zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr

T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 2

4 ZEYTİNDE HASAT

5 İki önemli unsur vardır. Hasadın şekli Hasadın zamanı

6 Tüm zeytinci ülkelerde olduğu gibi, Türkiye de de zeytin üretim masrafları içerisinde hasat masrafları halen en yüksek paya sahiptir. Bu nedenle hasat, zeytin yetiştiriciliğindeki en önemli sorunlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

7 Hasadın kademeli yapılması kalite ve kantite yönünden yarar sağlayacaktır. Tek seferde hasadın yapılması renk ve kalite yönünden olumsuzluklar yaratacaktır.

8 Ülkemiz zeytin yetiştiriciliğinin bazı önemli özellikleri Türkiye nin toplam tarım alanlarının %3 ünü zeytinlikler oluşturmaktadır Bu zeytinlik alanların % 81 i meyilli ve yamaç, % 19 u ise düz arazilerde yer almaktadır Ortalama plantasyon yoğunluğu 100 ağaç /ha'dır Plantasyonlardaki ağaçların % 25 i yaşlı veya verimden düşmüş ağaçlardır

9 Zeytincileri en çok ilgilendiren kalite özellikleri arasında yağ verimi, yağ kalitesi ve danenin ağırlığı, hastalıklara dayanıklılıktır. Dane ağırlığı ve yağ oranı başlıca aranan özelliklerdir. İrilik yönünden: İri çeşitlerde dane ağırlığı 9-12 gram Orta çeşitlerde dane ağırlığı 5-6 gram Küçük çeşitlerde dane ağırlığı 1-2 gram

10 Yüksek yağ oranı olanlarda oran %25-30 Orta yağ oranı olanlarda oran %20 Düşük yağ oranı olanlarda oran %14-16

Elle Hasat 11

12 GELENEKSEL HASAT YÖNTEMLERİ Hasat yöntemleri; bölge halkının sosyo-ekonomik koşulları çeşit özellikleri ağaç ölçüleri gibi faktörlere bağlı olarak farklılıklar gösterir. hasat zamanı hasatta kullanılacak yöntemler yıllık ürünün nicelik ve niteliğine üretim maliyetine gelecek yılların ürününe etki eder.

13 Tarak ile Hasat Sırık ile Hasat Makine ile Hasat

14 İŞLEMLER Yetiştiricilikte ve Hasatta İşgücü Kullanımı KIR ARAZİ TABAN ARAZİ Kuru Koşullar Kuru Koşullar Sulu Koşullar BİİG*h/d a % BİİG h/da % BİİG h/da Top.İşleme 5.04 15.8 5.49 16.3 12.24 22.9 Gübreleme 0.95 3.0 1.00 3.0 0.85 1.6 Sulama - - - - 7.56 14.1 Mücadele 0.62 2.0 0.82 2.4 1.69 3.2 Budama 6.44 20.3 4.28 12.7 5.96 11.1 Hasat 18.72 58.9 22.05 65.6 25.15 47.1 TOPLAM 31.77 100.0 33.63 100.0 53.42 100.0 % Ege Bölgesinde Kır ve Taban Arazideki Zeytin Yetiştiriciliğinde İnsan İşgücü Gereksinimi ve Toplam İşgücü Gereksinimi İçindeki Payları (%) (*)BİİG : Birim İnsan İşgücü-Saat

SOFRALIK ZEYTİN ÜRETİMİ BAKIM MASRAFLARI 15 (Dizdaroğlu ve ark., 2003) 50 40 35,4 (%) 30 20 10 0 10,4 9,9 4,3 1,3 3,3 5,9 13,6 14,5 Budama Sürüm Ara çapa Diskaro Dip çapalama Gübreleme İlaçlama Sulama Hasat ve nakliye

16 YAĞLIK ZEYTİN ÜRETİMİ BAKIM MASRAFLARI (Dizdaroğlu ve ark., 2003) (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 10,1 7,9 2 0 4,9 6,2 3 1,4 64,4 Budama Sürüm Ara çapa Diskaro Dip çapalama Gübreleme İlaçlama Sulama Hasat ve nakliye

17 % 50 TABAN ARAZİ (SULU) 47,1 % 60 KIR ARAZİ (KURU) 58,9 45 40 50 35 30 25 20 15 22,9 14,1 11,1 40 30 20 15,8 20,3 10 5 1,6 3,2 10 3,0 0,0 2,0 0 Toprak İşleme Gübreleme Sulama Mücadele Budama YETİŞTİRİCİLİK İŞLEMLERİ Hasat 0 Toprak İşleme Gübreleme Sulama Mücadele Budama YETİŞTİRİCİLİK İŞLEMLERİ Hasat

18 (Kg/h_BİİG) KÜTLE İŞ BAŞARILARI 70 60 50 43,2 45,5 60,0 62,5 66,7 40 30 20 19,6 29,9 10 0 El ile Hasat P. Tarak P. Çırpıcı P. Sarsıcı "1" M. Çırpıcı Sırıklama P. Sarsıcı "2" HASAT YÖNT EMLERİ

19 Yerden Toplama

21 Yerden Toplama Bu yöntemde; fizyolojik olarak olgunlaşan, ağaç dibine dökülen zeytinler yerden elle toplanır. bu yöntemle toplanan zeytinlerin sofralık değerleri düşüktür. Daha ziyade yağa işlenirler. Fakat yağa işlense bile, yere düşerken oluşan yara bere ve çizikler, Sofralık zeytinin, yağın kalitesini düşürmektedir.

22 Yerden toplamak için kirpi ismi verilen bir alet kullanılabilir.

23 Kirpi Paslanmaz çeliktir. Sap yüksekliği 106 cm dir. Kolay boşaltma tetiği bulunmaktadır. Saatte 120 kg ürün toplanabilir. 35 cm genişliği ile her yere kolaylıkla girebilir. 3 kg ağırlığında olmasından dolayı kolay taşınır.

25 Doğrudan Ağaç Üzerinden Toplama

26 Doğrudan Ağaç Üzerinden Toplama Kalite açısından hemen hemen en iyi toplama şeklidir. Olgunlaşan zeytinler elle sıyrılarak toplanır. Bu şekilde toplanan zeytinler hem sofralık, hem yağlık olarak değerlendirme açısından kalite özelliklerini korurlar.

27 Sırıkla Silkerek Toplama

28 Sırıkla hasat

29 Yunanistan da hasat

30 Sırıkla Silkerek Toplama Bu yöntemde, olgunlaşan zeytinler sırıklar vasıtasıyla çırpılarak dökülür ve toplanır. Çevremizde görülen en yaygın hasat yöntemidir. Fakat hasat sırasında, meyvenin ve ağacın göreceği zararlanmadan dolayı tavsiye edilmemektedir.

31 Sürgün ve dalların kırılmasına, bir sonraki yıl daha az meyve verimine sebep olur. Alternansı (zeytin ağacının bir yıl ürün verip bir yıl ürün vermemesi olayı) artırır. Hassas çeşitlerinde dal kanserinin oluşumuna ve yayılmasına neden olur.

32 BU GELENEKSEL HASAD YÖNTEMLERİNDE Meyvedeki Zararlanma Vejetatif Organlardaki Zararlanma İşgücü Teminindeki Zorluklar ve Maliyet GİBİ OLUMSUZLUKLAR OLMAKTADIR.

33 Bu durum dikkate alınarak geleneksel hasat yöntemlerine alternatif olarak mekanik hasat yöntemleri geliştirilmiştir.

34 Geleneksel Hasat Mekanik Hasat

35 Elektrikli Hasat Makinesi 1. Makine uzunluğu teleskopi olarak arttırılabilmektedir. Bu sayede makinenin boyu ne kadar uzarsa uzasın kullanıcının hissettiği ağırlık değişimi neredeyse hiç olmamaktadır. 2. Sahip olduğu ağırlık ile hafif makinedir. 3. Makine 12V'da çalıştığı için ekstra pile ihtiyaç duymamaktadır. Traktörünüzün, arabanızın hatta motosikletinizin aküsü ile kullanılabilmektedir.

36 ZEYTİN HASAT MAKİNASI Zeytin dallarına dakikada 2000 titreşim yaparak olgunlaşmış olanları döken bir hasat makinesidir. Sırtta taşınan benzin motorlu hafif, kullanılması kolay, günde 30-35 ağacı silkeleyebilen ekonomik bir araçtır. İşin kısa sürede yapılması yağış ve don tehlikelerinin zararlarını ortadan kaldırmaktadır. En önemli özelliği ise, ağaç dallarına hiç zarar vermeyerek bir sonraki yılın veriminde önemli gelişmeler göstermesidir. Zeytin Hasat Makinesi nin ikinci bir özelliği, uç kısmındaki titreşim kancası yerine testere takmak sureti ile ağaç altından üstteki dallara kadar budama işleminin de yapılabilmesidir. Makineli hasat ve iyi bir budama ile birlikte yağ oranı yüksek, kaliteli, iri taneli, olmak üzere HER SENE YÜKSEK VERİM elde edilir.

37 Kancanın dalı kavrama şekli

38 Kompresörlü Profesyonel Paketler Elektrikli modele alternatif olarak sunulan kompressör tahrikli Pneumatik Hasat Makineleri özellikle düz arazide Zeytin Yetiştiren Çiftçilerimize firmamız tarafından tavsiye edilmektedir. Elektrikli modeller ile kıyaslandığında, pneumatik sistem daha yoğun güç ürettiğinden, yapılan hasadın kapasitesi elektrikli modellerden daha yüksek olmaktadır. Bunun yanı sıra ürünün en büyük avantajı elektrikli modeller gibi toplanan zeytine zarar vermemesidir. Toplayıcı kafasındaki özel çubuklar ile ürününüze hiç zede verilmeden hasat işlemi gerçekleştirilmektedir.

40 Mekanik çırpıcı Pnömatik çırpıcı

41 Pnömatik tarak

Mekanik kancalı sarsıcı 42

DAL SARSICI VE SÜRGÜN SIYIRICI 43

46 TRAKTÖRE TAKILIR TİPTE SARSICI

TRAKTÖRE TAKILIR TİPTE SARSICI 47

Kedi 48 Araziler İçin İdealdir. Hasat Sonrası İş Makinesi Olarak Hizmet Eder. Kara Yollarında Kullanıma Uygundur. Kolay Ve Güvenilir Kullanım Sağlar. Kıskacı Döner Başlıdır. Aracın Olduğu Yerde Dönme Özelliği Vardır. Küçük Gövdesi İle Ağaçların Arasında Çok Kolay Manevra Yapar. Amerikan Malıdır. Silkeleme Kapasitesi :1200 Kg/Saat Max.Motor Gücü :83 Hp Çalışma Ağırlığı :3503 Kg

Şemsiye 50 Ekstra İşçilik İstemez. Bakım İstemeyen Modeldir. Montajı Kolaydır Güçlü Yapısıyla Kulanım Kolaylaşır. Döner Başlı Olması Kolay Kullanım Sağlar. Traktör Sürücüsü Ağacı Kıskaçlar Ve Sallama İşlemini Yapar. Şemsiye Açılınca 6 Metre Çapındaki Alana Dökülen Ürünü Toplar. Bu Model 90 Beygir Ve Üzeri Traktör Modellerinin Önüne Takılarak Çalışır. Bu Hasat Makinası İle Düşen Tüm Daneleri Makina Kendi Haznesinde Toplar. Akrep Modeli Hasat Makinasıyla Silkelenen Ürünün Kolay Toplanmasını Sağlar Kaldırma : 3 M Kol Uzunluğu: 4.5 M Dönüş Yarı Çapı :4 M Devir Sayısı :540 Dev/Dak. Çalışma Basıncı :175 Bar Hidrolik Kolun Uzaması :3.5 Gövde Çapı: 10 Cm - 70 Cm

53 TRAKTÖRE TAKILIR TİPTE TAM TECHİZATLI SARSICI

56 ZEYTİN DAL SARSICI

57 Sarkaç sayesinde traktörde hiç titreşim olmaz. Ağacı tutan kıskaç vince bir askıyla bağlıdır. Traktörü fazla hareket ettirmeye gerek kalmaz. Traktöre modellerine uyum sağlar. 10-70 cm arası ağaç tutar vincin hidrolik hareketi ve askının kıvraklığı işleri hızlandırır. Çıkış milinden güç alır. Vinç kapalı durumda kara yolunda rahat yolculuk yapar. (takribi arka çıkıntısı 70 cm.) Çok gövdeli, tek gövdeli ağaçların gövdelerine veya ana dalları kolaylıkla tutar.

Gövde Sarsıcı 61

62 Örnek Plantasyon

65 Hasat Makinası

66 Hasattan bir görünüm

73 Daldaki zarar

Daha az yaprak ve dal, daha az meyvede zararlanma 77

78 MEKANİK HASADIN UYGULANMASINDAKİ KRİTERLER Plantasyon yapısı Taç hacmi Taç yoğunluğu Ağaç formunun adaptasyonu Tane karakteristikleri Olgunlaşma periyodu

TUTUNMA KUVVETİNİ AZALTICI KİMYASAL MADDE UYGULAMALARI 79 Hasat için tane tutum kuvvetini azaltıcı çeşitli kimyasal maddeler üzerinde (Etherel ve Alsol) denemeler yapılmıştır. Önemli oranda yaprak dökülmeleri görülmüştür. Yağda toksik kalıntı problemi ortaya çıkmıştır. Bu konu ile ilgili daha fazla çalışmalara ihtiyaç vardır. Kullanılacak kimyasal maddeler şu özellikleri taşıması gerekir: -- Tek bir pülverizasyonda etkili olmalı, -- Vejetatif sisteme zarar vermemeli, -- Yağda kalıntı bırakmamalı, -- Pahalı olmamalı.

80 Zeytinde Hasat Zamanı Ve Şekli Zeytin ağaçlarında hasat geciktirilmemelidir. Hasat sırasında yıllık sürgünlere zarar verilmemelidir. Hasat sırasında ağaçlarda aşırı yaprak dökülmesi önlenmelidir.

81 Hasat zamanı

82 EN UYGUN HASAT ZAMANININ BELİRLENMESİ Zeytinin Değerlendirme Şekli ve Hasat Zamanı Optimum hasat zamanı: zeytinin değerlendirme amacına göre farklılıklar gösterir. Buna göre, genel olarak; zeytinin değerlendirme şekli ve hasat zamanı şöyledir. ZEYTİN SOFRALIK YAĞLIK (Kasım-Aralık) Yeşil Sofralık (Eylül-Ekim) Rengi Dönük (Ekim-Kasım) Siyah Sofralık(Kasım-Aralık)

83 SOFRALIK ZEYTİN Zeytin ağacının belli cinslerinden Meyveler uygun olgunluğa eriştiğinde toplanarak hasadı yapılan iri temiz ve sağlam tanelerin standartta belirtilen salamura işlemine tabi tutulduktan sonra yenilebilir tada getirilerek satışa sunulmak üzere üretilen bir üründür. Olgunlaşma; Zeytinde aylarca süren yavaş ve uzun bir işlemdir. Bu süre; -- Coğrafi duruma, -- İklim şartlarına, -- Tarımsal uygulamalara. Zeytin çeşidine bağlı olarak değişmektedir.

84 Yeşil sofralık olarak değerlendirilecekse; Tanenin rengi, yaprak yeşilinden sarımsı renge dönmeye başladığı zaman hasada başlanır. Meyve kabuğunda menekşe kırmızısı renk görülmeye başlandığında, hasat tamamlanır. Yeşil Sofralık Zeytinlerde Olgunluk Kriterleri -- Renk sarımsı yeşile döner, -- Taneler normal iriliğe erişir, -- Doku sertliğini biraz kaybetmiştir.

Siyah sofralık olarak değerlendirilecekse; 85 Hasada; Taneler pembe-koyu siyah renk aldığı zaman başlanır. Donlardan ve aşırı olgunlaşma nedeniyle, meyve eti sertliğini kaybetmeden, yumuşamaya dönmeden önce hasadın tamamlanması gerekir. Siyah Sofralık Zeytinde Olgunluk Kriterleri Çeşide has olgunluk rengini almıştır, Kararma kabuktan meyve etine geçmiştir, Taneler normal iriliğe erişmiştir.

86 Yağlık Zeytinin Hasadında Olgunluk Kriterleri Ağaçta yeşil meyve kalmamıştır. tüm meyveler karardığında yağ oranı maksimumdur. kabuk etten kolayca ayrılır, meyve iki parmak arasında sıkıldığında çekirdek kolayca ayrılır. sap çukurundan meyve suyu çıkar.

87 YAĞLIK ZEYTİNLERDE HASAT ZAMANI Zeytinlerin azami yağ randımanı en iyi kalite özelliklerini vereceği devrede toplanması en ideal hasat zamanıdır Kalite ve miktar açısından en iyi sonuçları elde etmek en uygun hasat zamanını belirlemek için tüm zeytinci ülkelerde yaygın olarak kullanılan sadece meyve kabuk renginin kullanıldığı olgunluk indeksinden yararlanılır

88 Meyvenin zamanında hasat edilmesi İyi kalitede yağ elde edilmesini sağlar Yere dökülen meyvelerin miktarı azalmış olur Dolayısıyla bu meyvelerden elde edilecek kalitesiz yağ miktarı da azalmış olacaktır

89 Zeytinlerin en yüksek verim ve kalitesine ulaştığı ve hasada en uygun olduğu olgunluk dönemini objektif ölçülere dayandırarak belirlemek üzere değişik yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesinde zeytin ezmesinin görünür bölgedeki absorbsiyonu (665-525 nm) dikkate alınır. Bir diğerinde ise malik asit/sitrik asit oranına bakılır. Ancak uluslar arası zeytinyağı konseyi (IOOC) 1 kg zeytinden rastgele seçilen 100 adet zeytinin renk ölçümüne dayanan basit bir yöntem önermiştir. Bu yönteme göre olgunluk indeksi aşağıdaki eşitliğe göre hesaplanmalıdır:

90 Olgunluk indeksi ( 0 n) (1 n1 ) (2 n2 )... (7 n7 ) 100 n: kendi kategorisindeki zeytin sayısı 0: kabuğu oldukça koyu olan zeytinler 1: kabuğu sarı veya sarı yeşil olan zeytinler 2: kabuğu sarımsı olan ve kırmızı nokta içeren zeytinler 3: kabuğu kırmızı veya açık viyole olan zeytinler 4:kabuğu siyah ve meyvenin etli kısmı tamamen yeşil olan zeytinler 5:Kabuğu siyah ve meyvenin etli kısmı yarı yarıya viyole renginde olan zeytinler 6: Kabuğu siyah ve meyvenin etli kısmı viyole olan zeytinler 7: Kabuğu siyah ve meyvenin etli kısmı tamamen viyole olan zeytinler

92 Hasat tam hasat devresinden sonra gecikirse Zeytinde besin maddeleri birikimi veya çiçek farklılaşmasında fizyolojik karışıklıklar ortaya çıkar Çiçek tomurcuğu azalmasına neden olur Ürün düşüklüğüne sebep olur

93 ERKEN HASATIN AVANTAJLARI Elde edilen yağlar düşük asitlikte, daha aromatik duyusal özellikleri bakımından kaliteli ve kusursuz olur acılaşma iyidir. Ultraviole ışığında soğurma değerleri düşükdür Taneler fazla zedelenmeden toplanabildiği için Zeytin tanesi içindeki mevcut yağ kolayca bozulmaz Olgun bir zeytine göre meyve etinin sert olması nedeniyle dış etkenlere karşı daha dayanıklıdır Uzun süre bozulmadan bekleyebilir

95 ERKEN HASATIN AVANTAJLARI Tanelerin dolu, rüzgar, fırtına gibi iklim koşullarından etkilenmesi önlenmiş olur İçerdiği fazla miktardaki fenolik maddeler klorofil doğal antioksidan görevi yapar Yağı koruyarak depolama süresini uzatır Çeşide ve olgunluğa bağlı olarak daha yeşil ve acıdır E vitamini ile birlikte çok sayıda antioksidan madde içerdiğinden hücreleri yeniler Dokuların ve organların yaşlanmasını geciktirir

96 Kalite unsuru Daha az maliyet Ağaca daha uzun dinlenme zamanı Bordo bulamacı İlk donlara yakalanmadan toplama Gelecek yıl daha çok verim

97 ERKEN HASATIN DEZAVANTAJLARI Yağ randımanları (% düşüktür) siyah veya olgun hasat edilen zeytinlere göre daha düşüktür. Erken hasat yağları daha fazla oranda klorofil içermesi nedeniyle ışıkta bırakılması halinde daha çabuk okside olur Tanenin sapa tutunma kuvveti daha fazla olduğu için Hasat biraz daha zordur.

98 Taşıma Sofralıklar 20 kg lık kasa Yağlıklar 25 kg lık kasa ile

Sorularınız varsa cevaplayayım. Daha sonra aklınıza soru gelirse lütfen yüzyüze, e posta veya telefon yoluyla ulaşınız. 99

DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR. LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS NOTU VAR İSE ONUN İLE SAYFADAKİ DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ KARŞILAŞTIRINIZ VE YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH EDİNİZ. NOTLARDA HATALI ve EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN BİLDİRİNİZ. 101

T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 102