EKONOMİK GELİŞMELER SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI MECLİS ÜYELERİ ANKARA TOPLANTISI SÜREYYA SERDENGEÇTİ 22/11/2006

Transkript

1 1 EKONOMİK GELİŞMELER SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI MECLİS ÜYELERİ ANKARA TOPLANTISI SÜREYYA SERDENGEÇTİ 22/11/2006

2 TÜRKİYE: SON 5 YIL 2

3 TÜRKİYE: SON 5 YIL % ENFLASYON: 35 Yıl Sonra (TÜFE, yıllık % değişim) 100 MB BAĞIMSIZLIĞI Kaynak: TCMB, TÜİK

4 TÜRKİYE: SON 5 YIL 4 80 % DÜŞEN FAİZLER MB GECELİK FAİZİ ve FAİZLERİN GENEL DÜZEYİ Şub-02 Ağu-02 Şub-03 Ağu-03 Şub-04 Ağu-04 Şub-05 Ağu-05 Şub-06 Ağu-06 Kaynak: TCMB, Hazine TCMB Hazine

5 TÜRKİYE: SON 5 YIL 5 DÜŞEN FAİZLER ve SIKI MALİYE POLİTİKASI: BORCUMUZ ARTIYOR MU? AZALIYOR MU? % FAİZ HARCAMALARI/GSMH KAMU KESİMİ BORÇLANMA GEREĞİ/GSMH % Kaynak: Hazine % TOPLAM KAMU BORÇ STOKU(Brüt)/GSMH: %60'A DOĞRU Yabancı Para TP

6 TÜRKİYE: SON 5 YIL 6 % ABD DOLARI KURU (Yıllık nominal % değişim) Kaynak: TCMB

7 Yoksulluk ve rüşvet 7 REKABET TÜRKİYE: GÜCÜMÜZ SON NE 5 YIL OLUYOR? GLOBAL REKABET ENDEKSİ SIRALAMASINDA TÜRKİYE NİN İLK 100 DEKİ YERİ* Türkiye'nin yeri * Katılan ülke sayısı 100 e endekslenmiştir Rekabet gücünü etkileyen unsurlar nelerdir? Finansmana erişim Yetersiz altyapı Siyasi istikrarsızlık Enflasyon Döviz kuru ve kambiyo düzenlemeleri Kısıtlayıcı işgücü düzenlemeleri Eğitimsiz işgücü

8 TÜRKİYE: SON 5 YIL 8 % 8 EMİSYON/MİLLİ GELİR: Enflasyon düşerken artıyor. İstikrar ve güven ortamında para talebinde reel artış Kaynak: TCMB

9 TÜRKİYE: SON 5 YIL 9 REEL PARA TABANI ve M2YR: Para talebi/arzı 2002 den beri reel olarak artıyor (TÜFE 1994 = 100, Milyon YTL) Kaynak: TCMB Reel M2YR (Sol Eksen) Reel Para Tabanı (Sağ Eksen)

10 TÜRKİYE: SON 5 YIL 10 TÜRKİYE EKONOMİSİ DÜNYA EKONOMİSİ İLE BÜTÜNLEŞİYOR Artan dış ticaret hacmi İmalat sanayii katma değeri ve imalatın sektörel dağılımında değişim Milyar Dolar ARA MALLARI İTHALAT VE İHRACATI * * Eylül 2006 ya kadar Kaynak: TCMB İhracat İthalat

11 TÜRKİYE: SON 5 YIL % SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜMEYE DOĞRU: GSMH BÜYÜME ORANI (Üç aylık, yıllık % değişim) KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ İMALAT SANAYİ (Toplam) Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç2 GSMH Büyüme Oranı (Sol eksen) Kısmi Verimlilik Endeksi İmalat Sanayi (Sağ eksen) En hızlı büyüyen ve ihracatını en çok artıran firmalar verimliliğini en çok artıranlar

12 TÜRKİYE: SON 5 YIL 12 SON BEŞ YILDA NEYİ ÖĞRENDİK? 1. UZUN DÖNEMDE ENFLASYONLA BÜYÜME DİYE BİR OLGU... YOKTUR 2. TOPLUMSAL REFAH ARTIŞI İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME ŞARTTIR SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME İÇİN EKONOMİK İSTİKRAR ŞARTTIR EKONOMİK İSTİKRARIN EN ÖNEMLİ UNSURU İSE FİYAT İSTİKRARIDIR

13 TÜRKİYE 2006: SORUNLAR NELER? 13

14 TÜRKİYE Ekonomik çalkantı: ÇALKANTI MI, KRİZ Mİ? Mevcut belirsizliklerden kaynaklanan kısa vadeli ekonomik dalgalanmalar Ekonomik kriz: Şiddetli ekonomik yavaşlamalar veya gerilemeler: Düşük veya negatif büyüme oranı 2001: Kriz 2001 den beri: 7 Çalkantı

15 TÜRKİYE PEKİ ÇALKANTILAR NEDEN OLUYOR? Ekonominin temellerinde bozulma İstikrar programında aksamalar Yapısal reform yorgunluğu İçve dış siyasal gelişmeler Dünya ekonomisinde gelişmeler: Global likiditenin seyri MB bağımsızlığı ve güvenilirliğinin tehdit edilmesi MB Başkanı ve diğer üst düzey yöneticilerin atama süreci MB bağımsızlığı ve siyasal sistem MB bağımsızlığı ve toplum Amerika ve Avrupa da nasıl oluyor? İletişim politikalarında aksamalar

16 TÜRKİYE 2006 ÇALKANTILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ NELERDİR? Yaygın kafa karışıklığı Ekonomi 1989 dan beri dışa açık İmkansız üçlü Para politikası aracı kısa vadeli faiz, kur değil: Sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ortamda hem kur hem de faiz kontrol edilemez 16 Kur rejimi 2001 den beri dalgalı Çakılı mı veya dalga boyu yüksek mi? Dalgalı kur rejimi nasıl çalışır? Kur politika aracı değil, kur hedefi yok, müdahale olabilir Kuru ne belirler? Kısa vadede döviz arz ve talebi, beklentiler Orta-uzun vadede ekonominin temelleri, ortauzun vadeli beklentiler, istikrar programı

17 TÜRKİYE ÇALKANTILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ NELERDİR? Enflasyon ve büyüme bekleyişlerinde bozulma Kur ve faizlerde yükselme

18 TÜRKİYE ÇALKANTILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ: KUR VE FAİZLERDE YÜKSELME YTL 1.7 % Kaynak: TCMB USD Döviz Alış Kuru (Sol Eksen) Beklenen Reel Faiz (Sağ Eksen)

19 Dalgalı kur rejimine Bankaların açık pozisyonunun artmamasına Sıkı para ve maliye politikalarına rağmen SORUN CARİ AÇIK MI? 19

20 CARİ AÇIK 20 CARİ AÇIK: EVET BÜTÜN BUNLARA RAĞMEN BİR SORUN AMA ÖNEMLİ OLAN HANGİ SEVİYEDE İSTİKRAR KAZANACAĞI 2005 YILI CARİ AÇIK/MİLLİ GELİR ORANLARI Letonya Bulgaristan Estonya Slovakya Moldova Romanya Macaristan Litvanya Arnavutluk Türkiye Çek Cumhuriyeti Polonya Makedonya Slovenya Ukrayna -14.0% -12.0% -10.0% -8.0% -6.0% -4.0% -2.0% 0.0% 2.0% 4.0% Kaynak: Dünya Bankası ve Ülkelerin Merkez Bankaları

21 CARİ AÇIK 21 CARİ AÇIKTAKİ ENERJİ FİYATLARI ETKİSİ Ç2-0.8 * Enerji Fiyat Etkisi Hariç Cari Açık/GSYIH Cari Açık/GSYIH * Yıllık

22 CARİ AÇIK 22 CARİ AÇIK İLE İLGİLİ KAFA KARIŞIKLIĞI Cari açık kur yüzünden ise niye ithalat kısıntılarını, ara malı üretimini teşvik etmeyi tartışıyoruz? MB az mı, yoksa çok mu döviz aldı? 4.5 yılda 44 milyar $ Cari açık var ise faizler yüksek mi, düşük mü olmalı?

23 CARİ AÇIK 23 CARİ AÇIĞIN SEBEBİ BÜYÜME OLMASIN?

24 CARİ AÇIK TOPLAM YURTİÇİ YATIRIMLAR ve YURTİÇİ TASARRUFLAR (Reel Değerler, milyon YTL) Toplam Yatırımlar Toplam Yurtiçi Tasarruflar** Kamu Tasarrufları** * Tahmin ** 2005 ve 2006 tahminleri Kaynak: DPT, TÜİK, TCMB * Toplam yatırımlar toplam tasarruflardan yüksek olduğu zaman cari denge açık verir

25 12% CARİ AÇIK BÜYÜME ve CARİ AÇIK/GSYİH 25 5% 8% 4% 0% -4% 3% 1% -1% -3% -5% -8% -7% Büyüme (Sol eksen) Cari Açık/GDP (Sağ eksen) Türkiye küçüldüğü zaman cari denge fazla, büyüdüğü zaman cari denge açık verir

26 CARİ AÇIK 26 NE YAPALIM? Her yıl %5 büyüme tahmini koyuyoruz, ama yaklaşık beş yıldır yıllık ortalama %7.4 büyüyoruz: Büyümeyi kısalım mı? O zaman istihdam ne olacak?

27 CARİ AÇIK 27 TARIM ve TARIM DIŞI İSTİHDAM, İŞSİZLİK (Yıllık Hareketli Ortalamadaki Yıllık % Değişim) 15 % % Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç2 Kaynak: TÜİK Tarım (Sol Eksen) Tarım dışı (Sol Eksen) İşsizlik (Sağ Eksen)

28 CARİ AÇIK 28 NE YAPALIM? Her yıl %5 büyüme tahmini koyuyoruz, ama 5 yıla yakındır, yıllık ortalama %7.5 büyüyoruz: Büyümeyi kısalım mı? O zaman istihdam ne olacak? AB sürecinde uzun dönem sürdürülebilir büyüme nin yüksek oranlarda olması gerekiyor

29 CARİ AÇIK AB YE YAKINSAMA SÜRECİ 29 Yeni Üyeler Kişi Başı Gelirin AB15 Ortalamasına Göre Oranları (2000 Baz Yılı Fiyatları, %) Yakınsama Hızı Yıllık Gelir Açığını Kapama Yüzdesi Estonya Macaristan Letonya Litvanya Polonya Slovak Cumhuriyeti Türkiye Kişi Başı Gelirin AB25 Ortalamasına Göre Oranları (2003 Baz Yılı Fiyatları, %) Yakınsama Hızı Yıllık Gelir Açığını Kapama Yüzdesi Düşük Büyüme (%4) Standard Büyüme (%5) Yüksek Büyüme (%7)

30 CARİ AÇIK 30 NE YAPALIM? Her yıl %5 büyüme tahmini koyuyoruz, ama yaklaşık beş yıldır yıllık ortalama %7.5 büyüyoruz: Büyümeyi kısalım mı? O zaman istihdam ne olacak AB sürecinde uzun dönem sürdürülebilir büyümenin yüksek oranlarda olması gerekiyor SONUÇ: Büyümeden vazgeçemeyiz. Çözüm başka yerde: Sanayi politikaları şart Öncelikler, stratejik eylem planları, yapısal reformlar şart İstihdam için uzun vadeli politikalar şart

31 SICAK PARA: SORUN MU, DEĞİL Mİ? 31

32 Milyar Dolar 15 SICAK PARA SICAK PARA SADECE YABANCILARA MI AİT? HAYIR, SICAK PARA DA YERLEŞİKLERİN DE PAYI VAR (Tüm Kalemler 12 aylık Kümülatif, Net Hata Noksan Dahil) Oca-01 Tem-01 Oca-02 Tem-02 Oca-03 Tem-03 Oca-04 Tem-04 Oca-05 Tem-05 Oca-06 Tem-06 Yerleşikler Yabancı

33 SICAK PARA 33 SICAK PARA YÜKSEK FAİZE Mİ GELİYOR? HAYIR, SICAK PARA İSTİKRAR ve GÜVEN ORTAMINA GELİYOR (%) Milyar Dolar Ağu-01 Şub-02 Ağu-02 Şub-03 Ağu-03 Şub-04 Ağu-04 Şub-05 Ağu-05 Şub-06 Ağu-06 Kaynak: TCMB, Hazine Bakanlığı Beklenen Reel Faiz (Sol Eksen) Sıcak Para(Net Hata Noksan Hariç, Sağ Eksen)

34 SICAK PARA Milyar 20 SICAK PARA MI, DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR MI? Oca-01 Tem-01 Oca-02 Tem-02 Oca-03 Tem-03 Oca-04 Tem-04 Oca-05 Tem-05 Oca-06 Tem-06 Doğrudan Yabancı Yatırım Sıcak Para

35 * 2006 ilk 9 ay SICAK PARA % CARİ AÇIĞIN FİNANSMANI * Kısa Vadeli Sermaye Uzun Vadeli Sermaye Doğrudan Yabancı Yatırım

36 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 36

37 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 37 BÜYÜME GÖSTERGELERİ NE SÖYLÜYOR? çeyrek: GSYİH %7.5, GSMH %8.5 Son 4.5 yıl ortalaması: %7.4 ÜRETİM 2006 Ç2 Sanayi %10.5 Sanayisiz büyüme? İmalat Sektörü %9.5 Her sektör büyüyor mu? Rakamlar yanlış mı? Hizmetler %6.5 TÜİK ve İSO verileri İnşaat %13.7 Göreli yavaşlama: Hala kuvvetli Tarım %-1.1 Tarımda işsizlik

38 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 38 BÜYÜME GÖSTERGELERİ NE SÖYLÜYOR? HARCAMALAR 2006 Ç2 Özel Tüketim %10.1 Artış devam Kamu Tüketimi %18 Süratli artış: Kamu mal ve hizmet alıyor Cari açığa olumsuz etki Özel Yatırım %14.8 Göreli yavaşlama Kamu Yatırımı %-11.3 Faiz dışı fazla endişesi mi? İhracat %4.3 Dış talep iyi gidiyor İthalat %10 Büyüme-İthalat ilişkisi?

39 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 39 MALİYE POLİTİKASI OCAK-AĞUSTOS BÜTÇE SONUÇLARI: NE SONUÇ ÇIKIYOR? (milyar YTL) 2005 Ocak-Eylül 2006 Ocak-Eylül Reel Artış Bütçe Gelirleri % Vergi Gelirleri % Bütçe Giderleri % Faiz Giderleri % Faiz Dışı Giderler % Personel % Sağlık Giderleri % Yeşil Kart % Mal ve Hizmet Alım %

40 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 40 ENFLASYON TÜFE: %1.27 aylık, %9.98 yıllık: Yıllık enflasyon inmeye başlıyor mu? Genelde döviz kurunun gecikmeli etkisi var İşlenmemiş gıda fiyatları: Arz yönlü şoklar. Giderek yavaşlıyor İşlenmiş gıda fiyatları: İşlenmemiş gıdanın altında, ama kur etkisi de var Giyim: Mevsimsel olarak yüksek, ama kur etkisi de var Petrol ve Altın: Ağustos tan beri olumlu Dayanıklı mallar: Yavaş Hizmet Sektörü: Göreli yavaşlama, hala yüksek Kira konaklama: Geçmiş endekslemenin etkisi ile yüksek

41 % 11 ŞİMDİ NEREDEYİZ? ARA SONUÇ: ENFLASYON ve BÜYÜME BEKLEYİŞLERİNDE YENİDEN GÖRELİ İSTİKRAR, ANCAK ENFLASYON BEKLEYİŞLERİ YÜKSEK % Ağustos Nisan Temmuz Oca-06 Şub-06 Mar-06 Nis-06 May-06 Haz-06 Tem-06 Ağu-06 Eyl-06 Eki-06 Kaynak: TCMB Enflasyon Bekleyişi (Sol eksen) Büyüme Bekleyişi (Sağ eksen)

42 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 42 ARA SONUÇ: KUR ve FAİZLERDE YENİDEN GÖRELİ İSTİKRAR, ANCAK FAİZLER YÜKSEK YTL 1.7 BEKLENEN REEL FAİZ, DÖVİZ KURU % USD Döviz Alış Kuru (Sol eksen) Beklenen Reel Faiz (Sağ eksen)

43 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 43 ARA SONUÇ: PARA İKAMESİ Çalkantı sırasında ekonomik birimler dövizlerini bozdurdu, şimdi alıyorlar TP/YP RASYOSU Oca-06 Şub-06 Mar-06 May-06 Haz-06 Ağu-06 Eyl-06 Kaynak: TCMB TP/YP Rasyosu Kur Etkisinden Arındırılmış Rasyo

44 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 44

45 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 45 BÜYÜME NASIL SEYREDECEK? Büyüme bekleyişleri iyi ama güven var mı?

46 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 46 TÜKETİCİ ve REEL SEKTÖR GÜVEN ENDEKSLERİ; MBÖNCÜ-SÜE Ara-03 Nis-04 Ağu-04 Ara-04 Nis-05 Ağu-05 Ara-05 Nis-06 Ağu-06 Reel Sektör Güven Endeksi Tüketici Güven Endeksi MBÖNCÜ-SÜE

47 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 47 BÜYÜME NASIL SEYREDECEK? Büyüme bekleyişleri iyi ama güven var mı? Krediler?

48 BUNDAN SONRA NE OLACAK? % REEL KREDİ ENDEKSLERİ (2003 = 100, Yıllık % değişim) Oca-03 May-03 Eyl-03 Oca-04 May-04 Eyl-04 Oca-05 May-05 Eyl-05 Oca-06 May-06 Eyl-06 Kaynak: TCMB Reel Hanehalkı Kredi Endeksi Reel Yurtiçi Kredi Endeksi

49 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 49 KONUT ve TAŞIT KREDİLERİNDE HAFTALIK DEĞİŞİM BİN YTL 450 BİN YTL Ş ub-06 Mar-06 Mar-06 Nis-06 May-06 Haz-06 Tem-06 A ğ u-06 Eyl-06 Eki-06 Kaynak: BDDK KONUT (Sol Eksen) TAŞIT (Sağ Eksen)

50 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 50 BÜYÜME NASIL SEYREDECEK? Büyüme bekleyişleri iyi ama güven var mı? Krediler? Satışlar nasıl? Özel nihai tüketim harcamalarında düşme bekleniyor (MBÖTE)

51 Kaynak: TCMB BUNDAN SONRA NE OLACAK? 51 YURTİÇİ BEYAZ EŞYA VE TOPLAM TAŞIT SATIŞLARI

52 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 52 BÜYÜME NASIL SEYREDECEK? Büyüme bekleyişleri iyi ama güven var mı? Krediler? Satışlar nasıl? Özel nihai tüketim harcamalarında düşme bekleniyor (MBÖTE) Piyasa da para var mı?

53 110,000 BUNDAN SONRA NE OLACAK? PROTESTOLU SENET SAYISI ve TOPLAM TUTARI (Aylık) Milyon YTL , ,000 80,000 70, , , Oca-05 May-05 Eyl-05 Oca-06 May-06 Eyl-06 Kaynak: TCMB Protestolu Senet Sayısı(Sol Eksen) Protestolu Senetler Toplam Tutarı(Sağ Eksen)

54 ŞİMDİ NEREDEYİZ? 54 BÜYÜME NASIL SEYREDECEK? Büyüme bekleyişleri iyi ama güven var mı? Krediler? Satışlar nasıl? Özel nihai tüketim harcamalarında düşme bekleniyor (MBÖTE) Piyasa da para var mı? MB faizlerinin gecikmeli etkisi (3-9 ay) %5? 2007: AB süreci, Seçimler, Cumhurbaşkanlığı: Nasıl etkiler?

55 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 55 ENFLASYON NE OLACAK? Görünüm: 2006 tek haneli, 2007 %4, hedefte revizyon yok Özel Kapsamlı Göstergeler: Yükselmeye devam ediyorlar Kredilerin ve yatırımların seyri izlenmeli Enflasyon bekleyişlerinde göreli düzelme, yeterli değil, orta vadede sorun var MB faizlerinin gecikmeli etkisi (9-18 ay) İç talepte göreli yavaşlama Para talebinde göreli yavaşlama Neden önemli? Geciken doğalgaz, elektrik zamları: Kasım, doğalgaz, %5.8 zam İşlenmemiş gıda: Sel etkisi? MB ne yapmaya çalışıyor? Ç e kadar faiz indirimi yok mu?

56 BUNDAN SONRA NE OLACAK? YIL SONU ENFLASYON HEDEFİ ve YILLIK TÜFE ENFLASYONU % Hedefi: 35 Gerçekleşen: Hedefi: 20 Gerçekleşen: Hedefi: 12 Gerçekleşen: Hedefi: 8 Gerçekleşen: 7.72 Oca-02 May-02 Eyl-02 Oca-03 May-03 Eyl-03 Oca-04 May-04 Eyl-04 Oca-05 May-05 Eyl-05 Oca-06 May-06 Eyl-06 Gerçekleşen Yıllık TÜFE Hedef Kaynak: TÜİK

57 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 57 MB NE YAPMAYA ÇALIŞIYOR? Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri (Sabit Faiz) Kaynak: TCMB

58 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 58 MALİYE POLİTİKASI: Ne sonuç çıkıyor? Ödenen vergiler reel olarak artıyor: Harcamalar nereye gidiyor? Popülizm var mı? Yerel yönetimler: Ne biliyoruz? OECD de vergi yükünde birinciyiz: Akaryakıt, istihdam, cep tel, oto alım, turizm, beyaz eşya vs.

59 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 59 İSTİHDAM VERGİLERİ Kaynak: TCMB

60 BUNDAN SONRA NE OLACAK? 60 MALİYE POLİTİKASI: Ne sonuç çıkıyor? Ödenen vergiler reel olarak artıyor: Harcamalar nereye gidiyor? OECD de vergi yükünde birinciyiz Akaryakıt, istihdam, cep tel, oto alım, turizm, beyaz eşya vs. Vergi reformu ve toplumsal adalet Kamu borçlanması Özel sektör borçlanması? Sosyal Güvenlik Reformu Gelirler politikası MB ne diyor? Dikkat! Reel ücretlerde kaydedilen gerilemeye rağmen 2007 sorunlu..

61 61 SON SÖZ Risk yönetimine dikkat!