KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2010; 2: 155-161 Gelifl Tarihi/Received: 17/07/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 24/09/2010 Dahiliye Kliniklerinde Yatarak Tedavi Gören Geriatrik Hastalar n Günlük Yaflam Aktivite Durumlar ve Depresyon Düzeyleri* Daily Life Activity Status and Depression Levels in Geriatric Patients** Hicran Ayd n Bektafl 1, Hülya fiahin 2 1 Akdeniz Üniversitesi Antalya Sa l k Yüksekokulu, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, Antalya, Türkiye 1 Department of Medical Nursing, Antalya School of Health, Akdeniz University, Antalya, Turkey 2 Hacettepe Üniversitesi Eriflkin Hastanesi, Dahiliye Servisi, Ankara, Türkiye 2 Medical Unit, Hacettepe University Hospital, Ankara, Turkey * Bu çal flma, Akademik Geriatri 2009 Kongresinde poster olarak sunulmufltur. ** This research was presented at Academic Geriatrics 2009 Congress as a poster presentation. ÖZET Girifl: Depresyon yafll nüfusta en s k görülen psikiyatrik bozukluktur. Çeflitli çal flmalarda, 65 yafl üstü bireylerin %10-25 inde önemli düzeyde depresyon saptanm flt r. Bu çal flma dahiliye kliniklerinde tedavi gören yafll bireylerin günlük yaflam aktivite durumlar n ve depresyon düzeylerini belirlemek amac yla tan mlay c olarak yap lm flt r. Materyal ve Metod: Araflt rman n örneklemini bir üniversite hastanesinin dahiliye ve fizik tedavi ünitesinde 01 fiubat 2009-15 Nisan 2009 tarihleri aras nda tedavi gören, 60 yafl üzerinde olan, çal flmaya kat lmay kabul eden ve mini-mental testten 24-30 aras puan alan 31 hasta oluflturmufltur. Veriler araflt rmac lar taraf ndan oluflturulan Kiflisel Bilgi Formu ile Mini-Mental Durum De erlendirme Formu, Lawton-Brody Enstrümental Günlük Aktivite ndeksi ve Geriatrik Depresyon Ölçe i kullan larak toplanm flt r. Veriler kurum ve yafll lardan izin al narak, araflt rmac lar taraf ndan yüz yüze görüflme tekni i ile doldurulmufltur. Verilerin de erlendirilmesi SPSS 13.0 istatistik paket program nda yüzdelik hesaplamalar kullan larak yap lm flt r. Bulgular: Örneklemi oluflturan yafll lar n yafl ortalamas 67.5, %54.8 i kad n, %74.2 si evli, %45.2 si ilkokul mezunu, %54.8 i emekli ve %38.7 si ev han m d r. Yafll bireylerin telefon kullanma, al flverifl yapma, yemek haz rlama, günlük ev ifllerini yapma, çamafl r y kama, ulafl m arac na binebilme, ilaçlar n kullanabilme ve para idaresi ile ilgili bilgileri içeren günlük yaflam aktiviteleri puanlar na göre %96.8 inin ba ml düzeyde olduklar bulunmufltur. Yafll lar n depresyon puanlar incelendi inde, %48.5 inin kesin depresyon, %45.1 inin depresyon yok, %6.4 ünün olas depresyon düzeyinde olduklar görülmüfltür. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Hicran Ayd n Bektafl Akdeniz Üniversitesi Antalya Sa l k Yüksekokulu, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal 07058 Antalya/Türkiye e-posta: hbaydin@akdeniz.edu.tr, hicranbektas@mynet.com 155
Daily Life Activity Status and Depression Levels in Geriatric Patients Sonuç: Çal flmadan elde edilen bulgulara göre, yafll lar n günlük yaflam aktivitelerinde ba ml olduklar ve yard ma gereksinim duyduklar, Geriatrik Depresyon Ölçe i sonuçlar na göre yar ya yak n n n kesin depresyon düzeyinde oldu u belirlenmifltir. Çal flma sonuçlar na göre, yafll bireylerin de erlendirilmesinde biliflsel durum, günlük yaflam aktiviteleri ve depresyon varl gibi göstergelerin mutlaka incelenmesi gereklidir. Anahtar Kelimeler: Yafll l k, depresyon, Geriatrik Depresyon Skalas, günlük yaflam aktiviteleri. ABSTRACT Introduction: Depression is the most common psychiatric disorder in the elderly population. Several studies have indicated that 10-25% of people over 65 years suffer from significant depressive symptoms. This descriptive study aimed to determine the daily life activity status and depression levels of the geriatric patients in the internal medicine clinic. Materials and Methods: In this study, 31 elderly aged 60 years and over who agreed to participate in the study and had Mini-Mental Test scores between 24-30 were interviewed between 01 February-15 April 2009. Data were collected with a Personal Information Form, Mini-Mental Status Evaluation Form, Lawton-Brody Instrumental Daily Activity Index, and Geriatric Depression Scale using face-to-face interview technique by the researchers. Permission to conduct the study was obtained from the Director of the hospital, and oral consent was obtained from the subjects. The obtained data were analyzed with descriptive statistics. Results: The sample of the elderly had a mean age of 67.5 years; 54.8% were female, 74.2% were married, 45.2% were primary school graduates, 54.8% were retired, and 38.7% were housewives. According to the results obtained from the research, 96.8% of the sample had dependency in activities of daily living such as to use the telephone, shop, prepare meals, perform daily housework, do the laundry, take transportation, take drugs, and acquire information about money management. According to our research results, 48.5% of the study group were scored as having definite depression, 45.1% as no depression, and 6.4% as possible depression. Conclusion: According to the findings, elderly people are dependent in daily life activities and need assistance. Based on the Geriatric Depression scores, close to half were determined at the level of definite depression. In the evaluation of elderly individuals, the presence of indicators such as cognitive status, depression and daily life activities should always be reviewed. Key Words: Elderly, depression, Geriatric Depression Scale, daily living activities. G R fi Yafll l k 60 yafl n bafllang ç olarak kabul edildi i, fiziksel ve zihinsel gücün azald bir yaflam dönemidir (1). Birleflmifl Milletler, 1982 y l nda Viyana da düzenlenen Dünya Yafll l k Asamblesi nde 60 yafl ve üzerini yafll olarak kabul etmifltir. Ancak pek çok ülkede yafll - l kla ilgili çal flmalar için 65 yafl üzeri yafl grubu yafll olarak kabul edilmektedir (2). nsan yaflam n n giderek uzamas yla yafll nüfus toplam nüfus içinde artmaya bafllam flt r. Günümüzde, dünyada 60 yafl ve üzerinde 580 milyon insan yaflamaktad r ve bu say n n 20 y l içerisinde 1 milyar n üzerine ç kmas beklenmektedir. 2020 y l nda yafll popülasyonun %70 i geliflmekte olan ülkelerde yaflayacakt r. Türkiye de halen 65 yafl n üzerinde 3.5 milyon kifli yaflamaktad r ve bu say n n 2010 y l nda 5 milyona, 2030 y l nda da 10 milyona ulaflaca tahmin edilmektedir (3-5). Yafll say s ndaki art fla paralel olarak fiziksel yetersizli i olan birey say s da artmaktad r (6). Yafll bireyler; fiziksel kapasitedeki yetersizlik, eflin, sevdiklerin kayb, rol de ifliklikleri, sosyal çevrenin küçülmesi gibi nedenlerle günlük yaflam aktivitelerini sürdürmede güçlük ve depresyon yaflamaktad r (7,8). Yafllanma, özürlülüklerin artmas ve baflkalar na daha fazla ba ml olma anlam na gelir. Genel olarak bir kifli y kanma, giyinme, yemek yeme gibi günlük yaflam aktivitelerini tek bafl na yerine getiremiyorsa ba- ml say l r. Yafllanmaya ba l olarak bireyler, birçok sa l k sorunu ve sosyal sorunla karfl karfl ya gelmekte ve bunlar n olumsuz etkileriyle günlük yaflamlar n ba ms z olarak sürdürmekte güçlük çekmekte, çevrelerine ba ml duruma gelmektedir. Özellikle yafl n ilerlemesi ve kronik hastal klar yafll bireylerin enstrümental deste e olan ihtiyaçlar n n artmas na neden olmaktad r (9). Bu yüzden; yafll nüfusun sa l n, ba- 156 Akad Geriatri 2010; 2: 155-161
Dahiliye Kliniklerinde Yatarak Tedavi Gören Geriatrik Hastalar n Günlük Yaflam Aktivite Durumlar ve Depresyon Düzeyleri ms zl n ve hareketlili ini sa larken, di er yandan bu kesimin hastal klardan ve özürlülüklerden en iyi nas l korunabilece i belirlenmelidir (10). Özürlülü ün mevcut en güvenilir göstergeleri günlük yaflam aktiviteleri ve hareket edebilme yetisidir. Günlük yaflam aktivite durumlar n n saptanmas, özürlülü ün saptanmas ndan fazla olarak, al nabilecek önlemlere de yol gösterebilecektir (11). Yafll bireylerin günlük yaflam aktivitelerindeki k - s tl l klar yaflam kalitelerini etkilemektedir. Altm fl befl yafl ve üzerindeki bireylerin günlük yaflam aktivitelerinin bir ya da daha fazlas nda ba ml oldu u, 65-69 yafl aras bireylerin %10 unun yard ma ihtiyaç duydu u, 85 yafl ve üzerindeki ise %47 sinin günlük yaflam aktivitelerinde ba ml oldu u belirtilmektedir (12). Fiziksel hareketler kiflinin sa l kl bir yaflam sürmesinde büyük önem tafl maktad r ve bu alanlarda ortaya ç kan sorunlar sa l k üzerinde olumsuz ve kal c etkiler yaratabilmektedir. Yafll bireylerde günlük yaflam aktivitelerinin de erlendirmesi mobilite sorunlar n saptama, sorunun prognozunu de erlendirme ve yafll n n hizmet gereksinimini saptamada gereklidir (13). Depresyon yafll nüfusta en s k görülen psikiyatrik bozukluktur. Yafll nüfusta yayg nl yüksek bir bozukluk olan depresyon, s kl kla t bbi hastal klarla birliktelik gösterir. Çeflitli çal flmalarda, 65 yafl üstü bireylerin %10-25 inde önemli düzeyde depresyon, %3 ünde a r depresyon saptanm flt r. Hastanede yatan olgularda bu oran %30'a kadar ç kmaktad r (14,15). Ülkemizde yap lan bir çal flmada Demet ve arkadafllar huzurevinde kalan yafll larda depresyon s kl n %36 olarak bulmufllard r (16). Toplumda yaflayan yafll larda majör depresyon yayg nl %1-10 olarak bildirilmifltir (17). Ülkemizde ise genel popülasyonda 65 yafl ve üzeri yafll larda majör depresyon yayg nl %6-35 aras nda, kurumda yaflayanlarda %10.2-48.1 aras nda bulunmufltur (16,18,19). Yafll lardaki depresyonun ortaya ç k fl nda çok say - da etken rol oynamaktad r. Önemli risk etkenleri; aile öyküsü, kad n olmak, bekar olmak, boflanm fl olmak, sosyal desteklerin yetersizli i, stres etkenleri, t bbi ve nörolojik hastal klar n varl, alkol ve madde kullan - m, daha önce depresyon ata geçirmifl olmak gibi faktörlerdir. Yafll larda bunlara ek olarak efl kayb, ifl kayb, emeklilik, günlük ifllerde baflkalar na ba ml l k, biliflsel bozukluk olmas, iletiflim becerilerinin azl, davran flsal sorunlar, vasküler bozukluklar n varl, parasal sorunlar gibi etkenler, ayr ca normal yafllanma süreci, t bbi hastal klar, beslenme bozukluklar, ilaçlar, psikososyal etkenler ve genetik etmenler depresyon geliflmesine neden olabilmektedir. Yafll depresyonlar genç ve orta yafl depresyonlar ndan farkl d r. Bedensel flikayetler ve biliflsel bozulmalar yafll nüfusta görülen depresyonda çok s k ortaya ç kmaktad r (20-24). Depresyonu olan yafll bireylerin toplum uyumlar bozulur ve günlük yaflam u rafllar n, bak m ve temizliklerini yapmalar zorlafl r. Yafll lardaki depresyon, yafllanman n do al sonucu ya da toplum uyumsuzlu u olarak da de erlendirilir. Yafll bireylerdeki depresyonun erken tan nmas ve tedavisinin bafllanmas onlar n yaflam kalitesini, günlük aktivitelerdeki ba ms zl k seviyesini art r r ve erken ölümleri önler (25). Yafll l k dönemi depresyonlar nda ortaya ç kan önemli sorunlardan birisi de tan sürecinde yaflanan sorunlard r. Genç ve yetiflkinlik dönemi depresyonlar na göre yafll lardaki depresyonda tan koymak daha zordur, çünkü yafll l k döneminde ortaya ç kan depresif belirtileri, hastalar ve sa l k personeli yafllanman n do al sürecinin bir parças olarak görebilir (26). Geriatrik hastalar n genel durumlar n n de erlendirilmesi ve tan konulmas nda farkl ölçekler kullan labilir. Yafll lar n biliflsel ifllevleri mini-mental durum muayenesi ile de erlendirilebilir ve hastan n demans aç - s ndan ay r c tan s yap lm fl olur. Bu testin kullan lmas depresyon tedavisi s ras nda ve sonras nda, hastan n biliflsel ifllevlerini de erlendirmede yarar sa lar. Yafll - larda depresyonun fliddetini anlamak için geriatrik depresyon ölçe inden faydalan labilir (26,27). Bu çal flma, dahiliye kliniklerinde tedavi gören yafll bireylerin günlük yaflam aktivite durumlar n n ve depresyon düzeylerinin belirlenmesi amac yla yap lm flt r. MATERYAL ve METOD Çal flma, dahiliye kliniklerinde tedavi gören yafll bireylerin günlük yaflam aktivite durumlar n ve depresyon düzeylerini belirlemek amac yla tan mlay c olarak yap lm flt r. Çal flman n Evreni Çal flman n evrenini, Ankara ili belediye s n rlar içinde yer alan Hacettepe Üniversitesi Fizik Tedavi Ünitesi ve Dahiliye Servisinde yatarak tedavi gören yafll hastalar oluflturmufltur. Akad Geriatri 2010; 2: 155-161 157
Daily Life Activity Status and Depression Levels in Geriatric Patients Çal flman n Örneklemi Çal flman n örneklemini bir üniversite hastanesinin dahiliye ve fizik tedavi ünitesinde 01 fiubat 2009-15 Nisan 2009 tarihleri aras nda tedavi gören, 60 yafl üzerinde olan, iletiflim kurabilen, çal flmaya kat lmay kabul eden ve mini-mental testten 24-30 aras puan alan 31 hasta oluflturmufltur. Verilerin Toplanmas Çal flman n verileri, araflt rmac lar taraf ndan haz rlanm fl olan yafll bireylerin tan t c bilgilerini içeren Kiflisel Bilgi Formu, hastalar n mental durumlar n gösteren Mini-Mental Durum De erlendirme Formu, günlük yaflam aktivite durumlar n gösteren Lawton- Brody Enstrümental Günlük Aktivite ndeksi ve depresyon düzeylerini belirleyen Geriatrik Depresyon Ölçe i kullan larak toplanm flt r. Mini-mental durum de erlendirme formunun özellikleri: Standardize mini-mental test, Folstein ve arkadafllar taraf ndan gelifltirilen, kolay uygulanabilen ve biliflsel bozuklu un derecesi hakk nda bilgi veren bir ölçektir. Yönelim, kay t, dikkat-hesaplama, hat rlama, dil testleri ve yap land rma bölümlerinden oluflan 11 maddelik testte her soru bir puan de erindedir. Standardize mini-mental test ve e itimsizler için Türkçe standardize mini-mental test Ertan ve arkadafllar taraf ndan de ifltirilerek oluflturulmufltur. Bu testin Türkiye de geçerlilik ve güvenilirli i Kayatekin ve arkadafllar taraf ndan yap lm flt r. Daha sonra Güngen ve arkadafllar hafif demans tan s ndaki geçerlilik ve güvenilirli ini araflt rm flt r. Toplam 30 puan olan testte, 23 ve daha az puan n biliflsel bozuklu- u gösterdi i, demans n erken evrelerinde biliflsel ifllevlerin güvenli ve duyarl flekilde araflt r lmas nda yard mc olaca belirtilmektedir. Mini-mental durum de erlendirme formunda eflik de er 23 olarak kabul edilmektedir (28-30). Lawton-Brody enstrümental günlük aktivite indeksinin özellikleri: Lawton ve Brody nin enstrümental günlük yaflam aktiviteleri indeksi; telefon kullanma, yemek haz rlama, al flverifl yapma, günlük ev ifllerini yapma, çamafl r y kama, ulafl m arac na binebilme, ilaçlar kullanabilme ve para idaresi ile ilgili bilgileri içeren sekiz sorudan oluflmaktad r. Birey aktiviteleri ba ms z olarak yap yorsa 3 puan, yard m alarak yap yorsa 2 puan, hiç yapam yorsa 1 puan verilerek de- erlendirme yap lmaktad r. Lawton-Brody enstrümental günlük aktivite indeksine göre; 0-8 puan ba ml, 9-16 puan yar ba ml, 17-24 puan ba ms z olarak de- erlendirilmektedir (31). Geriatrik depresyon ölçe inin özellikleri: Geriatrik depresyon ölçe i, yesavage ve arkadafllar taraf ndan gelifltirilmifl, ülkemizde Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal flmas yap lm fl olan bir de erlendirme formudur (32). Ülkemizde iki ayr grup taraf ndan geçerlilik ve güvenilirli i yap lm flt r (27,33). Çal flmam zda Ertan ve arkadafllar n n çevirisi kullan lm flt r. Ölçek özbildirime dayal, yafll lara yönelik, yan tlamas kolay 30 sorudan oluflmaktad r. Baflta uyku bozukluklar, cinsel ifllev bozuklu u, vücutta a r ve s z lar gibi somatik belirtiler olmak üzere depresyon d fl nedenlerle de oluflabilecek belirtilerin yer almad -, yan tlar sadece evet ya da hay r fleklinde olan bir ölçektir. leri yafl popülasyon için gelifltirilmifl olsa da gençlerde ve farkl hastal k gruplar nda da kullan lmaktad r. Depresyon lehine her yan t 1 puan, di er yan tlar 0 puan de erindedir. Toplam puan 30 olup, 0-11 aras depresyon yok, 11-14 aras olas depresyon, 14 ve üzeri kesin depresyon olarak kabul edilmektedir. Ölçek için kesme de eri 11 olarak belirlenmifltir. Çal flmam zda 11 ve üzerinde puan alan kifliler, ruhsal durumlar n n de erlendirilmesi amac yla çal flmay yapan araflt rmac lar taraf ndan psikiyatri poliklini ine yönlendirilmifllerdir. Veri Toplama Formlar n n Uygulanmas Çal flmaya bafllamadan önce kurumlardan yaz l izin, çal flmaya kat lan tüm bireylerden çal flman n amac aç klanarak sözel izinler al nm fl, çal flma etik de erler çerçevesinde yürütülmüfltür. Veriler, veri toplama formlar kullan larak ve hasta dosyalar ndan yararlan larak, 01 fiubat 2009-15 Nisan 2009 tarihleri aras nda araflt rmac lar taraf ndan yüz yüze görüflme yöntemiyle toplanm flt r. Çal flmada kullan lan formlar araflt rmac lar taraf ndan hastalara okunarak doldurulmufltur. Formlar n doldurulma süresi 15-20 dakika sürmüfltür. Verilerin De erlendirilmesi Veri kodlama ve de erlendirme ifllemleri SPSS 13.0 program nda yap lm flt r. Veriler topland ktan sonra, her hastan n ölçeklerde yer alan her madde için belirtti i seçenek araflt rmac lar taraf ndan SPSS program - na girilmifl ve hastalar n ölçekten ald klar toplam pu- 158 Akad Geriatri 2010; 2: 155-161
Dahiliye Kliniklerinde Yatarak Tedavi Gören Geriatrik Hastalar n Günlük Yaflam Aktivite Durumlar ve Depresyon Düzeyleri anlar hesaplanm flt r. Verilerin de erlendirilme ifllemleri; tan mlay c istatistik yöntemleri kullan larak yap lm flt r. BULGULAR Çal flma kapsam na al nan yafll hastalar n tan t c özellikleri incelendi inde; yafl ortalamalar n n 67.5 ± 6.75 oldu u, %54.8 inin kad n, %74.2 sinin evli, %45.2 sinin ilkokul mezunu, %54.8 inin emekli ve %38.7 sinin ev han m oldu u bulunmufltur (Tablo 1). Tablo 2 de geriatrik hastalar n Lawton-Brody enstrümental günlük aktivite indeksi ve geriatrik depresyon ölçe i puanlar verilmektedir. Yafll bireylerin telefon kullanma, al flverifl yapma, yemek haz rlama, günlük ev ifllerini yapma, çamafl r y kama, ulafl m arac na binebilme, ilaçlar n kullanabilme ve para idaresi ile ilgili bilgileri içeren günlük yaflam aktiviteleri puanlar na göre %96.8 inin ba ml düzeyde oldu u bulunmufltur. Tablo 1. Geriatrik hastalar n sosyodemografik özellikleri (n= 31) Say % Yafl Ortalama ± SD 67.5± 6.75 S n rlar 60-86 Cinsiyet Kad n 17 54.8 Erkek 14 45.2 Medeni durum Evli 23 74.2 Bekar 8 25.8 Mezun oldu u okul Okuryazar de il 3 9.7 Okuryazar 1 3.2 lkokul 14 45.2 Ortaokul 2 6.5 Lise 6 19.4 Üniversite ve üzeri 5 16.1 Mesle i/ifli/çal flma statüsü Emekli 17 54.8 Ev han m 12 38.7 Serbest meslek 2 6.4 Tablo 2. Geriatrik hastalar n Lawton-Brody enstrümental günlük aktivite indeksi ve geriatrik depresyon ölçe i puanlar (n= 31) Say % Lawton-Brody Enstrümental Günlük Aktivite ndeksi Ba ml (0-8 puan) 30 96.8 Yar ba ml (9-16 puan) 1 3.2 Ba ms z (17-24 puan) - - Geriatrik Depresyon Ölçe i Depresyon yok (0-< 11 puan) 14 45.1 Olas depresyon (11-< 14 puan) 2 6.4 Kesin depresyon (14-üzeri) 15 48.5 Yafll lar n depresyon puanlar incelendi inde, %48.5 inin kesin depresyon, %45.1 inin depresyon yok, %6.4 ünün olas depresyon düzeyinde olduklar görülmektedir. TARTIfiMA Dünyada birçok durumda oldu u gibi, sa l k sorunlar nda da bir de iflim süreci yaflanmaktad r. Erken ölümlerin azalmas beraberinde farkl sa l k sorunlar yla u raflmam z gerçe ini ortaya ç karm flt r. Bu durumla ilgili planlamalar n yap labilmesi, uygun stratejilerin belirlenebilmesi için ilk yap lmas gereken sorunun boyutlar n n tan mlanmas d r. T.C. Sa l k Bakanl - n n 2020 y l na kadar gerçeklefltirilmek üzere belirledi i 21 hedeften birisi de toplumda aktif olarak yaflayabilen 70 yafl ve üzeri yafllardaki bireylerin oran n en az %50 art rmakt r. Kendi kendine yetmeyi belirleyen yöntemlerin bafl nda da günlük yaflam aktivite durumlar gelmektedir (34). Çal flmada, geriatrik grubun günlük yaflam aktivite durumlar ve depresyon düzeyleri irdelenmifltir. Yafll bireyler günlük yaflam aktivitelerini sürdürmede güçlük yaflamaktad r. Çal flmam zdan elde edilen bulgulara göre, yafll lar n tamam na yak n n n enstrümental günlük yaflam aktivitelerinde ba ml olduklar ve yard ma gereksinim duyduklar belirlenmifltir. Literatürde de yafll lar n en fazla banyo yapma, giyinme ve hareket etme aktivitelerinde ba ml l k yaflad klar belirtilmekte olup, sonuçlar m z literatürle uyumludur (35-37). Akad Geriatri 2010; 2: 155-161 159
Daily Life Activity Status and Depression Levels in Geriatric Patients Özer Ergün ve arkadafllar n n çal flmas nda, huzurevinde kalan yafll lar günlük ve enstrümental yaflam aktivite ölçe i skorlar na göre de erlendirilmifl, huzurevi sakinlerinin temizlik, al flverifl, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma ve transfer aç s ndan daha ba ml olduklar saptanm flt r (38). Akgün ve arkadafllar n n çal flmas nda; geriatrik hastalar n yaklafl k yar s n n günlük yaflam aktivitelerinden ortalaman n alt nda puan ald klar, %80 inden fazlas n n beslenme, y kanma, tuvalet gibi aktivitelerini tek bafl na yapabildikleri, ancak aktiviteler karmafl klaflt kça (al flverifl, temizlik, namaz k lma vb.) tek bafl na yapabilenlerin yüzdesinin düfltü ü bulunmufltur (39). Tel ve arkadafllar n n çal flmas nda, yafll lar n telefon edebilme, yemek haz rlama, çamafl r y kama, ulafl m araçlar na binebilme, ilaçlar n içebilme, al flverifl yapabilme, ev ifllerini yapma, para idare edebilme gibi enstrümental günlük yaflam aktivitelerinde ba ml olduklar bulunmufltur (40). Çal flma sonuçlar bizim çal flma sonuçlar m zla benzerlik göstermektedir. Yafll nüfusu oluflturan 65 yafl ve üzeri kiflilerin birço u, günlük yaflam aktivitelerini kendileri yapabilmelerine ra men, daha karmafl k aktivitelere do ru, günlük yaflam aktivitelerini tek bafl na yapabilenlerin say - s azalmaktad r. Yafll lar n egzersiz yapmaya yönlendirilmesi, günlük yaflam aktivitelerinde kendi bafllar na yeterliliklerini art rabilir, sosyalleflmelerini sa layarak uyuyarak, oturarak ya da televizyon seyrederek geçirilen zaman azaltabilir. Geriatrik popülasyonda depresyonun de erlendirilmesinde, özellikle ileri yafl grubun geriatrik depresyon ölçe inden faydalan lmaktad r. Çal flmam zdan elde edilen bulgularda, yafll lar n geriatrik depresyon ölçe i sonuçlar na göre yar ya yak n n n kesin depresyon düzeyinde oldu u belirlenmifltir. Çal flmam zda bulunan %48.5 kesin depresyon oran, %21-60 oranlar n bildiren önceki çal flmalarla uyumludur (41,42). Diflçigil ve arkadafllar n n çal flmas nda geriatrik depresyon ölçe i ile saptanan depresyon oran %56.6 olarak bulunmufl, ruhsal durum muayenesi sonras bu oran %41.1 e düflmüfltür (43). Bu sonuçlar bizim çal flma sonuçlar m zla benzerlik göstermektedir. Yap lan bir çal flmada depresyona zemin haz rlayan faktörlerin; kad n olmak, düflük sosyoekonomik statü, dul olmak, yaln z yaflamak, sosyal destek azl, biliflsel bozukluk, kronik hastal k ve günlük yaflam aktivitelerinde k s tl l k oldu u belirtilmektedir (44). Çal flma sonuçlar na göre, yafll bireylerin de erlendirilmesinde biliflsel durum, günlük yaflam aktiviteleri ve depresyon varl gibi göstergelerin mutlaka incelenmesi gereklidir. Yafll bireylerin günlük yaflam aktivitelerini ba ms z sürdürmelerinin desteklenmesi ve günlük yaflam aktivitelerine yard m edilmesi, kullan m kolay ve pratik olan bu ölçeklerin geriatrik hasta de erlendirilmesinde kullan m n n yayg nlaflmas, geriatrik depresyon ölçek puanlar yüksek ç kan yafll lar n psikiyatrist taraf ndan de erlendirmeye al nmalar, yafll n n en k sa sürede rehabilite edilebilmesi ve kaliteli hemflirelik bak m sunulabilmesi aç s ndan önemlidir. Yafll popülasyonun artt tüm dünyada, ülke genelinde geriatri klinikleri kurulmal, profesyonel bak m gereksinimi olan yafll lar için bak mevleri yayg nlaflt r lmal d r. KAYNAKLAR 1. Özbek Z, Kubilay G. Toplum Sa l ve Hemflireli i Ders Kitab. Ankara: Somgür Yay nc l k, 1996: 126-32. 2. Terakye G, Güner P. Kriz potansiyeli tafl yan bir dönem: Yafll l k. Kriz Dergisi 1997; 5: 95-114. 3. Çal flt r B, Dereli F, Ayan H, Cantürk C. Mu la il merkezinde yaflayan yafll bireylerin yaflam kalitelerinin incelenmesi. Turk J Geriatr 2006; 9: 31-33. 4. Tuncer E. Geropsikiyatri. Ruh Sa l ve Hastal klar. 1. Bask. Ankara: ANTIP Yay nlar, 2000: 595-606. 5. Bozcuk AN, Demirsoy A. Yafllanman n Biyolojisi. Kutsal YG, Çakmakç M, Ünal S (editörler). Geriatri. 1. Cilt. Ankara: Hekimler Yay n Birli i, 1997: 7-21. 6. Gale BJ. Psychosocial health needs of older women: urban versus rural comparisons. Arch Psychiatr Nurs 1993; 7: 99-105. 7. Rodgers BL. Loneliness, easing the pain of the hospitalized elderly. J Gerontol Nurs 1989; 15: 16-21. 8. Fees BS, Martin P, Poon LW. A model of loneliness in older adults. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci 1999; 54: 231-9. 9. Çivi S, Tanr kulu M. Yafll larda ba ml l k ve fiziksel yetersizlik düzeyleri ile kronik hastal klar n prevelans n saptamaya yönelik epidemiyolojik bir çal flma. Türk Geriatri Dergisi 2000; 3: 85-90. 10. T.C. Sa l k Bakanl D fl liflkiler Dairesi Baflkanl, Dünya Sa l k Raporu 1998. Dünya Sa l k Örgütü, Cenevre 1998, Ankara: 1998: 117-30. 11. Arslan fi, Kutsal YG. Yafll larda Özürlülü ün De erlendirilmesine Yönelik Çok Merkezli Çal flma Raporu. Ankara: Baflbakanl k Özürlüler Dairesi Baflkanl ve Türk Tabipleri Birli i, 2000: 36-43. 12. King MB, Whipple RH, Gruman CA, Judge JO, Schmidt JA, Wolfson LI. The performance enhancement project: improving physical performance in older persons. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83: 1060-9. 160 Akad Geriatri 2010; 2: 155-161
Dahiliye Kliniklerinde Yatarak Tedavi Gören Geriatrik Hastalar n Günlük Yaflam Aktivite Durumlar ve Depresyon Düzeyleri 13. Hong CZ, Tobis JS. Physiatric rehabilitation and maintenance of geriatric patients. In: Kottke FJ, Lehmann JF (eds). Krusen's Handbook of Physical Medicine and Rehabilitation. 4 th ed. Philadelphia: WB Saunders, 1990. 14. Göktafl K, Özkan. Yafll larda depresyon. Psychiatry in Türkiye 2006; 8: 30-7. 15. Evans S, Katona CLE. Epidemiology of depressive symptoms in elderly primary care attenders. Dementia 1993; 4: 327-33. 16. Demet MM, Taflk n EO, Karaca N, çelli. Manisa huzurevlerinde kalan yafll larda depresyon belirtilerinin yayg nl ve iliflkili risk etkenleri. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13: 290-9. 17. Nyth AL, Gottfries CG, Lyby KA. Controlled multicenter clinical study of citalopram and placebo in elderly depressed patients with and without concomitant dementia. Acta Psychiatr Scand 1992; 86: 138-45. 18. Bekaro lu M, Uluutku N, Tanr över S, K rp nar I. Depression in an elderly population in Turkey. Acta Psychiatr Scand 1991; 84: 174-8. 19. Maral I, Aslan S, lhan MN, Y ld r m A, Candansayar S, Bumin MA. Depresyon yayg nl ve risk etmenleri: huzurevinde ve evde yaflayan yafll larda karfl laflt rmal bir çal flma. Türk Psikiyatri Dergisi 2001; 12: 251-9. 20. Yüksel N. Yafll l k ça depresyonlar. Geriatri 1998; 1: 19-23. 21. Tiemeier H. Biological risk factors for late life depression. Eur J Epidemiol 2003; 18: 745-50. 22. Krishnan KR, Delong M, Kraemer H, Carney R, Spiegel D, Gordon C, et al. Comorbidity of depression with other medical diseases in the elderly. Biol Psychiatry 2002; 52: 559-88. 23. Gottfries CG. Late life depression. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 2001; 251(Suppl 2): 57-61. 24. Güz H, Çolak EG. Yafll larda görülen psikiyatrik bozukluklar. T Klin Psikiyatri 2002; 3: 63-74. 25. Serby M, Yu M. Overview: depression in the elderly. Mt Sinai J Med 2003; 70: 38-44. 26. Tamam L, Öner S. Yafll l k ça depresyonlar. Demans Dergisi 2001; 1: 50-60. 27. Sa duyu A. Yafll lar için depresyon ölçe i: Hamilton depresyon ölçe i ile karfl laflt rmal güvenilirlik ve geçerlilik çal flmas. Türk Psikiyatri Dergisi 1997; 8: 3-8. 28. Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. "Mini-Mental State": a practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res 1975; 12: 189-98. 29. Ertan T, Eker E, Güngen C, et al. The Standardized Mini Mental State Examination for illiterate Turkish elderly population. 2 nd International Symposium on Neurophysiological and Neuropsychological Assessment of Mental and Behavioral Disorders, 28-30 A ustos 1999; Bursa. 30. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaflar R, Engin F. Standardize mini mental testin Türk toplumunda hafif demans tan s nda geçerlilik ve güvenilirli i. Türk Psikiatri Dergisi 2002; 13: 273-81. 31. Diker J, Etiler N, Y ld z M, fieref B. Altm fl befl yafl ve üzerindeki kiflilerde biliflsel durumun günlük yaflam aktiviteleri, yaflam kalitesi ve demografik de iflkenlerle iliflkisi: Bir alan çal flmas. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2001; 2: 79-81. 32. Yesavage JA, Brink TL, Rose TL, Lum O, Huang V, Adey M, et al. Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report. J Psychiatr Res 1983; 22: 37-49. 33. Ertan T, Eker E, fiar V. Geriatrik depresyon ölçe inin Türk yafll nüfusunda geçerlilik ve güvenilirli i. Nöropsikiyatri Arflivi 1997; 34: 62-71. 34. Sa l k 21: Herkese Sa l k Türkiye nin Hedef ve Stratejileri. Ankara: T.C. Sa l k Bakanl, 2001: 68-9. 35. Uçku R, Ergin S. Yafll larda günlük yaflam aktiviteleri. Toplum Hekimli i Bülteni 1993; 14: 1-5. 36. Arslan fi. Yafll larda özürlülü ün de erlendirilmesine yönelik çok merkezli epidemiyolojik çal flma. Türk Geriatri Dergisi 1999; 2: 103-14. 37. Ulusal B, Soyer A, Uçku R. Toplum içinde yaflayan yafll larda günlük yaflam etkinliklerinde ba ml l k düzeyi ve etkileyen risk faktörler. Türk Geriatri Dergisi 2004; 7: 199-205. 38. Özer Ergün UG, Bozdemir N, U uz fi, Güzel R, Burgut R, Saatç E ve ark. Adana Huzurevi'nde yaflayan yafll lar ile aile hekimli- i poliklini i'ne baflvuran yafll lar n medikososyal özelliklerinin de erlendirilmesi. Geriatri 2003; 6: 89-94. 39. Akgün HS, Bakar C, Budako lu I. Baflkent Üniversitesi sa l k kurulufllar nda tedavi görmüfl 65 yafl üstü hastalar n fiziksel ve ruhsal sorunlar ile günlük yaflam aktivite durumlar n n de erlendirilmesi. Turk J Geriatr 2004; 7: 133-8. 40. Tel H, Tel H, Sabanc o ullar S. Evde ve kurumda yaflayan 60 yafl ve üzeri bireylerin günlük yaflam aktivitelerini sürdürme ve yaln z yaflama durumu. Turk J Geriatr 2006; 9: 34-40. 41. Visser PJ, Verhey FRJ, Ponds WHM, Kester A, Jolles J. Distinction between preclinical Alzheimer s disease and depression. J Am Geriatr Soc 2000; 48: 479-84. 42. Rubin EH, Veiel LL, Kinscherf DA, Morris JC, Storandt M. Clinically significant depressive symptoms and very mild to mild dementia of the Alzheimer type. Int J Geriatr Psychiatry 2001; 16: 694-701. 43. Diflçigil G, Gemalmaz A, Baflak O, Gürel FS, Tekin N. Birinci basamakta geriatrik yafl grubunda depresyon. Turk J Geriatr 2005; 8: 129-33. 44. Papadopoulos FC, Petridou E, Argyropoulou S, Kontaxakis V, Dessypris N, Anastasiou A, et al. Prevalence and correlates of depression in late life: a population based study from a rural Greek town. Int J Geriatr Psychiatry 2005; 20: 350-7. Akad Geriatri 2010; 2: 155-161 161