DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ II (BENTLERLE KURULANLAR)
BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ A. BENT SAYISI TEK OLANLAR (TEK DÖRTLÜKTEN OLUŞANLAR) RUBAİ Edebiyatımıza İran edebiyatından gelmiştir. Dört dizelik tek bentten (tek dörtlükten) oluşur. Aruzun özel kalıplarıyla yazılır. (24 tane) Uyak düzeni aaxa biçimindedir. Rubaide daha çok felsefi konular, aşk, şarap, din vb. işlenir. Şairler rubailerde genelikle mahlas kullanmaz. Rubai biçiminin en büyük sanatçısı Ömer Hayyam dır. Divan edebiyatında rubai yazmayı meslek edinmiş tek şair Azmizade Haleti dir. Cumhuriyet döneminde Y. Kemal Beyatlı, Arif Nihat Asya rubaileriyle tanınmıştır.
TUYUĞ Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir. Dört dizelik tek bentten oluşan nazım biçimidir. Konu, mısra sayısı ve uyak örgüsü bakımından rubai ve maniye benzer. Aruzun sadece fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbıyla yazılır. Uyak düzeni rubaide olduğu gibi aaxa şeklindedir. Halk edebiyatındaki maninin divan edebiyatına yansımış biçimidir. Konu sınırlaması yoktur, rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir. Uyaklarıı genellikle cinaslı sözcüklerden seçilir. Tuyuğ nazım şeklini kullanan ilk şair Kadı Burhanettin dir. Bu türün diğer başarılı şairleri; Ali Şir Nevai, Nevizade Atayi, Seyyit Nesimi dir.
B. BENT SAYISI BİRDEN FAZLA OLANLAR Türklerin divan şiirine kazandırdığı bir nazım şeklidir. ŞARKI Bestelenmek için yazılır, bu yüzden bent sayısı sınırlıdır. Bent sayısı 3 5 arasında değişir. Kafiye düzeni genellikle aaaa/bbba/ccca... şeklindedir. Halk edebiyatındaki türküden esinlenilerek oluşturulmuştur. Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Naili-i Kadîm dir. Şarkının en önemli isimleri Nedim, Enderunlu Vasıf tır. Yakın dönem şairlerinden olan Yahya Kemal in de pek çok şarkısı vardır.
MURABBA Dörder dizelik bentlerden oluşur. Bent sayısı genellikle 3 7 arası değişir. Daha çok din, ahlak, öğreticilik, aşk, övgü, yergi, ölüm gibi konular işlenir. Kafiye düzeni aaaa/bbba/ccca... biçimindedir. Bentlerin son dizeleri sadece kafiye ile bağlı olanlara murabba-ı müzdeviç, bentlerin son mısralarının aynen tekrarlandığı murabbalara ise murabba-ı mütekerrir adı verilir. Taşlıcalı Yahya, Aşki, Fuzuli, Namık Kemal bu türde tanınır.
Terkib-i Bent Bent sayısı 5 15 arasında değişir. Her bent 5 10 beyit arasında değişebilir. Her bent iki bölümden oluşur. Birinci bölüme terkiphane/hane adı verilir. İkinci bölüm ise her bendin son beytini oluşturan vasıta beyti dir. Vasıta beyti her bendin sonunda değişir ve mutlaka bentten ayrı olarak kendi arasında uyaklanır. Her türlü konu işlenebilir. Münacat, naat, methiye, hicviye gibi nazım türleri; zamandan şikayet, dini, tasavvufi, felsefi düşünceler ve toplumsal yergi gibi konular işlenir. Edebiyatımızda terkibibendiyle tanınan en önemli şair Bağdatlı Ruhi dir. Ayrıca Ziya Paşa nın ona nazire olarak yazdığı terkibibent ünlüdür.
TERCİ-İ BENT Biçim yönünden terkib-i bente benzer. Her bent tercihane ve vasıta olmak üzere iki bölümden oluşur. Terkib-bentten vasıta beytinin hep aynı kalması yönüyle ayrılır. Terci-i bent biçimiyle daha çok Allah ın gücü, evrenin sonsuzluğu, hayatın zorlukları, dünyadan şikayet gibi konular işlenmiştir. Terci-i bentin bent sayısı 5 12 arasında, beyit sayısı 4 10 arasında değişir. Yahya Bey, Enderunlu Fazıl, Nesimi, Fuzuli bu türde eser vermiştir.!!!!! Terkib-i bentte vasıta beyit değişir, terci-i bentte ise aynı kalır.
TERBİ Bir gazelin beyitlerinin üstüne, başka bir şair tarafından, aynı ölçü ve uyakta ikişer dize ekleyerek yazılan murabbadır. Eklenen bu iki dizeye zamime denir. Uyak düzeni aaaa / bbba / ccca... biçimindedir.
Beşli Bentlerden Oluşanlar MUHAMMES Her bendi beş dizeden oluşan nazım biçimidir. Bent sayısı 4-8 arasında değişir. Konu sınırlaması olmamakla birlikte genellikle felsefi düşünceler, dünya görüşü, tasavvufi aşk, övgü gibi konular işlenir. Son bir ya da iki dize her bendin sonunda tekrarlanıyorsa buna muhammes-i mütekerrir denir. Bu dizelerle yalnızca aynı uyakta ise muhammes-i müzdeviç denir.
Muhammes Türleri Tahmis: Bir gazelin her beytinin üzerine dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir. Taştir: Bir gazelin her beytinde iki dize arasına üçer dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir. Tardiye: İlk bendinin son dizesi diğer dizelerle uyaklı olmayan muhammestir. Aruzun belli bir kalıbıyla yazılır. Uyak düzeni aaaaab / cccccb / dddddb..biçimindedir.