Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENSÖZ MALKOÇ AİLE HUKUKUNA İLİŞKİN YABANCI KARARLARIN TANINMASI Tanıma Davası Görülmekte Olan Davada Tanıma Doğrudan Tanıma Tanımanın Reddi Davası
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII DOKTOR A TEZİ ÖNSÖZ... XI İÇİNDEKİLER... XVII KISALTMALAR...XXXI GİRİŞ...1 Birinci Bölüm Tanıma Kavramı ve Usulü I. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ VE TANIMA...7 A. GENEL OLARAK...7 B. MAHKEME KARARLARI VE ETKİLERİ...16 1. Mahkeme Kararlarının Türleri ve Etkileri...16 2. Mahkeme Kararının Etkileri... 23 a. Kesin Hüküm Etkisi... 23 aa. Kesin Hükmün Olumsuz Etkisi: Kesin hüküm itirazı... 26
XVIII bb. Kesin Hükmün Olumlu Etkisi: Kesin delil...27 b. İcrai Etki (İcra Kabiliyeti)...33 C. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ... 34 1. Tanıma ve Tenfizde Kesin Hüküm Etkisinin Kabulü... 34 2. Tanıma Kavramı... 40 II. TÜRK HUKUKUNDA TANIMAYA İLİŞKİN MEVZUAT...43 A. 5718 SAYILI MÖHUK... 44 1. Milletlerarası Usul Hukuku Kuralları Yönünden 5718 Sayılı MÖHUK un Zaman Bakımından Yürürlüğü... 44 2. Milletlerarası Sözleşmeler Karşısında MÖHUK un Uygulanabilirliği... 49 B. ÇOK TARAFLI VE İKİ TARAFLI SÖZLEŞMELER...53 1. Milletlerarası Sözleşmelerin Yürürlüğü ve Uygulanması...61 2. İki ve çok taraflı sözleşmelerin birlikte bulunması halinde uygulanacak prensipler: Sözleşmeler arası ihtilaf (Conflit des conventions)...70 III. TANIMA USULÜ...73 A. BAĞIMSIZ BİR DAVA AÇILMASI YOLUYLA TANIMA...78 1. Genel Olarak...78 2. Davanın Niteliği ve Dinlenilme Şartları... 96 3. Karşı Dava Olarak Tanıma Davası Açılması...101 4. Türk Hukukunda Tanımama (Tanımanın Reddi) Davası Açma İmkânı (Negatif Kontrol)... 102 B. GÖRÜLMEKTE OLAN DAVA İÇİNDE TANIMA... 105 1. Yabancı İlamın Kesin Hüküm İtirazı Olarak İleri Sürülmesi... 115 2. Yabancı İlamın Kesin Delil Olarak İleri Sürülmesi... 120 C. DOĞRUDAN TANIMA... 127 1. Genel Olarak... 127 2. Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler... 137
XIX a. Türkiye ile Irak arasındaki adli yardım sözleşmesi...141 b. Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme... 143 c. Bazı Ölümlerin Tespitine Dair Sözleşme... 145 d. Evlenme ile Nesebin Düzeltilmesi Hakkında Sözleşme.146 e. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 tarihli La Haye Sözleşmesi... 154 aa. Doğrudan Tanıma Kuralı... 159 bb. Tevsik belgesini düzenleyecek makam ve usul... 165 cc. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni... 168 aaa. Görülmekte olan davada kontrol... 169 bbb. İdari makamların doğrudan tanımayı red yetkisi... 169 ccc. Tanıma ve Tanımama (Tanımanın Reddi) Davası...171 f. Çocukların Velayetine İlişkin Doğrudan Tanıma Usulünü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler... 172 aa. Küçüklerin Korunması Konusunda Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair La Haye Sözleşmesi... 177 aaa. Sözleşme kapsamında doğrudan tanınacak kararlar... 186 bbb. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni.195 bb. Uluslararası Çocuk Kaçırmaların Hukuki Veçhelerine Dair La Haye Sözleşmesi... 196 aaa. Doğrudan tanıma kuralı... 201 bbb. Sözleşme kapsamında doğrudan tanınacak kararlar... 210 cc. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi ile Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesinde Yer Alan Doğrudan Tanıma Usulü... 223 dd. Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak
XX Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 tarihli La Haye Sözleşmesi (m. 23/1)...234 3. Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesi : Boşanma, Evliliğin İptali, Butlanı, Evliliğin Tespiti ve Yokluğu Kararları... 237 a. Doğrudan Tanıma Usulü...240 b. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni... 242 aa. Görülmekte olan davada kontrol... 242 bb. Tescile yetkili idari makamın kontrolü : Tanıma ve Tanımanın Reddi Davası... 243 4. Sonuç... 245 İkinci Bölüm Tanıma Şartları I. 5718 SAYILI MÖHUK TA DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI... 251 A. MAHKEMECE RE SEN İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI... 273 1. Adli Makam Kararı Bulunması: Yabancı Mahkeme lerden Verilmiş Bir Karar Bulunması... 275 a. Mahkemenin yabancı bir devletin egemenliğini temsil etmesi... 276 b. Tanınmayan bir devlet mahkemesinden verilen kararlar... 278 c. Kararın verildiği ülke üzerinde egemenliğin değişmesi.279 d. Milletlerarası mahkemelerden verilen kararların tanınması... 279 e. İstisnaen idari makam kararlarının ve adli veya idari makamlarca verilen belgelerin yabancı mahkeme kararlarının tanınması usulü ile tanınması... 281
XXI f. Adli olmayan ama kendi hukukuna göre yargılama yetkisini haiz idari ve dini makam kararlarının özellikle talâk ve get kararlarının tanınması... 287 2. Yabancı Mahkeme Kararının Hukuk Davalarına İlişkin Olması... 306 a. Özel hukuka ilişkin bir hükmün bulunması... 306 aa. Ceza hükümlerinin tanımaya konu olmaması ve istisnası... 309 bb. İdari hükümlerin tanımaya konu olmaması ve istisnası... 312 cc. Yabancı icra kararlarının tanımaya konu olmaması... 313 dd. Taraflar arasındaki sulhun tanınması...314 b. Hüküm fıkrası nın açık ve net olması...316 c. Hükmün icra edilebilir ve zamanaşımına uğramamış olması...317 d. Çekişmeli yargıya ait niteliği itibariyle tüm mahkeme kararlarının tanımaya konu olması...319 e. Çekişmesiz yargıya ait kararların tanımaya konu olması... 338 3. Kararın verildiği yer kanunlarına göre kesinleşmiş olması : kesin hüküm teşkil etmesi... 345 a. Geçici icra edilebilir nitelikteki kararlar ile geçici tedbir kararlarının tanımaya konu olmaması ve istisnaları... 355 b. Çekişmesiz yargı kararlarının kesinleşmesi sorunu... 363 4. İlamın Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren bir konuda verilmemiş olması... 368 5. Hükmün Türk kamu düzenine açıkça aykırı bulunmaması.381 a. Genel olarak Türk kamu düzeninin müdahalesi : Revizyon yasağı ve Türk hukukunun vazgeçilmez kabul ettiği temel prensiplerine açıkça aykırılık... 382 b. Aile hukukuna ilişkin bazı konularda kamu düzeninin müdahalesi...419
XXII aa. Boşanma kararları hakkında... 420 bb. Boşanma nedeniyle tazminat kararları hakkında... 423 cc. Velayet kararları hakkında... 424 aaa. Çocuğun üstün ve öncelikli yararının korunması ilkesi ve çocuğun dinlenilme hakkı... 425 bbb. Türk hukukundan farklı hükümler içeren velayet düzenlemelerinin özellikle her iki taraf anlaşsa dahi boşanmadan sonraki müşterek (ortak) velayet kararlarının tanınmasının Türk kamu düzenine açıkça aykırılık teşkil edip etmediği sorunu... 437 dd. Kişisel ilişkinin kurulması kararları hakkında...444 ee. Nafaka kararları hakkında...446 ff. Evlat edinme kararları hakkında...449 gg. Soybağının reddi kararları hakkında...460 hh. Cinsiyet ve isim değişikliği kararları hakkında... 461 c. Kamu Düzeni Müdahalesini Gerektirebilecek Bazı Özellik Arzeden Durumlar... 462 aa. Yargılamanın Yenilenmesi Sebeplerinin Bulunması... 462 bb. Hükmün Türk mahkemesinden verilen bir karar veya başka bir devlet mahkemesi kararıyla bağdaşmıyor olması...468 cc. Türkiye de derdest bir davanın bulunmasının kamu düzenine aykırılık teşkil edip etmemesi meselesi... 482 B. MAHKEMECE TARAFLARIN İTİRAZI ÜZERİNE İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI... 487 1. İlamın dava konusu veya taraflarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesince verilmiş olması: Aşırı Yetki... 488 2. Savunma haklarına ilişkin usul işlemlerine uyulmamış olması... 507 3. Tanıma şartları dışında ileri sürülebilecek diğer itirazlar...519 a. Hükmün tanınmasına engel bir sebebin ortaya çıkması.519
XXIII b. Yargı muafiyetinin tanıma şartı olarak kabulü... 523 4. İtirazların ileri sürülmesinin veya tanımanın reddi talebinin hakkın kötüye kullanılması teşkil etmesi ve itirazın dinlenmemesi... 524 II. MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI... 526 A. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERLE MÖHUK VE DİĞER MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERE İLAVETEN ARANACAK TANIMA ŞARTLARI... 526 1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Eki Protokoller: Adil Yargılanma Hakkı ve Eşler Arasında Eşitlik İlkesi... 527 2. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi: Çocuğun Üstün ve Öncelikli Yararı ile Çocuğun Dinlenilme Hakkı... 531 3. Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin 1996 tarihli Avrupa Sözleşmesi: Çocuğun Görüşünün Alınması... 535 a. Davalarda bilgilendirilme ve dava sırasında görüşünü ifade etme hakkı... 536 b. Özel bir temsilci atanmasını isteme hakkı... 537 c. Usule ilişkin diğer ek haklar... 538 B. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER İLE MÖHUK YERİNE UYGULANACAK TANIMA ŞARTLARI... 539 1. Çok Taraflı Sözleşmelerde Düzenlenen Tanıma Şartları...540 a. Evlilik Bağına İlişkin Kararların Tanınması Hakkındaki Sözleşme... 541 aa. Sözleşmede karar kavramı : Evlilik bağına ilişkin akit devlet adli ve idari makam kararlarının tanımaya konu olması... 543 bb. Sözleşmedeki tanıma şartları ve MÖHUK karşısında uygulanabilirliği... 545 b. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi ile Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesi... 555
XXIV aa. Çocuk kavramı : Çocuk hakkında verilmiş bir velayet kararının bulunması... 560 bb. Velayete ilişkin karar kavramı : Adli ve idari makam kararlarının tanımaya konu olması... 561 cc. Kesinleşme şartının aranmaması... 562 dd. Haksız Götürme Halinde...564 aaa. Karar, davalı veya yasal temsilcisinin gıyabında verildiği takdirde, Savunma haklarına uyulmamış olması ve istisnası... 568 bbb. Karar, davalı veya yasal temsilcisinin gıyabında verildiği takdirde, Kararı veren makamın Sözleşmede belirlenen yetki kuralları uyarınca yetkisiz olması... 568 ccc. Tanınması veya tenfizi istenen kararın, haksız götürmeden önce talep edilen devlette verilmiş bir kararla bağdaşmaması ve istisnası... 569 ee. Haksız Götürme Dışındaki Hallerde... 570 aaa. Haksız götürme halinde kabul edilen red sebeplerinden birinin bulunması... 571 bbb. Tanınması veya tenfizi istenen kararın sonuçlarının talep edilen devletin aile ve çocuk hukukunun temel ilkeleriyle açıkça bağdaşmaması... 571 ccc. Değişen şartlar nedeniyle kararın sonuçlarının artık çocuğun yararı ile açıkça bağdaşmaması ve istisnası...575 ddd. Çocuğun talepte bulunulan devletle daha sıkı ilişki içinde olması, Kararı veren makamın Sözleşmede belirlenen yetki kuralları uyarınca yetkisiz olması...575 eee. Kararın talepte bulunulan veya üçüncü bir devlette verilmiş ve halen icra edilebilir bir başka karar ile bağdaşmaması ve tanıma-tenfizin reddinin çocuğun yararına uygun olması... 576 c. Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi... 581
XXV d. Nafaka Yükümlülüğüne İlişkin Yabancı Kararların Tanınmasına İlişkin Sözleşmeler... 582 aa. 1958 tarihli Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin La Haye Sözleşmesi... 585 aaa. Sözleşme uyarınca yetkili adli veya idari mercilerden verilen bir nafaka kararının bulunması... 586 bbb. Savunma haklarına ilişkin usul işlemlerine uyulmuş olması... 587 ccc. Kararın verilmiş olduğu devlette kesin hüküm kuvvetini kazanmış olması ve istisnası... 588 ddd. Kararın, ileri sürülmüş olduğu devlette konusu ve tarafları aynı olan mevcut bir karara aykırı olmaması... 589 eee. Kararın ileri sürüldüğü devlette nafaka kararının verilmesinden önce açılmış derdest bir davanın bulunmaması... 590 fff. Kararın, tanıma istenen devletin kamu düzenine açıkça aykırı olmaması... 590 bb. 1973 Tarihli Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin La Haye Sözleşmesi... 591 aaa. Sözleşmeye göre Karar kavramı: Nafakaya ilişkin karar veya sulhun bulunması... 591 bbb. Sözleşme uyarınca yetkili adli ve idari mercilerden verilen bir nafaka kararının veya bu merciler önünde yapılan sulhlerin bulunması.593 ccc. Kararın şekli anlamda kesinleşmiş olması ve istisnası... 595 ddd. Kararın tanıma devletinin kamu düzenine açıkça aykırı olmaması... 596 eee. Kararın usul işlemlerinde hile sonucu verilmemiş olması... 597
XXVI cc. fff. Kararın ileri sürüldüğü devlette tenfiz davasından önce açılmış derdest bir davanın bulunmaması... 597 ggg. Kararın talep edilen devlette veya tanınabilir olması şartıyla başka bir devlette, aynı konuda ve aynı taraflar arasında verilmiş mevcut bir karara aykırı olmaması... 598 hhh. Kararın gıyapta verilmiş olması halinde Savunma haklarına uyulmuş olması... 598 Çocuk Nafakası ve Diğer Nafaka Türlerinin Uluslararası Tahsiline İlişkin 2007 tarihli La Haye Sözleşmesi... 599 dd. Sonuç...606 2. İki Taraflı Sözleşmelerde Kabul Edilen Tanıma Şartları...607 a. MÖHUK ve çok taraflı sözleşmelere göre daha elverişli hükümler içeren iki taraflı adli yardım sözleşmeleri...611 aa. Türkiye-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasındaki adlî yardım sözleşmesi...611 bb. Türkiye-Irak arasındaki adli yardım sözleşmesi... 613 b. Daha ağır şartlar kabul eden iki taraflı sözleşmeler...614 aa. Türkiye-Irak arasındaki adlî yardım sözleşmesi...614 bb. Türkiye-Tunus arasındaki adlî yardım sözleşmesi. 615 cc. Türkiye-Azerbaycan arasındaki adlî yardım sözleşmesi...616 dd. Türkiye-Cezayir arasındaki adlî yardım sözleşmesi...618 ee. Türkiye-Avusturya arasındaki adlî yardım sözleşmesi...619 ff. Türkiye-Çin/Kazakistan arasındaki adlî yardım sözleşmeleri... 622 gg. Türkiye-Moldova arasındaki adli yardım sözleşmesi... 624 hh. Türkiye-Polonya arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 625
XXVII ii. Türkiye Gürcistan / Tacikistan / Özbekistan / Arnavutluk / Litvanya / Moğolistan / Makedonya arasındaki adlî yardım sözleşmeleri... 628 jj. Türkiye-Ukrayna arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 630 kk. Türkiye-Hırvatistan arasındaki adlî yardım ll. sözleşmesi... 632 Türkiye-Bosna Hersek arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 633 mm. Türkiye-Romanya arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 634 nn. Türkiye-Slovakya arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 635 oo. Türkiye-Türkmenistan/İran İslam Cumhuriyeti/ Kırgız Cumhuriyeti arasındaki adlî yardım sözleşmesi... 637 c. Sonuç ve genel değerlendirme... 639 C. MÖHUK TA ARANAN TANIMA ŞARTLARINI ARAMAYAN DOĞRUDAN TANIMA USULÜ KABUL EDEN BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE ve NHK DA KABUL EDİLEN DOĞRUDAN TANIMA ENGELLERİ... 642 1. Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme... 643 2. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 La Haye Sözleşmesi... 643 3. Küçüklerin Korunmasına Dair Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair 1961 tarihli La Haye Sözleşmesi...649 4. Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 tarihli La Haye Sözleşmesi... 650 5. Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesinde kabul edilen Doğrudan Tanıma Engelleri... 655
XXVIII Üçüncü Bölüm Tanımanın Sonuçları I. USULE İLİŞKİN MESELELER... 657 A. TANIMA ve TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ... 659 1. Hukuki Yarar Şartı... 661 a. Karar ile aranan etki bakımından tanıma talebinde hukuki yarar şartı... 662 b. Kişi bakımından hukuki yarar şartı... 663 aa. Tanıma talebinde tulunabilecek kişiler... 663 bb. Aracı kurumun veya Cumhuriyet Savcılığı nın tanıma veya tenfiz talebinde bulunması... 674 2. Tanıma veya Tanımama (Tanımanın Reddi) Davasına Müdahale... 677 3. Tanıma Talebinin Şekli: Dilekçe ve Eklenecek Belgeler... 680 4. Tanıma Talebinin Kapsamı ve Tanıma İstemi Dışında Başka Taleplerde Bulunulamaması... 697 B. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME... 699 1. Bağımsız tanıma davasında... 700 2. Görülmekte olan davada... 707 C. YARGILAMA HARÇ VE GİDERLERİ... 707 D. YARGILAMA USULÜ...714 E. TEBLİGAT... 725 F. TEMİNAT... 743 1. Tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) davasında... 744 a. MÖHUK m. 48 uyarınca yabancı davacının teminat gösterme yükümlülüğü ve muafiyet... 745 b. HMK m. 84 uyarınca Türkiye de yerleşim yeri olmayan Türk vatandaşlarının teminat gösterme yükümlülüğü... 754 2. Görülmekte olan davada tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) talebinde... 755
XXIX G. DERDESTLİK ve BEKLETİCİ MESELE... 756 H. ZAMANAŞIMI VE FERAGAT...761 1. Tanıma davasında zamanaşımı sorunu...761 2. Tanıma davasından feragat sorunu... 764 I. ISLAH... 766 J. TANIMA TALEBİNDEN ÖNCE VEYA SONRA İHTİYATİ HACİZ VE TEDBİR KARARI... 767 II. TANIMA VE TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEBİLECEK KARARLAR VE KANUN YOLLARI... 769 A. KARARLAR... 769 1. Tanıma talepleri hakkında... 772 a. Tanıma kararı... 772 b. Tanımanın reddi kararı... 773 c. Kısmen tanıma kararı... 774 2. Tanımama (tanımanın reddi) talepleri hakkında... 776 3. Kararın kapsamı ile hâkimin ek talepler hakkında veya re sen ek karar verme yetkisi... 776 B. KANUN YOLLARI... 783 1. 20.07.2016 tarihinden önce kanunyoluna başvuru... 789 a. Temyiz... 790 b. Karar Düzeltme... 796 c. Yargılamanın Yenilenmesi... 799 2. 20.07.2016 tarihinden sonra kanunyoluna başvuru... 805 a. İstinaf ve Temyiz...806 b. Yargılanmanın Yenilenmesi... 808 C. TANIMA VEYA TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEN KESİNLEŞMİŞ TÜRK MAHKEMESİ KARARININ DOĞURDUĞU ETKİ...811 1. Tanıma talebi neticesinde verilen kabul veya red kararının etkisi... 812
XXX 2. Tanımama (tanımanın reddi) talebi neticesinde verilen kabul ya da red kararının etkisi...816 3. Türkiye de yeni dava açabilme imkânı...817 III. TANIMANIN SONUÇLARI...818 A. KESİN HÜKÜM ETKİSİ...819 1. Tanınan Yabancı İlamın Kesin Hüküm Etkisinin Kapsamı.820 2. Kesin Hüküm Etkisinin Doğduğu An...824 B. TANIMADAN BAĞIMSIZ DİĞER ETKİLER... 836 1. Olgu Etkisi... 837 2. Delil Etkisi... 841 3. Belge Etkisi...844 SONUÇ... 847 KAYNAKÇA... 887