17, 68, 17-23 (2008) Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn Özelliklerinin Açýk Denizdekiler ile Karþýlaþtýrýlmasý Neslihan DOÐAN SAÐLAMTÝMUR*, Süleyman TUÐRUL Orta Doðu Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü, 33731 Erdemli, Mersin-TÜRKÝYE *Corresponding author: neslihan@ims.metu.edu.tr Özet Çevresel koþullara ve besin tuzlarý (inorganik fosfat, nitrat ve silikat) girdisine baðlý olarak, denizlerde organik madde üretim hýzý, biyokütle yoðunluðu ve kimyasal kompozisyonu zaman-mekan ölçekli deðiþimler gösterir. Doðu Akdeniz, dünyanýn besin tuzlarýnca en fakir denizlerindendir. Bölgenin yüzey sularýnda inorganik fosfat 10-20 nm, nitrat ise 0,10-0,30 M aralýðýnda deðiþim gösterir ve fosfat birincil üretimi sýnýrlayýcý besin maddesidir. Klasik yöntemlerle fosfat ölçüm tayin sýnýrý (20 nm) oldukça yüksek olduðundan, literatürde Doðu Akdeniz yüzey deniz suyu N/P (nitrat/fosfat) oraný güvenilir olarak verilememiþtir. Bu çalýþmada, çözünmüþ inorganik fosfat (PO 4 ) deriþimi, ilk kez magnezyuma baðlý çökeltme (MAGIC) tekniði uygulanýp (1 nm hassasiyet), ön zenginleþtirme yapýlarak ölçülmüþtür. Doðu Akdeniz'de besin tuzlarý ve hidrografik parametrelerin deðiþimini incelemek amacýyla, akarsu girdisi etkisindeki Mersin-Erdemli bölgesi kýyý sularýndaki üç istasyondan, 2003 yýlý Aralýk ayýnda örneklemeler yapýlmýþtýr. Açýk denizdeki referans istasyonlardan karþýlaþtýrma amaçlý örnekler alýnmýþtýr. Besin tuzlarý deriþimleri, düþük debili fakat silikat ve nitratça zengin Lamas Çayý'nýn sürekli etkisi altýnda kalan kýyý istasyondan açýk istasyona doðru yüzey suyunda genel olarak azalma (çözünmüþ inorganik fosfat 0,018-0,009 M; nitrat 0,40-0,06 M; reaktif silikat 1,76-1,69 M) dip suda ise artma (çözünmüþ inorganik fosfat 0,024-0,214 M; nitrat 0,35-5,52 M; reaktif silikat 1,77-13,78 M) eðilimi göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Besin tuzlarý, Doðu Akdeniz, fosfat, nitrat, silikat. Comparison of Offshore and River-Influenced Coastal Waters in the Eastern Mediterranean Abstract Depending on the environmental condition and antropogenic nutrient supply, organic matter production and chemical composition show spatial and temporal variabilities in marine environment. The Eastern Mediterranean is known to be one of the oligotrophic seas, where the surface inorganic phosphate and nitrate concentrations vary in the range of 10 to 20 nm and 0.10 to 0.30 M, respectively. Primary production is, therefore, mainly controlled by phosphate. The exceptionally low phosphate concentrations have limited reliable estimates of the N/P (nitrate/phosphate) ratio by traditional measurement methods. In this study, we have used Magnesium induced coprecipitation (MAGIC) technique to measure inorganic phosphate with a sensitivity of 1 nm. Changes in nutrient and hydrographic conditions are monitored at three near-shore stations on Erdemli (Mersin) coastal zone and four off-shore stations in December 2003. Nutrient concentrations in the surface water displayed a strong offshore gradient, decreasing from 0.018 to 0.009 M for phosphate; 0.40 to 0.06 M for nitrate; 1.76 to 1.69 M for reactive silicate towards open sea. On the other hand, deep water concentrations exhibited an opposite trend; phosphate rises from 0.024 to 0.214 M, nitrate from 0.35 to 5.52 M, reactive silicate from 1.77 to 13.78 M in the region. Keywords: Nitrate, nutrients, phosphate, silicate, the Eastern Mediterranean. Saðlamtimur ND, Tuðrul S (2008) Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn Özelliklerinin Açýk Denizdekiler ile Karþýlaþtýrýlmasý. 17, 68, 17-23. GÝRÝÞ Besin tuzlarý (fosfat, nitrat ve silikat) tüm organizmalarýn geliþimi için temel maddelerdir. Tuzlu ve tatlý sularda besinlerini kendileri sentezleyen ototrof canlýlar, çevresel koþullarýn üretim için uygun olmasý halinde, gerek derin sulardan gerekse akarsular ve atmosfer yoluyla denize taþýnan besin tuzlarýný sürekli kullanýrlar. Dünya denizlerinde, fosfat temel besin tuzudur ve nitrat ile birlikte ekosistem üretkenliðini kontrol eder. Fotosentez yoluyla tüketilen besin tuzlarý, canlý hücresinde basit organik bileþiklerden baþlayarak Geliþ: 28.04.2007 / Kabul: 05.06.2007 No: 68, 2008 17
Doðan Saðlamtimur ve Tuðrul daha karmaþýk ve temel yapý taþlarýný oluþturan çok sayýda organik bileþiðin sentezinde kullanýlýr (Parsons ve ark. 1984, Pilson ve ark. 1998). Akdeniz, Sicilya Boðazý ile iki ana basene ayrýlýr. Doðu Akdeniz'in doðusu Levant Baseni olarak bilinir. Bu bölgeye karasal kaynaklardan besin tuzlarý saðlanýþý sýnýrlý olduðundan, dünyanýn en fakir (oligotrofik) bölgelerinden biridir (Yýlmaz ve Tuðrul 1998, Herut ve ark. 1999, Krom ve ark. 1999). Bu çalýþmada, kara ve akarsu etkisi altýndaki kýyý sularýn özelliklerinin açýk denizdekilerle karþýlaþtýrýlmasý amacýyla, Kuzeydoðu Akdeniz kýta sahanlýðýnda yeralan üç ve Kýbrýs açýklarýnda belirlenmiþ dört referans istasyondan (Þekil 1) deniz suyu örnekleri alýnmýþtýr. Su kolonunda çözünmüþ inorganik fosfat (PO 4 ), nitrat (NO 3 ) ve reaktif silikat (Si) deriþimleri ölçülmüþ, bölgede ilk kez 1 nm hassasiyette PO 4 verileri elde edilmiþ, besin tuzlarýnýn daðýlýmlarýnda akarsu girdisinin rolü irdelenmiþtir. MATERYAL VE METOT Çalýþma bölgesi ve örnekleme istasyonlarýnýn konumlarý Þekil 1'de gösterilmiþtir. Besin tuzu verileri, Doðu Akdeniz'de 2003 yýlý Aralýk ayýnda düzenlenen deniz seferleriyle toplanmýþtýr. Lamas Çayý'nýn etkisi altýndaki 1. istasyon (kýyýya uzaklýk: yaklaþýk 0,5 deniz mili, toplam derinlik: 20 m, 36 57' N 34 27' E), bu etkiden kýsmen uzak kalan 2. istasyon (kýyýya uzaklýk: yaklaþýk 4 deniz mili, toplam derinlik: 100 m, 36 43' N 34 36' E) ve kýta sahanlýðý sýnýrýndaki 3. istasyondan (kýyýya uzaklýk: yaklaþýk 9 deniz mili, toplam derinlik: 200 m, 36 50' N 34 38' E) R/V Lamas ve R/V Erdemli araþtýrma tekneleri ile örnekleme yapýlmýþtýr. Karþýlaþtýrma amaçlý açýk deniz örnekleri ise derinliði 1000 m'nin üstünde olan referans istasyonlardan (4. istasyon: 36 08' N 34 16' E, 5. istasyon: 35 83' N 33 75' E, 6. istasyon: 35 83' N 34 25' E ve 7. istasyon: 35 83' N 35 25' E) R/V Bilim araþtýrma gemisi ile alýnmýþtýr. Analizler için deniz suyu örnekleri, belirlenen derinliklerden 5 ve 30 L'lik Niskin þiþeleri ile alýnmýþtýr. Sahadaki hidrografik parametre (tuzluluk, sýcaklýk ve yoðunluk) ölçümleri için Sea- Bird model CTD prob kullanýlmýþtýr. Geleneksel inorganik fosfat ölçüm yöntemlerinin tayin sýnýrý 20 nm olup belirsizlik çok yüksektir. Doðu Akdeniz oligotrofik su kolonunda, özellikle besin tuzu tüketiminin yoðun olduðu üstteki ýþýklý tabakada, inorganik fosfat 20 nm'ýn altýnda kalmaktadýr. Karl ve Tien (1992) tarafýndan geliþtirilen, brucite (Mg(OH) 2 ) oluþturularak deniz suyundan fosforun kantitatif olarak ayrýlmasýna dayalý, hassas ve güvenilir MAGIC (MAGnesium Induced Coprecipitation) tekniði bölgeye adapte edilmiþ (Doðan-Saðlamtimur ve Tuðrul 2004a, Doðan- Saðlamtimur ve Tuðrul 2004b, Doðan-Saðlamtimur ve Tuðrul 2006), 20 kat zenginleþtirmeyle 1 nm hassasiyette ölçümler yapýlmýþtýr. PO 4 spektrofotometrede, NO 3 ve Si ise oto-analizörde ölçülmüþtür (Grasshoff ve ark. 1983). BULGULAR VE TARTIÞMA Hidrografik Deðiþimler Akdeniz, kýþýn su kolonunun tam karýþmasý ve yazýn belirgin bir tabakalaþma ile karakterize edilir. Bu çalýþma 2003 yýlý Aralýk ayýnda yapýldýðýndan Doðu Akdeniz Levant baseninde özellikle ilk 100 m'de kýþ karýþýmlarý etkindir. Ýstasyonlarda hidrografik parametre (tuzluluk, sýcaklýk ve yoðunluk) profilleri, mekana dayalý deðiþimler göstermektedir (Þekil 2). Kýyý istasyon (Ýst. 1), düþük debili (2,2x10 8 m 3 /yýl) Lamas Çayý'nýn denize karýþtýðý noktaya yakýndýr. Akarsu girdisinin, öncelikle yüzeydeki ilk 4 metrelik tabakanýn hidrografik özelliklerini etkilediði, yüzeydeki 1-3 m arasýnda kalan ince tabakadaki tuzluluk deðiþimi etkisinin bu metrelerden sonra azaldýðý ortaya çýkmýþtýr. Bu istasyon oldukça sýð olduðundan ve örnekleme kýþ mevsiminde yapýldýðýndan, su kolonu alt tabakadan tabana doðru homojen karýþmýþ durumdadýr (tuzluluk: %o39,1, sýcaklýk: 20,1 C ve yoðunluk: 27,8) (Þekil 2a). Ýstasyon 2, Lamas Çayý'nýn doðrudan etki alaný dýþýndadýr ve kýþ karýþýmlarý 60 m'lere kadar etkindir. Bu derinlikten sonra tuzluluk %o39,1-39,2, sýcaklýk 19,5-20,3 C ve yoðunluk ise 27,8-28,0 aralýðýnda deðiþmektedir (Þekil 2b). Seçilen 3. istasyon, kýta sahanlýðý sýnýrýnda yer almaktadýr ve küçük ölçekli antisiklonik girdaplarýn kýsmen etkisi altýndadýr. O nedenle yüzey suyu, mevsimsel termoklinin (ani sýcaklýk farklýlaþmasý) altýndaki ara tabaka suyuna göre daha tuzlu ve sýcaktýr. Bu durum referans istasyonlarda da görülmektedir. Su kolonu ilk 80 m'de tam karýþmýþtýr (tuzluluk: %o39,2, sýcaklýk: 18 No: 68, 2008
Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn... Þekil 1. Örnekleme bölgesini gösteren harita (Doðu Akdeniz Levant Baseni'nde bulunan istasyonlar belirtilmiþtir). 20,4 C ve yoðunluk: 27,8). 100-120 m'lere kadar tuzluluk ve sýcaklýkta azalma, yoðunlukta ise artma görülmüþ olup; alt su deðerleri sabit kalmýþtýr (Þekil 2c). Doðu Akdeniz açýðýndaki referans istasyonlarda ise su kolonunda ilk 100-200 m'de homojen daðýlým olmaktadýr. Bu derinlikten sonra tuzluluk ve sýcaklýkta belirgin azalmalar, yoðunlukta ise artýþlar görülmektedir. Hidrografik parametreler, 400 m'den itibaren dip suya kadar sabit kalýr (tuzluluk: %o38,8, sýcaklýk: 13,8 C, yoðunluk: 29,1) (Þekil 2d-g). Haloklin, termoklin ve piknoklin (ani tuzluluk, sýcaklýk ve yoðunluk farklýlaþmasý) tabakalarý, örneklemenin yapýldýðý 2003 yýlý Aralýk ayýnda su kolonundaki dikey karýþýmlardan dolayý, ilk iki kýyýsal istasyonda derinlere inmekte yada kaybolmaktadýr. Diðer açýk deniz istasyonlarýnda ise bu tabakalar farklý derinliklerde görülmektedir(þekil 2). sembolüyle Besin Tuzu Deðiþimleri Besin tuzlarýnýn 2003 yýlý Aralýk ayýnda Doðu Akdeniz Levant Baseni'nde derinliðe dayalý deðiþimleri Þekil 3'de verilmiþtir. Örneklemenin yapýldýðý dönemde kýyýya ulaþan Lamas Çayý sularý, deniz suyuyla seyrelmiþtir. Besin tuzu dikey profilleri, hidrografik parametre profilleri ile uyum içindedir (Þekil 2 ve 3). Yoðun kýþ karýþýmlarýnýn hakim olduðu sýð Ýst 1'de, yüzey ve 10 m derinlikten alýnan deniz suyunda besin tuzu deðiþimleri PO 4 : 0,018-0,024 M, NO 3 : 0,35-0,40 M ve Si: 1,76-1,77 M aralýðýnda gerçekleþmiþtir (Þekil 3a). Dipteki besin maddesince zengin sular yüzeye taþýnmýþtýr. Ýst 2'de besin tuzlarýnýn yüzeyde homojen karýþmasý sonucunda PO 4 : 0,015 M, NO 3 : 0,34 M ve Si: 1,70 M'dýr, 60 m'nin altýnda artarak dipte PO 4 : 0,59 M, NO 3 : 0,67 M ve Si: 2,38 M deðerlerine No: 68, 2008 19
Doðan Saðlamtimur ve Tuðrul Þekil 2. Örnekleme istasyonlarýnda hidrografik parametrelerin 2003 yýlý Aralýk ayýnda derinliðe baðlý deðiþimleri. ulaþmýþtýr (Þekil 3b). Kýta sahanlýðý sýnýrýnda yer alan Ýst 3'te nitrat deriþimi üst tabakada, kýyý ve orta istasyon deðerlerinden düþüktür. Bu da akarsu etkisinin açýða doðru azalmasýnýn sonucudur. Hidrografik deðiþimlerle paralel olarak yüzeydeki 80 m'lik tabakada besin tuzlarý PO 4 : 0,014-0,018 M, NO 3 : 0,34-0,39 M ve Si: 1,64-1,67 M seviyesinde kalmýþtýr. Bu derinliðin altýnda tabana doðru kýsmen artýþ eðilimindedir ve PO 4 : 0,021-0,048 M, NO 3 : 1,03-1,59 M ve Si: 1,72-2,51 M aralýðýnda deðiþir (Þekil 3c). Referans istasyonlarda nutriklin (ani besin tuzu farklýlaþmasý) tabakasý oldukça belirgindir ve haloklin, termoklin ve 20 piknoklin ile uyum içindedir. Yüzey sularýnda düþük besin tuzlarý ölçümü, derindeki artýþýn kaynaðýnýn, açýk denizden bölgeye taþýnan ara tabaka sularý olduðunu düþündürmektedir. Hassas MAGIC tekniðiyle ölçülen fosfat deriþimi, referans istasyonlarýn yüzey suyunda 0,009-0,023 M (9-23 nm) aralýðýnda deðiþmiþtir (Þekil 3d-g). Bu deðerler klasik ölçüm yönteminin tayin sýnýrý (20 nm) altýnda ya da seviyesinde olduðundan, bölgede geçmiþ dönemlerde yapýlan çalýþmalarda bu kadar küçük fosfat deðiþimlerini gözlemek mümkün olamamýþtýr (Krom ve ark. 1991, Yýlmaz ve Tuðrul 1998). Besin tuzu ölçümlerinde kýyýya yakýn Ýst 1 ve 2 No: 68, 2008
Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn... No 3 Po 4 Þekil 3. Örnekleme istasyonlarýnda besin tuzlarýnýn 2003 yýlý Aralýk ayýnda derinliðe baðlý deðiþimleri. yüzey sularýnda, daha açýkta yeralan diðer istasyon yüzey sularýndan daha fazla NO 3 bulunduðu ortaya çýkmýþtýr. Bunda nitratça zengin akarsu girdisinin rolü büyüktür ve akarsuyla beslenen diðer denizlerdeki sonuçlarla uyumludur (Justic ve ark. 1995, Cociasu ve ark. 1996). Beklendiði üzere bu istasyonlarda yüzeydeki N/P (nitrat/fosfat) oraný da (~22) yüksek bulunmuþtur. Akdeniz'de birincil üretim, besin tuzu sýnýrlamasý yönünden, yýllýk iki dönemle karakterize edilir. Bunlardan birincisi besin tuzlarý için ilk stoklanmanýn olduðu kýþ karýþýmlarý dönemidir. Iþýklý tabakaya besin tuzu girdisi, soðuk sularýn ulaþabildiði derinlikle sýnýrlýdýr. Ýkinci sýnýrlama ise sisteme yeni besin tuzu giriþinin düþük olduðu yaz dönemindeki tabakalaþma sýrasýnda görülür (Moutin ve Raimbault 2002). Kýþ dönemine denk gelen bu çalýþmada Ýst 1 sýð olduðundan, su kolonu yeterince karýþmakta ve üst suda besin tuzu sýnýrlamasý meydana gelmemektedir. Ancak diðer istasyonlar dikey profillerinde, derinliðe baðlý sýnýrlamalar görülmektedir (Þekil 3). SONUÇ Kýyý istasyonu etkileyen yaðmur suyu ve akarsular kýsmen nitratça zengindir ve 2003 yýlý Aralýk ayý boyunca yüksek N/P (nitrat/fosfat) oranýna sahiptir (Yaðmur suyu N/P: 75-430, Lamas Çayý suyu N/P: 545-3100). Yüzey besin tuzu verileri, Doðu Akdeniz Levant Baseni kýyýsal kuþak sularýnda planktonlar tarafýndan yapýlan üretimin No: 68, 2008 21
Doðan Saðlamtimur ve Tuðrul sisteme iç ve dýþ kaynaklarla (atmosfer ve akarsu girdisi, atýksu deþarjlarý gibi) giren fosfatça kontrol edildiðini ortaya koymaktadýr. Sucul ortamda fosforun, azota göre hýzlý çevrimi ve mikroorganizmalarca tercihli kullanýlmasýnýn N/P oraný üzerinde önemli bir rolü vardýr. Yüzey sularýnda orto-fosfatýn çok düþük olmasýna, biyoassay deney sonuçlarýna ve derin sulardaki anormal yüksek çözünmüþ inorganik N:P oranýna dayanarak, Doðu Akdeniz'deki planktonik üretimde fosforun sýnýrlayýcý besin maddesi olduðu öne sürülmüþtür (Krom ve ark. 1991, Berdalet ve ark. 1996, Vaulot ve ark. 1996, Doðan-Saðlamtimur ve Tuðrul 2004, Doðan-Saðlamtimur ve Tuðrul 2006). Bu çalýþmada planktonik organizmalar tarafýndan sudan özümlenen N/P oraný, okyanus sistemi için geçerli olan optimum N/P=16:1 deðerinden önemli oranda yüksektir ve genellikle 19:1'in üstündedir (Redfield ve ark. 1963, Stirn 1987). Bu da Doðu Akdeniz ekosisteminde birincil üretimde fosforun sýnýrlayýcýlýðýný ortaya koymaktadýr ve bu bölgede denize verilen evsel atýksularda fosfor yükünün azaltýlmasýna yönelik fizikokimyasal arýtýmýn gerekliliðini iþaret etmektedir. TEÞEKKÜR Bu çalýþma, TÜBÝTAK tarafýndan desteklenen YDABAG-102Y057 no'lu projenin bir parçasýdýr. Deniz suyu örneklemesi ve analiz aþamasýndaki katkýlarýndan dolayý ODTÜ-DBE teknisyenlerine (özellikle Saim Cebe'ye), R/V ERDEMLÝ teknesi ve R/V BÝLÝM gemisinin kaptan ve gemicilerine teþekkür ederiz. KAYNAKLAR Berdalet E, Marrase C, Estrada M, Arin L, MacLean ML (1996) Microbial community responces to nitrogen and phosphorus-deficient nutrient inputs: microplankton dynamics and biochemical characterization. Journal of Plankton Research 18, 1627-1641. Cociasu A, Dorogan L, Humborg C, Popa L (1996) Long-term ecological changes in Romanian coastal waters of the Black Sea. Marine Pollution Bulletin 32, 32-38. Doðan-Saðlamtimur N, Tuðrul S (2004a) Effect of Riverine Nutrients on Coastal Water Ecosystems: A Case Study from the Northeastern Mediterranean Shelf. Fresenius Environmental Bulletin 13, 11b, Suppl. Issue, 1288-1294. Doðan-Saðlamtimur N, Tuðrul S (2004b) Nehir Girdisinin Kuzeydoðu Akdeniz Kýyý Sularýnda Besin Tuzlarý ve Organik Madde Daðýlýmýna Etkisi. In: Özhan E, Evliya H (eds.), Türkiye'nin Kýyý ve Deniz Alanlarý V. Ulusal Konferansý, 4-7 Mayýs 2004, Adana, Kýyý Alanlarý Yönetimi Türkiye Milli Komitesi Yayýnlarý, Cilt 1, 53-62. Doðan-Saðlamtimur N, Tuðrul S (2006) Fosfor Formlarý ve Besin Tuzlarý Mevsimsel Deðiþimi: Kuzeydoðu Akdeniz Erdemli Kýta Sahanlýðý, 2004 Yýlý. In: Özhan E (ed.), Türkiye'nin Kýyý ve Deniz Alanlarý VI. Ulusal Konferansý, 7-11 Kasým 2006, Muðla, Kýyý Alanlarý Yönetimi Türkiye Milli Komitesi Yayýnlarý, Cilt 2, 517-525. Grasshoff K, Erhardt M, Kremling K (1983) Determination of Nutrients, Methods of Seawater Analysis. 2 nd ed., Verlag Chemie GMBH, Weinheim. Herut B, Krom MD, Pan G, Mortimer R (1999) Atmospheric input of nitrogen and phosphorus to the Southeast Mediterranean: Sources, fluxes, and possible impact. Limnology and Oceanography 44, 1683-1692. Justic D, Rabalais NN, Turner RE, Dortch Q (1995) Changes in nutrient structure of riverdominated coastal waters: stoichiometric nutrient balance and its consequences. Estuarine Coastal and Shelf Science 40, 339-356. Karl DM, Tien G (1992) MAGIC: A sensitive and precise method for measuring dissolved phosphorus in aquatic environments. Limnology and Oceanography 37, 105-116. Krom MD, Cliff RA, Eijsink LM, Herut B, Chester R (1999) The characterisation of Saharan dusts and Nile particulate matter in sediments from the Levantine Basin using Sr isotopes. Marine Geology 155, 319-330. Krom MD, Kress N, Brenner S (1991) Phosphorus Limitation of Primary Productivity in the Eastern Mediterranean. Limnology and Oceanography 36, 424-432. Moutin T, Raimbault P (2002) Primary production, carbon export and nutrients availability in western and eastern Mediterranean Sea in early summer 1996 (MINOS cruise). Journal of Marine System 33-34, 273-288. 22 No: 68, 2008
Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn... Parsons TR, Takahashi M, Hargrave B (1984) Biological Oceanographic Processes. 3rd ed., Pergamon Press, Oxford. Pilson MEQ (1998) An Introduction to the Chemistry of the Sea. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. Redfield AC, Ketchum BH, Richards FA (1963) The influence of organisms on the composition of sea water. In: Hill MN (ed), The sea, Interscience, New York, 2, 26-77. Stirn J (1987) Eutrophication in the Mediterranean Sea. Unesco Reports in Marine Science 49, 161-187. Vaulot D, Lebot N, Marie D, Fukal E (1996) Effect of phosphorus on the Synechococcus cell cycle in surface in Mediterranean waters during summer. Applied Environmental Microbiology 132, 265-274. Yýlmaz A, Tuðrul S (1998) The effect of cold- and warm-core eddies on the distribution and stoichiometry of dissolved nutrients in the northeastern Mediterranean. Journal of Marine System 16, 253-268. No: 68, 2008 23 View publication stats