İZMİR TİCARET ODASI TÜRKİYE VE DÜNYADA ALACAK SİGORTASI HAZIRLAYAN: EKİN SILA ÖZSÜMER AB VE ULUSLARARASI ORGANİZAYONLAR MASASI UZMAN YARDIMCISI 1
TİCARİ ALACAK SİGORTASI Ticari alacak sigortası, alıcılar için belirlenen kredi limitleri kapsamında, Yurtiçine 120 güne kadar Yurtdışına 180 güne kadar Yapılan peşin ve banka teminatı dışında kalan açık hesap satışları kapsar. Ticari alacak sigortası, iflas ve geç ödeme (ticari risk) ve politik risk (sadece ihracat satışlarında) durumlarına karşı güvence sağlamaktadır. Politik risk: savaş, ambargo, kamu alıcısının ödememe riski, banka transferlerinin durdurulması riski vb Ticari alacak sigortası uygulaması yapan firmalar aynı zamanda müşterisi olan firmalara, çalışacakları firmalar ve pazar hakkında bilgi temin ederler. Bu bilgilerin arasında, firmanın bulunduğu pazarın politik ve ekonomik durumu, firmaların ödeme kapasitesi ve ticari riskler de bulunmaktadır. Sonuç olarak, ticari alacak sigortası, firmaların alacaklarını sigortalar, müşteriyi ticari ve politik risklere karşı korur, potansiyel müşteri ve pazar hakkında bilgi sağlar ve tahsilat sürecinin doğru işlemesine yardımcı olur. Firmalar çalışmayı planladıkları firmaların güvenilirliğini değerlendirmek için, sigorta firmasından belirtilen firmanın kredi limiti araştırmasını yapmasını talep edebilirler. Firmanın müşterinin mali durumunu devamlı olarak takip sigorta firmasının sorumluluğundadır. Bu sayede, önceki değerlendirmede yüksek bir not alan firma, zaman içerisinde mali olarak düşük performans sergilerse bunun takibi ve firmaya bildirilmesinden sigorta firması sorumludur. Ticari alacak sigortası, firmaların alacaklarını sigortalamakla birlikte, sistemin nihai amacı, müşterilerinin risklerini öngörebilmek ve riskli ticari ilişkilerden kaçınmayı sağlamaktır. Sistemin İşleyişi Sigorta talep eden firmanın kredi itibarı ve finansal kapasitesi analiz edilir ve sonuç olarak kendisine bir kredi limiti verilir. Bu limit, firmanın müşterisinin ödememe yapması durumunda sigorta firmasının ödeme yapacağı miktardır. Alacağın tahsil edilememesi durumunda firma sigortaya başvurur. Alacağı sigortalan firma, öncelikle müşteriye bir tazminat öder ve zararın etkisini azaltır. Sonrasında, tahsilat bedelinin tam hesaplanmasını takiben, alacağı sigortalayan firma, müşterisine ödemeyi gerçekleştirir sonrasında, alacağı kendi takibine alır. Alacak Sigortasının Sağladığı Avantajlar Yeni ve büyüyen pazarlara girişin güvenli olması için gerekli bilgi ve donanımı sağlar. Firmaların açık hesap çalışabilmesine imkan sağlar ve bu sayede ihracatta firmaya bir rekabet avantajı sağlar. 2
Bilgi sağlayarak, firmaların en doğru müşteriyi seçmelerine yardımcı olur. Risk bilgileri veri tabanları oluşturarak, firmaya bilgi desteğinde bulunur. Ticari alacak sigortası bütün şirketlere uygulanabilmektedir. Küçük, orta ve büyük ölçekli şirketler bu hizmetten faydalanabilmektedir. Alacak sigortasının maliyeti şirketin cirosuyla alakalıdır. Bu sebeple bütün firmalar kendi bütçeleri orantısında maliyetle bu hizmetlerden faydalanabilirler. Türkiye ye alacak sigortası 2007 yılında Coface ile başlamıştır. Sonrasında da diğer alacak sigortası devleri Atradius ve Hermes de pazara girmiştir. Coface firması Türkiye de %51 Pazar oranı ile en üst sıradadır. Alacak sigortasını en çok kullanan sektörler, tekstil ve hazır giyim, ilaç, kimya ve otomotiv şirketleri olarak özetlenmektedir. 1 Türkiye de ticari alacak sigortası uygulaması yapan başlıca firmalar; Coface www.coface.com.tr Coface firması, Türkiye de dahil olmak üzere 97 ülkede faaliyet göstermektedir. Euler Hermes - http://www.eulerhermes.com.tr/tr/ticari-alacaksigortasi/pages/default.aspx Hermes firması, dünyanın 53 ülkesinde faaliyet göstermektedir. Çok uluslu şirketler için; 1 http://www.dunya.com/alacak-sigortacilarina-bilgi-izni-cikiyor-172082h.htm 3
Euler Hermes World Agency, iki ya da daha çok ülkede faaliyet gösteren ve cirosu 500 milyon Euro nun üzerinde olan çok uluslu müşterilere hizmet sunan özel bir ekiptir. Atradius Finansbank HSBC Avrupa Birliği nde Alacak Sigortası Alacak sigortası Avrupa da 19. Yüzyılda ağırlıklı olarak Batı Avrupa da ortaya çıkmıştır. Sistem öncelikli olarak devlet birimleri tarafından yürütülmüştür. 1990 yıllarında ise hizmet özelleştirilerek, özel girişime devredilmiştir. Bu kapsamda, Avrupa da alacak sigortası piyasası ağırlıklı olarak 3 firmanın himayesindedir: Euler Hermes, Atradius, Coface. Yapılan çalışmalar ışığında Avrupa da alacak sigortası kullanan işletmelerinin oranının %35 olduğu anlaşılmaktadır. 2 Ülkeler içerisinde alacak sigortası özel girişimler tarafından yürütülmektedir. Bu firmalar kendi politikaları doğrultusunda yerel (iç satış) veya küresel (ihracat) alacak sigortaları düzenleyebilmektedir. Avrupa da alacak sigortasının yoğun olarak kullanıldığı ülkeler; Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, İtalya Hollanda, Polonya, İspanya, İsviçre ve İngiltere olarak tanımlanmaktadır. Bu 10 ülkenin toplam sigorta primlerinin geçtiğimiz yıllarda toplam 4 milyar olarak belirtilmektedir. 3 Sigorta Acenteleri Bankalar Ticaret Kurumları Avusturya 13% 26% 20% Belçika 10% 12% 20% Fransa 30% 20% 20% Almanya 30% 30% 20% İtalya 30% 50% 20% Polonya 30% 10% 20% Hollanda 17% 11% 20% İspanya 30% 45% 20% İsviçre 20% 13% 20% İngiltere 30% 13% 40% 10 ülkenin alacak sigortası sağlayan kurumların yüzdesi ekte verilmiştir. Ülkelerin toplam sigorta prim değeri 4,27 milyar olarak verilmektedir. Bu primlerin % 37,4 ihracat sigortası primlerinden gelmektedir. Almanya Avrupa daki alacak sigortası piyasasının en geniş olduğu ülkedir. Toplam 923,6 milyon ile bölgedeki sigorta primlerinin %23,2 sini oluşturur. 2 http://www.tenzor.co.uk/wp-content/uploads/2013/03/credit-insurance_-lessons-from-the-crisis-igor-zax- Insurance-Insight.pdf 3 4
Belçika, Fransa, Hollanda ve İngiltere de alacak sigortaları ağırlıklı olarak acenteler tarafından yürütülmekte iken, Avusturya ve Almanya da ise bankalar tarafından yürütülmektedir. Avrupa Komisyonu alacak sigortasının sadece ihracat sigortası bölümü ile ilgilenmektedir. Avrupa Konseyi nin İhracat Sigortası Grubu tarafından takip edilerek, Komisyon a bilgi vermesi aracılığıyla düzenlenmektedir. Bu kapsamda, 1998 yılına kadar Avrupa Birliği nde, ortak bir alacak sigortası sistemi bulunmamaktaydı. Bu durumun, ülkeler arasındaki rekabeti eşitliğini engellemesi üzerine, 1998 yılında Avrupa Birliği Konseyi nin almış olduğu kararla, Avrupa Birliği ihracat alacak sigortaları ortak bir altyapıya kavuşturulmuştur. İhracat alacak sigortaları, AB Komisyonu tarafından Rekabet Politikası (devlet yardımları) kapsamında değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, Birlik içerisinde rekabetin bozulmaması için düzenlemeler yapılmıştır. Konu üzerine, AB Komisyonu nun yayınlamış olduğu direktifler (EU Directives) bulunmaktadır. Komisyon tarafından yayınlanan direktifler bütün AB üye ülkeleri için hukuki olarak bağlayıcı olmaktadır. Bu kapsamda, alacak sigortası hakkında yapılan düzenlemeler bütün AB üyesi ülkeler için tam bağlayıcı konumdadır. AB üyesi ülkelerin 1990lı yıllarda milli şirketlerinin ihracatını farklı yöntemlerle destekledikleri bilinmektedir. Bu desteklerin en önemli ayağı ise ihracat sigortaları olarak bilinmektedir. Avrupa Komisyonu Kurucu Anlaşmalardan almış olduğu yetki ile Birlik içerisindeki rekabet düzenlemerşi için bu alanın altına giren her konuda kanun oluşturma hakkına sahiptir. AB Konseyi nin 7 Mayıs 1998 yılında yayınlamış olduğu 29 sayılı direktifte, bütün Birlik için ortak bir sistem oluşturmuştur. Bu kapsamda, Avrupa Komisyonu üye devletler tarafından vatandaşlarına sunulacak olan ihracat garantilerini diğer üye ülkeler ile ortak ve uyumlu hale getirmek zorundadır. Aksi takdirde, bu konu devlet yardımları politikası kuralları dışarısına çıkar ve AB içerisindeki rekabeti engeller. Komisyonun koymuş olduğu kurallar bu kapsamda değerlendirilmelidir. İhracat yapan AB firmalarının birbiriyle rekabetinin engellenmesinin yanı sıra, ihracat kredisi temin eden acente, banka vb kurumların da rekabet kapasitelerinin kısıtlanmasının önemine Avrupa Komisyonu tarafından dikkat çekilmiştir. Devlet tarafından temin edilen ihracat sigortalarının özel sektör tarafından temin edilen ihracat sigortalarına karşı dengeli bir hale getirilmesi, piyasayı rekabetten uzaklaştırıp tekeline almaması gerekmektedir. Bununla birlikte Avrupa Komisyonu sadece kısa dönemli ihracat sigortaları ile ilgili düzenlemeler getirmekte, orta veya uzun vadeli sigortalarına karışmamaktadır. Bunun sebebi ise sadece kısa vadeli ihracat sigortalarını pazarlanan olarak görmektedir. 5