TEMEL KAVRAMLAR VE DÜNYA GELİŞ İŞME SÜRECİNE GENEL BAKIŞ
Şekil 2.1. İktisadi Gelişme Sürecinde S 2 Amaçlar ve Araçlar ARAÇ: İKTİSADİ BÜYÜME İKTİSADİ BÜYÜMEYİ İYİLEŞTİREN KOŞULLAR Beşeri Sermayedeki artış Beşeri sermayenin etkin kullanılması Sağlıklı iktisat politikaları ---------- İNSANİ GELİŞMEYİ İYİLEŞTİREN KOŞULLAR Sağlık Hizmetleri Eğitim Hizmetleri İş Olanakları Demokrasi Çevre Koşulları ---------- AMAÇ: İNSANİ GELİŞME
Şekil 2.2. Dünya D Gelir Dağı ğılımı (1960) 3 Dünya Gelir Dağılımı (1960) Veriler: Dünya Bankası 1.00 0.90 0.80 Gelirin Yüzdesi 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 Nüfusun Yüzdesi
Şekil 2.3. Dünya D Gelir Dağı ğılımı (1993) 4 Dünya Gelir Dağılımı (1993) Veriler: Dünya Bankası 1.00 0.90 0.80 Gelirin Yüzdesi 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 Nüfusun Yüzdesi
Şekil 2.4. Dünya D Gelir Dağı ğılımı (2001) 5 Dünya Gelir Dağılımı (2001) Veriler: Dünya Bankası 1.00 0.90 0.80 Gelirin Yüzdesi 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 Nüfusun Yüzdesi
Şekil 2.5. Dünya D Genelinde β Yakınsamas nsaması 6 Büyüme Oranları - g 12 10 8 6 4 g = 4.65+0.0014y R 2 = 0.1546 2 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Kişi Başına GSYİH - y (1962)
7 Şekil 2.6. Azgelişmi miş Ülkeler İçin β Yakınsamas nsaması 12 g = 3.2+0.0077y R 2 = 0.1257 Büyüme Oranları 10 8 6 4 2 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Kişi Başına GSYİH (1962)
8 Şekil 2.7. Gelişmi miş Ülkeler İçin β Yakınsamas nsaması 12 g = 7.25-0.0004y R 2 = 0.022 Büyüme Oranları 10 8 6 4 2 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Kişi Başına GSYİH (1962)
9 Şekil 2.8. OECD İçinde β Yakınsamas nsaması Ortalama Büyüme Oranları (1962-2001) 12 10 8 6 4 g = 8.58-0.001y (0.000) (0.003) R 2 = 0.3613 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Başlangıçtaki Kişi Başına GSYİH (1962)
Şekil 2.9. Dünya D Genelinde σ Yakınsamas nsaması 10 1.8 1.7 1.6 Varyans 1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 1.0 1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997
1400.0 1200.0 1000.0 800.0 600.0 400.0 200.0 0.0 Şekil 2.10. Türkiye T GSYİH si (1923-2002) 2002) (1987=100) Y = 41.013e 0.0434t R 2 = 0.9856 11 1923 1926 1929 1932 1935 1938 1941 1944 1947 1950 1953 1956 1959 1962 1965 1968 1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001
7.50 7.00 6.50 6.00 5.50 5.00 4.50 4.00 3.50 3.00 Şekil 2.11. Türkiye T GSYİH si (1923-2002) 2002) (1987=100) lny = 3.71+0.0434t R 2 = 0.9856 12 1923 1995 1926 1929 1932 1935 1938 1941 1944 1947 1950 1953 1956 1959 1962 1965 1968 1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1998 2001
3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Şekil 2.12.. Türkiye T GSYİH si (ABD Doları) (1923-2002) 2002) (1987=100) 13 1923 1926 1929 1932 1935 1938 1941 1944 1947 1950 1953 1956 1959 1962 1965 1968 1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001
40.0 30.0 20.0 10.0 0.0-10.0-20.0 Şekil 2.13.. Türkiye T GSY rkiye GSYİH Büyüme Oranları (1924-2002) 2002) (1987=100) 14 1924 1927 1930 1933 1936 1939 1942 1945 1948 1951 1954 1957 1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002
40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 Şekil 2.14. Türkiye T GSYİH si (Üç Üçer Aylık) (1987.I-2002.IV) (1987=100) 15 1987Q1 1987Q4 1988Q3 1989Q2 1990Q1 1990Q4 1991Q3 1992Q2 1993Q1 1993Q4 1994Q3 1995Q2 1996Q1 1996Q4 1997Q3 1998Q2 1999Q1 1999Q4 2000Q3 2001Q2 2002Q1 2002Q4 Mevsimsellik içeren GSYİH serisi X-12 yöntemiyle mevsimsellikten arındırılmış GSYİH serisi
Şekil 2.15. TürkiyeT rkiye de σ Yakınsamas nsaması 16 1.15 1.10 Standart Sapma 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 Dönem
Şekil 2.16. TürkiyeT rkiye de β Yakınsamas nsaması 17 Yıllık Ortalama Büyüme Oran (1979-1997) 0.08 0.06 0.04 0.02 0.00-0.02 (Log) Kişi Başına GSYİH (1979) g = -0.089+0.0092y R 2 = 0.0789
Şekil 2.17.. TürkiyeT rkiye de Bölgelerin Göreli G Yakınsama SüreciS 18 Göreli Gelir Düzeyleri 1.2 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 Dönemler Akdeniz Doğu Anadolu Ege G.D.Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara
Şekil 2.18. GAP BölgesindeB Göreli Yakınsama Süreci 19 1.2 Göreli Gelir Düzeyleri 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 Ad ıyaman Diyarbakır Gaziantep Mardin Siirt Şanlıurfa 0.0 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 Dönem ler
GSMH de Büyümenin B Belirlenmesi 20 Türkiye GSMH si belirli bir dönem için yıllık ve üçer aylık olarak aşağıda verilmiştir. Her iki zaman dilimindeki ardışık ve ortalama büyüme oranlarını bulalım. Yıllar GSMH (1987=100) (Milyar TL) 1950 10827 1951 12205 1952 13667 1953 15214
Genel olarak (yıllık) büyüme oranının belirlenmesi: 21 g t Y Y Y = = Y Y t t t 1 t 1 t 1 Örneğin 1951 yılındaki büyüme oranını bulalım: g 1951 Y Y Y 1951 1951 1950 = = = Y Y 1950 1950 12205 10827 10827 g 1951 = 0.1129 = %11.29
Belirli bir dönemdeki ortalama büyüme hızının belirlenmesi: 22 Y = Y e lny = lny + gt t gt 0 t 0 g = lny t t lny 0 Y 0 dan Y t ye geçen süre 1 yıl ise ( t=1) büyüme oranı: g = lnyt lnyt 1
23 Diğer yıllara ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır: Yıllar GSMH (1987=100) (Milyar TL) Büyüme Oranları (%) Ortalama Büyüme Oranları (%) 1950 10827 1951 12205 1952 13667 1953 15214 11.29 10.70 10.17 11.98 11.31 10.72
Tablo 5.2. TürkiyeT rkiye nin Üçer Aylık k GSMH Gelişimi imi 24 Üçer Aylık Dönemler GSMH (1987=100) (Milyar TL) 1980.1 9060548 1980.2 10804801 1980.3 17808035 1980.4 12622606 1981.1 9687466 1981.2 11563892 1981.3 18249736 1981.4 13227577
Genel olarak (üçer aylık) büyüme oranının belirlenmesi: 25 g ti. Y Y Y ti. ti. t 1. i = = i = Y Y t 1. i t 1. i, 1,2,3,4 Örneğin 1981 yılının ikinci üç oranını bulalım: aylık dönemindeki büyüme g 1981.2 Y Y Y 1981.2 1981.2 1980.2 = = = Y Y 1980.2 1980.2 11563892 10804801 10804801 g 1981.2 = 0.0703 = %7.03
Diğer dönemlere ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır: 26 Üçer Aylık Dönemler GSMH (1987=100) (Milyar TL) Büyüme Oranları (%) 1980.1 9060548 1980.2 10804801 1980.3 17808035 1980.4 12622606 1981.1 9687466 1981.2 11563892 1981.3 18249736 1981.4 13227577 6.69 7.03 2.48 4.79
İNSANİ GELİŞ İŞME İNDEKSLERİNİN N HESAPLANMASI 27 Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam GENEL İNSANİ GELİŞ İŞME ENDEKSİ Bilgi Asgari Yaşam Standardı Ortalama Yaşam Süresi Okur-Yazar Oranı Okullaşma Oranı Kişi Başına GSYİH (SGP, ABD Doları) Okur-Yazar Oranı Endeksi Okullaşma Oranı Endeksi Ortalama Yaşam Süresi Endeksi GSYİH Endeksi Eğitim Endeksi Genel İnsani Gelişme Endeksi
Gelişmekte Olan Ülkeler için i in Yoksulluk Endeksi 28 Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam Bilgi Asgari Yaşam Standardı Ortalama Yaşam Süresi (40 Yaşa Ulaşamayan) Okur-Yazar Oranı Temiz Su Kaynaklarına Ulaşmayan Nüfusun Oranı Yaşına Göre Zayıf Çocukların Oranı Gelişmekte Olan Ülkeler için i in Yoksulluk Endeksi
ENDEKS NASIL HESAPLANIR? 29 GERÇEK DEĞER ENDEKS DEĞERİ= MAKSİMUM DEĞER MİNİMUM DEĞER MİNİMUM DEĞER İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN HESAPLANMASINDA TEMEL ALINAN DEĞERLER GÖSTERGE MAKSİMUM MUM DEĞER ER MİNİMUM MUM DEĞER ER ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ 85 25 OKUR-YAZAR ORANI (%) 100 0 OKULLAŞMA ORANI (%) 100 0 KB GSYİH (SGP, ABD DOLARI) 40000 100
ÖRNEK Türkiye nin 2003 İnsani Gelişme Raporu ndaki indeks değerini hesaplayalım: 30 İNDEKSTEKİ YERİ ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ (OYS) OKUR- YAZAR ORANI OKULLAŞMA ORANI KİŞİ BAŞINA GSYİH OYS ENDEKSİ EĞİTİM ENDEKSİ KB GSYİH ENDEKSİ İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ 96 70.1 85.5 60 5890 0.75 0.77 0.68 0.734 OrtalamaYaşam Süresi Endeksi 70.1 25 = = 85 25 0.752 Okur 85.5 0 Yazar Oranı Endeksi = = 100 0 0855.
31 OkullaşmaOranı Endeksi 60 0 = = 100 0 060. 2 1 Eğitim Endeksi = Okur Yazar Oranı Endeksi + Okullaşma Oranı Endeksi 3 3 2 1 = (0.855) + ( 0.60) = 0.77 3 3 Kişi Başına GSYİH Endeksi ln(5890) ln(100) = = ln(40000) ln( 100) 0.68
32 Genel İnsani OYS Endeksi + Eğitim Endeksi + KB GSYİH Endeksi Gelişme Endeksi = 3 0.752 + 0.77 + 0. 68 = = 0.734 3