AVRUPA BİRLİĞİ EĞİTİM SİSTEMLERİ. 4. Baskı

AVRUPA BİRLİĞİ EĞİTİM SİSTEMLERİ 4. Baskı

Yrd. Doç. Dr. Aysun ERGİNER AVRUPA BİRLİĞİ EĞİTİM SİSTEMLERİ ISBN 978-605-4282-80-7 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ağustos 2006 4. Baskı: Eylül 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Öz Baran Matbaası (Ankara-0312-394 45 60) Yayınevi Sertifka No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13264 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net

SUNU Bir ülkenin yurttaşlarını yetiştirme görevi, o ülkenin eğitim sistemine (dizgesine) verilmiştir. Sistem (dizge), aralarında ilişkiler bulunan öğelerin oluşturduğu bütün olarak tanımlanabilir. Sistemin, alt sistemleri vardır. Bu alt sistemler, birbirleriyle sağlıklı ilişkiler içinde çalışmak durumundadır. Sistemin bir öğesinin, alt sisteminin iyi işlememesi, sistemin diğer öğelerinin işlemesini de olumsuz olarak etkiler. Sistem, çevresinden girdiler alır, bu girdileri işler ve çevresinin gereksinimi olan çıktılar (ürün, mal, hizmet, mezun) verir. Sistemin çıktıları yeniden girdi olarak sisteme girebileceği gibi toplumdaki diğer sistemlere girdi olarak da girebilir. Sistem, yalnız kendisine uygun olan girdileri alır. Diğer bir deyişle, sistem girdilerini seçer, tanımlar ve alır. Sistemin sınırı, çevresindeki diğer sistemlerin sınırlarıyla belirlenir. Sistem, bir toplum içinde yer alır. Sistemin kuruluş amacı, içinde bulunduğu toplumun gereksinimlerini karşılamak ve üyelerinin (sistemde çalışan işgörenlerinin) doyumunu sağlamaktır. Toplumun gereksinimlerini karşılamayan sistemler meşruluklarını yitirebilirler. Üyelerinin doyumunu sağlayamayan sistemler de yaşayamazlar. Sistemler alt sistemlerden oluştukları gibi, üst sistemlerin parçası da olabilirler. Bu durumda sistem, üst sistemin bir öğesi olabilir. Sistemin önemli bir boyutu da açık ya da kapalı oluşudur. Çevresinin gereksinimlerini önemsemeyen, çevresindeki değişme ve gelişmeleri umursamayan bir sistem yaşayamaz. Bugün Toplam Nitelik (Kalite) Yönetiminin üzerinde durduğu önemli bir nokta, sistemin dış çevresiyle ilişkileridir. Çevresinden girdiler alan ve çevresine çıktılar veren bir sistem açık sistemdir. Kuşkusuz bazı sistemler daha az açık iken, eğitim sistemi çevresinden öğrenci ve öğretmen gibi girdiler aldığı ve çevresine de bilgi, beceri ve tutum kazanmış mezunlar, araştırmalar, bilgi gibi çıktılar sunduğu için toplumsal bir açık sistemdir. Bir sistemin yönetim, üretim, uyarlama, yaşatma, alış-veriş alt sistemlerindeki sorunları çözmesi gerekir. Sistemin sorunlarla yaşaması istenmez. Sistemin sorunlarını çözmesi, güçyitimine uğramadan amaçlarını gerçekleştirmesi için kendi sorunlarıyla baş edebilmesi gerekir. Sorun (problem), sistemin amaçlarına, hedeflerine ulaşmasının önündeki engellerdir. Bilimsel araştırmanın aşamaları da olan sorun çözme sürecinin aşamalarının, sistemin sorunlarının çözümlenmesinde uygulanması önemlidir. Her ülkenin eğitim sisteminin sorunları bulunmaktadır. Bu nedenle, belirtilenler eğitim sistemi için de geçerlidir. Bir ülkenin yönetim biçimi, ekonomik sistemi ile eğitim sistemi de yakından ilişkilidir. Bir ülkeyi bir kişi yönetiyorsa, eğitim hakkı bir kişinindir. Bir ülkeyi birkaç kişi yönetiyorsa, eğitim hakkı birkaç kişinin olmuştur. Bir ülkenin yönetiminde birçok kişinin etkisi varsa, eğitim almak birçok kişinindir. Bugün en iyi yönetim biçiminin halkın kendi kendisini yönetmesi olarak özetlenebilecek olan demokrasi olduğu genel kabul görmektedir. Demokrasi, laikliğe dayanır. Demokrasilerde, cumhuriyet olmak zorunlu değildir. Cumhuriyet de demokrasinin hükümet biçimi olarak belirtilebilir. Cumhuriyetle yönetilen bir ülke, demokratik olmak zorundadır. Anayasasında demokratik, laik, sosyal bir hukuk devleti niteliklerini öngören bir cumhuriyet yönetiminde, eğitim sisteminin bu nitelikleri yaşam biçimine dönüştürmüş olan yurttaşları yetiştirmesi zorunludur. Dünyanın hiçbir yerinde kendi yönetim sistemine karşı yurttaş yetiştiren ülke yoktur. iii

Dünya ülkelerinde eğitim sistemlerinin örgün ve yaygın olmak üzere iki bölümden oluştuğu söylenebilir. Örgün eğitim, okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi içermektedir. Yükseköğretimin de önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora gibi kademeleri vardır. Bugün okulöncesi eğitim ile lisansüstü öğretimin örgünleştiği, zorunlu öğretimin süresinin uzadığı, okullaşma oranının yaygınlaştırıldığı, doktora sonrası eğitimin başladığı gözlenmektedir. Diğer bir deyişle, insanın yaşamında eğitimin süresi uzamaktadır. Diğer yandan örgün öğretimden yararlanamayan ya da örgün öğretimin bir düzeyinden ayrılmak zorunda kalan yurttaşlara eğitim hizmeti sunmak, bir işte çalışmakta olanlara meslekleri ile ilgili bilgi, beceri ve tutum kazandırmak, insanın yaşamını daha iyi sürdürebilmesi için gerekli bilgileri kazandırmak için yaygın eğitim (halk eğitimi) kurumları devreye girmektedir. Çünkü eğitim, yaşamboyu süren bir süreç olma özelliği kazanmıştır. Öyleyse, bir ülkenin eğitim sisteminde örgün eğitim ile yaygın eğitimin birbirini bütünlemesi önemlidir. Öte yandan, 1957 li yıllardan başlayarak kurulma sürecine girmiş olan Avrupa Birliği, üye ülkelerin eğitim sistemlerindeki öğretim programlarının bütünleştirilmesi, eğitim sistemlerinden mezun olanların diplomalarının denkliği, üye ülkeler arasında öğrenci ve öğretmen değişimi, kredi transferi gibi uygulamalarıyla ülkelerin eğitim sistemlerinin giderek açık sistem olma özelliklerini pekiştirmektedir. Türkiye de 1963 yılında imzaladığı Ankara Antlaşması, 1972 yılında imzaladığı Katma Protokol ve daha sonraki çabalarıyla kırk yılı aşkın bir süredir Avrupa Birliği ne üye olma sürecine girmiştir. Bu nedenle hem kendi eğitim sisteminin sorunlarını çözmek, hem de üyesi olmaya çalıştığı Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim sistemlerini bilmek zorundadır. Çünkü, Avrupa Birliğine üye olacak olan Türkiye Eğitim Sistemi de daha açık bir sistem niteliği gösterecektir. Ayrıca, başka ülkelerin eğitim sistemlerinin bilinmesi, bir ülkenin kendi eğitim sisteminin üstünlükleri ve sınırlılıkları konusunda karşılaştırma yapmaya da olanak sağlar. Bu yapıtta Finlandiya, Portekiz, Yunanistan, Danimarka, Đsveç, Đrlanda, Đtalya, Avusturya, Fransa, Đspanya, Đngiltere, Lüksemburg, Almanya, Belçika, Hollanda Eğitim Sistemleri incelenmiştir. Ayrıca bu ülkelerin eğitim sistemlerinin amaçları, eğitim sistemlerinin yapıları, eğitim sistemlerinin yönetim yapıları ile eğitim sistemlerinin yönetim süreçleri Türkiye Eğitim Sistemi ile karşılaştırılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer, bütüncül bir çalışmayla Avrupa Birliği Ülkelerinin eğitim sistemlerini ortaya koyarak, hem Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim sistemlerini incelemeye, hem de Türkiye Eğitim Sistemi ile bir karşılaştırma yapmaya olanak sağlamıştır. Bu kitap, ülkemizde bu alandaki önemli bir boşluğu doldurmuştur. Bu titiz ve nitelikli çalışması için Meslektaşım Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer i içten dileklerimle kutluyorum. Bu kitabın eğitim politikasını belirleyenlere, Milli Eğitim Bakanlığı yetkililerine, karşılaştırmalı eğitim alanında çalışan öğretim elemanları ve öğrencilere, eğitim fakültesi öğrencilerine, eğitim ve okul yöneticilerine, öğretmenlere yararlı olmasını, bu alanda yapılacak çalışmalara ışık tutmasını diliyorum. 20 Şubat 2006, Ankara Prof. Dr. Kasım Karakütük iv

KİTAP OLMA YOLUNDA Bana göre kitap yazmak öylesine uzun, öylesine karmaşık bir süreç ki, sanırım bu çalışma zihnimde canlandığında, masaya kitap yazmak üzere otursaydım, sonuca ulaşabilir miydim bilmiyorum. Aslında işe böyle bir hedefle başlamamıştım, çalışmamın süreç içinde kitaba dönüştürülmesi düşünüldü Bu çalışmanın kitap olma öyküsünü sizlerle paylaşmak istiyorum. Doktora tez danışmanım olan Prof. Dr. Mahmut Âdem hocam ile birlikte nasıl bir tez konusu çalışmam gerektiğini araştırırken, hocamın bana Oniki Yıllık Zorunlu Eğitim konusunu çalış, çok gündemde bir konu söyleminde bulunduğunu hatırlıyorum. Daha sonra bu konuyu çalışmaya karar verişimi izleyen süreçte, çalışmamın amaçlarını ve alt problemlerini oluştururken Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin eğitim sistemleriyle karşılaştırmalara gidilmesi gerekliliğine karar vermemiz ile kendimi bu ülkeler arasında buldum. Başlangıçta bu durum beni çok ürküttü. Önümde onbeş ayrı ülke (iyi ki o dönem sayıları henüz 25 olmamıştı...), üstelik Đngiltere yi -Đngiltere ve Galler, Kuzey Đrlanda, Đskoçya ve Belçika yı -Fransız, Flaman, Alman Topluluğu- olarak ayırdığımızda incelemem gereken ülke sayısı 19 a çıkıyordu. Bu ülkelerin eğitim sistemleri ile ilgili bilgilere ulaşmak, bunları çevirmek ve birbirlerine uyarlamak günlerimi aldı. Bir ülkede bulduğum bilgiye diğerinde ulaşamadığım, başka kaynaklardan araştırdığım anlar çok oldu. Çalışma ilerledikçe bu işten keyif almaya başladım. Bu arada ilk tez danışmanımın emekli olmasıyla danışmanlığım Prof. Dr. Kasım Karakütük hocama devredildi. Kasım hocam çalışmam için bir planlama yaparak bana tezle birlikte bir kitap çalışması yürütmelisin fikrini verdi. Böylece AB ye üye olmaya çalıştığımız şu günlerde bu ülkelerin eğitim sistemlerini inceleyerek, Türkiye ile karşılaştırmaların yapılması ve bu çalışmanın kitap olarak basılması fikri üzerinde yoğunlaştım. Tez savunması öncesinde ve savunma sırasında jüri üyelerinin Aysun, sen iki ayrı çalışma yapmışsın, sanki iki ayrı tez gibi şeklindeki söylemleri, tezimin AB ülkelerinin eğitim sistemleri ve Türkiye ile karşılaştırmaların bulunduğu kısmının kitap olabileceği konusunda beni yüreklendirdi. Kitap çalışmamı tezimin bitiminden hemen sonra yayınlayamadım. Toparlamam gereken yerleri vardı. Çünkü tezde belli kısımlarını kullandığım için bilgileri yeniden düzenlemem, eksikleri tamamlamam gerekiyordu. Bir takım özel nedenlerden dolayı da ancak 1.5 yıl gibi bir sürede çalışmaya yoğunlaşabildim. Çalışmamın kitap haline dönüşene kadar geçen uzun süreçte pek çok kişi ve kurumdan yararlandım. Öncelikle bu konuyu bana öneren sevgili hocam Prof. Dr. Mahmut Âdem e teşekkürü bir borç biliyorum. Yine çalışmamı şekillendiren, hiç usanmadan çalışmamın ilk çıktılarını okuyan ve sonrasında da v

bana destek veren sevgili hocam Prof. Dr. Kasım Karakütük e de, bana olan güveninden, verdiği destekten ve sonsuz sabrından dolayı çok çok teşekkürler. AB ülkeleri ile ilgili olarak pek çok kaynaktan bilgi toplamaya çalıştım. Tüm veri toplama yollarına başvurdum. Büyükelçiliklere gittim, onlarla yazıştım. Kültür Bürolarına her ne kadar bu ülkelerin eğitim sistemlerini bir çalışma için araştırdığımı, vize almak için gelmediğimi, yurtdışı eğitim isteminde bulunmadığımı anlatmam güç olsa da, yardımlarından dolayı onlara da teşekkür ediyorum. Ayrıca, OECD Türkiye Temsilciliği nde görevli Canan Tamgün e ise nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum. Hala onun göndermiş olduğu OECD dokümanları kitaplığımdaki yerlerini koruyor. OECD yayınları ile ilgili olarak benim için elinden gelen her şeyi yaptı, kendisine sonsuz teşekkürler. Bunun yanında AB Sekreterliği ne, Milli Eğitim Bakanlığı Dış Đlişkiler Genel Müdürlüğü ne, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı na da çok teşekkür ediyorum. Burada, çalışmama büyük destek veren gizli kahramanlardan bahsetmeden geçemeyeceğim. Annem, eşim ve kızım. Her aşamayı öyle sabırla izlediler ki. Annem beni güzel şeyler olacağına dair sürekli yüreklendirdi. Eşim, çalışmamın yazılması ile ilgili çok büyük rol oynadı. Her zaman en yakınımdaki danışmanımdı, üstelik ona ulaşmak için randevu almadan. Sevgili kızım ise çalışmanın çeviri aşamasında-ona 15 ülke üzerinde çalıştığımı söylemiş olmalıyım kibilgileri derleme, birleştirme aşamasında bile hala 15 ülke mi, yine mi çeviri yapıyorsun, ne zaman bitecek? vb. sözleriyle küçük dünyasında zihninde yüklediği anlamlarla beni sürekli gülümsetmeyi başardı. Gizli kahramanlarıma çok özel teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak Pegem Akademi ye, kitabın basımı konusunda gösterdikleri yardımlardan dolayı sonsuz teşekkürler. Çalışmamdan olumlu tepkiler alabilmeyi umuyorum ve bundan sonraki hedefim AB ye üye olan diğer ülkelerin eğitim sistemlerini incelemek. Ayrıca gönlüm AB ye üye olarak Türkiye nin de eğitim sistemini incelemek, ona yalnızca karşılaştırmalarda değil, AB ye üye ülkelerden birisi konumunda bölüm olarak da yer verebilmek! Yrd. Doç. Dr. Dr. Aysun Erginer Mayıs 2006, Tokat vi

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri Türkiye Eğitim Sistemiyle Karşılaştırmalar isimli kitabın tıpkı basım olan ikinci baskısının da tükenmesinden sonra, üçüncü baskıya geçilmesi söz konusu olmuştur. Üçüncü basımda kitap üzerinde, genelde yüksek lisans düzeyinde okutulan bir kitap olması dolayısıyla, öğrencilerden gelen katkılarla yeniden gözden geçirilerek bazı düzenlemelere gidilmiştir. Bu konuda özellikle Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı yüksek lisans öğrencilerine ve özellikle tez öğrencim olan Onur Koçak a içtenlikle teşekkür ediyorum. Kendisi Türkçe Öğretmeni olmasının getirilerinden de yararlanarak kitabı titizlikle incelemiş ve eleştirilerini yazara iletmiştir. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı yüksek lisans öğrencisi ve Arş. Gör. Emine Altınçekiç ise düzeltmeler konusunda yazara yardımcı olmuştur, kendisine de çok çok teşekkürler. Şu ana kadar alınan dönütler kitabın Karşılaştırmalı Eğitim, Karşılaştırmalı Eğitim Sistemleri, Karşılaştırmalı Eğitim Yönetimi vb. dersler ve Avrupa Birliği çalışmaları yapanlar için belirli bir açığı kapattığı yönündedir. Kitabın daha çok kitleye hitap edebilmesi için, Avrupa Birliğine üye olan diğer oniki ülkenin eğitim sistemleri üzerinde çalışılarak genişletilmiş bir baskının hazırlanması beklenmektedir. Bu nedenle ilk baskıda dile getirilen temenniler, bu baskı için de geçerlidir. Yeni baskının daha fazla okur kitlesine ulaşması dileğiyle! Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer Tokat, Aralık 2009 vii

İÇİNDEKİLER Sayfa Đçindekiler... ix Giriş... 1 1. BÖLÜM Finlandiya Eğitim Sistemi... 6 Portekiz Eğitim Sistemi... 23 Yunanistan Eğitim Sistemi... 49 Danimarka Eğitim Sistemi... 77 Đsveç Eğitim Sistemi... 99 Đrlanda Eğitim Sistemi... 115 Đtalya Eğitim Sistemi... 131 Avusturya Eğitim Sistemi... 151 Fransa Eğitim Sistemi... 173 Đspanya Eğitim Sistemi... 189 Đngiltere Eğitim Sistemi... 205 Đngiltere ve Galler Eğitim Sistemi... 206 Kuzey Đrlanda Eğitim Sistemi... 227 Đskoçya Eğitim Sistemi... 237 Lüksemburg Eğitim Sistemi... 249 Almanya Eğitim Sistemi... 261 Belçika Eğitim Sistemi... 287 Belçika-Fransız Topluluğu Eğitim Sistemi... 290 Belçika-Flaman Topluluğu Eğitim Sistemi... 305 Belçika-Alman Topluluğu Eğitim Sistemi... 318 Hollanda Eğitim Sistemi... 329 2. BÖLÜM Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırılması... 343 Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Amaçlar Açısından Karşılaştırılması... 343 Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yapısal Açıdan Karşılaştırılması... 345 Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yönetim Yapısının Karşılaştırılması... 345 Türkiye ve AB Ülkelerinin Okul Sistemlerinin Yapısının Karşılaştırılması... 348 Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yönetim Süreçleri Açısından Karşılaştırılması... 362 Kaynakça... 373 ix

ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Finlandiya Okul Sisteminin Yapısı... 8 Şekil 2. Portekiz Okul Sisteminin Yapısı... 27 Şekil 3. Yunanistan Okul Sisteminin Yapısı... 52 Şekil 4. Danimarka Okul Sisteminin Yapı... 79 Şekil 5. Đsveç Okul Sisteminin Yapısı... 101 Şekil 6. Đrlanda Okul Sisteminin Yapısı... 117 Şekil 7. Đtalya Okul Sisteminin Yapısı... 134 Şekil 8. Avusturya Okul Sisteminin Yapısı... 152 Şekil 9. Fransa Okul Sisteminin Yapısı... 175 Şekil 10. Đspanya Okul Sisteminin Yapısı... 191 Şekil 11. Đngiltere ve Galler Okul Sisteminin Yapısı... 208 Şekil 12. Kuzey Đrlanda Okul Sisteminin Yapısı... 227 Şekil 13. Đskoçya Okul Sisteminin Yapısı... 238 Şekil 14. Lüksemburg Okul Sisteminin Yapısı... 251 Şekil 15. Almanya Okul Sisteminin Yapısı... 267 Şekil 16. Belçika-Fransız Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı... 291 Şekil 17. Belçika-Flaman Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı... 306 Şekil 18. Belçika-Alman Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı... 319 Şekil 19. Hollanda Okul Sisteminin Yapısı... 331 x

ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 1. Finlandiya da Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları (1997)... 20 Çizelge 2. Finlandiya da Zorunlu Eğitimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998)... 21 Çizelge 3. Finlandiya da Ortaöğretimde (Ortaöğretim II. Devre-Genel Lise) Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998)... 21 Çizelge 4. Finlandiya da Yükseköğretimde (Üniversitelerde) Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1998)... 21 Çizelge 5. Finlandiya da Yükseköğretimde (Politekniklerde) Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1998)... 22 Çizelge 6. Portekiz de Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 44 Çizelge 7. Portekiz de Temeleğitimde (1., 2., 3. Devre) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 45 Çizelge 8. Portekiz de Ortaöğretimde Okul ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 46 Çizelge 9. Portekiz de Yükseköğretimde Okul ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 46 Çizelge 10. Yunanistan da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 73 Çizelge 11. Yunanistan da Đlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 73 Çizelge 12. Yunanistan da Ortaöğretim I. Devrede (Ortaokul) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 74 Çizelge 13. Yunanistan da Ortaöğretim II. Devrede (Lise) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2000-2001)... 74 Çizelge 14. Yunanistan da Üniversitelerde Öğretim Elemanı, Öğrenci, Yönetim ve Teknik Personel Sayıları (1999-2000)... 75 Çizelge 15. Danimarka da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1999)... 96 Çizelge 16. Danimarka da Temeleğitim Okullarında (Okulöncesi Sınıfları ve 10. Yıl Dahil) Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Öğretmene ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998-1999)... 96 xi

Çizelge 33. Đngiltere ve Galler de Đlköğretim ve Ortaöğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1996-1997)... 225 Çizelge 34. Kuzey Đrlanda da ilköğretim ve ilköğretim Sonrası Okullarda Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1997-1998)... 235 Çizelge 35. Đskoçya da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1999)... 247 Çizelge 36. Đskoçya da Đlköğretim ve Ortaöğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1998)... 248 Çizelge 37. Lüksemburg ta Đlköğretim ve Ortaöğretim I. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997-1998)... 258 Çizelge 38. Almanya da Đlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997)... 284 Çizelge 39. Almanya da Ortaöğretim I. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997)... 284 Çizelge 40. Belçika-Fransız Toplulu nda Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1997)... 302 Çizelge 41. Belçika-Fransız Topluluğu nda Đlköğretimde Okul, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998-1999)... 302 Çizelge 42. Belçika-Fransız Topluluğu nda Đlköğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1995-1996)... 303 Çizelge 43. Belçika-Fransız Topluluğu nda Yükseköğretimde Üniversite ve Bu Üniversitelerdeki Öğrenci Sayıları (1995-1996)... 303 Çizelge 44. Belçika-Fransız Topluluğu nda Üniversite Düzeyinde Olmayan Yükseköğretimde Okul, Öğretim Elemanı, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretim Elemanına Düşen Öğrenci Sayısı (1995-1996)... 304 Çizelge 45. Belçika-Flaman Topluluğu nda Okulöncesi Eğitimde Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997)... 315 Çizelge 46. Belçika-Flaman Topluluğu nda Đlköğretimde Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997)... 316 Çizelge 47. Belçika-Flaman Topluluğu nda Ortaöğretimde (Tam Zamanlı) Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997)... 316 Çizelge 48. Belçika-Flaman Topluluğu nda Yükseköğretimde Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1997)... 317 xiii

Çizelge 49. Belçika-Alman Topluluğu nda Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları (1998-1999)... 326 Çizelge 50. Belçika-Alman Topluluğu nda Đlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1998-1999)... 326 Çizelge 51. Belçika-Alman Topluluğu nda Ortaöğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1998-1999)... 327 Çizelge 52. Belçika-Alman Topluluğu nda Yükseköğretimde (Üniversite Eğitimi) Okul, Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1998-1999)... 327 Çizelge 53. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitim Yönetiminde Üst Organlar... 346 Çizelge 54. Türkiye ve AB Ülkelerinin Zorunlu Eğitim Süreleri... 349 Çizelge 55. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimin Başladığı ve Sona Erdiği Yaşlar... 350 Çizelge 56. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimin Yapısı... 351 Çizelge 57. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeyleri... 352 Çizelge 58. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimde Tam Zamanlı ve Yarı Zamanlı Eğitim... 354 Çizelge 59. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeylerinin Ders Süreleri... 355 Çizelge 60. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeylerinde Okullar... 356 Çizelge 61. Türkiye ve AB Ülkelerinde Öğretim Yılı Süresi... 359 Çizelge 62. Türkiye ve AB Ülkelerinde Đlköğretim ve Ortaöğretimde Yıllık Tatil Süreleri... 360 Çizelge 63. Türkiye ve AB Ülkelerinde Đlköğretim ve Ortaöğretimde Yöneltme... 363 Çizelge 64. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitimin Finansmanı... 365 Çizelge 65. Türkiye ve AB Ülkelerinde Öğretim Düzeylerine Göre Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (2000)... 367 Çizelge 66. Türkiye ve AB Ülkelerinde Đlköğretimde Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (2000)... 368 Çizelge 67. Türkiye ve AB Ülkelerinde Yaş Gruplarına Göre Okullaşma Oranları (2000, %)... 369 Çizelge 68. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitim Harcamaları (1999, GSYĐH Đçinde, %)... 370 xiv

Giriş 1 GİRİŞ Üçüncü bin yılda dünya ülkeleri eğitim sistemlerini sürekli yenilemekte, daha çok insanı daha uzun süre eğitmek hedefinden hareketle reform denebilecek uygulamaları gerçekleştirmektedir. Yeni teknolojilerin kullanımı, geçmişte geçerli olan birey yeterliklerinin güncelliğini kaybetmesine neden olmaktadır. Her alanda gözlenen hızlı değişim, eğitimin amaçlarında, öğrenme-öğretme süreçlerinde, öğretim süresinde, öğretmen yeterliklerinde yeniliğe gidilmesini gerektirmektedir. Bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeler, bireylerin gereksinimlerinde değişime neden olurken, çağı yakalayabilecek ve gelişen teknolojinin hızına davranış olarak uyum sağlayabilecek nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi gerekliliği, ülkelerin eğitim sistemlerinde yeniliğe gitmelerini zorunlu hale getirmektedir. Gelişmekte olan ülkeler içinde, ülkemiz de bu reform hareketlerini izlemekte, çağı yakalamak ve gelişen teknolojinin hızına davranış olarak uyum sağlayabilecek bireyleri yetiştirmek için çaba harcamaktadır. Türkiye Avrupa Birliği ne (AB) girmek isteyen ülkeler arasında yer almaktadır. Avrupa nın bütünleşme sürecinde yer almak isteyen Türkiye, Avrupa Topluluklarını kuran Roma Antlaşması nın yürürlüğe girdiği tarihten kısa bir süre sonra ortaklık başvurusunda bulunmuştur. 1963 yılında imzalanan Ankara Antlaşması ile Türkiye ve AET arasında bir ortaklık kurulmuş, bu ortaklık 1973 yılında yürürlüğe giren Katma Protokol ile geliştirilmiştir (ĐKV 1995, 6). Türkiye-AB arasındaki ilişkiler sürekli olmayıp, zaman zaman kesintiye uğrasa da, 1995 yılında AB-Türkiye arasında Gümrük Birliği Protokolü imzalanmış, Aralık 1999 da gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi ile (diğer aday ülkelerle eşit konumda olacak şekilde) Türkiye AB ye aday ülke olarak kabul edilmiştir (Dura ve Atik 2000, 2). Avrupa nın bütünleşme sürecinde eğitim, üzerinde önemle durulan konulardan biri olmuş, birliğin sosyal ve insanî alanlarda gelişimi, eğitimin milliliği temel alınarak ve üye devletlerin eğitim geleneklerinin çeşitliliğine saygı duyularak, eğitimin yöntem ve programlarını standartlaştırmamaya büyük önem verilmiştir. Eğitim alanında üye ülkeler arasında sağlanan işbirliğinin amacı, eğitim ve öğretimin kalitesini arttırmak, üye ülkelerdeki kuruluş ve bireylerde Avrupalılık bilincini geliştirmek, birlikteki eğitim sistemi farklılıklarından tam olarak yararlanmak olmuştur. AB eğitim politikası, üye ülkeler arasında işbirliğini ve dayanışmayı sağlamak, karşılıklı anlayışı özendirmek, AB nin yapısı, işleyişi ve Avrupalılık bilincinin kazandırılması için öğrenci ve öğretmenleri eğitmek, onların tüm Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) alanlarına etkin katılımlarını sağlamayı amaçlamaktadır. AB de tek tip bir eğitim sistemi yerine, her üye ülke, kendi

2 Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri sosyo-ekonomik yapısına uygun eğitim sistemini uygulamakta serbesttir. Ülkelerin kendi ulusal özelliklerine göre biçimlenen eğitim politikalarının, karşılıklı görüş alış verişiyle uyumuna çalışılmaktadır (Köksal 2003, 67). AB ye üye pek çok ülke, her düzeyde okullaşma oranının yükseltilmesi, eğitimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması, zorunlu eğitim süresinin uzatılması vb. gerçekleştirerek 5 yaş öncesi ve ortaöğretim sonrası nüfusun çoğunluğunun eğitime katılımı ve yaşamboyu eğitimin nasıl sağlanabileceği, daha nitelikli eğitiminin nasıl verilebileceği, yetişkin eğitimi gibi konulara yoğunlaşmıştır. AB ülkelerinin hemen hemen yarısının, ortaöğretimin tamamını ya da ilk yılını zorunlu eğitime dahil ettikleri görülmektedir. Eğitim sistemlerinde sürekli yeniliğe giden AB ülkelerinden bazılarının (örneğin, Đtalya EURYDICE 2000), yakın zamanda zorunlu eğitimi tamamlama yaşını 18 yaşa çıkarma şeklinde hedefleri bulunmaktadır. AB ülkeleri ortak bir eğitim politikasına sahip değildir, fakat eğitim sistemlerini yeniden düzenleme girişimlerinde, eğitimde işbirliği için bazı programları da uygulamaya koymuşlardır. AB ülkelerinin eğitim sistemleri ülkelere göre ve hatta bazı ülkelerin kendi içlerinde farklılık göstermektedir. AB ülkelerinde zorunlu eğitim uygulamalarında, benzerlikler olmasına karşın, zorunlu eğitim bu ülkelerin her birinde farklı biçimde uygulanmaktadır. AB ile bütünleşmede yalnızca ekonomik faktörler üzerinde durulması eğitim, sağlık, sosyal güvenlik vb. alanların ihmaline neden olmaktadır. AB ye tam üyelik için üzerinde durulması gereken en önemli sistemlerden birisi eğitim sistemidir. Bu adaylık süreci içinde AB ülkelerinin eğitim, insangücü, sağlık gibi alanlara yönelik varolan durumlarının ve politikalarının incelenerek bu alanlarda yeni düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada AB ülkelerinin eğitim sistemlerinin incelenmesinin temel nedeni, bu ülkelerin gelişmiş ülkeler, dolayısıyla kalkınma için örnek alınabilecek ülkeler olmalarıdır. Atatürk çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşmak, yönümüzü batıya çevirmek, uygar bir toplum olmak şeklindeki ifadeleriyle çağdaş uygarlığı simgeleyen hedefleri anlatmaya çalışmıştır. AB ye girme çabasını coğrafi ve stratejik konum ile bazı ekonomik gerekçelere dayandırmak, doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Ayrıca bu birliğe girmek isteniyorsa, eğitim sisteminin de, birliğe üye ülkelerle uyumlu olması gereklidir. Bu çalışmada, yirmibeş AB ülkesinin onbeşinin (Finlandiya, Portekiz, Yunanistan, Danimarka, Đsveç, Đrlanda, Đtalya, Avusturya, Fransa, Đspanya, Đngiltere-Đngiltere ve Galler, Kuzey Đrlanda, Đskoçya-, Lüksemburg, Almanya, Belçika-Fransız, Flaman, Alman Topluluğu-, Hollanda) eğitim sistemi değerlendirmeye alınmıştır. Daha sonra yapılacak çalışmalarda AB ye yeni katılan ülkelerin eğitim sistemlerinin de incelenmesi düşünülmektedir. Çalışma iki aşamada yürütülmüştür. Đlk aşamada AB ülkelerinin eğitim sistemleri amaç (anayasada eğitim, eğitimin genel amaçları, öğretim tür ve

Giriş 3 düzeylerine göre amaçlar), yapı (okul sisteminin yapısı ve eğitim sisteminin yönetim yapısı) ve yönetim süreçlerine göre incelenmiştir. Yazılı kaynaklardan AB ülkelerinin eğitim sistemlerinin incelenmesiyle, bu ülkelerin her biri için yönetim süreçlerinin tamamına ulaşılamadığından ve yönetim süreçlerinde örtüşen yönler bulunduğundan çalışmada, karar, planlama, denetleme ve değerlendirme yönetim süreçlerine yer verilmiştir. Đkinci aşamada ise Türkiye ve AB ülkelerinin eğitim sistemlerinin amaç, yapı (okul sisteminin yapısı ve eğitim sisteminin yönetim yapısı) ve yönetim süreçlerine göre karşılaştırılmalı olarak incelenmesi yer almaktadır. Bu aşamada yazarın doktora teziyle ilintili olarak, AB ülkelerinin zorunlu eğitimlerine ve zorunlu eğitimin, eğitim sisteminden ayrılamadığı noktada genel anlamda karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışmada ülkelerin sıralamasında rastgele bir sıralama izlenmemiştir. Doktora tezinde zorunlu eğitimle ilgili bir çalışma yapan yazar, bu ülkeleri zorunlu eğitimdeki benzerliklerine göre (örneğin süre vb.) sıralamayı uygun görmüştür. Buna göre onbeş AB ülkesinden ilk olarak Finlandiya nın eğitim sistemine yer verilmiştir. Finlandiya dan sonra ise sırasıyla Portekiz, Yunanistan, Danimarka, Đsveç, Đrlanda, Đtalya, Avusturya, Fransa, Đspanya, Đngiltere (Đngiltere ve Galler, Kuzey Đrlanda, Đskoçya), Lüksemburg, Almanya, Belçika (Belçika- Fransız, Belçika-Flaman, Belçika-Alman Topluluğu) ve Hollanda yer almaktadır. Yazar özellikle eğitim yönetimi teftişi planlaması ve ekonomisi alanında yüksek lisans ve doktora yapmakta olan öğrenciler için, bu çalışmanın bir kaynak olacağını düşünmektedir. Çünkü bu alandaki programlarda Karşılaştırmalı Eğitim Yönetimi isimli bir ders bulunmaktadır ve bu çalışma bu dersin içeriğine göre hazırlanmıştır. Ayrıca çalışmanın Milli Eğitim Bakanlığı ndaki ve Milli Eğitim Müdürlükleri ndeki ilgili kişilere, okul yöneticilerine ve öğretmenlere, ilgi duyan akademisyenlere katkı sağlayacağı düşünülmektedir. AB ülkelerinin eğitim sistemleri ile ilgili bilgilere daha çok EURYDICE ve EURYBASE veri tabanlarından ulaşılmıştır. Çünkü en doğru bilgiler ve bilgi bütünü, bu kaynaklardan elde edilebilmiştir. Büyükelçiliklerle olan yazışmalarda ya sınırlı bilgi verilmesi, ya da farklı dilde yazılmış (Đngilizcenin dışında) kaynaklarla yardımcı olunmaya çalışılması vb. durumlarla karşılaşılmıştır. Ayrıca çalışma yürütülürken, AB ülkelerinin eğitim sistemlerini daha önce bahsedilen amaç, yapı, süreç boyutlarına göre düzenlemenin güçlüğü ile karşılaşılmıştır. Bu nedenle çalışma sonuçlandığında, sınırlı olmakla birlikte bazı AB ülkeleri ile ilgili belirtilen boyutlarda eksiklikler bulunmaktadır. Geleceğe dönük olarak yapılacak çalışmalarda, yeni AB ye katılmış ülkelerin eğitim sistemleri de incelenerek bu eksikliklerin kapatılması ve bilgilerin güncelleştirilmesi hedeflenmektedir.

1. BÖLÜM Bu bölümde AB ye üye ülkelerin eğitim sistemlerine yer verilmiştir. Bu ülkelerin ilk onbeşi incelenmeye alınmış, 2003 yılında AB ye katılan diğer on ülke ise çalışma kapsamına alınmamıştır. Ülkelerin sıralamasında (örneğin Finlandiya, Portekiz, Yunanistan, Danimarka vb.) zorunlu eğitimleri yönünden benzerlik kurulan ülkeler ardarda verilmeye çalışılmıştır. AB ülkeleri eğitim sistemleri; eğitim sistemlerinin amaçları, eğitim sistemlerinin yapısı ve yönetim süreçlerine göre incelenmiştir.

6 Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ Aşağıda Finlandiya eğitim sistemine yönelik bilgiler yer almaktadır. Finlandiya Eğitim Sisteminin Amaçları Finlandiya eğitim sisteminin amaçları; Finlandiya Anayasası nda eğitim, eğitim sisteminin genel amaçları ve öğretim tür ve düzeylerinin amaçları olarak incelenmiştir. Finlandiya Anayasası nda Eğitim Finlandiya Anayasası na göre (ICL (2000). Finland Constitution): Herkes parasız temeleğitim görme hakkına sahiptir. Kamu yetkilileri, bireylerin ekonomik durumlarını dikkate almaksızın onların gelişimlerinin sağlanmasında, özel gereksinimleri ve yeteneklerine göre diğer eğitim hizmetlerinden yararlanmalarında eşit olanaklar sunar. Yükseköğretimde bilim ve sanat özgürlüğü güvence altına alınır. Finlandiya Eğitim Sisteminin Genel Amaçları Finlandiya eğitim sisteminin genel amacı, tüm nüfusun eğitilebilmesi ve yetiştirilebilmesidir. Yaşamboyu öğrenme, temeleğitimden yetişkin eğitimine yaşamın tüm aşamalarında daima yeni şeyler öğrenme isteği ve ideali eğitimin en önemli ilkesidir (Ministry of Education 2002). Okulöncesi Eğitimin Amaçları Okulöncesi eğitimin amaçları: Çocukların kişiliğini tanımak, Çocukları aktif bir bilgi alıcısı ve öğrenicisi olarak görmek, Çocukların toplumun bir bireyi olarak yetiştirilmelerini ve doğal çevreye uyumlarını sağlamak, Oyun ve eğitim ortamı yaratarak değişik etkinlikler ile, çocukların diğer çocuklarla birlikte kişiliklerinin gelişimini sağlamak, Ailelere çocuklarını yetiştirmede yardımcı olmak, Çocukların dengeli gelişimlerini sağlamaktır (EURYDICE/CEDEFOP (2000). Finland 1999, 14).