkinci S. Sığınmacılara Toplum Sağlığı Merkezlerince Verilecek Ana-Çocuk Sağlığı Hizmetlerine Bir Örnek. 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, s:717-718. 2) Şimşek Z, YentürDoni N, Doğan F ve ark. Bir İl Merkezinde Üreme Çağındaki Suriyeli Mülteci Kadınlarda Demir, B12 ve Folat Eksikliği. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:291-292. 3) Şimşek Z, Doğan F, Hilali N ve ark. Bir İl Merkezinde Yaşayan 15-49 Yaş Evli Suriyeli Kadınlarda Üreme Sağlığı Göstergeleri ve Hizmet İhtiyacı. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:998-999. 4) Bahadır H, Uçku R. Tanımlayıcı Bir Alan Araştırması: SuriyeliSığınmacıKadınların Üreme Sağlığı, İzmir. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:1008-1009. 5) Kara F, Akgün N. Konya'ya Yerleşen Suriyeli Mültecilerin Sağlık Hizmetlerinden Yararlanmalarının Önündeki Engeller. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:216-217. 6) Savaş N, Arslan E, İnandı T ve ark. Hatay da Suriyeli Sığınmacılar ve Üniversite Hastanesi Sağlık Çalışanlarının Sağlık Hizmeti Etkilenimi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:218-219. 7) Küçükkendirci H, Ulusal O, Batı S. Konya'da Sağlık Çalışanlarının Mülteci ve Sığınmacılara Bakış Açısının Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:754-755. 8) Şimşek Z, Aksoy N, Keklik Z ve ark. GAP Bölgesinde Tarımda Çalışan Evli Kadınlarda Mikrobesin Eksikliği ve İlişkili Faktörler. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:300-301. 9) Şimşek Z, Keklik Z, Demir C ve ark. GAP Bölgesinde TarımdaÇalışanlarınSağlık Hizmeti Kullanımı. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:992-993. 10) Aydın R, Ünal E, Gökler M ve ark. Eskişehir Kırsalındaki Mevsimlik Tarım İşçileri ve Ailelerinin Aldıkları Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Durumları ve Etkileyen Faktörler.18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s:921-922. 11) Atalay B, Ayhan E, Öztürk Emiral G.Mevsimlik Tarım İşçileri ve Ailelerinin Sağlık Kuruluşlarına Başvuru Tercihleri.18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı,s:886-887. 12) Taş F, Gülpak M, Oktay A ve ark.kahramanmaraş Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesinde Doğum Yapan Annelerin Doğum Öncesi Bakim Alma Durumları. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 988-989. 13) Ceyhan M, Dede B, Üzeyiroğlu Z ve ark. Muğla Menteşe Eğitim Araştırma Toplum Sağlığı Merkezi 2014 Yılına Ait Bazı Sağlık Düzeyi Göstergelerinin Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 906-907. 14) Özer S, Eser E. Manisa da Seçilmiş Aile Sağlığı Birimlerinde 15-49 Yaş Kadın İzlemlerinin Niceliğinin Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 1032-1033. 15) Tokuç, Eskiocak M, Arkant, Çokluk. Türkiye de Aile Hekimliği Pozisyonlarının Dağılımı Hakkaniyete Uygun Mu?18.Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 1061-1062. 16) Tırampaoğlu C, Değirmen B, Okur A ve ark. Rize de Öğrenim Gören Lise Öğrencilerinin Genel Sağlık Durumu, Sağlık Hizmetlerini Kullanım ve Memnuniyet Düzeyi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 160-161. 17) Çoker S, Hamzaoğlu O. Aile Hekimlerinin Doğrudan Gözetimli Tedaviyle İlgili Bilgi Düzeyleri ve Uygulama Durumları. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 346-347. 18) Adıgüzel H, Ergin I, Atasoylu G ve ark.aile Hekimliği Sisteminde Uygun Doğrudan Gözetimli Tedavi Sıklığı ve Uygulamanın Önündeki Engeller. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 338. 19) Balcı E, Timur A, Kabacaoğlu M ve ark. Kayseri İli nde Birinci Basamakta Görev Yapan Sağlık Personelinde Ebola Farkındalığı. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 360-361. 20) Borlu A, Kabacaoğlu M, Timur A ve ark. Birinci Basamak Sağlık Personelinin MERS Farkındalığı. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 370-371. 21) Varol Z, Çiçeklioğlu M, Öcek Z ve ark.bir Mahallede Doğum Sonrası Dönemde AP Yöntem Kullanımı ve İlişkili Faktörlerin Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 193. 22) Eskiocak M. Türkiye de Bağışıklama Hizmetlerinin Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (TNSA) 2008-2013 Verileri Üzerinden Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 199-200. 4
23) Özer S, Özyurt B, Şen Uğur Y. Manisa da Seçilen Aile Sağlığı Birimlerinde 40-70 Yaş Grubunda KolorektalKanser Erken Tarama Programı Bilgi Düzeyi ve İlişkili Faktörler. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 450-451. 24) İflazoğlu F, Gördes Aydoğdu N. Sağlığı Geliştirme Modeline Göre Yoksul ve Yoksul Olmayan Kadınların Pap-Smear Yaptırma Durumları ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 172-173. 25) Ergün Arslantaş E, Sevinç N, Çetinkaya F ve ark. Kayseri İlinin Dört İlçesinde Hipertansiyonlu Kişilerin Hastalığıyla İlgili Tutum ve Davranışları, 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 882-3 26) Okur A, Tırampaoğlu C, Değirmen B ve ark. Rize İl Merkezindeki Lise Öğrencilerinin Sağlığı Geliştirici Davranış Düzeyi ve İlişkili Faktörler, 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 812-813. 27) Büyükakın B, Ergin A.6-24 Aylık Bebeklerin İlk 6 Ay Sadece Anne Sütü Alma Durumu Ve Etkileyen Faktörler. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 548-549. 28) Yüksel M, Davas A, Uncu G ve ark. Konak İlçesinde 1-2 Yaş Çocuk Annelerinin Anne Sütü-Ek Gıda Başlama Davranışları Ve İlişkili Faktörler. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 556-557. 29) Rana H, Avcı K. Gazetelerde Yer Alan Sağlık Haberlerinin Değerlendirilmesi. 18. Ulusal Halk SağlığıKongre Kitabı, s: 808-809. 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabında yer alan tüm bildirilere alttaki adresten ulaşılabilir: http://halksagligiokulu.org/anasayfa/?task=view&id=961&catid=57 5