ers 24 EMOKRATİKLEŞME YOLUNA AIMLAR Notlar emokrasilerde aynı görüş ve düşüncedeki insanların fikirlerini dile getirebilmeleri amacıyla sivil toplum kuruluşları ve siyasi partiler bulunur. insanlar bu kuruluşlar aracılığıyla düşüncelerini rahatça ifade etme imkanını bulurlar. Bu yüzden siyasi partiler demokrasinin en temel ve vazgeçilmez unsurlarından biridir. Ülkede milli egemenlik anlayışını, cumhuriyet rejimini ve demokrasiyi tam anlamıyla yerleştirmek isteyen Mustafa Kemal bu amaçla siyasi partilerin kurulmasını ve değişik görüşlerin mecliste temsil edilmesini istiyordu. Mustafa Kemal, hayatı boyunca demokrasinin tam anlamıyla yerleşmesi ve gelişmesi için mücadele vermiştir. emokrasinin en önemli şartı olan çok partili rejimin yerleşmesi için iki defa girişimde bulunmuştur. Ancak çok partili hayata geçiş Mustafa Kemal in ölümünden sonra Türkiye ye yerleşmiştir. emokrasi; Halk için halk adına ülkenin halkın seçtiği kişiler tarafından yönetilmesidir. emokrasilerde vatandaşlara eşit haklar tanınmıştır. Vatandaşların düşüncelerini serbestçe açıklama hakkı ve inanç özgürlüğü vardır. Çok Partili Hayata Geçiş enemeleri Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) Temeli Sivas Kongeresi nde atılan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Mustafa Kemal in talebiyle 9 Eylül 1923 tarihinde Halk Fırkası adını alarak siyasi bir parti haline geldi. Cumhuriyet in ilanından sonra partinin isminin başına Cumhuriyet ismi getirildi. Böylece Cumhuriyet döneminin ilk siyasi partisi kurulmuş oldu. 1950 yılına kadar iktidarda kalan Cumhuriyet Halk Fırkası döneminde birçok alanda inkılap hareketi gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet Halk Fırkası; İlk kurulan siyasi partidir. Ekonomide evletçilik ilkesini benimsemiştir. Mustafa Kemal in kurduğu siyasi partidir. 1950 yılına kadar ülkeyi tek başına yönetmiştir. ikkat Atatürk ün evletçilik politikasında özel teşebbüs (girişimci) desteklenmekte özel sektörün sermayesinin yetersiz kaldığı yerlerde devlet yatırımları devreye girmekteydi. 225
ers 24 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 kasım 1924) Mustafa Kemal TBMM de farklı görüş ve düşünceye sahip milletvekillerinin bulunmasının ülke meselelerinin çözümüne katkı sağlayacağını düşünüyordu. Bu nedenle TBMM de yeni siyasi partilerin kurulmasını istiyordu. Bu sayede hükümetin denetlenmesi de sağlanmış olacaktı. Cumhuriyetin ilanından sonra Milli Mücadele yi gerçekleştiren komutanlar ile Mustafa Kemal arasında görüş ayrılıkları yaşanmaya başlandı. Mustafa Kemal in yakın silah arkadaşları olan Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ve Refet Bele gibi milletvekilleri Cumhuriyet Halk Fırkası ndan ayrılarak 17 Kasım 1924 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nı (parti) kurdular. Parti demokrasi esaslarını kabul etmekte birlikte programında bazı değişiklikleri de barındırıyordu. Ekonomide liberal, eğitimde milli esası savunan Tekarkiperver Cumhuriyet Fırkası programında dini inançlara ve fikirlere saygılı olunduğunun vurgulanması kısa sürede inkılap karşıtlarının bu partide toplanmasına neden oldu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası; Partinin kurucusu, Kazım Karabekir dir. İkinci kurulan siyasi partidir. İlk Muhalefet partisidir. Ekonomide Liberalizm i (Serbest Piyasa ekonomisi) benimsemiştir. Parti programına dini inaçlara saygılıdır ifadesini koymuştur. Bu durum kısa sürede Saltanat ve Hilafet taraftarlarının partiye katılmasını sağlamıştır. ikkat Notlar Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kapatılmasıyla ilk çok partili hayata geçiş denemesi başarısız olmuştur. İsabetli Bilgi 13 Şubat 1925 Şeyh Sait isyanından sonra kapatılmıştır. Liberal Ekonomi: (Serbest Piyasa ekonomisi): Ekonomik faaliyetlerin özel işletmeler aracılığı ile gerçekleştirilmesidir. Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) 1929 yılında dünyada yaşayan ekonomik kriz Türkiye yi de etkilemişti. Cumhuriyet in ilk yıllarında ekonomi alanında yaşanan olumlu gelişmeler halka bir türlü yansımamıştı. Farklı görüşlerin ve düşüncelerin ülke meselelerinin çözümüne katkı sağlayacağını düşünen Mustafa Kemal, Meclis in denetlenebilmesi için yeni bir siyasi partinin kurulması talebini yakın arkadaşı olan Fethi (Okyar) Bey den istedi Paris Büyükelçiliği nden ayrılan Fethi Bey 12 Ağustos 1930 tarihinde Serbest Cumhuriyet fırkası adıyla partisini kurdu. Mustafa Kemal parti kurucularından Cumhuriyet ilke ve İnkılaplarına bağlı kalmalarını istedi. Parti ekonomik alanda savunduğu liberalizm anlayışı ile, Cumhuriyet Halk Fırkası ndan ayrılıyordu. Ancak kısa süre içerisinde partiye rejim ve laiklik karşıtları sızmaya başladı. Bu kişiler partiyi kendi amaçları doğrultusunda kullanmaya başladılar. Bu durumdan rahatsız olan partinin kurucusu Fethi Bey ülkede olumsuz bir gelişmeye meydan vermemek için partisini kapattı. (17 Kasım 1930) ikkat İkinci çok partili hayata geçiş denemesi de Serbest Cumhuriyet Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) Ali Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Fırkası nın kapatılması ile sonuçsuz kalmıştır. Üçüncü kurulan siyasi partidir. 2. Muhalefet partisidir. Ekonomide Liberalizm i savunmuştur. 226
ers 24 emokratikleşme Çabalarına Nutuk tan Kanıtlar Notlar Mustafa Kemal Paşa, 10 Mayıs 1921 de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu nu kurmuştur. Grubun asıl kuruluş sebebi, M. Kemal in iktidarın denetlenerek bir muhalefetin varlığını ve bir denetim mekanizmasının kurulmasını istemesidir. Böylece kişisel egemenlik ya da bir tek parti idaresini engellemek ve hâkimiyeti milliyeyi egemen kılmak için ayrı bir grup oluşturulmasına olanak sağlamıştı, diyerek siyasi partilerin önemini vurgulamıştır. Atatürk Nutuk ta şunları anlatmaktadır.: Muhterem Efendiler, her yerde siyasi fırka teşkili hakkında da halk ile uzun hasbihallerde bulundum. 7 Aralık 1922 tarihinde Ankara matbuatı vasıtasıyla halkçılık esasına müstenit ve Halk Fırkası namıyla siyasi bir fırka teşkil etmek niyetinde olduğumu beyan ederek bu fırkanın nasıl bir program takip etmesi lazım geleceği hakkında bilcümle vatan perveranın, erbabı ilm ü fennin müzaheret ve müşareketine müracaat ettim... Nihayet 8 Nisan 1923 tarihinde nokta-i nazarlarım dokuz umde halinde tesbit ettim... Bu program fırkamızın teşükkülüne esas olmuştur... 9 Eylül 1923 te seçimden önce basına bildirdiği gibi Halk Fırkası Mustafa Kemal in, Partiler kurması ve başka partilerin kurulmasına öncülük etmesi emokrasiye verdiği önemi gösterir. Böylece söyleminden hiç düşürmediği demokrasiyi Türkiye Cumhuriyeti nin tarihine damgasını vuracak şekilde yerleştirmek için ilk adım atılmış oldu. M. Kemal muhaliflerin bir fırka teşkiline ve demokratik bir kurum olan muhalefetin kurulmasına olanak sağlamıştı. 17 Kasım 1924 te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Fırkanın başkanlığına Kazım Karabekir Paşa, ikinci başkanlığına r. Adnan (Adıvar) Bey ve Rauf (Orbay) Bey, genel sekreterliğine Ali Fut (Cebesoy) Paşa getirildiler. Bu yeni parti, yapay ya da danışıklı bir parti değildi. Böylece Cumhuriyet döneminin ilk çok partili rejim denemesi başlamış oluyordu. Mustafa Kemal Paşa Nutuk ta: Teakkiperver Fırkanın programınında mevcut maddelere, Cumhuriyet Halk Fırkası umdelerinden hariç ve münakaşaya mevzu olmaya değer esaslı bir fikir ve prensip görülmüyor. Efkâr ve itikad-ı diniyeye hürmetkar olmak öteden beri tabiî ve umumî bir telâkkidir. Milli hâkimiyet asla tehkileye maruz değildir... demekteydi. Mustafa Kemal in partinin büyümesine yol vermesinin bir nedeni de Cumhuriyet te muhalefetin çok zayıf olması yüzünden halk kitlelerini ardından sürükleyemeyeceğine olan inancıydı. Ancak Cumhuriyet karşıtlarının bu partide toplanmasıyla durum değişti. İsabetli Bilgi Atatürk ün sağlığında iki kez çok partili hayata geçiş denemesi yapılmış ama halkın çok partili hayata geçişe hazır olmamasından dolayı bu denemeler başarısız olmuştur. 227
ers 24 M. Kemal Paşa Nutuk ta: Bilindiği üzere, Terakkiperver Cumhuriyet Partisi (İlerici Notlar Cumhuriyet Partisi) diye bir parti kurdular. Gizli ellerin düzenlediği parti programını da ortaya attılar. Cumhuriyet sözcüğünü söylemekten bile çekinenlerin; Cumhuriyeti, daha doğduğu gün boğmak isteyenlerin kurdukları partiye Cumhuriyet, hem de İlerici Cumhuriyet adını vermeleri, nasıl ciddi ve ne kerte içtenlikli bir davranış sayılabilir? Baylar, olup bitenler gösterdi ve kanıtladı ki, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası programı, en hain kafaların ürünüdür. Bu parti, yurtta cana kıyıcıların, gericilerin sığınağı ve dayanağı oldu; dış düşmanların yeni Türk evletini, körpe Türk Cumhuriyetini yıkmayı öngören planlarının kolaylıkla uygulanmasına yardım etmeye çalıştı. Tarih; gizli amaçlarla düzenlenmiş, genel ve gerici doğu ayaklanmasının nedenlerini inceleyip araştırdığı zaman, onun önemli ve belirli nedenleri arasında Tekkiperver Cumhuriyet Fırkasının dinsel konularda verdiği sözleri ve doğuya gönderdiği sorumlu yazmanın kurduğu örgütleri ve yaptığı kışkırtmaları bulacaktır. 13 Şubat 1925 te İngiltere nin de desteklediği Şeyh Sait Ayaklanması patlak verdi. Takrir-i Sükun kanunu çıkarıldı. Ayaklanmanın genişlemesi üzerine hükümet bir ay müddetle sıkı yönetim ilan etti. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Şeyh Sait isyanı sebebiyle kapatıldı. 1930 da İkinci bir muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası ortaya çıktığında bastırılmış muhalefet duyguları öylesine coşkun bir şekilde ortaya çıkmıştı ki bu girişim de bir tehlike haline dönüşmüş ve hemen ortadan kaldırılmıştı. Mustafa Kemal Paşa Nutuk ta: Gelecek günlere bağladıkları umutla kaynayıp coşan gençler, taze ve temiz canlarını verdiler; memleketi kurtarmak için! Bunu ülkenin, kendilerinden ve tutkularından başka bir şey düşünmeyen politikacılar elinde oyuncak olması için değil! diyerek politikanın önemini anlatmıştır. ikkat Mustafa Kemal in siyasi parti kurması ve başka siyasi partilerin kurulmasına öncülük etmesi onun demokrasiye verdiği önemi göstermektedir. İlk TBMM binası 228
Bil Bul Uygula Serbest Cumhuriyet Terakkiperver Cumhuriyet Nutuk Milli egemenlik Cumhuriyet Halk Terakkiperver Cumhuriyet Mustafa Kemal İnkılap Siyasi Partiler Ali Fethi Yukarıdaki kavramları aşağıdaki cümlelerdeki boşluklara doğru şekilde yazalım. 1. Atatürk... Nutuk adlı eserinde demokratikleşme yolunda atılan adımları uzun uzadıya anlatmaktadır. Siyasi Partiler 2. emokratik yaşamın en temel ve vazgeçilmez unsurlarından birisi de... dir. 3. Türk evleti nin ilk siyası partisi 9 Eylül 1923 tarihinde kurulan... Cumhuriyet Halk Fırkası dır. 4. Türkiye de tam anlamıyla çok partili hayatı geçiş... in Mustafa Kemal ölümünden sonra gerçekleşmiştir. 5. Türkiye Cumhuriyeti nin ilk muhalefet partisi Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay tarafından kurulan...... Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası dır. 6. 1950 yılına kadar iktidarda kalan Cumhuriyet Halk Fırkası döneminde birçok... inkılap hareketi gerçekleştirilmiştir. 7. Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal in yakın arkadaşlarından olan... Ali Fethi Bey tarafından 12 Ağustos 1930 tarihinde kurulmuştur. 8. Çok partili hayata tam olarak geçilmesiyle ülkemizde... Milli Egemenlik ilkesi tam olarak gerçekleşmiştir. 9. Şeyh Sait İsyanı nın çıkmasından sonra kapatılan siyasi parti... Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası dır. 10. Menemen Olayının çıkmasından kısa bir süre önce kapatılan siyasi parti... Serbest Cumhuriyet Fırkası dır. 229
Bil Bul Uygula Aşağıdaki tabloda verilen bilgilerden doğru olanların karşısına, yanlış olanların karşısına Y yazınız. 1. Atatürk tarafından kurulan, Cumhuriyet döneminin ilk siyasi partisi Cumhuriyet Halk Fırkası dır. 2. emokrasinin vazgeçilmez unsurlarından biri de siyasi partilerin varlığıdır. 3. Cumhuriyet Halk Fırkası nın temelleri Sivas Kongresi nde atılmıştır. 4. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ikinci kurulan partidir ve Cumhuriyetin ilk muhalefet partisidir. 5. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kurucusu Ali Fethi Okyar dır. 6. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ekonomide serbest piyasa ekonomisini benimsemiştir. 7. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası üyelerinin bazılarının Şeyh Sait İsyanı na karıştıklarından dolayı parti kapatılmıştır. 8. Serbest Cumhuriyet Fırkası nın kurucusu Kazım Karabekir ve arkadaşlarıdır. 9. Atatürk ün sağlığında çok partili hayata geçilememiştir. 10. Atatürk, Nutuk un bir çok yerinde çok partili hayata geçilmesinin öneminden bahsetmiştir. 11. Serbest Cumhuriyet Fırkası Menemen olayından hemen önce kurucusu tarafından kapatılmıştır. / Y Y Y 12. Mustafa Kemal çok partili siyasi hayata geçişi, ülkeyi yöneten iktidar partisinin denetlenmesi amacıyla istemiştir. 230
Test 24 1. Atatürk, Türkiye de demokrasinin yerleşmesi için hayatı boyunca mücadele etmiş, bunun için Cumhuriyetin ilanından önce ilk siyasi partiyi kurmuştur. aha sonraki yıllarda çok partili hayata geçiş için denemeler yapılmış fakat bu Atatürk ün hayatı sırasında başarılı olmamıştır. Buna göre, aşağıda verilen siyasi partilerden hangisi, Atatürk döneminde kurulmamıştır? A emokrat Parti B) Serbest Cumhuriyet Fırkası C) Cumhuriyet Halk Partisi 2. ) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 1 2 Neden Mondros Ateşkes Antlaşması nın İmzalanması Serbest Cumhuriyet Fırkası nın kurulması 3 Cumhuriyetin ilanı 4 Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi Sonuç Osmanlı evleti nin fiilen sona ermesi Çok partili hayata 3. Atatürk ün sağlığında iki kez çok partili hayata geçiş ) Hürriyet ve İtilaf Fırkası Tabloda verilen neden - sonuç eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? denemeleri olmuş fakat her iki denemede başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun asıl nedenidir? A) Kurtuluş Savaşı ndan yeni çıkılmış olması B Rejimin toplum tarafından tam olarak benimsenmemesi C) Ülkede yönetim şeklinin belirlenmemesi ) Ekonomik kalkınmaya öncelik verilmesi 4. Ekonomide liberalizm (serbest ekonomi) ilkesini benimsemiştir. Kurulması Mustafa Kemal tarafından olumlu karşılanmıştır. oğu illerinde çıkan Şeyh Sait İsyanı nedeniyle 3 Haziran 1925 tarihinde kapatılmıştır. geçilmesi Yukarıda genel özelikleri verilen ve Cumhuriyet evlet başkanlığı sorununun çözülmesi dakilerden hangisidir? önemi nin ilk muhalefet partisi olan bu fırka aşağı- Siyasi hayatta eşitliğin sağlanması B Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası A) Cumhuriyet Halk Fırkası C) Serbest Cumhuriyet Fırkası A) 1 B 2 C) 3 ) 4 231
Test 24 5. Türkiye Cumhuriyeti, çevre toplum ve milletlerde cumhuriyet ve demokrasinin hiç adının geçmediği dönemlerde bu çağdaş kavramları benimseyip hayata geçirmiş ve muhalefet partilerinin kurulabilmesi için kanunlar çıkarmıştır. Yukarıda verilen bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A Çok partili hayata geçiş başarılı olmuştur. B) Millî iradeye önem verilmiştir. C) Türkiye, komşu ülkelere göre daha demokratiktir. ) Rejimin demokratikleşmesi sağlanmaya çalışılmıştır. 6. Atatürk, Bizim meclisimizde de iki parti olmalı, hükûmeti denetleme sistemi kurulmalı ve medeni ülkelerin parlamentolarına benzemeliyiz. diyerek aşağıdalitikalarında değişiklik yapılmasına neden olduğu ünya ekonomik bunalımının, Türkiye nin eğitim pokilerden hangisinin önemini vurgulamıştır? A Çok partili siyasi hayatın B) Laik yönetim biçiminin C) Meclis hükûmeti sisteminin ) Hukuka dayalı devlet idaresinin 9. 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal in önderliğinde Cumhuriyet Halk Fırkası kurulmuştur. 17 Kasım 1924 tarihinde Kazım Karabekir Paşa, Ali 7. Ülkemizde Atatürk ün öncülüğünde gerçekleştirilmek istenen çok partili hayata geçiş denemeleri başarıya ulaşamamıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedenleri arasında gösterilemez? A) ış güçlerin halkı devlete karşı kışkırtması B) Halkın, inkılapların önemini tam olarak anlayamaması C Kurulan partilerin halk tarafından desteklenmemesi ) evlet yöneticilerinin, halka çağdaşlaşma bilicini 8. 1929 da AB de başlayıp tüm dünyaya yayılan ünya Ekonomik Krizi, Türkiye yi de olumsuz etkiledi. Ekonomik sorunlar nedeniyle halkta iktidardaki Cumhuriyet Halk Fırkası na karşı genel bir memnuniyetsizlik havası oluştu. Atatürk, bu durumu önlemek ve çok partili hayata geçiş yapmak amacıyla Ali Fethi Bey den yeni bir parti kurmasını istedi. Ali Fethi Bey, Atatürk ün bu isteğini yerine getirdi. Ancak kurduğu bu partide rejim karşıtlarının toplanması üzerine kendi kurduğu partisini kapattı. Bu parçadan yola çıkarak hangi yargı söylenirse yanlış olur? A) Mustafa Kemal in, halkın duyduğu rahatsızlığın etkilerinin büyümesini önlemek istediği B) Ali Fethi Bey in, eski rejim yanlılarının partiyi ele geçirme riskine karşı partiyi kapattığı C) Çok partili yaşama geçebilmek için Atatürk ün yol gösterici olduğu Fuat Paşa ve Refet Bele tarafından Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. 12 Ağustos 1930 tarihinde Ali Fethi Okyar tarafından Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan bu partilerin kuruluş amaçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Millet egemenliğini güçlendirmek B) emokrasinin yerleşmesini sağlamak C) Çok partili hayata geçişi gerçekleştirmek İnanç ve ibadet özgürlüğünü güçleştirmek tam olarak benimsetememesi 232
ers 25 Cumhuriyetin İlk Yılları CUMHURİYET İ YIKMAYA YÖNELİK TEHİTLER Yeni Türk evleti nin kurulduğu yıllarda, gerek devletin kurulmasını; gerekse yapılan yenilikleri benimsemeyen kişiler ve gruplar vardı. Bu kişiler ve gruplar devleti yıkmak İsabetli Bilgi amacıyla çeşitli girişimlerde bulunsalar da başarılı olamamışlardır. ŞEYH SAİT İSYANI (13 ŞUBAT 1925) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası programında dinî inançlara ve fikirlere saygılı olduğuna yer vermişti. İnkılapları benimsemeyen Cumhuriyet rejimi karşıtları bu durumdan cesaret alarak parti içinde toplanmaya başladılar. Lozan Barış Konferansı nda çözülemeyen Irak Sınırı meselesinde, Türkiye ile İngiltere arasındaki görüşmelerden herhangi bir sonuç alınamamıştı. İngiltere petrol yönünden zengin olan Musul topraklarını Türkiye ye bırakmak istemiyordu. Musul Meselesi nin görüşüldüğü sırada içeride rejim karşıtlarının, dışarıda da İngiltere nin ortak çalışmaları sonucu, Şeyh Sait isyanı çıktı. Şeyh Sait adlı bir kişi Şeyh Sait İsyanı: Notlar Cumhuriyet yönetimini yıkmaya yönelik dini içerikli çıkartılmış ilk isyandır. Bu isyan Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası nın kapanmasına neden olmuştur. Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısız olmuştur. Bu durum demokrasinin gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. ikkat in elden gidiyor. iddiası ile yandaşları ile birlikte devlete karşı isyan çıkardı. İngilizlerin desteklediği isyancıların amacı Cumhuriyeti ve inkılapları ortadan kaldırmak, Takrir-i Sükun Kanunu halifelik ve saltanatı geri getirmekti. İsyan iyarbakır ın Ergani ilçesinin Piran köyünde başlamış, kısa sürede yayılmıştır. tırmak ve inkılapları korumak için Cumhuriyet rejimini sağlamlaş- 1929 a kadar yürürlükte kaldı. İsyanı bastırmak isteyen İsmet Paşa Hükûmeti geniş önlemler aldı. 4 Mart 1925 tarihinde isyanı bastırmak için Takrir-i Sükûn Kanunu (Huzur ve Güvenliği Sağlama Yasası) çıkarıldı. Bölgede olağanüstü önlemler alan ordu birlikleri isyanı kısa sürede bastırdı. İsyanın Sonuçları Ayaklanmanın bastırılması ile Cumhuriyet rejimine karşı çıkmış olan ilk isyan önlenmiş oldu. ikkat Ayaklanma ile ilgisi olduğu tespit edilen Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Ülke içerisinde yaşanan olumsuz bir durum ülkemizi uluslararası Türk ordusu bu isyanla uğraşmak durumunda kaldığı için İngilizler, Irak sınırı meselesinin kendi çıkarlarına uygun çözümlenmesini sağladılar. etkilenmiştir. Musul un kaybedil- meselelerde de olumsuz yönde mesinde Seyh Sait isyanının çok İsyanın bastırılması ve isyanla ilgisi olanların yargılanması amacıyla Ankara ve büyük etkisi vardır. iyarbakır da İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu. 233
ers 25 Cumhuriyetin İlk Yılları MUSTAFA KEMAL E SUİKAST GİRİŞİMİ (İzmir Suikasti - 1926) Notlar Amaç: Cumhuriyet yönetimini ve inkılapları ortadan kaldırmak Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kapatılmasından sonra Atatürk ün İzmir gezisi esnasında yapılması düşünülen bu suikastten sonra Mustafa Kemal; Benim naçiz İsabetli Bilgi vücudum elbet birgün toprak olacaktır fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. diyerek Cumhuriyet yönetiminin uzun süre devam edeceğini vurgulamıştır. Mustafa Kemal e Suikast yapılması, toplumda yenilikleri ve inkılapları istemeyen ve Cumhuriyet e karşı olan kişilerin var olduğunu gösterir. Sonuç: Giritli Şevki nin ihbarı üzerine suikast gerçekleştirilmeden önlendi. Olayla ilgisi olanlar İstiklal Mahkemelerinde yargılaranarak cezalandırıldı. (Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi, Ziya Hurşit gibi) KUBİLAY OLAYI (Menemen Olayı - 1930) Türkiye Büyük Millet Meclisi nin ikinci muhalefet partisi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal in isteği ile Fethi Bey tarafından kurulmuştu. Bir süre sonra bu parti inkılaplara karşı olanların yeni bir sığınağı hâline geldi. Bu yüzden parti yönetimi, partinin kapatılmasına karar verdi. Asteğmen Kubilay Parti kapatıldıktan bir süre sonra 23 Aralık 1930 tarihinde erviş Mehmet adlı şahıs ve yandaşları eski rejimi geri getirmek, cumhuriyeti ve inkılapları yıkmak için sokağa döküldüler. Bu olay sırasında orada bulunan Asteğmen Kubilay şehit edildi. Olaydan sonra duruma müdahale eden hükûmet, Menemen e bir araştırma komisyonu gönderdi. Yakalanan isyancılar askerî mahkemede yargılanarak cezalandırıldı. ikkat Kubilay Olayı, Türkiye Cumhuriyeti nde rejime karşı yapılan ikinci büyük isyan hareketidir. Bu isyandan sonra, Atatürk ün sağlığında çok partili hayata geçiş denemeleri bir daha yapılmamıştır. Çünkü halkın ilke ve inkılapları tam olarak benimsemediği görülmüştür. 234
Bil Bul Uygula Cumhuriyetin İlk Yılları Aşağıda Şeyh Sait İsyanı ile ilgili verilen bilgilerden doğru olanların yayına yanlış olanların yanına Y yazınız. İsyanın çıkmasında hilafet ve saltanat taraftarlarının eski rejimi geri getirmek istemeleri etkili olmuştur. İsyanı bastırmak için Sevk ve İskan Kanunu çıkarılmıştır. İsyanın çıkmasında yenilik hareketlerinin hızlanması üzerine eskiye özlem duyanlar etkili olmuştur. Şeyh Sait İsyanı nın bastırılamaması üzerine dış devletlerden askeri yardım alınmıştır. Y Y İsyanda rolü olduğu gerekçesi ile Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır. İsyanın bastırılması ile birlikte çok partili demokratik hayata geçilmiştir. İngilizlerin Musul ve Kerkük teki petrolleri elinde tutulabilmek amacıyla Şeyh Sait taraftarlarını kışkırtarak Türkiye içerisinde karışıklık çıkarmaya çalışması isyanın çıkmasında etkili olmuştur. Cumhuriyet yönetimini yıkmaya yönelik çıkartılmış ilk isyandır. Y Şeyh Sait İsyanı iyarbakır ın Ergani ilçesi yakınlarında çıkmıştır. Ülke içinde yaşanan bir olumsuzluk ülkemizi uluslararası alanda olumsuz yönde etkilemiştir. 235
Bil Bul Uygula Cumhuriyetin İlk Yılları Kubilay Serbest Cumhuriyet Terakkiperver Cumhuriyet Takrir-i Sükun İzmir Suikasti Şeyh Sait Musul iyarbakır İstiklal Ergani Menemen Yukarıda verilen kelimeleri aşağıdaki boşluklara uygun bir şekilde doldurunuz.... Şeyh Sait isyanı Cumhuriyet ve laikliğe karşı çıkmış olan ilk isyan hareketlidir. Mustafa Kemal Benim naciz vücudum elbet birgün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. sözünü kendisine karşı planlanan... İzmir suikasti girişiminden sonra söylemiştir. Şeyh Sait İsyanı ndan sonra isyanla ilgili olduğu gerekçesiyle... Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır. Şeyh Sait İsyanı nı bastırmak amacıyla TBMM tarafından... Takrir-i Sükun kanunu çıkarılmıştır. Serbest Cumhuriyet Kubilay olayından sonra... fırkası kapatılmıştır. Menemen olayında şehit olan asteğmen... dır. Kubilay Şeyh Sati İsyanı nın çıkmasından dolayı... Musul topraklarını İngilizlerin mandası olan Irak a bırakmak zorunda kaldık. Şeyh Sait İsyanı... iyarbakır ilinin... Ergani ilçesinde çıkmıştır.... Menemen isyanından sonra bir daha Atatürk ün sağlığında çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır. Şeyh Sait isyanından sonra isyancılar... İstiklal mahkemelerinde yargılanmıştır. 236
Test 25 Cumhuriyetin İlk Yılları 1. Cumhuriyetin ilk yıllarında demokratik hayatın yerleşmesi için kurulan bazı partiler, çıkan isyanlar ya da eski yönetim yanlısı insanların açılan bu partilere üye olması ve yönetiminde etkili olmaya başlamaları üzerine kapatılmışlardır. Aşağıda verilen partilerden hangisinin kapatılmasında Şeyh Sait İsyanı etkili olmuştur? A Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası B) Serbest Cumhuriyet Fırkası C) Cumhuriyet Halk Partisi ) emokrat Parti geri getirmeyi amaçlamışlardır. Buna göre, Şeyh Sait İsyanı nın çıkmasında; I. Laik devlet düzenini ortadan kaldırma II. İngiltere nin Musul u ele geçirme isteği 3. Şeyh Sait İsyanı sonucunda; 1. Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı. 2. Musul toprakları kaybedildi. 3. İstiklâl Mahkemeleri kuruldu. 4. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Bu gelişmelerden hangisi dış politikada ülkemiz adına olumsuz sonuçlanan bir durumdur? A) 1 B 2 C) 3 ) 4 4. Aşağıdakilerden hangisi Şeyh Sait İsyanı nın sonuçları arasında yer almaz? A) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kapatılması B) İstiklal Mahkemeleri nin yeniden kurulması C) Takrir-i Sükun Kanunu nun çıkarılması Misak-ı İktisadi Kararları nın alınması 2. Musul meselesinin görüşüldüğü sırada içte cumhuriyet karşıtlarının, dışta İngiltere nin ortak çalışmaları sonucunda Şeyh Sait İsyanı çıktı. İsyanı çıkaranlar, cumhuriyet ve inkılapları ortadan kaldırmayı, saltanat ve hilafeti 5. 13 Şubat 1925 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti evleti ne karşı ilk büyük isyan hareketi olan Şeyh Sait isyanı çıkmıştır. III. evletin rejimini değiştirme Bu ayaklanmanın yeni Türk evleti nin aşağıdaki alanlardan hangisindeki çalışmalarına engel olmaya amaçlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III I, II ve III A) Eğitim alanında yapılan çalışmalar B) Hükûmet kurma çalışmaları C) iğer devletlerle ticari ilişkiler emokratik rejime geçiş çalışmaları 237
Test 25 Cumhuriyetin İlk Yılları 6. Şeyh Sait isyanı İzmir Suikastı Menemen Olayı Yukarıda Cumhuriyetin ilk yıllarında meydana gelen bazı olaylar verilmiştir. Bu olayların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A Cumhuriyet rejimini yıkmak B) Hilafeti kaldırmak C) Çok partili hayata geçişi sağlamak ) Manda ve Himaye yi gerçekleştirmek 7. Musul Meselesi görüşülürken ülkemizde isyan çıkmıştı. Ülkemiz içerisinde çıkan bu isyan ülkemizi dış meselelerin çözümünde de olumsuz olarak etkilemiştir. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Musul Meselesi nin Türkiye nin aleyhine çözülmesinde etkili olmuştur? A) İzmir Suikastı B) Kubilay Olayı C) 31 Mart isyanı Şeyh Sait İsyanı 8. 3 Şubat 1925 tarihinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde rejimi yıkmaya yönelik Şeyh Sait isyanı çıktı. TBMM bu isyanı bastırmak amacıyla çeşitli kanunlar çıkardı ve isyanı bastırmak amacıyla önlemler aldı. Sait İsyanı nı bastırmak amacıyla çıkardığı düzenlemelerden hangisinde TBMM nin yargı yetkisini kullandığını söyleyebiliriz? A) Takrir-i Sükun Kanunu çıkarması B) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nı kapatması C İstiklal Mahkemelerini kurması ) İngiltere ile Ankara Antlaşması nı yapması 9. Şeyh Sait İsyanı Cumhuriyet yönetimini kendi çıkarlarına aykırı gören kişilerin harekete geçerek in elden gidiyor propagandası ile halkı kışkırtmasıdır. Menemen Olayı ise erviş Mehmet in etrafına topladığı kişilerle Şeriat istiyoruz diyerek halkı kışkırtmasıdır. Buna göre, bu iki olayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Halkı isyana teşvik ettikleri B) Halkın dini duygularını kullandıkları C) Yeni rejimi ortadan kaldırmak istedikleri Laik devlet düzenine destek verdikleri 238